Modele wzrostu gospodarki dualnej

Strukturalne podejście do rozwoju

Strukturalne podejście do wzrostu i rozwoju krajów rozwijających się zapoczątkowane w latach 50-tych przez W. A. Lewisa, który przedstawił koncepcję rozwoju (uprzemysłowienia) gospodarki dualnej w oparciu o nadwyżkę siły roboczej, pochodzącej z rolnictwa.

W odróżnieniu od tradycyjnych modeli wzrostu, których autorzy traktowali gospodarkę jako całość, w modelach rozwoju gospodarki dualnej stosuje się podział gospodarki na dwa sektory.

Tezą podstawową jest twierdzenie, że społeczeństwo i gospodarka w krajach rozwijających się ma charakter dualny (czyli - podwójny) z powodu:

nierówności rozwoju ekonomiczno-społecznego i postępu technologicznego;

w przekroju przestrzennym (regionalnym) i w podziale na rożne grupy ludności.

Podejście typu strukturalnego obejmuje analizę różnorodnych aspektów i wymiarów strukturalnych procesu rozwoju ekonomiczno-społecznego krajów rozwijających się, ze szczególnym uwzględnieniem:

- zmian struktury ich gospodarek,

- dylematów industrializacji i rozwoju rolnictwa,

- kwestii alokacji inwestycji i wyboru technik produkcji,

- roli handlu zagranicznego,

- podziału dochodów,

- strategii wychodzenia ze stanu zacofania i przezwyciężania ubóstwa oraz aktywizacji ekonomicznej roli państwa.

Główne rodzaje sektorów według najbardziej popularnych koncepcji gospodarki dualnej

Sektor nowoczesny i sektor tradycyjny (modern and traditional), wg koncepcji W. A. Lewisa

Sektor przemysłowy (industrial sector) i sektor rolny (agricultral sector)

Sektor kapitalistyczny i sektor naturalny, określany też mianem przedkapitalistycznego (capitalist and subsistence), według koncepcji J.H. Boeke

Sektor formalny i sektor nieformalny (formal and informal)

Sektor zorganizowany i sektor niezorganizowany (organized and unorganized).

Rożne możliwości kombinacji dualnej struktury gospodarki

Model Lewisa, który zapoczątkował strukturalne podejście do wzrostu i rozwoju gospodarczego (uprzemysłowienia), jest modelem rozwoju gospodarki w oparciu o wykorzystanie nadwyżek pracy występujących w rolnictwie

Lewis, „Economic Development with Unlimited Supplies of Labour” - 1954 r.)

Założenia Modelu Lewisa:

W sektorze rolnym w krajach rozwijających się istnieją duże nadwyżki siły roboczej (surplus labour in the backward sector), której produktywność krańcowa wynosi zero.

Oznacza to, że odpływ pracowników z rolnictwa nie powinien powodować spadku wielkości produkcji rolnej (podważenie tej hipotezy - naturalny eksperyment: epidemia, Indie 1918 r.).

Ludność wiejska, zbędna w rolnictwie, migruje do miast w poszukiwaniu zatrudnienia w przemyśle.

Chociaż płaca oferowana migrantom przez firmy przemysłowe jest stała, to jej przeciętny poziom przewyższa wysokość „płacy naturalnej”, tj. wynagrodzenia osiąganego przez pracowników rolnych.

Charakterystyka sektora rolnego w krajach rozwijających się

-Niska produktywność siły roboczej (MPL=0?)

-Dualizm

-Tradycyjne metody produkcji

-Duży wpływ klimatu i zmienność warunków pogodowych (częste susze, powodzie, huragany) żywność kluczowa dla przeżycia - brak substytutów

-Istota ziemi jako czynnika produkcji; nierówność i rożne formy podziału ziemi (np. wielkoobszarowe rolnictwo w Brazylii)

-Słaby dostęp do kredytu

-Sektor rolny dominuje w gospodarce (wysoki udział w PKB)

Model Lewisa

Pracownicy migrują ze wsi do miast

Wrural ↑ and Wurban ↓

Migracja się zatrzymuje gdy:

Wrural = Wurban

Globalny produkt pracy w przemyśle jest dzielony na 2 części: na płacę przemysłową i kapitalistyczną nadwyżkę, realizowaną przez przedsiębiorców.

Nadwyżka ta jest przez nich inwestowana, pozwalając na dalsze zwiększanie zatrudnienia migrantów wiejskich.

Kiedy całe nadwyżkowe zasoby siły roboczej z rolnictwa zostaną już zatrudnione, a migracja będzie kontynuowana, spowoduje to najpierw wzrost „płacy naturalnej”, zaś później - konieczność zwiększenia przeciętnej płacy przemysłowej.

Uruchomienie mechanizmu rynkowego w efekcie rosnącej konkurencji przemysłu i rolnictwa na rynku pracy przyczyni się do modernizacji i rozwoju rolnictwa, w ślad za wcześniejszym przyśpieszeniem industrializacji.

Następuje unowocześnienie struktury gospodarki.

Główne zastrzeżenia wobec modelu Lewisa

-w świetle danych empirycznych (Egipt, Indie) negowano prawdziwość założenia o krańcowej produktywności pracowników rolnych=0 (co dodatkowo podważa sezonowy charakter dużej części zatrudnienia w rolnictwie)

-abstrahowanie przez Lewisa od analizy wpływu szybkiego przyrostu demograficznego na migracje, możliwości zatrudnienia, poziom płac oraz dynamikę wzrostu produkcji przemysłowej i rolnej

-nierealność założenia o skłonności przedsiębiorców do przeznaczania całej ich nadwyżki na cele inwestycyjne

-pominięcie przy analizie migracji nadwyżek pracowników z rolnictwa do przemysłu kosztów transportu, niezbędnych wydatków na szkolenia i dokształcanie.

-przecenianie zdolności sił rynkowych do uruchomienia spontanicznych procesów przekształceń strukturalnych i przyśpieszenia rozwoju krajów rozwijających się

Model rozwoju gospodarki dualnej wg J.C. Feia i G. Ranisa (1964)

W celu przybliżenia do rzeczywistości procesu migracji nadwyżek pracowników z rolnictwa do przemysłu, w modelu nastąpiło rozciągnięcie tego procesu w czasie poprzez wyodrębnienie 3 jego faz.

Państwo poprzez odpowiednią politykę fiskalną powinno pobudzać wykorzystywanie na cele inwestycyjne nadwyżki osiąganej przez właścicieli ziemskich.

Wzrost produkcji przemysłowej powinien być skoordynowany ze zwiększaniem produkcji rolnictwa, zaś obu tym działom trzeba przypisać równie ważne znaczenie w strategiach i polityce rozwoju KSR.

Tempo zatrudniania nadwyżek siły roboczej z rolnictwa winno przewyższać dynamikę przyrostu demograficznego

Urbanizacja krajów rozwijających się

Urbanizacja na świecie - procent ludności zamieszkującej miasta pow. miliona mieszkańców

Model Harris-Todaro jest modelem wykorzystywanym w teoriach rozwoju gospodarczego, wyjaśniającym mechanizm migracji z obszarów wiejsko-miejskich.

Model opiera się na decyzji o migracji na podstawie oczekiwanych różnic w dochodach pomiędzy obszarami wiejskimi i miejskimi (a nie samej różnicy płac).

Oznacza to, że decyzja o migracji z terenów wiejskich do miejskich jest ekonomicznie racjonalna, gdy spodziewany dochód osiągnięty w mieście przekracza dochód otrzymywany na wsi.

Płaca w sektorze przemysłowym (inaczej formalnym, zorganizowanym, nowoczesnym) jest wyższa ponieważ:

- siła robocza w tym sektorze jest lepiej zorganizowana

- funkcjonują zabezpieczenia socjalne, np. płaca minimalna

- firmy chcą utrzymać wykwalifikowanych pracowników

Alternatywą dla pracy w sektorze przemysłowym może nie być bezrobocie, ale praca w sektorze nieformalnym (powszechnym w krajach rozwijających się)

redukuje to potencjalny koszt migracji

Mamy więc strukturę gospodarczą składającą się z:

sektora rolnego

sektora miejskiego przemysłowego (inaczej formalnego, zorganizowanego, nowoczesnego)

sektora miejskiego nieformalnego

Hipotezy dotyczące ogromnej roli sektora nieformalnego

Zbyt duża regulacja ze strony państwa (zbyt duży koszt pracy formalnej) (the regulatory disincentive hypothesis)?

Postęp techniczny wypiera popyt na pracę (the jobless growth hypothesis)?

Sektor przemysłowy nie rośnie odpowiednio szybko (the no-growth hypothesis)?

MSP wybierają sektor nieformalny ponieaż jest on bardziej dynamiczny i sprzyja działalności gospodarczej (the growth from below hypothesis)?

Strukturalne podejście do rozwoju

Dostrzegając zagrożenia wynikające z tradycyjnego modelu handlu zagranicznego krajów rozwijających się, charakteryzującego się eksportem surowców górniczych i artykułów rolnych, a importem towarów przemysłowych, strukturaliści wskazywali na konieczność zmiany struktury gospodarek krajów ubogich poprzez przyśpieszenie ich industrializacji.

Uwzględniając istniejące zewnętrzne i wewnętrzne bariery rozwojowe, za właściwą dla krajów rozwijających się strategię rozwoju zwolennicy ekonomii strukturalnej uznawali strategię substytucji importu, tj. zastępowania produkcją krajową importowanych dotąd zagranicznych wyrobów przemysłowych.

Na dłuższą metę powinno to pozwolić na zmianę struktury towarowej ich handlu zagranicznego, zwiększyć udział artykułów przetworzonych w ich eksporcie i poprawić terms of trade (TOT).

Modele industrializacji krajów Azji Południowo-Wschodniej (1/2)

W latach 50-tych kraje Azji Południowo-Wschodniej przeznaczyły część wpływów eksportowych na import maszyn i urządzeń produkcyjnych, niezbędnych dla uruchomienia nowych gałęzi przemysłu, wytwarzających nietrwałe dobra konsumpcyjne, substytucyjne wobec dotychczasowego importu (np. odzież i wyroby tekstylne).

Dzięki przyśpieszeniu industrializacji odpływ ludności wiejskiej do przemysłu, podejmowanie działalności przemysłowej przez część posiadaczy ziemskich i rosnąca substytucja importu przez krajowe towary przetworzone.

Dalszy etap uprzemysłowienia realizowany był dwoma drogami:

- poprzez zastępowanie importu trwałych dóbr konsumpcyjnych i dóbr produkcyjnych krajową produkcją antyimportową,

- (przede wszystkim) poprzez rozwój produkcji eksportowej nietrwałych, a następnie trwałych dóbr konsumpcyjnych.

W efekcie powyższego radykalna zmiana struktury zatrudnienia i produkcji oraz dochodów budżetowych państwa.

Na kolejnym etapie specjalizacja w eksporcie dóbr wysokiej techniki. strategia promowania eksportu

Modele industrializacji państw Ameryki Łacińskiej

Kraje Ameryki Łacińskiej startowały od etapu produkcji zdominowanej przez artykuły żywnościowe i surowce, zaś już w latach 30-tych zaczęły przechodzić do fazy uruchomienia nowych gałęzi przemysłu, wytwarzających nietrwałe dobra konsumpcyjne, substytucyjne wobec importu.

W końcu lat 50-tych zainicjowały kolejny etap uprzemysłowienia, który polegał na substytucji importu trwałych dóbr konsumpcyjnych i dóbr produkcyjnych krajową produkcją antyimportową.

W odróżnieniu od państw regionu Azji Południowo-Wschodniej, kraje Ameryki Łacińskiej nie zdecydowały się do końca lat 80-tych na realizację strategii rozwoju produkcji eksportowej.

strategia substytucji importu

Porównanie modeli industrializacji
państw Azji Południowo-Wschodniej i Ameryki Łacińskiej

Dotychczasowe przeciętne tempo wzrostu gospodarczego i obrotów handlu zagranicznego państw Azji Południowo- Wschodniej było znacznie szybsze od dynamiki rozwoju krajów Ameryki Łacińskiej

strategia ekspansji eksportu skuteczniejsza od strategii substytucji importu?

---