Wstęp do teorii tłumaczeń 22.03.2010r.

Ekwiwalencja, teorie funkcjonalne, obcość w przekładzie

Proces przekładu:

- rozumienie (hermeneutyka - sztuka interpretacji i tłumaczenia)

- dewerbalizacja

-

Cztery kompetencje:

1. Językowa (trzeba dobrze znać język obcy i ojczysty)

2. Kulturowa

3. Logiczna (plus kompetencja koherencyjna - czyli trzeba ogarnąć całokształt dzieła)

4. Retoryczno-pragmatyczna (musimy znać dany gatunek)

• SKOPOS - cel przekładu

Ekwiwalent - ekwiwalentyzacja (Barańczak) to proces znajdowania ekwiwalentów.

---------------------------------------------

Początek TS liczymy od Jakobsona - „O językoznawczych aspektach przekładu” (1959)

Trójdzielność przekładu: - intralingwalny (przeredagowanie siebie samych)

- interlingwalny (p. właściwy)

- intersemiotyczny (trasmutacja, np. język filmu, teatru, język migowy)

* na poziomie przekładu międzyjęzykowego nie istnieje zazwyczaj ekwiwalencja między jednostkami kodu (ser)

* w tłumaczeniu nie zastępuje odrębnych jednostek kodu, ale całe komunikaty

* ekwiwalencja w sytuacji różnicy (equivalence in difference) stanowi podstawowe zagadnienie językoznawstwa)

Przykłady różnic językowych: rodzaj, aspekt dokonania, pola semantyczne (słowa pozornie takiego samego znaczenia).

• Element znaczony (koncept) może być przenoszony między językami pomimo różnic w znakach (elementach znaczących).

Eugene Nida

- znaczenie nie jest wyłącznie lingwistyczne, ale też konotatywne i kulturowo zdeterminowane.

- Chomsky: struktury głębokie/powierzchniowe, zdania jądrowe.

- tłumaczenia kształtują: charakter komunikatu, cel autora i tłumacza, rodzaj odbiorcy (różni ludzie, recepcja - uwzględnia odbiorcę)

* rodzaj odbiorcy: 1) zdolność dzieci (słownictwo, doświadczenie kulturowe)
2) zdolność osób, które niedawno nauczyły się czytać

3) zdolność przeciętnie wykształconych osób dorosłych

4) zaawansowana zdolność specjalistów

* ekwiwalent nie musi być 100%.

EKWIWALENCJA FORMALNA EKWIWALENCJA DYNAMICZNA

(ukierunkowana na źródło) (zasada ekwiwalentnego efektu/reakcji)

Krytyka Nidy: - jak zmierzyć podobieństwo reakcji?

- niejasne struktury jądrowe

- E. Dynamiczna służy nawracaniu odbiorców na protestantyzm

Peter Newmark

- podkreśla iluzoryczność postulatu Nidy „takiego samego efektu”

przekład semantyczny przekład komunikacyjny

Otto Kade- przekład tekstów specjalistycznych:

* ekwiwalencja totalna (korespondencja 1:1 badania rynku - market research)

* ekwiwalencja fakultatywna (jeden do wielu odpowiedników, napięcie - tension, voltage, stress)

* ekwiwalencja przybliżona (jeden do części, niebo - heaven/sky)

* ekwiwalencja zerowa (1:0)

Koller: typologia ekwiwalencji

1. Denotatywna (treściowa)

2. Konotatywne (odnosi się do wymiarów konotatywnych)

3. Gatunkowa (typy tekstów) - nie należy zmieniać typu tekstu w przekładzie

4. Pragmatyczna (odbiorca) - tekst nie powinien zmienić odbiorcy

5. Formalna (forma, estetyka tekstu)

Koller wymiary konotatywne:

- warstwa językowa (j. wzniosły, potoczny)

- socjolekt (język robotników, inteligentów) - język grupy

- środki stylistyczne (parataksa, metafora, aliteracja)

- efekt stylistyczny (archaiczność, pompatycznośc)

- ocena (pozytywna, obiektywna)

Jeremy Munday

- dziś w badaniach (po DTS) pojęcie ekwiwalencji jest zmarginalizowane, choć wciąż powraca w ćwiczeniach, kursach translatorycznych itp.

pozostaje w obrębie kultury ST, lojalny wobec autora ST, z tendencją natłumaczeń, literatura poważna, autobiografie, przemówienia polityków;

przerabia elementy kultury ST, nie zawsze lojalny, gładki, z tendencją do potłumaczeń, większość literatury: tł. techniczne, teksty informacyjne, fikcja

Koncentruje się na komunikacie - powinna w języku odbiorcy oddawać najlepiej wszystkie jego elementy. Jest ukierunkowana na tekst źródłowy, przenosi dokładnie (np. jednostki gramatyczne, podział zdań i interpunkcję, idiomy i przysłowia, powtarza te same słowa). Cel: utożsamianie się osobą z kontekstu źródłowego, najlepsze poznanie kultury źródłowej.

Adaptacja różnych poziomów języka, w celu uzyskania naturalności/minimalna „obcość” tekstu. Priorytet: reakcja odbiorcy, płynność, gładkość, naturalność; korzysta z najbliższych naturalnych ekwiwalentów, wymaga adaptacji: gramatyki i słownictwa. Naturalność TT, nawiązuje do sposobów postępowania typowych dla kultury docelowej.