Jak rozmawiać z rodzicami dzieci, sprawiającymi trudności wychowawcze?
Dziećmi „trudnymi” określa się nie tylko te z zaburzeniami zachowania, ale również dzieci nadpobudliwe, dyslektyczne, wybitnie uzdolnione, opóźnione w rozwoju, agresywne lub buntownicze.
Czym szybciej Państwo zdacie sobie sprawę, że ta praca nie jest tylko pracą, a pewnego rodzaju powołaniem, misją, tym szybciej odkryjecie konieczność nawiązywania prawidłowych relacji z rodzicami dzieci, sprawiającymi określone trudności.
Mają Państwo ogromną rolę do spełnienia, a mianowicie stymulować rozwój dzieci tak, aby prawidłowo się rozwijały i podołały zadaniom, jakie na nich czekają w szkole. Jest to zadanie bardzo ważne, mające skutki daleko odroczone w czasie.
Przytoczone tu przykłady, są poparte licznymi badaniami, więc nawet, gdy wydają się nam nieprawdopodobne lub nieistotne, są dość ważnymi czynnikami składającymi się na cały prawidłowy proces przeprowadzania rozmowy z rodzicami.
W trakcie tego wykładu, proszę zawsze przerywać, jeśli nasuną się Państwu jakieś pytania, wątpliwości lub coś będzie niejasnego, albo jakieś ciekawe doświadczenie przypomni się w tym temacie.
PRZYCZYNY ZŁYCH KONTAKTÓW Z RODZICAMI
Dla rodziców kontakt z nauczycielem łączy się często z bardzo przykrymi przeżyciami. Otrzymują oni nieprzyjemne informacje o dziecku. Czują się wówczas lub są obwiniani przez nauczycieli za niepowodzenia lub złe zachowanie dziecka.
Niechęć wobec nauczycieli może być skutkiem wcześniejszych złych doświadczeń z nimi lub ogólnej opinii panującej w społeczeństwie, na osiedlu, w danej szkole. Przyczynia się do tego również ostra krytyka ze strony środków masowego przekazu, której są poddawani nauczyciele.
Kolejną przyczyną mogą być rozbieżności, co do stylu pracy z dzieckiem, rodzic może oczekiwać bardziej indywidualnego podejścia do potrzeb (np. rozwojowych) jego dziecka, bardziej twórczego, niż ogólnego i dostosowanego do całej grupy.
Podobny problem, może dotyczyć sposobów egzekwowania dyscypliny, część rodziców może chcieć podejścia bardziej liberalnego część bardziej rygorystycznego. Inne wymagania może stawiać matka, a inne ojciec (niech się uczy tak jak potrafi, wysokie wymagania, itp.).
Powodem może też być publiczne zgłaszanie zastrzeżeń, co do konkretnych dzieci przy obecności innych rodziców (np. na zebraniach). Dla rodziców jest to przykre, czują się wówczas zażenowani i skrępowani.
Często rodzice zbyt późno są informowani przez nauczycieli o problemach, jakie są związane z ich dziećmi i czują się pomijani w całej sprawie. Albo wręcz przeciwnie, nieustannie są bombardowani komunikatami o niewłaściwym zachowaniu.
Inne przeszkody w dobrej komunikacji:
- niesłuchanie lub nieuważne słuchanie rozmówcy (poczucie rodzica, że nauczycielowi nie zależy na rozwiązaniu problemu),
- zbyt częste zadawanie pytań (poczucie „przesłuchiwania”, brak dopuszczenia rodzica do swoich opinii i odczuć),
- nie dopuszczanie rodzica do głosu,
- chęć jak najszybszego zakończenia rozmowy,
- rodzic musi stawać w obronie swojego dziecka - to naturalna reakcja (syndrom stada, gniazda), zrozumieć, że między dzieckiem a rodzicem jest zazwyczaj silna więź emocjonalna,
- czas (pośpiech-przed pracą, zmęczenie-po pracy, dni zebrań),
- swoje własne nastawienie do całej sprawy, samego ucznia,
- swoje samopoczucie w dniu rozmowy,
Pytania do grupy i praca w grupie:
- dlaczego lub czego się Państwo boją?
- odegrać scenkę (porozmawiać o tym jak się czują, pośmiać, rozładować emocje)
- dlaczego rozmowa wychodzi, dlaczego nie?
- napisać scenkę (2 wersje matki i nauczycielki).
TECHNIKI UŻYWANE W ROZMOWIE (przez rodzica)
Negowanie istnienia problemów z zachowaniem w domu: „W domu Kuba tak się nie zachowuje”.
Odwołanie się do ogólnych prawidłowości, np. „W naszej rodzinie wszyscy mają taki temperament”, „Ja też przeszkadzałam na lekcji i mi minęło”, „Wykapany dziadek - lubi dyskutować”, „Ja też się tak zachowywałem, a skończyłem dwa fakultety”.
Twierdzenie, że nauczyciel wyolbrzymia problem, najlepiej uogólniając, tak, aby nie mogła odnieść się bezpośrednio do uwagi, np. „Wy nauczyciele robicie z igły widły, nauczyciele są tacy przewrażliwieni”.
Z niewielkiej ilości informacji budowanie własnej teorii na temat zachowania się swojego dziecka.
Wprowadzanie atmosfery niepokoju, niech nauczyciel poczuje się winny, że niepotrzebnie zabiera cenny czas rodzica „Wyrwałam się z pracy/zwolniłem się, bo myślałam, że to coś poważnego, specjalnie przyjeżdżałam”.
Krytykowanie metody pracy nauczycielki. Najlepiej nie wprost: „Kuba skarży się, że nie ma, kto mu pomóc, gdy go biją”.
Zaznaczanie, że ma się swoje zasady i nic w domu nie zamierza się zmieniać (gdyby przypadkiem poproszono rodzica o współpracę).
Przerzucanie odpowiedzialności za wychowanie na instytucję szkoły (tu dziecko spędza przecież najwięcej czasu, ja odpowiadam za dziecko od 17-tej do 8-mej).
Zmiana tematu rozmowy (a jakie ma oceny z matematyki, a wie Pani kiedy będzie zebranie).
Zadawanie nauczycielowi dużo pytań, sam odpowiada jak najmniej.
Żądanie wyjaśnień w danej sprawie. Gdy nauczycielka zacznie się tłumaczyć to znaczy, że rodzic przejął kontrolę w rozmowie.
Podważa kompetencje nauczycielki: „Czy pani na pewno wie, co robi?”.
Przytakuje, zgadza się na wszystkie propozycje a w domu robi swoje.
Odwoływanie się do innego nauczyciela „A pani w klasach I-III to dawała sobie radę”, „Nikt z innych nauczycieli nie skarżył się na niego”.
JAK ROZMAWIAĆ Z RODZICAMI
- jak najwięcej rozmawiać i wyjaśniać, starć się zrozumie rodzica, wczuć się w jego położenie,
- starać się na bieżąco informować o postępach dziecka (pozytywy-mocne strony) i problemach zaraz jak tylko się pojawiają lub zaczynają narastać (wczesna interwencja-ogląd sytuacji, dają szanse szybkiego rozwiązania sprawy),
- udzielać konkretnych wskazówek i rad, nad czym i w jaki sposób pracować z dzieckiem w domu (nie mówić „proszę się bardziej zająć dzieckiem”),
- odsyłać na konsultacje do pedagoga, psychologa (szkolnego lub w Poradni, jak nie pomagają wcześniejsze rady, w przyjaznym klimacie),
- udzielać wsparcia i rozumienia (aby rodzic nie czuł się z problemem sam),
- nie obarczać za zaistniałą sytuacje tylko rodzica,
- stwarzać jak najlepsze warunki do rozmowy (sam na sam, bez napięcia czasowego z jakiejkolwiek ze stron, w wygodnym, cichym i intymnym miejscu),
- starać się rozładować napięcie towarzyszące całej sytuacji spotkania (powiedzieć o swoich odczuciach, emocjach),
- tak naprawdę rodzic oczekuje pomocy ze strony nauczyciela, widzi w nim partnera,
- sama rozmowa bardzo często pomaga rodzicom, pozwala odreagować napięcia, zdystansować się wobec swoich kłopotów, poczuć się mniej osamotnionym, zagubionym, przygnębionym,
- być jak najbardziej otwartym na kontakt, nie unikać pewnych tematów,
- starać się, aby na rozmowie byli obydwoje rodzice (szczególnie, gdy problem jest poważny, ważna jest tu rola ojca, który często wycofuje się z kontaktu),
- unikać odwoływania spotkania (niepotrzebnie wówczas narasta napięcie i odwleka się konfrontacje z problemami, może to spowodować wycofanie się rodziców z kontaktu),
- na początku rozmowy warto powiedzieć coś, co rozluźni atmosferę (pochwała dziecka, jego mocne strony, osiągnięcia, anegdota, coś na temat ładnego wyglądu rodzica/ów),
- ustawienie się względem rozmówcy/-ów (nie za blisko - unikanie kontaktu wzrokowego, nie za daleko - poczucie niedostępności rozmówcy, nie sprzyja to otwartości i swobodnej wymianie zdań, najlepiej być obok rodziców w tzw. gwieździe mercedesa lub pod kątem 45 stopni, nie przy biurku, ew. przy krótkim jego boku),
- skoncentrować się na opisie konkretnych zachowań a nie podsumowań, określeń ogólnych (np. on jest nieśmiały i zahamowany),
- rozpoczynać i kończyć rozmowę czymś pozytywnym np. wskazaniem mocnych stron dziecka (motywuje rodziców do działania i współdziałania),
- starać się, aby rodzice wczuli się w położenie dziecka (dziecku jest z tym źle),
- poznać sytuację zawodową i rodzinną rodzica (dziennik, drugi nauczyciel, inny pracownik szkoły),
- zrozumieć ich często trudną sytuację zawodową i rodzinną,
- rodzic oczekuje od nauczyciela informacji o swoim dziecku, wsparcia i zachęty,
- u rodziców dzieci niepełnosprawnych, z zaburzeniami rozwojowymi, złym stanem zdrowia, nadpobudliwych psychoruchowo lub przejawiających zaburzenia zachowania, pod wpływem negatywnych i frustrujących doświadczeń z dzieckiem, może ukształtować się poczucie bezradności, braku kompetencji wychowawczych i opiekuńczych oraz brak wpływu na dziecko,
- zetknięcie się z wrogością, napastliwością lub agresją ze strony rodziców, niesie bardzo silne, negatywne emocje. Najlepszym sposobem radzenia sobie z taką sytuacją, jest porozmawianie o niej z zaufaną osobą, odreagowanie negatywnych emocji,
- jak najmniej moralizować i pouczać rodziców (budzi to poczucie niższości, wstyd, upokorzenie, reakcje obronne),
- zbytnio nie oceniać i nie interpretować (rodzi to poczucie zagrożenia i budzi nastawienie obronne),
- komunikacja niewerbalna (gesty rąk, postawa zamknięta, ochrona dziennikiem, mimika twarzy, intonacja głosu).
- utrzymywać kontakt wzrokowy (szczególnie gdy się słucha rodzica),
- mów o konkretnych przykładach
- nie porównuj do innych uczniów
- nie mów tego, czego nie jesteś pewien
- kontroluj czas, ucinaj tematy nieistotne, nie przedłużaj
- na koniec podsumuj rozmowę, przypomnij ustalenia,
- pamiętaj, rodzice mają wiedzę o szkole zazwyczaj tylko od swojego dziecka, czasem innych rodziców (ty od wielu uczniów i nauczycieli),
- zacznij i zakończ spotkanie pozytywnymi informacjami
TECHNIKI UŻYWANE W ROZMOWIE (przez nauczyciela)
Akceptacja (traktowanie rodzica jako równoważnego partnera - unikanie osądów, otwartość, poszanowanie).
Unikanie negatywnego nastawienia.
Uważne słuchanie (słuchanie aktywne).
Parafrazowanie (oddanie sensu, głównej myśli rozmówcy za pomocą swoich słów, może dotyczyć samej wypowiedzi lub uczuć, np.: rozumiem, że chciała pani przez to powiedzieć, że Kuba…).
Zadawanie pytań (pytania otwarte i zamknięte, czyli ogólne i szczegółowe, bezpośrednie i nie bezpośrednie).
TECHNIKI UŻYWANE W POSTĘPOWIANIU Z DZIECKIEM
Zachowanie pożądanie + wzmocnienie (nagroda) = więcej zachowań pożądanych.
Zachowanie niepożądane + brak wzmocnienia (wygaszanie) = mniej zachowań niepożądanych.
UWAGA rodziców = największa NAGRODA dla dziecka.
POCHWAŁY = najskuteczniejszy środek wychowawczy.
ROZMOWA z dzieckiem = poczucie, że jest ważne, docenione.
Postawy rodzicielskie - typy Rodziców
Rodzic dominujący:
- wysokie oczekiwania wobec dziecka
- sztywne zasady (brak elastyczności)
- rzadko okazuje ciepło, uczucia
- nieugięty w egzekwowaniu tego, co dla dziecka jest „najlepsze”
Rodzic zaniedbujący:
- nie okazuje miłości, wsparcia
- izoluje się od dziecka
- nie nawiązuje relacji z dzieckiem
- psychiczna bezdomność
- nie słucha dziecka,
- nie zaspokaja potrzeb psychicznych
Rodzic pozwalający na wszystko:
- nie ustala i nie przestrzega zasad
- brak ograniczeń
- brak konsekwencji
- przyzwala na czyny niedopuszczalne
Rodzic kochający i wymagający:
- jasno określone zasady, wartości, normy, ograniczenia
- jest stanowczy i konsekwentny
- jest elastyczny (ale nie labilny)
- słucha uważnie dziecka
- poświęca dziecku czas
- ciepły, wspierający, okazujący miłość
- dziecko ma poczucie, że jest kochane
Postawy rodziców względem nauczyciela
Rodzic agresywny:
- nie radzi sobie ze sobą lub z dzieckiem (trudna sytuacja rodzinna)
- jest roszczeniowy w stosunku do szkoły
- boi się uznania, że jest złym rodzicem
- „to szkoła ma problem, szkoła sobie nie radzi”
Rodzic zaprzeczający:
- ślepo broni swoje dziecko (jedynacy)
- bezkrytyczny wobec niego
- wyręczający we wszystkim
- nie widzi problemów dziecka
Rodzic nieobecny:
- nie bywa w szkole
- dziecko go nie interesuje
- unika problemów dziecka
Jak postępować z takimi rodzicami ?
- docenić rodzica (np. za to że przyszedł)
- pozwolić mu wygadać się
- wskazać mocne strony dziecka
- pokazać, co szkoła zrobiła dla dziecka (podjęte działania)
- nie atakować, nie wypytywać
- metoda „czystej karty”