ZASADY TWORZENIA KOMPOZYCJI ZAPACHOWYCH
Kompozycja zapachowa jest mieszaniną naturalnych (pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego) i\lub syntetycznych substancji zapachowych przeznaczoną do nadawania odpowiedniego zapachu różnym wyrobom i przedmiotom, a także otoczeniu człowieka. Tworzenie kompozycji zapachowych jest sztuką łączącą w sobie wiele dziedzin. Pachnidła są komponowane niczym symfonie lub piosenki i można w nich dostrzec nuty i akordy.
Nuta zapachowa to zapach pojedynczego składnika kompozycji zapachowej o charakterystycznym, dającym się nazwać zapachu, np. aromat róży, cytryny, cedru itd. Nuta to także podstawowy element kompozycji zapachowej (nuta dolna, serca i górna). Natomiast mieszanina dwu lub więcej substancji zapachowych tworzących wspólną charakterystyczną nutę jest nazywana akordem, np. akord kwiatowy, korzenny, zielony. Kilka połączonych akordów tworzy kompozycję zapachową, czyli to czym pachnie dane pachnidło.
Koncepcja nut zapachowych opiera się na założeniu, że pewne substancje wchodzące w skład kompozycji perfum różnią się trwałością, czyli szybkością odparowywania. Dzięki temu zapach ma wiele niuansów, nie jest stały i niezmienny. To twór, który rozwija się w czasie niczym kompozycja muzyczna. Zaraz po zaaplikowaniu na skórę perfumy osiągają zapachowe apogeum w postaci nuty wysokiej, następnie łagodnieją, gdy tylko zmysłowe doznanie uzupełnione zostaje nutą średnią, aż ukazują swoje prawdziwe oblicze, które utrzymuje się przez wiele godzin.
Większość współczesnych perfum komponuje się według trzynutowego układu. Struktura ta określa etap, na którym poszczególne składniki kompozycji stają się wyraźnie wyczuwalne w miarę rozwijania się zapachu, a następnie zanikają wskutek utleniania. Najpierw wyczuwamy nutę górną, nazywaną też nutą głowy, później środkową, tzw. nutę serca, a na końcu dolną, zwaną nutą bazy lub głębi. Nutę wysoką tworzą świeże, cytrusowe wonie, lotne, zielone nuty, aldehydy i estry owocowe. Bukiet nuty średniej składa się z kilku akordów kwiatowych. Baza to drzewne zapachy paczuli i mchu oraz balsamiczne, zwierzęce nuty takie jak ambra i piżmo.
Utrwalacze łączą składniki tworzące poszczególne nuty w jedną kompozycję. Perfumy nie powinny rozwarstwiać się na trzy fazy. Jeśli są prawidłowo skomponowane to zmiany, które zachodzą w procesie ulatniania są tak niezauważalne jak ruchy wskazówek zegara. Źle opracowane po prostu 'rozpadają się' na poszczególne fazy.
* Nuta górna (głowy) - to tzw. góra zapachowa, czyli substancje bardzo lotne, które najszybciej odparowują i znikają. Jest to wizytówka perfum, która towarzyszy otwarciu flakonu, pierwszy zapach, jaki się czuje, gdy ulotni się już alkohol. To właśnie ona wpływa na pierwsze wrażenie, wywołuje w nas pamięć zapachu i jego wspomnienie. To nuta najbardziej świeża i lekka. Utrzymuje się na skórze od kilkunastu minut do blisko pół godziny. Stosowane są tu głównie zapachy: cytrusowe (cytryna, bergamotka, pomarańcza gorzka i słodka, limona, mandarynka, grejpfrut, petitgrain, cytrynowe drzewo herbaciane), aldehydowe (chemiczny, lekko tłusty zapach), owocowe-lekkie (melon, arbuz, ananas, kaktus), zielone (mięta, ogórek, melisa), ziołowe (lawenda, tymianek), korzenne (czarny i zielony pieprz), leśne z drzew iglastych (jodła).
* Nuta środkowa (serca) - to środek zapachu, dominujący temat, który charakteryzuje perfumy i stopniowo łączy się z nutą bazy. Serce zapachu pojawia się, gdy woń perfum zmiesza się z zapachem skóry (zwykle upływa 10-20 minut zanim nuta średnia w pełni się rozwinie) i utrzymuje się na niej przeważnie przez godzinę, dwie, choć w najlepszych gatunkowo perfumach nuta serca powinna być rozpoznawalna jeszcze po co najmniej czterech godzinach. Stosowane są tu zapachy o średniej lotności, głównie aromaty kwiatowe ( róża, champaka, ylang, jaśmin, drzewo różane, geranium, tuberoza, gardenia, różowy, biały i niebieski lotos, neroli, lilie, bez lilak, konwalia, fiołek, hiacynt, narcyz, lipa, magnolia, biała lilia imbirowa, palmaroza), korzenne (goździk, cynamon, imbir, kardamon, koper, hyzop, marchew), zielone (szałwia muszkatołowa, rozmaryn, cyprys, jałowiec, krwawnik).
* Nuta dolna (podstawy, bazy) - działa stabilizująco, wzmacniająco, pomaga w utrzymaniu energii zapachu. W jej skład wchodzą również utrwalacze, czyli substancje powodujące, że zapach dłużej utrzymuje się na skórze, a także komponenty dodające perfumom ciężkości. To najstarsza stosowana grupa zapachów, starożytni bowiem namaszczali swe ciała głównie ciężkimi, balsamiczno-żywicznymi aromatami. Są to olejki prawie nielotne, ciężkie, ziemiste, balsamiczne, głębokie, długotrwałe, które pojawiają się po 30-60 minutach i utrzymują się do 8 godzin. Mają słabo wyczuwalny zapach, ale decydują o trwałości perfum i czasie pozostawania ich zapachu na skórze. Są to głównie aromaty z grup: drewniana (sandał, cedr, wetiwer, paczula), ambrowa (absolut ambretowy, ambra), zwierzęca (piżmo, cywet, castoreum), skórzana, tytoniowa, mech dębowy, balsamiczna (kadzidło, balsam Peru, benzoin, galbanum, mirra), aromatyczno-słodka (wanilia, koniak, kawa, kakao, herbata, miód, migdały, marcepan).
Niektóre olejki zalicza się do nuty górnej-serca lub nuty serca-podstawy. Tego typu olejki eteryczne zmierzają swoim zapachem w dwóch kierunkach. Nuta górna-serca działa pobudzająco-wyrównująco, a nuta serca-podstawy działa harmonizująco-wzmacniająco.
W perfumerii używa się 6-9 różnych aromatów jako zapachów głównych i 3-6 dla niuansów (w miarę doświadczenia dochodzi ich więcej). Najlepiej jest zacząć od najmniejszej liczby 4-5 zapachów. W mieszaninie powinny się znajdować olejki o nucie podstawy, nucie serca i nucie górnej Aby otrzymać najlepszy efekt proponuje się mieszać olejki według następujących zasad:
*5-10% nuty podstawy, 3-70% nuty serca, 10-40% nuty górnej
lub
*3 części (30%) nuty serca - średnie i mocne nuty dla tematu
*2 części (20%) nuty podstawy - mocne i długo utrzymujące się nuty dla wydźwięku
*4 części (40%) nuty górnej - lekkie, szybko lotne nuty dla uwertury
*0,5 części (5%) nuty górnej-serca - dla połączenia nuty górnej i serca
*0,5 części (5%) nuty serca-podstawy - dla połączenia nuty serca i podstawy
Przyjmuje się również, iż w kompozycjach perfumeryjnych oraz w kompozycjach do kosmetyków procentowy udział nut dolnych, środkowych i górnych kształtuje się następująco:
*w perfumach damskich wieczorowych: nuty dolne 45%, nuty środkowe 30%, nuty górne 25%;
*w perfumach damskich lekkich: nuty dolne 25%, nuty środkowe 35%, nuty górne 40%;
*w wodach toaletowych: nuty dolne 20%, nuty środkowe 30%, nuty górne 50%;
*w perfumach męskich: nuty dolne 25%, nuty środkowe 25%, nuty górne 50%;
*w wodach po goleniu: nuty dolne 10%, nuty środkowe 15%, nuty górne 75%;
*w dezodorantach: nuty dolne 20%, nuty środkowe 32%, nuty górne 48%;
*w kosmetykach pielęgnacyjnych : nuty dolne 30%, nuty środkowe 40%, nuty górne 30%;
*w szamponach: nuty dolne 10%, nuty środkowe 40%, nuty górne 50%;
*w wyrobach toaletowych: nuty dolne 10%, nuty środkowe 10%, nuty górne 80%;
*w mydłach: nuty dolne 40%, nuty środkowe 30%, nuty górne 30%;
Przy komponowaniu perfum najpierw zaczyna się od nuty serca, która uwydatnia temat zapachu. Później dochodzą do niej nuty podstawy - decydujące o wydźwięku aromatu i nuty górne dla uwertury. Nuty górne-serca i serca-podstawy tworzą przejścia (dodaje się je na samym końcu), są dla nut: górnej, serca i dolnej, tzw. nutami łączącymi.
Trwałość zapachu jest bardzo ważnym czynnikiem. Gotowe wyroby perfumeryjne zawierają syntetyczne (bardzo rzadko naturalne) utrwalacze typu piżmo, rezynoidy czy syntetyki (salicylan benzylu, kwas fenylooctowy, civettone, benzofenon, wanilina itd.).
Utrwalacze (fiksa tory) to mało lotne składniki kompozycji utrzymujące zapach innych składników, a tym samym zwiększające trwałość kompozycji poprzez obniżenie lotności mieszaniny, często o bardzo słabym zapachu własnym, a nawet bezwonne.
W pachnidłach tworzonych w warunkach domowych i na własnych użytek jako fiksatory można stosować naturalne olejki eteryczne i absoluty, są bowiem wśród nich takie, które mają cechy utrwalające. Należą do nich np. olejek sandałowy, różany, cynamonowy, muszkatołowy z gałki, cedrowy, z szałwii muszkatołowej, żywica benzoesowa, balsam copaiba, balsam tolutański.