Intertekstualność - pojawienie się jednego tekstu w drugim (cytat, aluzja, plagiat)

Paratekstualność - komentarze do utworu zawarte w nim samym (przedmowy, posłowia, tytuły, epigrafy)

Metatekstualność - gdy w jednym tekście są komentarze dotyczące innego tekstu (relacja krytyczna)

Hipertekstualność - gdy zachodzi relacja jednocząca tekst B (hipertekst) z wcześniej powstałym tekstem A (hipotekst) - podobieństwo do synekdochy

Architekstualność - tekst odsyła zawsze do ogólnych reguł według których został zbudowany, co czasem bywa zaznaczone lub przemilczane

Gatunki intertekstualne: kolaże tekstualne, montaż, brikolaż tekstowy, pastisz, parodia, powieść, poemat heroikomiczny, centor (utwór dramatyczny, w którym dialogi to cytaty z innych utworów)

INTERTEKSTUALNOŚĆ:

- obligatoryjna (nie rozumie się tekstu)

- fakultatywna (nie widzi się intertekstualności, ale jakoś rozumie się jego treść)

3 rodzaje wykładników intertekstualności:

1. presupozycje - odsyłacz do cudzego tekstu

2. anomalie - miejsca, których nie umie się wytłumaczyć

3. atrybucje - architekstualność tzn. odsyłacz dot. całych klas własności, reguł

Relacje:

Tekst - tekst, tekst - gatunek, tekst - rzeczywistość

AUTOR WEWNĘTRZY - autor ujawniający się w samej wypowiedzi - ujawniany w niej przez działania interpretacyjne czytelnika / badacza.

NARRATOR FINGOWANY - jego dane personalne są jawnie nie zgodne z autorskimi - przedstawia się na początku, dzieli się na:

- narrator asertujący (relatywnie) - w formie dokumentu, podmiot to nigdy nie istniejąca osoba

- narrator fingujący - tzw. fikcja drugiego stopnia, postać jest pisana i pisząca

NARRATOR AUTORSKI - narrator odruchowo utożsamiany z autorem - nie ma przesłanek do tego, że ktoś inny niż autor jest osobą mówiącą, dzieli się na:

- narrator asertujący - jego wypowiedź, to przekonania autora, np. forma dokumentalna, reportaż

- narrator fingujący - wypowiada quasi sądy należące do fikcji literackiej

Inne klasyfikacje narracji:

1. immanentna - z wnętrza świata przedstawionego

permanentna - z zewnątrz świata przedstawionego

2. duży, mały - dystans czasowy (iluzja bezpośredniości)

3. jednoperspektywiczna - narrator jest w tym samym miejscu cały czas

wieloperspektywiczna - np. gdy jest wielu narratorów, gdy ktoś (Boh.) dorasta

4. autotroficzna - to, co skierowane na siebie, często pierwszoosobowa narracja, przedmiotem jest ten kto mówi

5. allotropiczna - uwaga kierowana na wszystko oprócz osobę mówiącą -> 3 osoba

6. introspoektywma - wnikanie w postacie bohaterów

ekstrasepktywna - uwaga na tym co uzewnętrznione

7. bezpośrednia - personalna i pośrednia - kto patrzy

8. asertująca i asertująca relatywnie

9. spersonalizowana - ujawnia się nam narrator

bezosobowa - narrator doskonale przezroczysty (2 postawy: *chce oddać głos światu przedstawionemu, * chce zamaskować swoją ideologiczną rolę

10. wiarygodny i niewiarygodny

Formy podawcze, w których może występować narracja:

Monolog, dialog, polilog (nie są spec. dla narracji)

Relacja sumująca, relacja, panorama, helling (opowiadanie komuś czegoś), showing
(prezentacja sceniczna), refleksja (nie jest ani relacja, ani prezentacją)

Ekfraza - (gr. ekphrasis-pokazywać coś szczegółowo) utwór lub fragment utworu będący dokładnym, ozdobnym opisem lub zawierającą elementy opisu interpretacją dzieła sztuki lub utworu muzycznego, dzieła które może istnieć lub nie.

VIw - Symonides z Leos: pictura poesis (malarstwo jest poezją i odwrotnie)

XVIIIw - 1766 Lessing: brak korelacji między sztuką a literaturą - heteroglosia czyli różne języki, malarstwo-porządek przestrzenny; literatura-porządek czasowy

Koncepty: literatura zajmuje się językiem, słowem; wg strukturalizmu za sensy w dziele odpowiadają jego struktury; wg fenomenologii dowartościowanie fikcji literackiej; w romantyzmie dodano orfickość sztuki tzn. że sztuka wynika z sił natury.

OuLiPo - francuska grupa, chciała ze sztuki uczynić maszynę; dziś: liberatura (materialnym podłożem literatury) i hipertekst (tekst ze wstawkami, odsyłaczami)

XIXw - ponowna integracja sztuki i poezji(kolorystyka), poezja ma brzmieć ale nie musi znaczyć, poezja namacalna, konkretna.

Interferencja - sztuki wchodzą w relacje, wzmacniają się słowo a inne sztuki

Oscylacja - sztuki wchodzą w relacje, na korzyść jednej (wg Dziadka)

Kryteria:

1) czasowe - 2typy relacji: synchroniczność (emblemat, koligram, liberatura, komiks) i asynchroniczność (obraz słowo=ekfraza i słowo obraz)

2) ilościowe - tworzenie całości z różnych części (współistnienie, interferencja, koreferencja)

3) formalne - relacje intertekstualne (przejęcie struktury formalnej jednego dzieła przed drugie)

Obrazowość literatury = plastyczność literatury

Ikoniczność lieratury - dzieło naśladuje formą dzieło ikoniczne

Hypotypoza - bardzo plastyczny opis, który nie dotyczy dzieła sztuki

Bildgedicht - komentarz do dzieła sztuki

Ekfraza - ekwiwalencja (zastąpienie) dzieła sztuki dzięki sile słowa

Lessing analizował swoistości sztuk i doszedł do wniosku, że można je rozróżnić wg czasu i przestrzeni.

Przełomem w sztuce stał się IMPRESJONIZM ekspresja autonomii i swoistości malarstwa, temat stał się nieważny

Swoistość literatury polega na (odpowiedź formalistów rosyjskich Roman Ingarden literatura jest sztuką słowa i fenomenolodzy swoistości sztuki szukali w języku, formaliści w autentyczności słowa, prażanie - w nadmiernym uporządkowaniu.

INGARDEN swoistość wynika ze statusu językowego dzieła

Trzy wyznaczniki literackości dwudziestowiecznej teorii literatury FUNKCJA POETYCKA/ FIKCJA LITERACKA/ OBRAZOWOŚĆ

EKFRAZA jako odrębny gatunek, będącego opisem dzieła sztuki. Za jej twórcę uważa się FILOSTROTA STARSZEGO - który w „Obrazach” opisał 65 malowideł galerii neapolitańskiej. Ale współczesna ekfraza ma zupełnie inny charakter.

Postulat badań TRANSDYSCYPLINARNYCH nie eksponują granic i nie koncentrują się na zjawiskach granicznych, ale przez działania w poprzek granice te znoszą w przeciwieństwie do badań Interdyscyplinarnych.

MIMETYZM FORMALNY (Michał Głowiński) naśladowanie przez literaturę gatunków użytkowych.

EKFRAZA staje się wyznacznikiem tematycznym, nie gatunkiem, początkiem.

W poezji jest to zwerbalizowanie wyglądu przedmiotu sztuki.

Adam Dziadek wyróżnia: EKFAZĘ, KTÓRA OBOK HYPOTYPOZY, BILDGEDUCHTU/ OBRAZU JAKO INTERPRETANTU to RELACJA OPIERAJĄCA SIĘ NA OPISIE BĄDŹ ELEMENTACH OPISU OBRAZU.

W ekfrazie mogą pojawić się oznaki metajęzykowe, którymi są dzieła/ nazwiska malarza/ tytuły itd.

Celem HYPOTYPOZY jest z kolei wytworzenie „żywej sceny”,

Bildgeditch wiersze zainspirowane przez jakiś obraz lub malarza, ekfraza to opis dokładny, BILDGEDITCH - autorskie przetworzenie.

SEWERYNA WYSŁOUCH FUNKCJE NAWIĄZAŃ INTERTEKSTUALNYCH:

1) POLEMICZNA INTERPRETACJA PIERWOWZORU MALARSKIEGO

2) WIRTUOZOWSKI POPIS

3) PRETEKSTOWE NAWIĄZANIE

4) DYSPUTA O SZTUCE

„EKFRAZA WŁAŚCIWA” modelowy przykład ekfrazy, byłby taki, w którym opis jest na tyle dokładny, że po usunięciu nawiązania metatekstowego (tytuł, autor) czytelnik kompetentny nie ma problemu ze wskazaniem, jaki obraz jest opisywany.

Trzy typy nawiązań do malarstwa

1 - do dzieła konkretnego, może to być też SYNEKDOCHA = część EKFRAZA

2 - do stylu np. szkoły, kierunku w malarstwie BILGEDITCH

3 - do dzieła fikcyjnego kreacja poety HIPOTYPOZA

Dla ekfrazy obraz jest intertekstem, pierwszym stopniem nieustannego odsyłania.

Utwory ekfrastyczne w fotografii, sztuce użytkowej

Podział ekfrazjii na WŁAŚCIWĄ opozycją do niej jest WSPÓŁCZESNA - będąca przemieszaniem różnych gatunków i odbiegająca od wyznaczników!!!

TRANSMUTACJA= PRZEKŁAD INTERSEMIOTYCZNY wg Jacobsona

Jacobson stał się przypadkowo patronem przekładu intersemiotycznego,

Przekład 1-wewnątrzjęzykowy (na inne znaki tego samego języka)

2-zewnątrzjęzykowy (z jednego języka na inny)

3-przekład znaków językowych na pozajęzykowy system symboli TRANSMUTACJA

Przekład intersemiotyczny nawiązuje dialog z oryginalnym dziełemsztuki, odtwarza go w innym materiale i przekształca.

Reguły przekładu intersemiotycznego:

1) AMPLIFIKACJA=rozszerzenie elementu

2) REDUKCJA= pominięcie elementu

3)IMMUTACJA=przestawienie elementów

4) SUBSTYTUCJA= podstawienie, wymiana elementów

Przekład intersemiotyczny to operacje retoryczne i przekład znaków oktofonicznych na wizualne

EKFRAZA opis/uobecnienie/skierowanie na naśladowanie wzorca/kategoria mimesis/istnieje malarski wzorzec/malowanie słowem/prezentacja przedmiotu= dążenie do uobecnienia przedmiotu/EKFRAZY W ESEJACH

PRZEKŁAD INTERSEMIOTYCZNY reprezentacja przedmiotu=uobecnienie przedmiotu osłabia/nawiązania intertekstualne/konceptualizacja i symbolizacja/ uogólnienie cech/przekład znaków/poetyka niemimetyczna/transformacja przedmiotu/normy estetyczne/funkcjonowanie w kulturze

Ekfraza wyraźne oznaki metajęzykowe/tytuł lub autor w tytule lub podtytule/ elementy opisu dzieła sztuki umieszczone wewnątrz tekstu literackiego/pełna ekfraza/WŁAŚCIWA, koncentrująca się na samym dziele sztuki lub jej „słabsze formy EKFRASTYCZNOŚĆ/CHARAKTER EKFRASTYCZNY

ADAM CZERNIAWSKI pisze o obrazie, który jest nieopisywalny, PARADOKS GRELLINGA = PARADOKS HETEROLOGICZNY jawne odwołanie do logiki, kwestii metajęzyka, niewyrażalność/ strategia opisu ADAM ZAGAJEWSKI upodmiotowienie dzieła sztuki,

Hypotypoza oznacza opis, ale tak silny, że prawie namacalny, słowo hypotypoza wywodzi się od greki i oznacza model/oryginał/obraz jest derywatem od słów rysować/malować. Słuchacz ma wrażenie, że widzi, a nie słyszy. Porównania i alegorie są często HYPOTYPOZAMI.

Gatunek literacki:

- stanowi najbliższy kontekst utworu, niezbędny w jego interpretacji

- jest znakiem historyczności, sytuuje dzieło w systemie tradycji literackiej

- myślenie gatunkami pozwala porządkować wiedzę o literaturze wg kryteriów

Obok gatunków dawnych (elegia, traktat, bajka, nowela) funkcjonują gat. nowe (powieść strumienia świadomości, fantasy) oraz stare w zmodyfikowanej postaci (ekfrazy, sylwy), są też twory słowo-muzyczne i słowo-obrazkowe (komiks, musical).

Genologia zajmuje się w tych przypadkach:

1) konstruowaniem pojęć i analogią gatunków

2) traktowaniem gat jako narzędzia podporządkowania i klasyfikacji zjawisk

3) wg językoznawców wykorzystywanie w teorii lit lingwistyki kognitywnej

Gatunek jako PROTOTYP czyli mentalna reprezentacja tekstu

lingwistyka kognitywna zakłada istnienia kat naturalnej (prototypu), a kategoryzację przedstawia jako proces subiektywny tzn. wynik porównania rzeczy i zjawisk

Zymner rozważał konfrontacje dzieł indywidualnych z prototypem która prowadzi do wyodrębnienia cech istotnych i stworzenia siatki pojęć; w Polce Bożena Witosz

Trudności w realizacji:

• Prototyp to byt realny czy idealny

• W centrum modelowe cechy czy konkretną realizację

• Schemat obrazuje prywatną świadomość gatunkową twórcy schematu

• Redukcja gatunku do jednej cechy

• Prototyp jest zbyt ubogi i bezczasowy

• Opozycje nie są równowartościowe

• Schemat jest subiektywny i wartościujący

• Bachtin „Problem gatunków mowy”

- każda wypowiedź jest rodzajem działania

- różniące się między sobą wypowiedzi stanowią naturalną podstawę gatunków mowy

- gatunki prymarne ulegają transformacji i powstają gatunki wtórne

• Todorov - gatunki powstają z aktów mowy drogą szeregu amplifikacji

• Dobrzyńska „Typy tekstów i gatunki mowy” - nieprecyzyjna opozycja gatunków pierwotnych i wtórnych, pierwotne rozumiane są jako najprostsze i najstarsze albo jako będące podstawą transformacji, styl nadrz wobec gatunku

• Wilkoń - zarzuca Bachtinowi wszechwładzę gatunkową i niedocenianie indywidualności

Problemy w koncepcji: brak konkretnej definicji gatunku, wszystko jest gatunkiem mowy, niejasno zarysowana relacja między stylem a gatunkiem

Gramatyka kognitywna wyróżnia 3 kategorie aktów mowy:

1. konstytutywne: ekspresywne (dziękować, chwalić, pozdrawiać) i deklaratywne (nazywać, skazywać, ogłaszać)

2. informatywne (twierdzić, wygrażać, pytać)

3. obligatywne: dyrektywne (prosić, kazać) i komisywne (proponować, obiecywać)

MULTIMEDIA (pod wpływem radia i TV rodzą się nowe gatunki)

Balcerzan - typologia gatunków monomultimedialnych i polimultimedialnych

Dramat (wielopodmiotowość,akcja,dialog) słuchowiska i scenariusze, reality drama

Epika (dystans czas, pośredniość przedstaw, przeźroczysty język) film, komiks

Liryka (wyrazista kreacja podmiotu, bezpośredni monolog lir) niewielkie zmiany

Współcześnie używa się kategorii rodzajowych, ale rodzaj to naturalna forma postaw ludzkich: ekspresji (liryka), działania (dramat) i opowiadania (epika)

• Staiger - zrywa z historycznością rodzajów, stawia je jako postawy ponadczasowe i związane z współczesną filozofią i antropologią

Liryka - rozpamiętywania

Epika - przedstawienie

Dramat - napięcie

Genologia współczesna - prolegomena

Sposób istnienia gatunku, jego struktura, rozwój historyczny oraz zagadnienia systematyki gatunków prowadzą do wypracowania teorii i pojęć, które byłyby skutecznymi i użytecznymi narzędziami w porządkowaniu rzeczywistości literackiej, opisie i charakterystyce zjawisk i gatunków i ich repertuarów historycznych.

Ogólna typologia gatunku związana jest z funkcjonalnymi odmianami języka, są to gatunki użytkowe i artystyczne.

• Lit. awangardowa - poszukuje autonomii w języku, poezja ma być czymś innym niż proza, postulat oryginalności i nowatorstwa

• Lit. neoawangardowa - lit. utożsamiana z życiem, mowa potoczna, gazetowa, publicystyczna, kolaż, proste formy, dzieła otwarte

• Lit. postmodernistyczna - intertekstualna kompozycja tekstu, odniesienia do innych tekstów na zasadzie gry (quasi-gatunki)

• Lit. współczesna - Balcerzan - 3 możliwości w kwestii gatunku

- przywołać gatunek zastany i zmodyfikować go

- przywołać gatunek z poza repertuaru literackiego

- zaproponować nową formę

• Lir. współczesna - jednorazowe wynalazki, pamiętniki, wyznania, piśmiennictwo paraliterackie, lit. artystyczna nakłada się na lit. niską, wzorce kolokwialne, gat. mentalne, podział na prozę i poezję:

Proza: redukcja gat., małe narracje, formy prozatorskie, gat., prywatne, adaptacja form dziennikarskich, lit. drugiego stopnia (Sylwy, meta proza)

Poezja: utożsamiana z wierszem, wzorce naśladowania lub prześladowania, miniaturyzacja, gat. egzotyczne, poetyka codzienna, tendencje do prywatności, idzie w stronę muzyki, obrazu i grafiki

Czas i przestrzeń:

Czas - aspekt konstrukcji utworów literackich i aspekt ich zawartości fabularnej

1. okres wewnętrznych czynności komunikacyjnych - odcinek czasu, w którym mieszczą się czynności autora, narratora i odbiorcy.

2. okres zawartości fabularnej - wszystkie przedstawione w utworze zdarzenia

3. okres rozszerzonego schematu fabularnego - obejmuje zdarzenia wzmiankowe, wcześniejsze lub późniejsze od okresu zawartości fabularnej.

Relacje z procesie komunikacyjnym:

1. okres czynności narratora fingowanego i autora oraz okres czynności przedstawionego i projektowanego oddzielają się od siebie.

2. okres czynności narratora fingowanego imitujących wypowiedzi ustne może być równoczesny z okresem czynności odbiorcy przedstawionego (gawęda, monolog)

3. okres czynności narratora fingowanego może być równoczesny z okresem zawartości fabularnej (monolog wewnętrzny, ekspozycja zachowania)

4. okres czynności komunikacyjnych posiada mniejszą rozpiętość czasową niż okres zawartości fabularnej (np. autor opisuje po 1 dniu z okresu 9 miesięcy) - użycie czasu teraź. i przesz. niedokon. wpływa na uczucie rozpiętości czas. w utworze; czas przysz. użyty jako w znaczeniu teraź. skraca wydarz. i wywołuje wrażenie ich gwałtowności.

5. rzadka równobieżność porządku zdarzeń i ich kolejności linearnej - przeszkody: interferencja czasowa, retrospekcje, regresje, inwersje dużych fragm. fabularnych, wielokrotne przedst. w utworze tego samego odc. czas, zacieranie kolejności zdarzeń

Pośrednie przedst. czasu - zmienność ludzi, rzeczy, obyczajów, instytucji

Przestrzeń - utwór literacki w sposób przelotny lub trwały wypełnia przestrzeń (w sensie fizycznym, jako aspekt konstrukcyjny dzieł); przestrzeń jako aspekt zawartości dzieła - fragmenty dzieła w sensie geometryczno-fizycznym., terytorium, na którym rozgrywają się zdarzenia, przedmioty oraz zjawiska przyrody.

Wypowiedzi o przestrzeni to opisy! Jeśli inf. są rozwlekła i podane w sposób ciągły mamy do czynienia z opisem scalonym.

Elementy opisu:

1.identyfikacja przedmiotu

2.wyliczenie części składowych przedmiotu

3.określenie związków przestrzennych między częściami składowymi

4. wymienienie właściwości przedmiotów

5. stany fizyczne

6. informacje niedostępne bez obserwacji

7. ocena przedmiotu

8 interpretacja przedmiotu.

Bieguny kategoryzacji (umożliwiają charakterystykę tworów przestrzennych): 1.reprezentacja analogiczna - fantastyczna

2.ujęcie dyskursywne, ilościowe, sensoryczne, jakościowe

3. uporządkowaność - chaotyczność

4.szczególowość - pobieżność

5panoramicznosc - wycinkowość

6. wieloaspektowość - jednoaspektowość

7. właściwości trwałe - chwilowe

8. statyka - kinetyzacja

9.ujęcie neutralne - waloryzujące

10.ujęcie konstatacyjne - interpretacyjne

Kinetyzacja opisu - przedmiot ukazany w przemianach, w ruchu.

Twory przestrzenne nie stanowią składnika tematycznie górującego(tylko w poemacie opisowym), obecność tworów przestrzennych pozwala lepiej zrozumieć i skonkretyzować zdarzenia. Twory i układy przestrzenne to składniki całościowe wizji świata, stają się substratami jakości formalno-estetycznej (piękno. brzydota), jakości emotywno-waloryzujących (groza, śmieszność).

Opowiadanie - czynność przekazywania informacji integrująca nadawcę i odbiorcę, fabuła jako celowy układ zdarzeń.

Powieść - fikcja, świat zmyślony i zaprzyjaźniony z pięknem i sztuką:

• Auktorialna - autor komentuje swoje dzieło, przenosi się w sferę fikcji

Narrator zawsze osobowy, komentuje, wtrąca się, ingeruje, zna świat przedstawiony, wywiera wpływa na czytelnika, nawiązuje z nim kontakt, dyskutuje i polemizuje, trzyma dystans między światem przedstawionym

• Pierwszoosobowa - narrator należy do ś. przedstawionego, „ja” opowiadające

• Epistolarna - zdarzenia rozpatrywane wielostronnie, narrator zmieniony lub zniesiony, iluzja bezpośrednia, wielość perspektyw

• Personalna - obiektywizacja, nowe tematy, innowacje narracyjne, narrator ukryty, moralność, czytelnik patrzy oczyma bohatera, przeżywa świat przedstawiony, akcja zewnętrzna, bogactwo uczuć

---