Janowiec Władysław
Skomielna Biała
4
Postawy wobec sportu
W JAKI SPOSÓB KSZTAŁTOWAĆ POZYTYWNE POSTAWY WOBEC SPORTU WŚRÓD MŁODZIEŻY SZKOLNEJ ?
NA CZYM POLEGA PRZYGOTOWANIE PSYCHICZNE ZAWODNIKA DO STARTU ?
„Doświadczenie pokazuje, że powodzenie jest wynikiem nie tyle zdolności, co zapału. Zwycięzca to ten, kto oddaje się swojej działalności duszą i ciałem.”
Charles Buxton
Rozwój samopoznania, samowiedzy, samokontroli, ukazywanie wzorców, pomoc w uświadamianiu własnych braków oraz sposobów doskonalenia i kierowania sobą- to realne zadania dla humanistycznie zorientowanego wychowania fizycznego. Sposobów kształtowania pozytywnych postaw wobec sportu jest wiele, trzeba jednak pamiętać, że podmiotem nieustannego oddziaływania pozostaje tutaj człowiek.
Różnorodne formy zajęć wychowania fizycznego najpełniej chyba mogą uczynić zadość starej dydaktycznej zasadzie „poznaj samego siebie”, i przez to pozwalają korzystniej kształtować relację człowieka z otaczającym środowiskiem biologicznym i społecznym (...) Podkreślić też trzeba jeden jeszcze walor różnorodnych zajęć wychowania fizycznego w poznaniu siebie i otaczającego świata. W zajęciach tych utrzymywany jest bezpośredni kontakt zmysłowy z otaczającą empiryczną rzeczywistością, podczas gdy w większości dziedzin kształcenia szkolnego i pozaszkolnego kontakt ten jest pośredni poprzez książkę, radio, telewizję, kino, video kasetę itp. Z kształtowaniem pozytywnych postaw niewątpliwie wiąże się zarówno właściwa motywacja działania, jak również umiejętność zaspakajania potrzeb.
Rozpatrując motywację dzieci i młodzieży (a również dorosłych) w sporcie, najogólniej możemy stwierdzić, że powodzenie w jakiejkolwiek dziedzinie działalności zależy od motywacji (jej treści, kierunku, natężenia, jak bardzo silna jest dana potrzeba, jak bardzo zależy nam na osiągnięciu pewnego celu) oraz - szeroko rozumianych- umiejętności. (...) Kluczem do motywowania dzieci i młodzieży jest zrozumienie ich potrzeb oraz ocena ich ważności, kształtowanie i pomaganie w ich zaspokajaniu. Potrzeby, które można zaspokoić przez uprawianie sportu, i które ważne są dla dalszego wychowania, szkolenia, kształtowania motywacji sportowca są następujące:
Potrzeba zabawy i rozrywki oraz radości z uprawiania sportu;
Potrzeba wyżycia się ruchowego;
Potrzeba optymalnego poziomu pobudzenia;
Potrzeba przynależności;
Potrzeba odczuwania własnej wartości.
Przed nauczycielem, będącym jednocześnie trenerem, postawione jest bardzo trudne zadanie, które polega na nieustannym uświadamianiu swoim wychowankom sensu wykonywanej przez nich pracy. Pracy, która służy rozwijaniu ich możliwości fizycznych a przede wszystkim psychicznych.
W motywowaniu sportowców, zwłaszcza tych bardzo młodych, należy bezwzględnie unikać przedmiotowego, instrumentalnego ich traktowania. Niektórzy trenerzy traktują dzieci jedynie jako narzędzia do zaspokajania swoich ambicji. Dlatego też niezwykle istotne jest empatyczne podejście do wychowanka. Nauczyciel- trener osiąga „sukces”, wówczas gdy emocjonalnie potrafi porozumieć się z podopiecznym, gdy między nimi nawiązuje się „przyjaźń”. Można zatem stwierdzić, że postawa zawodnika jest odzwierciedleniem postawy trenera. W psychologii sportu mówi się o zjawisku zwanym „radością z uprawiania sportu” (sport enjoyment),. Co sprawia, jakie czynniki, jakie motywy dają najwięcej radości sportowcom, zwłaszcza młodym. Zjawisko radości z uprawiania sportu można określić jako dodatnią odpowiedź uczuciową, polegającą na odczuwaniu przyjemności, radosnych doznań, rozrywki, zabawy, dodatnich, pociągających wrażeń w działalności sportowej. (...) Hierarchia źródeł radości z uprawiania sportu:
współzawodnictwo, porównywanie się z innymi;
uczenie się, doskonalenie własnych umiejętności;
przyjaźń, koleżeństwo;
sama działalność;
przyjemność stosowania w grze nabytych umiejętności;
porównywanie siebie ze swymi ideałami, ocena urzeczywistnienia zadań, własnego rozwoju;
prestiż, uznanie, nagrody, szacunek;
wyżycie się, wyładowanie emocjonalne.
Mimo, że przyjemność uprawiania sportu jest wyraźnie związana (i tak na ogół odczuwalna) z motywacją wewnętrzną, to jedynie czwarte i piąte „źródło radości” można uznać za całkowicie (prawie całkowicie) wewnątrz-pochodne. Wynika z tego, że pojęcie radości z uprawiania sportu, przyjemne odczucia z tym związane, obejmują znacznie szerszy wachlarz czynników niż pojmowana wąsko motywacja wewnętrzna, co oczywiście stanowi dla trenera bardzo ważną wskazówkę praktyczną: jak przyciągnąć i utrzymać dzieci; młodzież i dorosłych przy sporcie.
Jeśli trener - wychowawca potrafi uświadomić dzieciom i młodzieży wyżej przedstawioną hierarchię „źródeł radości” z uprawiania sportu, to może mieć satysfakcję, że dobrze przygotował swoich podopiecznych pod względem psychicznym, jak również udało mu się ukształtować pozytywne postawy wobec sportu.
Możliwości oddziaływania wychowawczego sportu tkwią we wszelkich kontaktach pozadydaktycznych, w udziale w zawodach sportowych, a także we wpływie różnych środowisk.
Kontakty pozadydaktyczne to szansa osiągnięcia nieformalnej spójności interpersonalnej, poznania różnego rodzaju problemów nurtujących podopiecznego, to wreszcie możliwość wzajemnego zrozumienia, a przede wszystkim oddziaływania nie tylko z mniej lub bardziej odległymi celami wychowawczymi szkoleniowca, ale co najważniejsze- wpływu odpowiadającego oczekiwaniom podopiecznego.
Zajęcia pozalekcyjne dają więcej możliwości kształtowania pozytywnych postaw wobec sportu, gdyż do tego rodzaju spotkań wychowanek nie jest zobligowany tzw. „przymusem szkolnym”. Trenera - nauczyciela i zawodnika - ucznia w takiej sytuacji nie łączy tylko „konieczność spełnienia obowiązku”, a przede wszystkim chęć przebywania razem, potrzeba wzajemnego wsparcia, poczucie odpowiedzialności za wykonywaną pracę oraz „miłość do sportu”. Tego rodzaju zajęcia, podczas których wychowanek może realizować swoje zamierzenia sportowe jednocześnie bardzo dobrze wykorzystując swój wolny czas, niewątpliwie mają korzystny wpływ na kształtowanie pozytywnej postawy wobec sportu.
Myślę, że należy zwrócić tutaj uwagę na doskonałe kształtowanie osobowości dorastającego człowieka poprzez wzajemny szacunek, zaangażowanie, a także odpowiedzialność za siebie.
Świadomość własnego „ja”, obrazu siebie stała się jedyną z trzech właściwości składających się na dojrzałą osobowość u Allporta (1949). Dwie pozostałe to nabywanie pozytywnych postaw wobec siebie, wyrażających się w znajomości siebie i poczuciu humoru oraz posiadanie własnego skrystalizowanego poglądu. Osobowość dojrzała decyduje o ograniczeniu skłonności egoistycznych, każe liczyć się z dobrem i interesami innego człowieka. (...) Człowiek powinien bardziej uczyć się cieszyć dniem codziennym, na co zwraca uwagę inny teoretyk osobowości Laughlin (1963), powinien być wydajny w pracy, powinien posiadać zawsze i na wysokim poziomie zainteresowania. Jego reakcje emocjonalne winny być adekwatne do sytuacji, chętnie i szczerze akceptuje konieczność społecznej odpowiedzialności i branie na siebie zobowiązań, także jest tolerancyjny zdolny do rozumienia i kochania innych ludzi.
Sądzę, że praca wychowawcza nauczyciela- trenera ma bardzo duże znaczenia w procesie „wyrabiania” dojrzałej osobowości w podopiecznym. Uważam również, iż jest to niezwykle trudne zadanie, jednakże warte poświęceń i zaangażowania wychowawcy, gdyż przynosi efekt w dorosłym życiu wychowanka. Świadomość, jaką dają umiejętności: samokontroli, określania własnych braków oraz sposobów ich redukcji, wreszcie poczucie własnej wartości niewątpliwie mają korzystny wpływ na człowieka, jego „kondycję psychiczną”, wartość społeczną, a także pozytywną ocenę działalności sportowej.
Kryzys osobowości człowieka XX wieku stworzyły potrzebę powrotu do najistotniejszych dla ludzkiej egzystencji pytań: o zdolności uświadamiania sobie własnego istnienia, o poczuciu kierowania sobą, o zdolności dążenia do celów, o sprawności motywacji. Psychologia egzystencjalna opisała osobowość człowieka jako zorganizowaną całość. Jak pisze Z. Płużek „ od Adlera egzystencjaliści przyjęli myśl o tym, że człowiek musi dokonać trudu wybory stylu własnego życia; od Rogersa i Maslowa przyjęli przekonanie o konieczności trudnego poszukiwania własnych potencjalności, aby je w trudzie realizować zgodnie
z wyznaczonym celem samorealizacji: od Allporta zapożyczyli przekonanie o osobowości pojętej jako dynamicznej organizacji, ciągle zmieniającej się, ale nieustannie stawającej się; od Framona zaakceptowali bolesny obowiązek poszukiwania i pogłębiania świadomości nieuchronności końca i śmierci, a jednak i pomimo to trzeba wzmacniać w sobie odwagę by żyć
i być wiernym wybranym wartościom” (Płużek 1991, s. 60).
Trener- wychowawca w tym procesie ma niebagatelną rolę. Powinien wskazywać podopiecznym kierunek doskonalenia własnego ciała, psychiki i umysłu. Powinien być autorytetem pod względem sportowym, jak i (a przede wszystkim) pod względem moralnym. Wszystko to przyczynia się do pozytywnego odbioru działalności sportowej, jednocześnie aktywizując młodzież, która nie miała do tej pory do czynienia z taką formą zajęć- aktywności.
Uważam, że istnieje coś takiego, jak „magia sportu” coś, co powoduje „euforię” podczas różnego rodzaju meczów, zawodów, startów. „Euforię” obecną nie tylko na trybunach, ale przede wszystkim w umyśle, duszy, ciele i sercu zawodnika a wraz z nim trenera- nauczyciela- wychowawcy- opiekuna- przyjaciela.
Jak już pisałem powyżej, na uzyskanie wyniku przez zawodnika składa się bardzo wiele elementów, czynników oddziaływania wewnętrznego oraz zewnętrznego.
Niebagatelną rolę odgrywa tutaj wspomniana już empatyczność trenera. Umiejętność „dotarcia do emocji” podopiecznego a także, albo przede wszystkim umiejętność sterowania nimi, która jest ogromnie ważna w sytuacji przedstartowej. Oczywiście zawodnik oprócz przygotowania fizycznego, przygotowywany jest również psychicznie i właśnie to stanowi o jego sukcesie startowym. Przez psychologów sportu stosowane są różnego rodzaju techniki radzenia sobie ze stresem, techniki relaksacyjne, hipnoza, medytacje, treningi autogenne (osobnik wchodzi w ten stan poprzez szereg doznań fizycznych, towarzyszących zwykle zjawiskom występującym w stanach hipnotycznych, jak np. odczuwanie ciężaru i ciepła kończyn, koncentrowanie się na rytmicznym oddychaniu i uderzeniach serca, doświadczanie ciepła w okolicach splotu słonecznego i odczuciu zimnego czoła), masaże itd.
Wszystko to służy zmniejszeniu przedstartowego napięcia zawodnika. Jednak niewątpliwie najważniejszą rolę odgrywa tutaj motywacja „budowana” na kanwie „miłości do sportu”.
Zawodnik, który rozumie sens nieustannych treningów, ogromnego wysiłku, zawodnik, który czerpie radość z pokonywania „barier fizycznych i psychicznych”, z ciągłego „przerastania siebie” łatwo nie rezygnuje, nie poddaje się szybko, walczy do końca, gdyż najważniejsze dla niego nie jest pierwsze miejsce, ale zwycięstwo. Zwycięstwo, które opiera się na radości z uprawianego sportu.
Cyt. „Trenerzy powinni zapomnieć o zwycięstwach, a skupić się na zaspakajaniu potrzeb dzieci, dając im więcej radosnych doznań”.
J. Counsilman
BIBLIOGRAFIA
Z. Czajkowski, Psychologia sprzymierzeńcem trenera, Centralny Ośrodek Sportu, Warszawa 1996
J. Gracz, T. Sankowski (red.), Psychologia sportu, Akademia Wychowania Fizycznego im. E. Piaseckiego, Poznań 2000
J. Gracz, T. Sankowski (red.), Psychologia w rekreacji i turystyce. Akademia Wychowania Fizycznego im. E. Piaseckiego, Poznań 2001
M. Krawczyński, Spójność grupowa a dojrzałość społeczna, Wydawnictwo Uczelniane AWF, Gdańsk 1995
N. Sillamy, Słownik psychologii, wyd. „Książnica” 1994
J. Zdebski (red.) Materiały Konferencji Naukowej, Psychologia wobec wychowania fizycznego, Akademia Wychowania Fizycznego, Kraków 1992
Materiały Konferencji Naukowej red. Janusz Zdebski: Psychologia wobec wychowania fizycznego. Akademia Wychowania Fizycznego. Kraków 1992, s. 64
Materiały Konferencji Naukowej red. Janusz Zdebski: Psychologia wobec wychowania fizycznego. Akademia Wychowania Fizycznego. Kraków 1992, s. 64
Zbigniew Czajkowski: Psychologia sprzymierzeńcem trenera. Centralny Ośrodek Sportu. Warszawa 1996, s. 142.
Zbigniew Czajkowski: Psychologia sprzymierzeńcem trenera. Centralny Ośrodek Sportu. Warszawa 1996, s. 142
Jacek Gracz, Tadeusz Sankowski (red.): Psychologia sportu. Akademia Wychowania Fizycznego im. E. Piaseckiego. Poznań 2000, s. 280
Marcin Krawczyński:: Spójność grupowa a dojrzałość społeczna. Wydawnictwo Uczelniane AWF. Gdańsk 1995, s. 60-61
Marcin Krawczyński:: Spójność grupowa a dojrzałość społeczna. Wydawnictwo Uczelniane AWF. Gdańsk 1995, s. 60-61
4