ALKALOIDY

    Substancje (związki chemiczne) pochodzenia roślinnego o skomplikowanych strukturach, odznaczające się dwiema zasadniczymi cechami: mają w cząsteczce atom (lub atomy) azotu nadający im charakter zasadowy i wykazują silne działanie na organizmy ludzkie i zwierzęce (aktywność farmakologiczną). Alkaloidy łatwo łączą się z - występującymi w soku komórkowym - kwasami organicznymi i tworzą sole rozpuszczalne w środowisku wodnym. Większość alkaloidów należy do różnych grup związków heterocyklicznych. Klasyfikuje się je albo na podstawie pochodzenia, np. alkaloid tojadu, alkaloid opium albo na podstawie budowy chemicznej.

    PODZIAŁ ALKALOIDÓW na podgrupy zależnie od budowy pierścienia heterocyklicznego:
    aminy - np. meskalina;
    purynowe - np.: kofeina, teobromina, i teofilina występujące w kawie, herbacie i kakao. Pobudzają ośrodkowy układ nerwowy, działalność serca i ośrodek oddechowy;
    pochodne tropiny - np.: atropina, kokaina;
    pirydynowe i piperydynowe - np.: nikotyna, koniina;
    chinolinowe - np. chinina;
    izochinolinowe - np.: papaweryna i narkotyna, składniki opium; tubokuraryna, składnik kurary;
    fenantrenowe - np.: morfina i kodeina, główne alkaloidy opium, heroina;
    sporyszu - grupa ta obejmuje alkaloidy występujące w sporyszu, przetrwalniku grzyba pasożytującego w kłosach żyta; powodują skurcze mięśni gładkich (np. macicy) i mają zastosowanie w ginekologii;
    o różnej budowie - np.: strychnina i brucyna.

    Znanych jest ponad 2000 alkaloidów. Są to ciała stałe lub ciecze, o gorzkim smaku, w większości bardzo trujące. Na ogół są optycznie czynne.
    Wolne alkaloidy są trudno rozpuszczalne w wodzie. Jako leki stosowane są zazwyczaj w postaci soli, które lepiej rozpuszczają się w wodzie.

    Odrębną grupę stanowią alkaloidy sterydowe - pochodne cholesterolu, związki typowe dla roślin, często występujące jako glikozydy sterydowe mające duże znaczenie farmakologiczne (np. strofantyna, digitonina - leki nasercowe).

    NAJWIĘKSZE ZNACZENIE W LECZNICTWIE MAJĄ:
    alkaloidy tropanowe (np. atropina, skopolamina) występujące w: bieluniu, pokrzyku, lulku, i działające m.in. rozkurczowo na mięśnie gładkie, rozszerzają źrenicę oka, hamują wydzielanie potu, śliny, śluzu;
    alkaloidy izochinolinowe (np. papaweryna) występujące m.in. w: maku, glistniku, dymnicy i berberysie, działające przeciwbólowo i rozkurczowo, a pochodne fenantrenu (morfina) wywołują błogostan, uzależnienie i narkomanię;
    alkaloidy indolowe (np. ergotamina, ergometryna) występujące w sporyszu i powodujące skurcz większych naczyń krwionośnych oraz macicy. Znajdują się też w korzeniu rauwolfii (np. rezerpina) i obniżają ciśnienie krwi oraz działają uspokajająco lub - jak ajmalina - przywracają właściwy rytm serca. Alkaloidy indolowe obecne w barwinku różyczkowym (np. winblastyna, winkrystyna) działają przeciwbiałaczkowo;
    alkaloidy purynowe (jak kofeina, teobromina);
    alkaloidy pirydynowe i piperydynowe (jak nikotyna, lobelina);
    alkaloidy sterolowe (jak solanina);
    alkaloidy chinolinowe (jak chinina, chinidyna);
    alkaloidy pirolizydynowe (jak laziokarpina) występujące w: żywokoście, podbiale i ostrzeniu pospolitym.
    Znaczenie alkaloidów dla roślin nie jest wyjaśnione. Istnieją na ten temat dwie teorie:
    wg pierwszej są to produkty uboczne metabolizmu,
    wg drugiej - spełniają pewne funkcje jako np. magazyny pierwiastków do syntezy białek, związki ochronne przed owadami, produkty odtruwania lub regulatory wzrostu i rozwoju roślin.

---