Wykład IV

Podstawowe pojęcia w socjologii wychowania cd.

Styczność przestrzenna - polega na tym, że jednostki postrzegają innych ludzi i lokalizują te osoby w przestrzeni.

Jest to pierwszy i podstawowy etap w powstawaniu grupy społecznej.

Styczność przestrzenna jest aktem spostrzegania innego osobnika i lokalizowania go w przestrzeni.

Owo spostrzeganie może być przelotne lub dokładniejsze. Oczywiście każda styczność w przestrzeni musi prowadzi do powstawania dalszych elementów więzi.

Styczność psychiczna - postrzeganiu cech wyglądu człowieka, charakteru, towarzyszy wzajemne zainteresowanie.

Na podstawie takiego spostrzeżenia dokonujemy pewnej oceny danej osoby z punktu widzenia potrzeb spostrzegającego.

Owe wzajemne zainteresowanie tworzy styczność psychiczną.

Styczność w przestrzeni i styczność psychiczna są dopiero warunkami wystąpienia styczności społecznych.

Styczność społeczna - muszą w niej uczestniczyć przynajmniej dwie osoby; musi istnieć wartość tej styczności. Między osobami musi zachodzić interakcja. Osobowa - odwiedzenie chorego; rzeczowa - usługa, zakup.

• pewne układy zachodzące, przynajmniej z dwóch osób;

• pewna wartość, która jest przedmiotem tej styczności;

• pewne czynności dotyczące tej wartości (kupienie gazety, pożyczenie ołówka).

Styczności społeczne są:

• stałym elementem życia zbiorowego

• mogą być przelotne (zapytanie o drogę) lub trwałe (kupowanie w tym samym kiosku)

• mogą być prywatne (pożyczanie pieniędzy) i publiczne (składanie podania o pracę)

• istotnym elementem więzi społecznej

Najważniejsze socjologicznie są dwa rodzaje styczności (statyczności?):

• osobiste (odwiedzanie chorego, randka). Przedmiotem zainteresowania i przedmiotem działania w toku styczności są cechy i sprawy osobiste obu partnerów

• rzeczowe (kupno towaru w sklepie, zapłacenie podatku). Wszystkie czynności, którym nie towarzyszy zainteresowanie osobowością człowieka, lecz przedmiotem czy usługą, którą ona dysponuje.

Brak styczności osobistych trwałych jest istotą izolacji społecznej czyli osamotnienia, która z kolei prowadzić musi do zachwiania równowagi psychicznej jednostki.

4 ETAP - Wzajemne oddziaływania

• uczestnicy grupy już się nawzajem rozpoznają, posiadają już pewien zakres wiedzy o sobie

• zaczynają wpływać na siebie, na swoje poglądy, zachowania, czy rozwiązywać wspólnie zagadnienia życiowe

• przez wzajemne oddziaływania dokonują się procesy przystosowania się osobnika do grupy, procesy współpracy i konfliktów, podporządkowania i dominacji jednej jednostki nad drugą

Niektórzy socjologowie wysnuli teorię, że całość życia społecznego można sprowadzić do wzajemnych oddziaływań, że zbiorowości społeczne są tylko „krystalizacjami” wzajemnych oddziaływań, tzn. usystematyzowanymi sposobami oddziaływania ludzi na siebie.

5 ETAP - Wzory działań społecznych

• Wzajemne oddziaływania przebiegają według pewnych stałych wzorów

• Jednostka, jeżeli chce się porozumieć z kimś innym, przekonać go, wywrzeć na niego wpływ, musi postępować według pewnego „wzoru”, tzn. zachowywać się w sposób zrozumiały dla innych, akceptowany przez nich, mieszczący się w ramach obyczajów

• Te trwałe wzory wzajemnych oddziaływań to nowy element więzi spajającej członków grupy

Kosiński Stanisław - „Wywrzemy wpływ na kogoś, jeśli będziemy działać według pewnego wzoru”.

6 i 7 - Stosunki społeczne i zależności społeczne

Wzajemne oddziaływania, które przebiegają według trafnie zastosowanych wzorów towarzyszą pojawieniu się następnego komponentu więzi - mowa o stosunkach i zależnościach społecznych.

Elementy, składające się na stosunek społeczny:

• dwóch przynajmniej partnerów, którymi są jednostki lub zbiorowości

• łącznik, czyli konkretny przedmiot materialny bądź duchowy

• sytuacja stanowiąca platformę danego stosunku

• układu powinności i obowiązków, czyli unormowanych czynności, które partnerzy powinni wobec siebie wypełniać

Najogólniej mówiąc stosunkiem społecznym będziemy nazywali układ złożony z partnerów, łącznika, postaw, interesu, sytuacji i powinności.

• Może występować w stosunkach społecznych tzw. asymetria - gry jeden z partnerów przejawia skłonności do dominacji nad drugim

• W stosunku społecznym mamy do czynienia ze zjawiskiem zależności, która wynika ze świadomych oddziaływań ludzi na siebie

• Stosunek społeczny obfituje w wiele różnych zależności typu strukturalnego, przyczynowego, czy funkcjonalnego

8 - Instytucje społeczne

Instytucje stanowią układ najbardziej trwały i podstawowy, wokół którego skupiają się pozostałe składniki więzi. Instytucje są komponentem i etapem rozwoju więzi.

Zwalczające się instytucje mogą powodować samozniszczenie zbiorowości. Tworzy się je po to, aby zapewnić społeczeństwu możliwości zaspakajania wielorakich potrzeb, regulowania zachowań, stałego rozwoju, wzrost zamożności itp.

Są one jak powiada J. Turowski „koniecznością życia zbiorowego. Niekiedy wskutek pojawienia się zjawisk patologicznych, instytucje przekształcają się z układu ułatwiającego zaspakajanie potrzeb, w układ hamujący ich zaspokajanie, co jest sygnałem dysfunkcjonalności systemu kontroli społecznej”.

9 - Kontrola społeczna

• W każdej zbiorowości społecznej spotykamy rozmaite sposoby wpływania na zachowania jednostek

• Są to m.in. sugestie, nakazy, perswazja, nacisk i przymus fizyczny oraz cały system wyróżnień

• Ten skomplikowany, ale nie skodyfikowany system oddziaływań na zachowania jednostek i zbiorowości socjologowie określają kontrolą społeczną

• Dotyczy on czynności i działań istotnych dla przebiegu życia społecznego

• Kontrolą społeczna jesteśmy objęci wszyscy

• Sprawując kontrolę nad innymi, nie zdajemy nieraz sobie sprawy, że pośrednio poddajemy wartościowaniu i ocenie własne postępowanie

Zachowanie nie mieszczące się w ramach wzorów uznanych i dopuszczalnych spotyka się z sankcjami. Sankcje są jednym z elementów kontroli społecznej.

Każda grupa, każda zbiorowość społeczna rozwija:

• szereg miar, sugestii, sposobów przekonywania

• nakazów, zakazów, systemów perswazji i nacisku, sankcji, aż do przymusu fizycznego włącznie

• system sposobu wyróżniania, nagród, dzięki którym doprowadza zachowanie jednostki i podgrup do zgodności z przyjętymi wzorami działania, do respektowania kryteriów wartości. System ten nazywamy systemem kontroli społecznej - przy jego pomocy kształtuje się konformizm członków.

Mechanizmy systemu kontroli społecznej wg J. Szczepańskiego:

• psychospołeczne - podlegają na odczuwaniu posłuszeństwa jako wewnętrznego moralnego przymusu

• materialno-społeczne - to przymus zewnętrzny, stosowany przez instytucje

Na pograniczy między mechanizmami psychologicznymi a materialno-społecznym kontroli znajdują się zwyczaje i obyczaje.

Zwyczaje - ustalony sposób zachowania się w określonych sytuacjach, który nie budzi sprzeciwu i nie spotyka się z negatywnymi reakcjami otoczenia. Każda jednostka ma swoje zwyczaje (chodzenie do kawiarni, późne wstawanie). Zwyczaje powstają jako nawyki indywidualne, niektóre mogą być pozostałościami po dawnych obrzędach.

Obyczaje - ustalony sposób postępowania, z którym grupa wiąże już pewne oceny moralne i którego naruszenie wywołuje sankcje negatywne. Obyczaj zakłada pewien przymus w uznaniu wartości grupowych, (obyczaj każe ustąpić starszemu miejsca, szanować tradycje, respektować cudzy ból i nieszczęście). Obyczaje są więc wzorem zachowań, związanych z wartościami uznawanymi przez grupę.

Sankcje

Nie respektowanie obyczajów zagraża spójności wewnętrznej grupy i dlatego spotyka się z negatywnymi sankcjami.

Naruszenie obyczajów nie jest karane przez prawo lecz przez opinię i przez sankcje moralne (nie podaje się takiemu człowiekowi ręki, nie zaprasza do siebie). Nierespektowanie obyczajów uruchamia sankcje grupy.

Sankcje - reakcje grupy na zachowanie się członków w sytuacjach społecznie ważnych. Są istotnym instrumentem kontroli społecznej, stanowią uzupełnienie obyczaju.

Sankcje dzielimy na:

• negatywne - kary

• pozytywne - nagrody

Sankcje określamy więc, jako wszelaki przymus wywierany przez społeczeństwo w stosunku do jednostki. Nie znaczy to jednak, że ludzi respektują prawo wyłącznie dlatego, że są...

Wyróżniamy następujące rodzaje sankcji:

• sankcje prawne - ustalone przez przepisy prawa

• sankcje etyczne - moralne

• sankcje satyryczne - system drwin, ośmieszeń, lekceważenie. Są szczególnie dotkliwe ponieważ poniżają i ostro „atakują” jaźń subiektywną jednostki

• sankcje religijne - to kary i nagrody przewidziane przez system dogmatów i wierzeń: pokuta, potępienie - do zbawienia wiecznego

Skuteczność sankcji zależy od tego w jakim stopniu stanowi ona zwarty i spójny system.

Równowaga społeczna wymaga, by kary i nagrody stosowane były mniej więcej równomierne. Przewaga jednego tylko typu sankcji prowadzi zwykle do nader szkodliwych skutków.

10 - Organizacja społeczna

Omawiane składniki więzi skupiając się tworzą mniej lub bardziej skoordynowany układ zwany organizacją społeczną. Zapewnia ona porządek, czyli ład społeczny.

Wielorakie czynniki nieraz naruszają ten porządek, należą do nich wynalazki i innowacje. Są one powodem niekiedy rozpadu określonej zbiorowości. Organizacja społeczna stanowi wiązkę wszelkich składników więzi społecznej poczynając od styczności, a kończąc na kontroli społecznej.

Więź społeczna jest bardzo ważnym zjawiskiem

Bez niej nie byłoby zbiorowości, ani innych form życia zbiorowego. Bez niej można by było przeprowadzić jakiejkolwiek analizy socjologicznej.

Więź społeczna, to zorganizowany system stosunków, instytucji, środków kontroli społecznej, skupiający jednostki, podgrupy i inne elementy składowe zbiorowości w całość zdolną do trwania i rozwoju. Każda zbiorowość istnieje dzięki istnieniu więzi (Woźniak B.)

Pojęcie środowiska wychowawczego (nowy wykład)

Środowisko - pewne tło społeczne, przestrzeń, w której zachodzą procesy społeczne i czynności wychowawcze

Środowisko życia jednostki - tło owych procesów, zarazem podstawowe pojęcie, do którego socjologowie wychowania się odwołują

Socjologowie koncentrują się na środowisku społecznym jednostki, zaś środowisko wychowawcze (nas najbardziej interesuje) jest rozpatrywane jako jeden z rodzajów środowiska społecznego.

Środowisko społeczne - ogół społecznych warunków kształtujących rozwój i zachowanie jednostek oraz czynników rzeczowych i osobowych, które powstały w procesie antropogenezy, rozwoju społecznego i społecznego współżycia jednostek; główne elementy środowiska społecznego. To ludzie, ich zachowania, instytucje, grupy społeczne, elementy kulturowe i przedmioty będące wytworami ludzkiej działalności. Wybitni teoretycy tej problematyki: F. Znaniecki, P. Rybicki

---