METODA EKSPERYMENTU

Metodą badań pedagogicznych jest eksperyment. Jest to metoda pozostająca w ścisłym związku z obserwacją. Obserwacja ta polega na aktywnym stosunku obserwatora do danej rzeczywistości. Taka metoda jest trudna do przeprowadzenia zarówno pod względem przygotowania jak i przeprowadzenia w codziennej praktyce szkolnej. Aktywna postawa obserwatora pozwala na zastosowanie metody w dowolnym dla niego czasie i można powtórzyć ją wielokrotnie.

Z metodologicznego punktu widzenia jest to bardzo ważne, ponieważ badacz nie musi czekać tak jak w zwykłej obserwacji. Ingerując w procesy i zjawiska badanej rzeczywistości, przyśpiesza końcowy rezultat swych badań.

Eksperyment, jako pewna odmiana obserwacji jest metodą samodzielną. Między metodą, a obserwacją zachodzą różnice:

• aktywna postawa badacza, która ma charakter interweniujący w badane zjawiska,

• eksperyment i obserwacja, różnią się pod względem rzetelności badań,

• zachodzi stosunek niesymetryczny tzn. nie ma eksperymentu, który nie byłby jednocześnie obserwacją a z drugiej strony nie każda obserwacja musi być eksperymentem.

Wg. R.Fraisse i J.Piaget obserwacja ma z reguły do czynienia z problemem otwartym, którego końcowego rozwiązania nie przewiduje się, natomiast eksperyment określa wynik badań w postaci hipotezy roboczej dotyczącej stosunku, jaki zachodzi między określonymi faktami.

Eksperyment po raz pierwszy zastosowano w XIX wieku. Duży wpływ miało zastosowanie go w naukach przyrodniczych, naukach społecznych oraz w naukach pedagogicznych. Metoda eksperymentalna stała się podstawowym narzędziem badani w procesie nauczania i wychowania. Badania tego rodzaju podejmowane były przez pedagogikę eksperymentalną. Przedmiotem tych badań był głównie fizyczny i psychiczny rozwój uczniów. Badania te miały charakter badań biopsychologicznych, dotyczyły procesu nauczania i wychowania.

Jedną z odmian eksperymentu jest tzw. eksperyment pedagogiczny. Jest to metoda badania zjawisk pedagogicznych, które wywołane są specjalnie przez osobę badająca w kontrolowanych przez nią warunkach, celem poznania tych warunków. Przez „warunki” rozumie się metody i formy oddziaływań pedagogicznych, jak i następstwa, jakie pociągają one za sobą w zachowaniu się uczniów.

Wg. Wundta eksperyment pedagogiczny powinien spełniać następujące wymagania:

• Badane zjawisko musi być takie, aby można je było wywołać,

• Warunki eksperymentu muszą być jasno i wyraźnie określone oraz powinny pozwalać się zmieniać,

• Badania można powtórzyć przy zachowaniu tych samych warunków,

• Uzyskane zmiany daje się zmierzyć.

Wymagania dotyczące powtórzenia eksperymentu, przy zachowaniu tych samych warunków sprawiają trudności, ponieważ badania może być powtórnie przeprowadzone jedynie w podobnych warunkach.

Aby uzyskać dokładny obraz, zachowania się uczniów należy przeprowadzić eksperyment w naturalnych warunkach gdyż wyniki z badań laboratoryjnych nie oddają prawdziwości działań osób badanych.

Wszelkie badania eksperymentalne wymagają ze strony badacza przewidywania ich wyników. Aby nie okazało się, że założenia te są fałszywe należy sprawdzić je za pomocą tzw. hipotez roboczych. Jest ona podstawowym i pierwszym składnikiem badań eksperymentalnych wyraża pewne prawidłowości istniejące między rzeczami lub zjawiskami, które wymagają badań dla ich potwierdzenia lub odrzucenia.

W momencie niezgodności hipotezy z obowiązującymi ja wymaganiami należy zastosować weryfikację eksperymentalną, która pozwala wyłonić lub zmodyfikować badane zjawiska w naturalnych warunkach przez wprowadzenie czynnika eksperymentalnego.

Czynniki te noszą nazwę tzw. zmiennych niezależnych (pozostających całkowicie w gestii eksperymentatora), natomiast zmiany, których źródłem są czynniki eksperymentalne nazywane są zmiennymi zależnymi.

Weryfikacja eksperymentalna hipotezy roboczej rozpoczyna się od dokładnego ustalenia zmiennych niezależnych i zależnych.

Podstawy eksperymentu opierają się na tzw. metodzie (kanonie) jedynej różnicy. Zgodnie z jego treścią postuluje się wybór dwóch zbliżonych do siebie klas szkolnych, które różniłyby jedynie czynnik eksperymentalny. By zauważyć zmiany zachodzące w klasach eksperymentalnych przedstawia się im klasy kontrolne, czyli te, w których nie wprowadzono zmiennych niezależnych.

Aby wyciągnąć ogólne wnioski z badań potwierdzających lub odrzucających weryfikowaną hipotezę roboczą, należy w badaniach wstępnych dokonać pomiaru wszystkich zmiennych zależnych i to samo badanie powtórzyć w ostatniej fazie weryfikacji. Umożliwia to ustalenie różnic pomiędzy wstępnymi i końcowymi wynikami w przeprowadzonym eksperymencie.

Przeprowadzenie eksperymentu pedagogicznego może odbywać się za pomocą różnych technik, czyli swoistych sposobów organizowania tych badań.

Wyróżnić możemy trzy techniki eksperymentalne:

1. Technika grup równoległych, zwana także techniką grup porównawczych.

Zakłada ona konieczność uwzględnienia w przeprowadzonym eksperymencie:

a). Dwojakiego rodzaju klas porównawczych (eksperymentalnych i kontrolnych)

b). określonych czynników eksperymentalnych badań początkowych i końcowych.

2. Technika rotacji - tzw. technika podziału krzyżowego.

Obejmuje wszystkie podstawowe elementy, jakie powinny przysługiwać procesowi weryfikacji eksperymentalnej. Zarówno do klasy kontrolnej, jak i eksperymentalnej wprowadza się na przemian ten sam czynnik eksperymentalny. Dlatego też są one w stosunku do siebie określonymi „układami odniesienia”. Technika ta usuwa trudności związane z doborem klas, gdyż rotacyjne przenoszenie czynnika eksperymentalnego między klasami pozwala na przypadkowy dobór klas porównawczych, nie wyrządzając tym większej szkody badaniom eksperymentalnym. Mimo, że jest ona techniką czasochłonną, to jednak jest uważana za najbardziej poprawną metodologicznie.

3. Technika jednej grupy.

Jest najmniej skutecznym sposobem przeprowadzenia badań eksperymentalnych. Pomija całkowicie klasy kontrolne, stąd stanowi sam dla siebie układ odniesienia. Możliwe jest to dzięki zastosowaniu dwukrotnych badań początkowych w pewnym odstępie czasu i jednorazowych badań końcowych. Czynnik eksperymentalny wprowadza się do klasy między powtórzonymi badaniami początkowymi a końcowymi. Cały wynik eksperymentu zależny jest od czynnika czasu, co jest mankamentem, gdyż niewiadomo, co z badanych osiągnięć szkolnych uczniów jest zasługą „naturalnego” ich rozwoju a jakim stopniu wpłynął na nich czynnik eksperymentalny.

Eksperyment pedagogiczny stanowi ważną metodę badań, jednak jak i w innych technikach można i tu wyróżnić źródła błędów. Oprócz niedostatecznego uzasadnienia badań eksperymentalnych doboru właściwego ich przedmiotu do źródeł błędów zaliczyć można:

1. Niedostateczna kontrola zmiennych zależnych i niezależnych w trakcie przeprowadzonych badań. Jest ona zasadniczym źródłem błędów. Bezpośrednim skutkiem takiej kontroli jest to, że nie wiemy, co jest istotą wprowadzonego czynnika eksperymentalnego oraz jaka była sytuacja wyjściowa i końcowa przeprowadzanych badań.

2. Brak odpowiednich „układów odniesienia” celem obiektywnego orzekania o wynikach eksperymentu. Błąd ten polega na nieuwzględnieniu w badaniach klas kontrolnych.

3. Niewłaściwy dobór klas porównawczych i nauczycieli.

4. Niedostateczny czas trwania eksperymentu i zbyt mała liczba klas porównawczych. Wnioskuje się, że aby wypróbować skuteczność określonej metody pedagogicznej czas eksperymentu powinien wynosić przynajmniej jeden rok. Zbyt krótki i zbyt długi czas nie daje prawidłowych wyników. Natomiast za dużo klas uwzględnionych w eksperymencie utrudnia kontrolę zmiennych.

5. Przesadny rozgłos eksperymentu. Reklamowanie eksperymentu zakłóca przebieg badań gdyż świadomość uczniów, że należą do klas eksperymentalnych zakłóca ich naturalne zachowanie, uczenie się.

Aby eksperyment pedagogiczny odbył się prawidłowo, powinno mu towarzyszyć mu dostateczne zainteresowanie ze strony dyrekcji szkoły, zapał nauczycieli, klas eksperymentalnych i klas kontrolnych. Wszelki poprawny metodologicznie eksperyment wymaga ciągłej opieki ze strony czynnika naukowego.

TECHNIKA OBSERWACJI

„…obserwowanie to postrzeganie planowe. Gdy zauważyłem coś niechcący, postrzegłem tylko; gdy wypatrywałem by zauważyć, zaobserwowałem.” T. Kotarbiński, natomiast William J. Goode i Paul K. Hatt słusznie stwierdzają „Nauka rozpoczyna się od obserwacji i musi ostatecznie powracać do obserwacji dla potwierdzenia swoich wysiłków. Socjolog musi wiec uczyć się starannego obserwowania. A kiedy stanie się dobrym obserwatorem będzie osiągał w podjętych badaniach większą ilość danych…”

Obserwacja jest najbardziej elementarną metodą poznania empirycznego, jaka wchodzi w skład innych metod tej grupy. Przez obserwację rozumie się celowe, tzn. ukierunkowane i zamierzone i systematyczne postrzeganie badanego przedmiotu, procesu lub zjawiska. Obserwacja jest procesem oddziaływania świata zewnętrznego na narządy człowieka; proces ten opiera się na pracy narządów zmysłowych, dzięki której dane pochodzące od przedmiotu poznania docierają do świadomości człowieka i tu podlegają myślowemu opracowaniu. Czynnik rozmowy włącza się w proces obserwacji także w postaci wykorzystywania przez obserwatora nagromadzonej wcześniej wiedzy o badanym przedmiocie i o sposobach obserwacji oraz doświadczeń w zakresie przygotowania i zorganizowania postrzegania, nabytych z uprzednio przeprowadzonych obserwacji. Z uwagi na ograniczone możliwości postrzegania za pomocą narządów zmysłowych nie wszystkie postrzeżenia mogą być bezpośrednie. Dzięki rozwojowi technicznych środków poznania oraz pojawieniu się przeróżnych tzw. narzędzi poznawczych większość postrzeżeń i obserwacji przeprowadzona jest za pomocą rozmaitych przyrządów obserwacyjnych przy użyciu urządzeń utrwalających ich wysiłek.

Obserwacja dostarcza nam pierwotnych(prawdziwych, naturalnych) informacji o świecie, wyrażonych w postaci mnogości twierdzeń empirycznych. Rezultaty obserwacji stanowią pierwsze przesłanki czynności poznawczych człowieka. Dlatego właśnie obserwacja jest jedną z najważniejszych metod otrzymywania informacji o świecie, a zdolność obserwacyjna i spostrzegawczości jest jedną z najważniejszych cech badacza.

Charakterystyka obserwacji jako metody badawczej:

1. Premedytacja- obserwacja jest przeprowadzona w celu rozwiązania ściśle i w pełni określonego zadania sformułowanego dokładnie i szczegółowo

2. Planowość- stosowanie metody według planu odpowiadającego celowi obserwacji.

3. Celowość -uwaga obserwatora skupia się tylko na interesujących go z punktu widzenia rezultatu poznania zjawisk.

4. Aktywność - obserwator nie rejestruje wszystkich postrzeżeń, lecz dokonuje ich selekcji.

5. Systematyczność - obserwacja powinna trwać ciągle i być przeprowadzona wedle określonego systemu pozwalającego postrzegać obiekt wielokrotnie i w różnych warunkach jego istnienia.

RODZAJE OBSERWACJI

Ze względu na sposoby dokonywania obserwacji w badaniach społecznych możemy wyróżnić jej rodzaje.

1. Bezpośrednią i pośrednią

Obserwacja bezpośrednia polega na tym, że badający nie tylko zbiera dane, ale ma również możliwość sprawdzenia wiarygodności tych danych, odwołując się innych metod badawczych np. do wywiadu. Przykładem obserwacji bezpośredniej jest obserwacja uczestnicząca polegająca na tym, że obserwator na okres badań stara się wejść do badanej zbiorowości (jako uczestnik), by obserwować ja od wewnątrz.

Obserwacja pośrednia polega na tym, że badający nie uczestniczy w zbieraniu danych i nie mam wpływu na ich powstawanie. Ogranicza się do wykorzystania swoich celów badawczych we wcześniej zgromadzonych danych, które zawarte są np. w sprawozdaniach, dokumentach, itp.

2. Kontrolowana i niekontrolowana

Obserwacja kontrolowana prowadzona jest w oparciu o określone narzędzia systematyzujące, jak np. normy, schematy, kwestionariusze, itp.

Obserwacja niekontrolowana (nieskategoryzowana) prowadzona jest bez narzędzi systematyzujących, ale w sposób planowany i swobodny, który prowadzący badanie uzna za właściwy. Pełni role etapu wstępnego do badań szczegółowych.

3. Jawna i ukryta

Obserwacja jawna polega na tym, że badani wiedzą o tym, że są przedmiotem zainteresowań obserwatora, chociaż nie SA dokładnie poinformowani o celach badania lub jego przedmiocie.

Obserwacja ukryta powstała na skutek wyeliminowania nieautentycznych zachowań badanych powstałych wskutek świadomości dzięki obserwacji jawnej. Obserwacja ukryta nie peszy obserwowanych i pozwala na uchwycenie ich naturalnych zachowań.

4. Obserwacja swobodna lub otwarta

Dają wiedzę ogólną o obiekcie badań, która daje podstawę do szczegółowego planowania dalszego toku badań, a głównie do sformułowania zagadnień wstępnych i hipotez roboczych. Najczęściej stosuje się ją w praktyce (np. wychowawcy, nauczyciele, organizatorzy).

5. Skategoryzowana (kontrolowana), nieskategoryzowana (niekontrolowana)

Celem obserwacji skategoryzowanej jest zebranie danych o charakterze ilościowym, natomiast nieskategoryzowanej są dane głównie o charakterze jakościowym.

NARZĘDZIA OBSERWACJI

Od sposobu gromadzenia materiałów sprawności narzędzi obserwacji zależy jej wartość. Narzędzia, którymi posługujemy się przy obserwacji pełnia dwojaka funkcję:

• po pierwsze służą do gromadzenia spostrzeżeń

• po drugie są czynnikiem kontrolującym prawidłowości prowadzonej obserwacji.

Ogólnie i nieprecyzyjnie można podzielić techniki gromadzenia materiałów na:

• Niestandaryzowana

- należą do nich notatki, opisy rejestracja dźwiękowa, lub fotograficzna

Mają one tę cechę, że gromadzą materiał bez wyróżniania poszczególnych zagadnień i aspektów oraz bez umiejscowienia czasowego.

• Standaryzowana

- arkusz obserwacyjny- przygotowany kwestionariusz z wytypowanymi wszystkimi zagadnieniami, które objąć ma obserwacja. W odpowiednich rubrykach pod określonym zagadnieniami notujemy wszelkie spostrzeżone fakty, zdarzenia i okoliczności mające związek z danym zagadnieniem.

- dziennik obserwacji - kategoryzuje spostrzeżenia ze względu na czas pojawiania się określonych faktów lub zmienność procesów stosunków w badanych grupach. Prowadzony jest w postaci zapisów dziennych

TRUDNOŚCI I WADY STOSOWANIA METODY OBSERWACJI

• brak możliwości bezpośredniego rejestrowania tego, co się obserwuje (pomijając obserwacje jawną)

• pominięcie wielu szczegółów m.in. na skutek zapomnienia, zmęczenia

• utrata dystansu do badanych zjawisk

• zawężenie pola obserwacji a skutek uczestnictwa tylko w jednym kręgu czy grupie badanej zbiorowości.

Podsumowując omówienie obserwacji jako, techniki zbierania materiałów należy zwrócić uwagę na konieczność poprawnego jej zorganizowania. Warunkami tej poprawności są:

1. wstępna znajomość przedmiotu obserwacji

2. jasne sformułowanie zagadnienia i celów obserwacji

3. bliższe poznanie przedmiotu obserwacji otwartej lub innych procedur poznawczych

4. szczegółowe opracowanie koncepcji badań , kategoryzacja zagadnień, opracowywanie odpowiednich formularzy i arkuszy obserwacyjnych.

Sama obserwacja powinna być planowa, systematyczna i dokładna.

1

Obserwacja z ograniczonym

stopniem

uczestnictwa

Obserwacja z wysokim stopniem

uczestnictwa

Obserwacja z ograniczonym

stopniem

uczestnictwa

Obserwacja z wysokim stopniem

uczestnictwa

Obserwacja

skategoryzowana

Obserwacja

nieskategoryzowana

Obserwacja systematyczna (lub naukowa)

Hipotezy

Obserwacja naiwna

Jawna

Ukryta

Jawna

Jawna

Jawna

Ukryta

Ukryta

Ukryta

zebranie danych głównie jakościowych

zebranie danych ilościowych

---