(!)Zdrowie to całościowy stan fizycznego, psychicznego i społecznego dobrego samopoczucia, a nie tylko brak choroby lub ułomności. (!)Promocja zdrowia to proces, który ma umożliwić ludziom coraz lepszą kontrolę nad czynnikami kształtującymi ich zdrowie, a tym samym tworzy podstawy poprawy ich. (!)Choroba to stan ograniczający lub uniemożliwiający pełnienie przez jednostkę zwykłych, codziennych ról społecznych. (Tekot Person) Zdrowie zbiorowości, czynniki decydujące:

- ekonomiczne (czas życia w krajach rozwiniętych)

- genetyczne (rasowe - czerniak)

- kulturowe (dieta śródziemnomorska, fenomen francuski)

- przyrodnicze (Eskimosi)

Dlaczego ważna jest promocja zdrowia?

- służba zdrowia (10%)

- czynniki genetyczne (15%)

- środowisko fizyczne i społeczne (25%)

- styl życia i zachowanie zdrowotne (50%)

Pierwsze 10% (służba zdrowia) kosztuje 90%, ostatnie 50% kosztuje 1,5%.

Promocja zdrowia:

- profilaktyka

- edukacja zdrowotna

- ochrona zdrowia

Wzajemnie się przenikają.

(!)Profilaktyka pierwotna, czyli zapobieganie rozwojowi chorób, np.: walka z nałogiem palenia czy amatorskie uprawianie sportu, ale też eliminowanie obecnych w otoczeniu czynników ryzyka różnych chorób, urazów, np.: pasy bezpieczeństwa w samochodzie, lepsze drogi, sól jodowana, filtry pyłochłonne na kominach, szczepienia ludności i zwierząt etc.

(!)Profilaktyka wtórna, czyli wykrywanie chorób we wczesnym stadium tak, aby leczenie tej choroby było tańsze, np.: masowe badania densytometryczne (badania w kierunku osteoporozy), cytologiczne, spirometryczne (zajmujące się chorobami płuc).

Złożoność obu pojęć i ich wzajemne relacje na przykładzie hipercholesterolemii i otyłości.

Mierniki zdrowia:

- Negatywne - czyli w zasadzie mierniki choroby

-zachorowalność (zapadalność)

-chorobowość

-umieralność

-umieralność niemowląt

- Pozytywne - czyli faktyczne mierniki zdrowia

(!)Zachorowalność, zapadalność, (ang. incidence) - liczba nowych przypadków zachorowań na daną chorobę w określonym czasie w stosunku do liczby ludności narażonej na zachorowanie.

Chorobowość (ang. prevdence) - wszystkie przypadki zachorowań w określonym przedziale czasu. Wskaźnik stosowany to n przypadków/1000 lub częściej 100000 osób danej populacji najczęściej rocznie.

Umieralność - ilość zgonów z powodu danej jednostki chorobowej w okresie czasu na danym terenie lub ilość zgonów w określonym czasie na określonym terenie.

Edukacja zdrowotna:

- zorientowanie na chorobę

- zorientowanie na czynniki ryzyka

- zorientowanie na zdrowie

Profilaktyka trzeciorzędowa - rehabilitacja.

Profilaktyka chorób nowotworowych:

Nowotwór - nieprawidłowa tkanka rosnąca niezależnie od mechanizmów kontroli komórkowych.

Cechy nowotworów:

- zmieniona wrażliwość na czynniki wzrostu

- zdolność do nieograniczonej liczby podziałów

- utrata zdolności do zahamowania wzrostu komórek

- zanik zdolności do apoptozy tzn. fizjologicznej śmierci komórki

- powstanie unaczynienia (angiogeneza)

- ucieczka spod nadzoru immunologicznego

Rodzaje nowotworów:

Złośliwy, niezłośliwy, miejscowo złośliwy (sam w sobie nie złośliwy, ale położony w trudno dostępnym miejscu)

Czynniki wpływające na rozwój nowotworu:

-genetyka

-niektóre choroby wirusowe (WZW typu B, C; HPV, EBV)

-czynniki onkogenne fizyczne np.: promieniowanie RTG, pył dębowy, azbest, UV

-czynniki onkogenne chemiczne - jest ich setki

Testy genetyczne mogą wskazać grupę zwiększonego ryzyka zachorowania na określony nowotwór, jednak ani wynik dodatni ani ujemny nie określa losów jednostki.

rak piersi, rak jelita grubego, rak nerki, rak jajnika, rak tarczycy

Niektóre choroby wirusowe: HPV - brodawczaki, tu możliwość profilaktyki pierwotnej, szczepienia WZW typu B, HPV...

Czynniki onkogenne fizyczne:

- medycyna przemysłowa/RTG

- zasady BHP - azbest itd.

- profilaktyka UV/kremy z filtrem, okulary

Czynniki onkogenne chemiczne - setki

(!)Dym tytoniowy - zawiera około 4 tysięcy związków chemicznych w tym 40-50 udowodnionych kancerogenów.

(!)Dym tytoniowy wywołuje nowotwory złośliwe:płuca, krtani, gardła, przełyku, jamy ustnej, trzustki, miedniczek nerkowych, pęcherza moczowego, żołądka, wątroby, nosa, miąższu nerk, białaczkę oraz wiele innych chorób np.: choroby układu krążenia...

Profilaktyka pierwotna - ograniczenie ekspozycji na czynniki onkogenne, fizyczne, chemiczne, biologiczne (w tym szczepienia, eradykacje HP, profilaktyka AIDS).

Profilaktyka wtórna - wszelkiego rodzaju programy wczesnego wykrywania raka np. mammografia, badania cytologiczne, przesiewowe, badanie kału na krew utajona, kolonoskopie w grupie ryzyka, PSA w raku gruczołu krokowego oraz wiele mniej lub bardziej pomysłowe lokalnie uzasadnione (gastroskopie w Japonii), przesiewowe TC w grupie palaczy w USA.

Ustawa z dnia 1.07 2005 o ustanowieniu programu wieloletniego „Narodowy program zwalczania chorób nowotworowych” (w Polsce)

Profilaktyka chorób układu sercowo - naczyniowego:

(!)Choroby układu sercowo - naczyniowego stanowią najczęstszą przyczynę zgonów w Europie.

(!)Wydaję się, że eliminacje czynników ryzyka stanowią najskuteczniejszą metodę konstrukcji programów profilaktyki pierwotnej.

(!)Wielkie badania medyczne pozwoliły na określenie tzw. modyfikowalnych i niemodyfikowalnych czynników ryzyka chorób układu krążenia.

Czynniki ryzyka:

-niekorzystny stosunek Apo B/Apo A-1, tzw. cholesterol LDL/HDL

-palenie papierosów

-cukrzyca

-nadciśnienie tętnicze

-otyłość typu centralnego

-niekorzystne czynniki psychosocjalne

-dieta uboga w warzywa i owoce

-abstynencja alkoholowa

-brak regularnych ćwiczeń fizycznych

-otyłość brzuszna

wskaźnik Body Mass Index

< 15 - wygłodzenie

15,1 - 17,4 - wychudzenie (spowodowane zwykle przez ciężką chorobę lub anoreksję)

17,5 - 18,5 - niedowagę

18,5 - 24,9 - wartość prawidłową

25,0 - 29,9 - nadwagę

30,0 - 34,9 I stopień otyłości

35,0 - 39,9 II stopień otyłości

>= 40,0 III stopień otyłości (otyłość skrajna)

Norma obwodu pasa u mężczyzn do 102, u kobiet do 88

Ciśnienie norma RR 139/89!

Oddziaływując na czynniki ryzyka można uzyskać obniżenie zachorowalności i umieralności z powodu chorób układu krążenia:

- obniżenie stężenia cholesterolu LDL zmniejsza o 1% umieralność na chorobę wieńcową

- zaprzestanie palenia sprawia, że ryzyko zawału serca po około 10 latach jest takie jak u osoby nigdy nie palącej

- obniżenie średniego ciśnienia rozkurczowego o 5-6 mm Hg powoduje zmniejszenie umieralności ogólnej o 7%, umieralności z powodu udaru mózgu o 14%, choroby wieńcowej o 9%

- obniżenie izolowanego ciśnienia skurczowego powoduje zmniejszenie ryzyka udaru mózgu o 28-30%, a zawału mięśnia sercowego o 20-23%

Niemodyfikowane czynniki ryzyka chorób układu krążenia to:wiek, uwarunkowania genetyczne, płeć męska

!Otyłość jest jednym z najistotniejszych czynników ryzyka chorób układu krążenia.

Profilaktyka uzależnień od substancji psychoaktywnych: Substancje psychoaktywne: alkohol, narkotyki, tytoń. Maja jedną wspólna cechę, którą jest zdolność do zmiany zachowania i samopoczucia. Przyjmowanie substancji psychoaktywnych prowadzi lub znacząco przyczynia się do występowania określonych szkód zdrowotnych (psychicznych lub somatycznych), społecznych i ekonomicznych.(!)

- leczenie osób uzależnionych jest procesem długotrwałym, często mało skutecznym Jedyny cel możliwy do realizacji to zwiększenie skuteczności edukacji zdrowotnej w zakresie problematyki uzależnień od środków psychoaktywnych, walka o świadomość społeczną ludzi młodych, nie uzależnionych.

Narkotyki wywołują zależność psychiczną(!) Trudno jest zrezygnować z dobrego samopoczucia. Zależność fizyczna(!): zespół abstynencyjny (efekt braku stymulacji określonych przez rodzaj narkotyku receptorów).

Narkotyki - rodzaje:

-amfetamina - środek psychostymulujący

-leki sedaktywne - barbiturany (barbituraty) i benzodiazepiny

-ecstasy - syntetyczny analog amfetaminy i meskaliny

-grzyby halucogenne

-LSD - najpopularniejszy halucogen

-kokaina - alkaloid z krzewu koki

-marihuana i haszysz

-opiaty - heroina, morfina

-sterydy anaboliczne

-środki wziewne - kleje, rozpuszczalniki

Profilaktyka uzależnień od substancji psychoaktywnych:

Propozycje konstrukcji programów szkolnych:

- o treści informującej

- o treści typu przestrzegającego

- wizyta specjalisty (należy unikać spotkań z osobami uzależnionymi)

- wizyta w ośrodku odwykowym

- o treści mieszanej

Profilaktyka chorób zakaźnych:

Choroby zakaźne:

- wirusowe (AIDS, WZW, grypa, wścieklizna)

- bakteryjne (dżuma, czerwonka, salmonelloza, posocznica menigokowa)

Profilaktyka chorób zakaźnych:

- odporność (bierna i czynna), nieswoista

- pojęcie epidemii(!) - wzrost ilości zachorowań ponad wartość typową dla danego regionu i choroby

- pojecie pandemii(!) - epidemia o zasięgu globalnym (AIDS)

- źródło zakażenia (czyli kto kogo zaraził, dochodzenie epidemiologiczne)

- rezerwuar zarazka (pojęcie nosiciela)

- droga zakażenia (kropelkowa, kontaktowa, pokarmowa, krwiopochodna, płciowa); przykłady chorób o mieszanych drogach zakażenia

- zaraźliwość (przykłady chorób o dużej zaraźliwości np.: ospa wietrzna, prawdziwa, dżuma, grypa i niskiej np.: AIDS, ptasia grypa, SARS, tężec)

Profilaktyka pierwotna:

- sens szczepień ochronnych

Odporność populacyjna (!) - szczepienia ochronne dają odporność poszczególnym osobom, które zaszczepiły się przeciw danej chorobie, ale też w skutek masowości szczepień można mówić o odporności populacyjnej, jeśli zarazek nie może zakazić wielu osób i rozprzestrzenić się, dlatego że większość osób jest zaszczepiona, odporna to choroba będzie powoli zanikać. Dzięki powszechnemu zastosowaniu szczepień ograniczono w znacznym stopniu występowanie wielu groźnych chorób np.: błonicy, zakażenia pneumokokami. Dzięki szczepieniom całkowicie wyeliminowano groźną chorobę - ospę prawdziwą.

Profilaktyka wtórna - czyli wczesne wykrywanie i leczenie osób chorych, np. na gruźlicę.

- zaciera się różnica w tym przypadku rodzajów profilaktyki

- eliminacja źródła zakażenia to podstawa postępowania epidemiologicznego (!)

przykłady:

-trąd - leprozoria

-kwarantanny dla osób podejrzanych o gorączkę krwotoczną

-prywatny obowiązek leczenia niektórych chorób - ustawa o chorobach zakaźnych z dnia 6.04.2001 Art. 28, przykład błonica, cholera, dury, choroba o znaczeniu społecznym

AIDS - brak profilaktyki pierwotnej poza trybem życia.

Wścieklizna - szczepienia zwierząt.

Grypa - masowe szczepienia populacyjne.

WZW typu B - masowe szczepienia populacyjne.

Infekcje pneumokokowi - szczepienia chętnych.

Choroby wieku dziecięcego - odra, ospa wietrzna, świnka, różyczka.

Profilaktyka urazy i zatrucia:

7,3% zgonów związana jest z urazami i zatruciami

Inwalidzi stanowią 12-17% całej populacji, w Polsce 6 mln. Ludzi niepełnosprawnych, około 13% całej populacji (decyduje o tym polityka społeczna kraju)

48,7% - choroby układu krążenia

21% - nowotwory

7,3% urazy i zatrucia, III miejsce co do wielkości zgonów w Polsce.

Urazy dotykają ludzi w każdym wieku, często młodych i dzieci, są niejednokrotnie przyczyną trwałego inwalidztwa.

Wypadków komunikacyjnych jest dwa razy tyle co wypadków domowych.

Profilaktyka pierwotna - budowa infrastruktury drogowej(!)

- moda na trzeźwość

=wypadki w pracy, komunikacyjne, w rolnictwie

- systemy nadzoru bezpieczeństwa

- edukacja rodziców i opiekunów dzieci

Profilaktyka wtórna - kształcenie z zakresu pierwszej pomocy

- organizacja systemów ratowniczych

W 2003 5800 wypadków spowodowanych z udziałem alkoholu czyli 11,4% ogółu

Bezpieczeństwo higieniczne:

Szkoła to zbiorowiska najróżniejszych osób wymieniających ze sobą różnego rodzaju mikroby (!) - ważne jest zrozumienie rozległości rezerwuaru zarazka (styl szkoły, rodzina, podwórko, szkolne kluby sportowe itd.)

Metody pozytywnego kształcenia bezpieczeństwa higienicznego:

- zmniejszenie zatłoczenia w klasach, korytarzach

- dbałość o sanitariaty

Bezpieczeństwo higieniczne WHO wymienia cztery czynniki:

- warunki środowiskowe - stan techniczny szkoły

- właściwości psycho-fizyczne dziecka

- opieka i nadzór

- wychowanie

Bezpieczeństwo psychiczne czyli tak zwana atmosfera w szkole:

- racjonalna presja na osiągnięcie wyników w nauce

- koleżeńska atmosfera

- koszmar klas specjalnych ale też ich uzasadnienie

- promocja trybu życia wolnego od nałogów

Poczucie bezpieczeństwa(!) to druga potrzeba po podstawowych potrzebach egzystencjalnych.

Medycyna szkolna - dziedzina medycyny zajmująca się teoretycznym i praktycznym rozwojem oraz zdrowiem uczniów w skali populacyjnej oraz jednostkowej w kontekście nauczania, wychowania oraz wpływu środowiska szkolnego.

Medycyna szkolna jest więc dziedziną teoretyczno - praktyczną integrującą elementy wielu dziedzin i nauk.

(!)WHO wymienia osiem elementów promocji zdrowia w szkole:

-edukacja zdrowotna

-wychowanie fizyczne i relaksacja

-profilaktyczna opieka zdrowotna nad uczniami

-posiłki szkolne

-promocja zdrowia w odniesieniu do pracowników szkoły

-poradnictwo psychologiczne

-sprzyjające zdrowiu środowisko fizyczne i społeczne szkoły

-współpraca z rodzicami

Charakterystyka populacji w wieku szkolnym, problemy zdrowotne uczniów:

Wiek szkolny rozpoczyna się w 7 roku życia, kończy 17-19 lat, dzieli się na trzy okresy:

- młodszy wiek szkolny (wczesnoszkolny) od 7 do 10-12 roku życia

- okres dojrzewania płciowego 10-15 roku życia u dziewcząt; u chłopców 12-17 roku życia

- okres młodzieńczy około 18 roku życia u dziewcząt, 21-22 u chłopców

Rozwój somatyczny w młodszym wieku szkolnym cechuje najwolniejszy wzrost w całym wieku dziecięcym, średnio o 5cm i 3-3,5kg, około 10 roku życia mózg osiąga swą ostateczna wielkość, później następuje tylko jego trening.

Okres dojrzewania płciowego (skok pokwitaniowy) - szybkie zmiany budowy sylwetki ciała, gwałtowne przemiany hormonalne, psychiczne, emocjonalne. U dziewcząt 10 rok życia, ze szczytem w 12 roku życia, przyrost +7cm; u chłopców 12 rok życia, ze szczytem
w 14 roku życia, roczny przyrost +10cm.

Rozwój somatyczny w okresie młodzieńczym u dziewcząt jest to zwykle 15-18 roku życia, cechuje się tendencją do zwiększenia tkanki tłuszczowej i masy ciała. Sylwetka typowo kobieca, rysy twarzy subtelnieją, ustaje wzmożony łojotok, potliwość, marmurowość skóry, zmniejsza się częstość zaburzeń miesiączkowych. U chłopców okres trwa nawet do 20-25 roku życia, zwiększa się masa ciała, rozwija owłosienie na kończynach, tułowiu, twarzy, następuje zmiana głosu, długo utrzymuje się trądzik, dalszy rozwój cech motorycznych, siła...

Rozwój motoryczny - wczesnoszkolny: usprawnienie ruchów lokomocyjnych i sportowych, zdolność do nabywania nowych, wielostronnych umiejętności ruchowych, wysoki poziom sprawności fizycznej.

Stopniowo około 10 roku życia następuje zwiększenie zdolności do koncentracji uwagi, precyzji pisania, zmniejszenia niepokoju ruchowego, kończy się okres mielinizacji OUN.

Okres dojrzewania płciowego to okres przejściowych zmian motorycznych, pojawia się zanik harmonii i płynności ruchów (szybszy wzrost długości kończyn niż rozwoju układu mięśniowego), ociężałość ruchowa, niechęć do zajęć ruchowych, szczególnie u dziewcząt.

Najczęstsze problemy zdrowotne dzieci i młodzieży:

- zaburzenia wzrostu i dojrzewania: niskorosło…ść, otyłość, zaburzenia miesiączkowania i dojrzewania płciowego

- zaburzenia wzroku

- zaburzenia słuchu

- zaburzenia mowy

- zaburzenia mowy

- zaburzenia narządu ruchu

- niepełnosprawność intelektualna

- choroby przewlekłe: alergie, astma oskrzelowa, choroby układu moczowego, w tym moczenie nocne (problemy psychiczne), padaczka, zaburzenia zachowania

- jąkanie (zaburzenia płynności mowy)

- dysleksja (najczęściej mylenie s, ś, sz

- boczne skrzywienia kręgosłupa

Przynajmniej część przypadków skoliozy powstaje dzięki szkole - waga tornistra zależy od inteligencji nauczycieli(!)

- choroba Scheuermanna (młodzieńcza kifoza piersiowa)

- zniekształcenia statyczne kończyn dolnych

- martwice jałowe

Medycyna:

1. naprawcza

2. profilaktyka i promocja zdrowia

1. Lecznictwo otwarte:

- lekarze POZ (podstawowej opieki zdrowotnej, lekarze rodzinni)

- ambulatoryjne poradnictwo specjalistyczne

- poradnie przykliniczne (ambulatoryjne II°)2. Lecznictwo zamknięte - szpitalne

- szpitale powiatowe (gminne, miejskie)

- szpitale wojewódzkie

- szpitale odwoławcze (kliniczne)

- pogotowie ratunkowe

- lecznictwo sanatoryjne

- zakłady pielęgnacyjno - opiekuńcze

Zależności finansowe:

- NFZ

- oddziały wojewódzkie NFZ (dawniej kasy chorych)

- kontrahenci - zakłady opieki zdrowotnej

Zależności prawne:

- ustawodawca (Sejm, Sejmowa Komisja Zdrowia)

- minister zdrowia

- Wydziały (departamenty zdrowia) Urzędu wojewódzkiego

- Lekarz wojewódzki (centra zdrowia publicznego)

Zależności samorządowe:

- Samorząd Gminy - Wydziały Zdrowia Urzędu Gminy (miasta), kompetencje praktyczne POZ, ale bywa że i szpitale, pogotowia ratunkowe np. w Morągu

- Samorząd powiatowy - Wydziały Zdrowia Starostwa Powiatowego, kompetencje praktyczne szpitala rejonowego, poradnie specjalistyczne rejonowe, pogotowie ratunkowe

- Samorząd Wojewódzki - Wydział Departamentu Zdrowia Urzędów Marszałkowskich, kompetencje szpitala wojewódzkiego i poradnie specjalistyczne przyszpitalne, pogotowie ratunkowe

Zależności fachowe:

- pojecie specjalizacji

- konsultant wojewódzki

- konsultant krajowy

- ośrodki akademickie

- zalecenia towarzystwa fachowców

Zależności konsorcyjne:

- Izby Lekarskie

- Izby Pielęgniarskie

- Izby aptekarskie

- Związki zawodowe i organizacje pokrewne

Za profilaktykę i promocje zdrowia odpowiadają wszystkie wcześniej wymienione organizację, a mogą się nią zajmować wszystkie organizację w Polsce, wszystkie to znaczy nikt!

Rola kadry pedagogicznej:

- szkolne programy promocji zdrowia

- organizacja miejsca pracy dziecka

- pozycja podczas nauki

- waga tornistra

- zajęcia WF (nie nastawione na sport wyczynowy)

- przyjazna atmosfera w szkole

- stan sanitarny szkoły

(!)W szkole pozycja pracy ucznia należy do najważniejszych czynników kształtujących jego postawę w przyszłości.

Waga tornistra w okresie intensywnego wzrostu zależy od nauczycieli.

1

---