Zagadnienie 27. Hayden White i poetyka pisarstwa historycznego.
Wzorce fabularyzacji, argumentacji i ideologizacji.
Tezy narratywistyczne Ankersmita.
1. Hayden White ( ur. 1928 ) amerykański historyk historiografii, mediewista z zawodu, metodolog, profesor literatury porównawczej oraz krytyk kultury. White zaliczany jest również do strukturalistów, postmodernistów, konstruktywistów i narratywistów.
Jego najbardziej znana książka „Metahistory”: The Historical Imagination In Nineteenth - Century Europe” ( 1973 ), dokonała prawdziwego przełomu w myśleniu o historii i historiografii.
Zawarł w niej interpretacje XIX - wiecznej historiografii.
Dowodził w niej dwóch tez:
Po pierwsze:
Style wyjaśniania historycznego różnią się między sobą poprzez zastosowanie trzech podstawowych strategii:
Fabularyzacji
Argumentacji
Ideologizacji
W każdej z nich możliwe są następujące wzorce:
Fabularyzacja - romantyczny, tragiczny, komiczny i satyryczny
Argumentacja - formistyczny, mechanicy styczny i kontekstualistyczny
Ideologizacja - anarchistyczny, radykalny, konserwatywny i liberalny
White argumentuje, że styl historiograficzny uzależniony jest od wyboru określonej strategii i określonego wzorca strukturalnego, co sprawia, że historyk, tworząc dyskurs, zmuszony jest postępować wedle przyjętych założeń strukturalnych.
Po drugie:
Praca historyka nie jest neutralnym odtwarzaniem przeszłości, lecz przypomina nieuchronnie „akt poetycki”, w którym dochodzi do strukturalnej prefiguracji historycznego pola badań, za pomocą czterech podstawowych tropów:
Metafory
Metonimii
Synekdochy
Ironii
PODSUMOWUJĄC:
White proponuje w swym dziele, by na historiografię spojrzeć jak na dzieło literackie. Twierdzi, że myślenie o świecie ma charakter narracyjny. Rzeczywistość to czysty strumień zdarzeń, które sami porządkujemy i wyjaśniamy. Historia jest dostępna tylko poprzez język.
Do opowiadania przeszłości historyk wykorzystuje cztery tropy - teoria tropów White'a:
Metaforę
Metonimię
Synekdochę
Ironię
2. Badając z tej podwójnej, dyskursywno - topologicznej ( metahistorycznej ) perspektywy dzieła XIX - wiecznych historyków, White przekonywał, że prace filozofów historii nie różnią się niczym od dzieł „właściwych” historyków, ponieważ i filozofowie i historycy opierają swą pracę na podobnych trybach świadomości.
Oznacza to, że:
nie istnieje czysta historiografia, która nie byłaby zarazem filozofią historii
badanie historii jest efektem przyjętej strategii retorycznej.
3. Historyk ma do dyspozycji kilka fundamentalnych sposobów aranżowania własnego dyskursu oraz tropów. Wybór jednego z nich jest zarazem wyborem określonej interpretacji dziejów. Z tego powodu White jest strukturalistą, gdyż przyjmuje pierwszeństwo strukturalnych inwariantów (archetypowych opowieści) przed poznaniem tego, co jednostkowe. Jest także poststrukturalistą, gdyż zakłada nieuchronną tropologizację poznania i dyskursu.
4. Uznawanie topologii za głęboką strukturę „przedpoznawczą” i przedkrytyczną w ekonomii świadomości historyka, czyli umieszczenie jej przed aktem jednostkowego poznania sprawia, że zdecydowanie bliżej jest mu do strukturalizmu.
Podobnie jest też z uznaniem narracji za główny wzorzec ludzkiego poznania. White odwraca tradycyjną, realistyczną relację między rzeczywistością a opowieścią
i dowodzi, że narracja nie jest wobec świata wtórna, lecz pierwotna, i to ona wyznacza jego sens.
Nie oznacza to oczywiście, że przeszłość nie istnieje, lecz że nie mamy do niej bezpośredniego dostępu. Mamy do niej dostęp jedynie poprzez teksty, które nadają jej sens.
5. Tekst historiograficzny jest więc artefaktem, który kształtuje badaną rzeczywistość za pomocą narracji i tropów. Nie ma wątpliwości, że teza ta ma swoje głębokie zakorzenienie w krytyce historiograficznego obiektywizmu podjętej w latach 70 - tych XIX wieku przez F. Nietzschego, zaś swoją podbudowę uzyskała dzięki pracom takich uczonych XX - wiecznych, jak Norhrop Frye, Kenneth Burke, Roman Jakobson, Roland Barthes czy Michel Foucault.
PODSUMOWUJĄC:
Hayden White jest uznawany za strukturalistę. Interesuje go przede wszystkim tekst historiograficzny jako retoryczna maszyneria do produkowania efektu realności. Bada struktury językowe, dzięki którym historyk stara się nas przekonać o obiektywności swojej pracy. White'owska topologia ( czyli nauka o tropach retorycznych ) dotyczy przekonania o iluzoryczności obiektywizmu w badaniu historii i neutralności dyskursu ją opisującego.
SŁOWNICZEK:
SYNEKDOCHA - to FIGURA RETORYCZNA, wyraźnie wskazująca na jakieś zjawisko przez użycie nazwy innego zjawiska, zawierającego to pierwsze lub zawierającego się w pierwszym np. włos mi się zjeżył na głowie (używamy liczby pojedynczej - włos zamiast liczby mnogiej - włosy).
TROP(gr. tropos oznacza: zwrot, kierunek, kształt) - termin z zakresu retoryki, oznaczający zastąpienie pewnego słowa lub wyrażenia innym - dla większej obrazowości, wyrazistości i skuteczności przekazu słownego.
Frank Ankersmit ( ur. 1954 ) - holenderski teoretyk historiografii, narratywista, rozwijał myśl metahistoryczną Haydena White'a. Jego teoria interpretacji historycznej czerpie także z „Genealogii moralności” Nietzschego.
Autor wydanej w 1983 roku pracy „Narrative Logic”, w której zostały sformułowane tezy dotyczące rozbieżności między opisem a narracją czy też reprezentacją.
1.Ankersmit wychodzi z założenia wspólnego wszystkim narratywistom, że:
narracji nie można oddzielić od interpretacji
narracje historyczne są interpretacjami przeszłości”, a nie rejestracją (opisem) faktów minionych
to oznacza, że przeszłość niezinterpretowana nie może się stać materiałem historycznej narracji, choć może się stać przedmiotem badań historycznych.
2.Rozróżnienie badań historycznych i historycznych narracji nie likwiduje sfery faktów, lecz tylko przemieszcza ją do sfery badań archiwalnych, narracjom przypisując nieuchronną retorykę interpretacji.
Stąd teza następna, głosząca, że:
język narracji nie jest językiem przedmiotu - dyskusje na temat przeszłości są dyskusjami na temat tego, co się o przeszłości mówi, a więc na temat dyskursywnych konstrukcji rzeczywistości czy też, jak powiada Ankersmit, „narracyjnych organizacji wiedzy”.
3.Za White'em Ankersmit bada:
do jakiego stopnia historiograficzna narracja wplątana jest w skomplikowane kwestie reprezentacji tekstualnej
w jakim stopniu jej podmiotowy charakter pozbawia ją dążenia do obiektywnej ścisłości
jak przeszłość zostaje zawłaszczona przez prywatne sposoby przedstawiania.
Wykracza jednak poza topologię dyskursu White'a i kładzie nacisk na oddawanie sprawiedliwości przeszłości oraz kategorię doświadczenia historycznego.
4.Skoro fakty są niedostępne historycznej reprezentacji, to powinna ona wprawdzie zrezygnować z roszczeń do prawdy, nie powinna jednak zrezygnować z zadośćuczynienia przeszłości na wzór portrecisty, który przedstawia rzeczywistość.
Ankersmit rozwiązuje tę kwestię w tzw. teorii doświadczenia, która określa bliskość przeszłości.
Aby mówić językiem historii, musimy najpierw doświadczyć przeszłości jako potencjalnego przedmiotu badań historycznych. Doświadczenie poprzedza podział na sferę przedmiotu i podmiotu, jest więc kategorią antyepistemologiczną i pozwala historykowi zakorzenić się w świecie historycznym jako świecie własnych znaczeń.
Narracja, reprezentacja i doświadczenie okazują się ściśle ze sobą powiązane:
Nie można opowiadać przeszłości, nie wiedząc, że się ją interpretuje.
Nie można mówić o doświadczeniu, nie wiedząc, że bez jego reprezentacji pozbawione zostaje ono sensu.
Nie można myśleć o tożsamości bez uwzględnienia jej narracyjnej i interpretacyjnej natury.
SŁOWNICZEK:
HISTORYZM - stanowisko filozoficzne i metodologiczne postulujące poznawanie rzeczywistości oraz ujmowanie zjawisk, zwłaszcza społecznych i kulturowych, w sposób historyczny, tj. ze względu na ich powstanie, rozwój i warunki dziejowe. Historyzm jest terminem wieloznacznym: Określał uwzględnianie kontekstu historycznego w rozważaniach o człowieku i życiu społecznym.
NARRACJA - jeden z podstawowych trybów dyskursu historycznego. Z antropologicznego punktu widzenia, narracja jest trybem organizującym percepcję rzeczywistości i pozwalającym na scalenie doświadczeń.
Według narratywistów, nie sposób ani poznać czegokolwiek, ani osiągnąć własnej tożsamości, nie opowiadając historii. Według historyków, kładących nacisk na narracyjny wymiar dyskursu historiograficznego, narracja nie jest sprawozdaniem z tego, co się zdarzyło, lecz nadaje sens faktom, czyli je interpretuje.
Narracja jest od interpretacji nieodłączna, gdyż obydwie zakładają perspektywiczność opisu.