WSTĘP S. SANDERA DO „LIBERUM VETO” A. ŚWIĘTOCHOWSKIEGO

• Różny poziom, gatunki, rozpiętość czasowa (70lat) twórczości Aleksandra Świętochowskiego.

• Wielki opiniotwórca swojej epoki. Praktycznie nieznany współcześnie.

• Od klęski powstania styczniowego w 1864 do rewolucji w 1905 oddziaływał z siłą postaci historycznej.

• Zdecydowany, pozytywistyczny program polityczny-„Wskazania polityczne” 1882.

• Zdecydowany sprzeciw socjalizmowi w Polsce - „Socjalizm i jego błędy” 1879.

• Związek Postępowo-Demokratyczny- partia polityczna założona przez niego w 1905.

• Szturmem wybił się na pozycję czołowego publicysty w walce starej i młodej prasy „dzięki niezwykłemu wigorowi publicystyczno-polemicznemu”.

• Zaczął publikować w „Przeglądzie Tygodniowym” (narzędziu prasowym młodych) mając 22 lata i dopiero co ukończoną warszawską Szkołę Główną.

• Bronił carskiej reformy uwłaszczeniowej, pozytywnej w skutkach dla gospodarki, a odrzucanej przez starą prasę.

• Piętnował sarmacki kult przeszłości umysłowe zacofanie arystokracji.

• Chwalił postępowość i zaradność ekonomiczną mieszczaństwa.

• Walczył o równouprawnienie kobiet.

• Nawoływał do rozwiązania kwestii żydowskiej: równouprawnienie narodowe, niezależnie od wyznania.

• Pasjonowało go przyrodoznawstwo-widział w nim klucz do rozwoju cywilizacji.

• Zafascynowany teorią Darwina (w jego czasach uznanej za bluźnierczą i nieprzyjętą do wiadomośći)

• Najwięcej z działaczy kulturalnych uczynił dla ustalenia i rozpowszechnienia światopoglądu pozytywistycznego.

• Definicja pozytywizmu przyjęta przez Świętochowskiego: „… pozytywizm umiejętnie pojęty nie jest żadną szkołą z niezmiennym kodeksem, z niezmiennymi artykułami wiary, z nieomylną powagą, ale jest m e t o d ą naukową, na doświadczeniu i naukach przyrodniczych opartą, od kilku wieków stosowaną i rozwijaną, i do c o r a z n o w y c h rezultatów doprowadzającą. Ten właśnie wzgląd życia, rozwoju ciągłego, doskonalenia się w połączeniu ze ścisłością badania nadają pozytywizmowi przewagę nad innymi systemami, które, zamknąwszy się w pewnym cyklu praw, wkrótce martwieją.”

• Przylgnął do niego pseudonim Posła Prawdy.

• Około 1880 roku kończy aktywność w jednolitym obozie pozytywistycznym.

• 1881-redaktor „Niwy” i „Prawdy”(tam ogłaszał „Liberum veto”)

• Utwory literackie pisze pod pseudonimem Władysław Okoński.

• Dramaty (np.;„Niewinni”, „Aspazja”, „Piękna”, „Ojciec Makary”) zdobywają poklask krytyki i publiczności, wystawione na scenach Warszawskiej, Krakowskiej i Lwowskiej.

• Powieści słabe artystycznie, niewarte uwagi.

• Nowelistyka: więcej uznania u potomnych niż u współczesnych. Za życia miał dużą konkurencje: Sienkiewicz, Orzechowska, Prus, Konopnicka.

• Twórczość publicystyczna ważniejsza niż literacka.

• Duża ilość zwolenników, równa liczbie przeciwników świadczyła o sile oddziaływania Świętochowskiego.

• Długo jego poglądy było aktualne. Dopiero na początku XX wieku Stanisław Brzozowski stwierdza z żalem, że „drogi myślenia mistrza rozeszły się z poglądami i postawą młodej generacji”

• Uwielbieniem darzył go Żeromski (potwierdzenie w jego „Dziennikach”), aprobata kończy się z chwilą kiedy Świętochowski potępia rewolucje -1905r.

S.Sandler, Wstęp [w:] „Liberum veto”, A. Świętochowski, Warszawa 1976.

A. Świętochowski, August Comt i Herbert Spencer, cytuję za: S.Sandler, Wstęp [w:] „Liberum veto”, A. Świętochowski, Warszawa 1976.

S.Sandler, Wstęp [w:] „Liberum veto”, A. Świętochowski, Warszawa 1976

2