19. Myśl polityczna Machiavellego jako wyraz laicyzacji poglądów na sferę polityki.
Machiavelli pragnął dowieść, iż w polityce nie da się uniknąć czynów nieetycznych, lecz mimo to jednak polityków obowiązuje poczucie miary i granic. Mądry polityk nie powinien wprawdzie "porzucać dobrego, gdy można", lecz "musi umieć czynić zło, gdy trzeba" . Powinien posiadać cechy lwa i lisa.
Jeśli chodzi o stosunek do religii, makiawelizm polega na radykalnym odseparowaniu polityki od religii; a konkretnie od religii chrześcijańskiej (katolickiej). Separacja ta motywowana jest tym, że nakazy moralne tej religii kolidują ze skutecznością polityki. Machiavelli w żadnym miejscu nie podejmuje dyskusji ani z prawdami wiary głoszonymi przez Kościół, ani z obowiązywalnością i wartością cnót chrześcijańskich w życiu prywatnym, tylko uporczywie dowodzi ich nieprzydatności obywatelskiej.
Chrześcijaństwo, jego zdaniem, jest sprzeczne z etosem republikańskim, ponieważ ucząc ludzi miłosierdzia, pokory i cierpliwego znoszenia krzywd, czyni ich istotami słabymi i zdolnymi jedynie do znoszenia cierpień, zamiast ich przezwyciężania.
Teoretycznie, dokonany w makiawelizmie rozdział polityki od religii chrześcijańskiej nie musiał pociągać za sobą laicyzacji państwa, ponieważ Machiavelli był wielbicielem pogańskiej religii rzymskiej, reprezentującej w jego oczach te cnoty obywatelskie, których brakować miało chrześcijaństwu. Praktycznie jednak konsekwencją jaskrawej anachroniczności tego "neopoganizmu" Machiavellego, a więc także jego abstrakcyjności, musiała być laicyzacja polityki (polityczny ateizm praktyczny) i laicyzm państwowy.
20. Kontrreformacja wobec problematyki władzy państwowej - poglądy Piotra Skargi.
W programie zawartym w „Kazaniach sejmowych” na czoło wysuwają się postulaty odbudowy dwóch zasadniczych źródeł potęgi państwa: niepodzielności władzy w sprawach świeckich i niepodzielność władzy Kościoła katolickiego w kwestiach wiary.
Skarga był zdecydowanym zwolennikiem monarchii, cała tzw. teologia polityczna, z której obficie czerpał, wypowiadała się wówczas po stronie tej formy rządów. Za wzór służył przykład królestwa niebieskiego, odwoływał się także do przykładów historycznych, od monarchii żydowskiej poczynając, a kończąc na Kościele katolickim, całkowicie podporządkowanym (po soborze trydenckim) papieżowi.
W „Kazaniach sejmowych" znajdujemy wielokrotnie wyrażany pogląd, że władza ustawodawcza sprawowana przez poselską, jest w istocie niebezpiecznym nadużyciem, wynikającym z samowolnego rozszerzenia przez szlachtę przywilejów otrzymanych kiedyś od króla.
Zdaniem Skargi podstawowym obowiązkiem katolickiego monarchy jest obrona interesów Kościoła. Stąd wywodziło się postulowane przez Skargę rozszerzenie prerogatyw królewskich. - tylko bowiem silna władza centralna jest w stanie doprowadzić do przywrócenia jedności wyznaniowej w państwie. Podstawę potęgi państwa, jak również jego pomyślnego rozwoju, stanowi jedność wiary oraz poszanowanie dla jej kapłanów. Wiarą tą ma być oczywiście podporządkowane papieżowi chrześcijaństwo; heretyków trzeba zniszczyć.
Z patriotyzmu Skargi wynikała tez głęboka troska o przyszłe losy ojczyzny, której grozi zagłada w przypadku, jeśli nie nastąpi gruntowna reforma państwa oraz radykalna poprawa obyczajów jego obywateli.
21. Absolutyzm europejski wobec problematyki państwowo-kościelnej.
22. Tendencje do separacji kościołów krajowych od papiestwa.
23. Cerkiew prawosławna a carat w dobie absolutyzmu.
24. Oświecenie i ideologia rewolucji francuskiej wobec religii.
Rewolucja francuska była przede wszystkim przewrotem religijnym, a dopiero później społecznym i politycznym. Do jej wybuchu przyczyniło się głównie szerzenie ideałów oświecenia, które za cel stawiały sobie obalenie chrystianizmu i przekształcenie Francji, tak pod względem religijnym, jak politycznym i społecznym.
Kościół katolicki, strzegący tradycji chrześcijańskiej, jak również tradycji francuskiej monarchii, stawiał największy opór rewolucjonistom. Rewolucja od początku pragnęła nadać katolicyzmowi nowy charakter i pozyskać go dla swoich planów. Zakończyło się to fiaskiem, ze względu na opór tak duchowieństwa, jak i wiernych. Siły rewolucyjne postanowiły więc go zniszczyć. W efekcie, po raz pierwszy w tak zorganizowany sposób państwo prześladowało religię jako swego rywala. Niszczono podstawy prawne, materialne, socjalne funkcjonowania Kościoła. Rozbijano jedność hierarchii kościelnej, którą chciano zaangażować w dzieło rewolucji.
Wiernego sojusznika znalazła rewolucja wśród masonerii, która pod koniec XVIII wieku urosła do niemalże potęgi. Masoneria, jako przeciwniczka chrystianizmu, wsparła potężnie propagandę niedowiarstwa.
Zaczęto dążyć do zagarnięcia całego majątku kościelnego, likwidowano zakony i kongregacje. Równolegle z prześladowaniami duchowieństwa zakonnego, obiektem ataków stał się kler świecki. Początkowo nie dążono do zniszczenia go, ale do podporządkowania państwu. W dniu 12 lipca 1790 r. Konstytuanta ogłosiła Cywilną Konstytucję Kleru, na wierność której kazano przysięgać biskupom i księżom. Powstał podział na księży „przysięgłych” i „nieprzysięgłych”, wprowadzono surowe kary dla księży „nieprzysięgłych”, w końcu wprowadzono ustawę zmuszającą do opuszczenia Francji przez wszystkich „nieprzysięgłych”. Rewolucjoniści profanowali miejsca i przedmioty święte, publicznie szydzili z kultu katolickiego. 1 listopada 1793 roku zażądano całkowitego zniesienia kultu katolickiego, jako rzeczy niemoralnej, albo co najmniej niepotrzebnej.
Następnie stworzono nowy kult państwowy - kult „rozumu”, który według opinii jakobinów miał stać się konkurencją dla chrześcijaństwa. Kiedy jednak państwo zauważyło, że kult rozumu nie potrafi zastąpić ludziom religii katolickiej i prowadzi do coraz większego chaosu, rozpusty, a nawet zbrodni, rozpoczęto popularyzację kultu „Najwyższej Istoty”.