Według badań dokonanych przez Lorenza w 1977, każdy człowiek ma wrodzoną potrzebę więzi. Naukowiec ten przeprowadził eksperyment na gęsiach. Podzielił zniesione przez gęsi jaja na dwie grupy. Jedna część była wysiadywana przez gęś, druga natomiast miała się wykluć w inkubatorze. Wynik był zaskakujący. Pisklęta wysiadywane przez swoją matkę od razu zaczęły za nią podążać. W drugiej grupie pisklęta nie mogły udać się do matki. Odruchowo zaczęły zmierzać w kierunku jedynej poruszającej się istoty w ich otoczeniu, czyli Lorenza. Badacz oznakował obie grupy ptaszków i przykrył je skrzynią. Okazało się, że po odkryciu pisklęta udały się do tego, kogo zobaczyły tuż po wykluciu się. Pierwsza grupa zaczęła posuwać się w stronę mamy, druga w stronę naukowca. Badanie to pokazało, że dzieci nie podążają za swoją matką po to, by zaspokoić swoje podstawowe potrzeby, lecz dlatego, że mają wrodzoną potrzebę więzi. Mechanizm podążania jest wrodzony, natomiast obiekt, za którym podążają jest wyuczony. Żeby obiekt stał się modelem do naśladowania musi spełniać 3 warunki:
-musi być większy,
-musi się poruszać,
-musi wydawać dźwięki.
Harlow wysnuł tezę, że dziecko w sposób naturalny lgnie do matki. Kontakt z rodzicielką jest odbierany przez maleństwo jako przyjemny i jest bardzo potrzebny. Przytulenie się do mamy jest dla niemowlęcia nie tylko przyjemne, ale też zapewnia poczucie bezpieczeństwa. Dziecko uspokaja się, gdy mamusia weźmie je na ręce i przytuli.
Na potwierdzenie tej tezy Harlow przeprowadził doświadczenia z małpkami. Podzielił młodziutkie małpeczki na dwie grupy. Małpy były oddzielone od rodzicielki. Naukowiec stworzył dla nich zastępcze matki. Jedną skonstruował z drutów i drewna, drugą z miękkiego aksamitnego materiału. Zastępcze mamy karmiły zwierzęta. Zauważono, że obie grupy zjadają podobne ilości pożywienia. Małpy, które były karmione przez drucianą mamę przebywały koło niej tylko do czasu zaspokojenia głodu. Zwierzątka z drugiej grupy znacznie dłużej przebywały przy aksamitnej matce przytulając się do niej, dotykając.
W drugim eksperymencie przeprowadzonym przez Harlowa na tych samych małpkach badano, jak zachowają się w obliczu strachu. Wynik był zaskakujący. Do klatki włożono grającego na bębenku misia- zabawkę. Zwierzątka były bardzo przestraszone. Grupa małpek, którymi zajmowała się mama z materiału od razu do niej przylgnęły i widać było, że stopniowo opuszcza je przerażenie. Zupełnie inaczej było w drugiej grupie. Małpki nie udały się na pocieszenie do drucianej mamy. Uciekały do rogu, kuliły się i kołysały do przodu i do tyłu. Tak samo reagują dzieci opuszczone przez rodziców, wychowujące się w zamkniętych zakładach.
Po umieszczeniu małpek w stadzie okazało się, że nie potrafią nawiązywać więzi społecznych, obserwowano u nich stany lękowe na przemian z atakami agresji i autoagresji. Wnioskiem jest tu fakt, że dla rozwoju przywiązania u rezusów najważniejszym czynnikiem nie jest karmienie, ale możliwość przytulenia się.
Etologia - dziedzina biologii zajmująca się szeroko pojętymi badaniami zachowania zwierząt, zarówno dziedziczonych jak i nabytych, ich aspektem przystosowawczym, rozwojem osobniczym, orientacją przestrzenną, zachowaniami społecznymi.
Pierwotnie etologia [opisowa] tylko opisywała obyczaje badanych zwierząt; obecnie etologia [eksperymentalna] stanowi do pewnego stopnia kontynuacje psychologii zwierząt, jednak - przeciwnie niż ona - w tłumaczeniu zjawisk behawioralnych zasadniczo pomija subiektywne przeżycia badanych istot, rozszerza też swe zainteresowania na człowieka, toteż przedmiotem materialnym etologii są wszelkie organizmy żywe zdolne do zachowania. Etologia bada zarówno osobniki, jak i panujące między nimi stosunki (a więc społeczne życie zwierząt, zachowanie się antagonistyczne, opiekę nad potomstwem, porozumiewanie się i in.).
Etologia wyrosła z badań przeprowadzanych na zwierzętach w ich naturalnym środowisku. Program jej opracowali K. Lorenz i N. Tinbergen (w latach 1930 - 1950). Przedmiotem badań etologicznych są zachowania instynktowne, problematyka uczenia się (W. Thorpe), motywacja (R. Hinde); zainteresowania etologii na człowieka rozszerzył I. Eible-Eibesfeldt, w wyniku czego powstała nowa jej gałąź - antropologia.
Etologia opisowa i doświadczalna (eksperymentalna) badają następujące formy zachowania się zwierząt:
1) Zachowania związane z odżywianiem się.
2) Zachowania związane z wydalaniem.
3) Zachowania związane z dojrzałością płciową.
4) Opiekuńcze - wychowywanie potomstwa.
5) Podporządkowanie.
6) Napastliwość.
7) Naśladowanie.
8) Działalność samozachowawcza.
9) Działalność poznawcza.
Zachowania te będą zróżnicowane w zależności od wieku, płci, stanu fizjologicznego itp.
Przedmiotem formalnym etologii jest zachowanie się, przy czym jej określenie mianem „biologii zachowania się” wynika z tego, że - po odpowiedzi na wstępne pytanie co? - tak jak inne nauki biologiczne szuka odpowiedzi na cztery podstawowe pytania:
kauzalne (jak? dlaczego: z jakiego powodu?, jakim sposobem?)
teleonomiczne (po co? w jakim celu?)
ontogenetyczne (jak to sie rozwijało w rozwoju osobniczym?)
filogenetyczne (jak ewoluowało rozwoju rodowym?).
W swych metodach etologia opiera sie na tzw. „morfologii zachowania się” cz. etogramach, tj. opisach obserwacji zachowania się typowego dla przedstawicieli danego gatunku, dokonanych w naturze lub w ogrodzie zoologicznych, bądź w hodowli laboratoryjnej.
Szczegółowe badania etologiczne przyczynowe i funkcjonalne - jakby „fizjologii zachowania się” - prowadzi się metodą eksperymentów laboratoryjnych lub terenowych.
Eksperymenty etologiczne opierają się bądź na reakcjach spontanicznych zwierząt (np. w badaniach preferencji zmysłowych, orientacji przestrzennej, kinez, tropizmów, taksji, wyzwalaczy reakcji instynktowych, czy malowania przez małpy człekokształtne), lub też na metodzie tresury (w badaniach zmysłów lub motywacji). Materiał bywa opracowywany statystyczni.
Początkowo etologia stała się stroną w sporze o organizację zachowania się: obiektywistyczni badacze skupieni głównie w Rosji (I.P. Pawłow) i Stanach Zjedn. A.P. (behawioryści), widzieli gmach nauki o zachowaniu sie zbudowany z szeroko pojętych odruchów (por. L. W. Kruszyński); w przeciwieństwie do nich - etolodzy szukali tej organizacji w strukturach całościowych: w swoiście szeroko pojmowanych instynktach (obejmujących w różnych proporcjach obok dziedzicznie ustalonych działań, jak odruchów bezwarunkowych, taksji, sztywnych wzorców zachowania, także elementy plastyczne, podlegające uczeniu się, a nawet modyfikacji dzięki inteligencji i myśleniu). Ci ostatni, aktualnie przeważający w etologii europejskiej zdobywają coraz więcej zwolenników dzięki uwzględnieniu w swej teorii roli czynników endogennych w analizie przyczynowej zachowania się. Dość podobne jest podejście amerykańskich psychologów porównawczych. Jedni i drudzy korzystają z wyników fizjologii z endokrynologią.
Etologia jest powiązana z neurofizjologią, zoologią i ekologią z jednej strony, a z psychologią, antropologią kulturową i socjologią, a nawet z drugiej; wykorzystanie von uexküllowskiego „kręgu funkcjonalnego” nawiązuje jej analizę do cybernetyki. Ma duże znaczenie światopoglądowe - jako nauka dotycząca ewolucji zdolności psychicznych (np. myślenia, mowy) w świecie istot żywych; ma też znaczenie praktyczne w tresurze zwierząt, weterynarii, zootechnice.
Etologia daje wkład do biologii teoretycznej, a zwłaszcza do ewolucjonizmu - korygując hipotezy filogenetyczne i wzbogacając ich treść o analizę homologicznych elementów zachowania się (zrytualizowane pozy, sztywne schematy ruchowe) i cech psychicznych (np. odziedziczonych preferencji barwnych). Dostarcza też wielu danych dla namysłu filozoficznego nad specyficznością gatunkową („osobliwością”, ang. peculiarity) człowieka (np. stwierdzenie homoseksualizmu u zwierząt rzuca pewne światło na jego genezę w świecie ludzkim, podobnie jak badanie seksualnych zachowań naczelnych - na genezę tabu kazirodztwa, inaczej „incestu”). Jednak porównywanie zdolności psychicznych ludzi i zwierząt wciąż nastręcza na trudność powodowaną przez ową zasadę Morgana: odmiennie niż w sądzie, gdzie istnieje przedustawne domniemanie niewinności oskarżonego, któremu dopiero należy dowieść winy - obraz zwierzęcia przez pryzmat etologii klasycznej jest taki, jakby z założenia było ono „oskarżone o głupotę”. Gdy człowiek buduje szałas, mówimy o działaniu planowym, rozumnym, gdy małpa buduje legowisko - jest „naukowa” tendencja przyjmować, że jest to działanie instynktowe, „bezmyślne”. Temu próbuje się ostatnio przeciwstawić tzw. etologia kognitywna (zwana też „poznawczą”, co nie jest zbyt fortunne - gdyż każda nauka jest „poznawcza” w swej funkcji), badająca rozumienie sytuacji przez zwierzęta, ich zdolność do liczenia i abstrahowania (m.in. prowadząc uczenie małp języka migowego głuchoniemych). Ta dziedzina etologii w pewnym stopniu rezygnuje z rygorów zasady Morgana (nawiasem mówiąc, etologia twierdzi, że budowanie szałasów przez ludzi jest czynnością instynktową: dzieci z całego świata bawią się bowiem w takie czynności, co ma cechę trenowania czynności instynktowej charakterystycznej dla zabawy zwierząt). Jednakże trudności są nie do przezwyciężenia, bowiem wynikają z jednej strony z natury rzeczy, z drugiej zaś - z nieubłaganych reguł rozumowania logicznego. Niełatwo np. wnioskować o zdolności do myślenia abstrakcyjnego u zwierząt.
Etologia interesuje niekiedy praktyków: w pszczelnictwie - stosowanie metody tresurowej do zapylania przez pszczoły czerwonej koniczyny, głosów odstraszających ptaki z płyty lotniska, ultradźwięków i repellentów do ochrony przed atakami komarów, substancji odstraszających rekiny dla użytku rozbitków, wykorzystanie w technice rakietowej badań nad orientacyjnym mechanizmem taksji itp.
W Polsce badania z zakresu etologii (a wcześniej psychologii zwierząt) są prowadzone od początku XX w., od 1918 w Instytucie Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego w Warszawie (Romuald Minkiewicz, Jan Dembowski, Raja Szlep, Janina i Jan Dobrzańscy, Piotr Korda, Jerzy A. Chmurzyński, Ewa J. Godzińska), od 1922 w Zakładzie Zoopsychologii i Etologii Uniw. Jagiellońskiego w Krakowie (Tadeusz Garbowski, Roman J. Wojtusiak); do tych badaczy należy zaliczyć niesłusznie zapomnianą Annę Drzewinę-Bohn, która pracowała w Paryżu na początku XX wieku. Po II wojnie światowej badania behawioralnej prowadzono nadto w Instytucie Ekologii PAN (Włodzimierz Kałkowski), obecnie zaś - w Zakładzie Psychologii Zwierząt, na Wydziale Psychologii Uniw. Warszawskiego (Jan Matysiak), na SGGW (Tadeusz Kaleta), w Akademii Medycznej w Warszawie (Józef Beck), w Muzeum Zoologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego (J. Wojtusiak), na Uniwersytecie Wrocławskim (w zakresie ornitologii, np. Tomasz Wesołowski); w Uniwersytecie Jagiellońskim jest ponadto znaczący ośrodek teoretyczny ekologii ewolucyjnej [behawioralnej] (Adam Łomnicki).
Etolodzy tradycyjnie biorą udział w Międzynarodowych Kongresach Psychologii, a także w odpowiednich sekcjach kongresów fizjologicznych zoologicznych i entomologicznych; po II wojnie światowej co dwa lata odbywają się specjalne Międzynarodowe Konferencje Etologiczne (ostatnia, XXV odbyła się w 1997r.).
Polskie Towarzystwo Etologiczne