Stymulacja polisensoryczna, to nauka życia przez życie, to celowe kształtowanie bodźców w celu wywołania zaplanowanych wrażeń i uczuć. Umożliwia poznawanie przez patrzenie, słuchanie, dotykanie, wąchanie i smakowanie, - czyli tworzenie globalnego, wielozmysłowego obrazu danego pojęcia. Dla dziecka z głębokim upośledzeniem umysłowym proces uczenia się i nabywania wszelkich umiejętności jest niezwykle utrudniony.
Dlatego stymulacja wielozmysłowa, pomagająca im w odbiorze wrażeń zmysłowych z otaczającego ich świata oraz z ich ciała, stanowi dla nich metodę zajęć edukacyjnych.
Pracując z dzieckiem dostarczamy mu, zatem różnego rodzaju bodźców zmysłowych:
Proprioceptywnych (czucia głębokiego)
Westybularnych (przedsionkowych)
Działania te powinny towarzyszyć każdej nawet najbardziej prozaicznej, codziennej czynności. Tylko dzięki stałemu dopływowi bodźców otaczającego je świata jest możliwa integracja tych wrażeń, która umożliwia osiągnięcie pewnej orientacji w otoczeniu, co z kolei skutkuje zwiększonym poczuciem bezpieczeństwa.
Stymulacja według pór roku - metoda Porannego Kręgu
Jednym z zajęć grupowych jest „poranny krąg”. Podczas zajęć tworzymy odpowiedni klimat wspólnych spotkań. Służy temu utworzenie kręgu, w którym dzieci odczuwają przynależność do grupy oraz do miejsca- strukturyzacja otoczenia. Składa się na nią: struktura miejsca/zawsze to samo pomieszczenie/, struktura czasu /zajęcia odbywają się o tej samej godzinie i tym samym sygnałem/, struktura osób /nie zmieniające się dzieci i te same osoby prowadzące zajęcia/, struktura zadania /czynności wykonywane w tej samej kolejności/, struktura porozumiewania się /ta sama piosenka na powitanie, ten sam motyw słowny rozpoczynający zajęcia/. Zajęcia te można określić jako stymulację polisensoryczną, obejmującą swym zasięgiem dotyk, wzrok, słuch, węch i smak. Istotą tego spotkania jest budowanie zaufania i poczucia bezpieczeństwa. Dzieci siedząc w kręgu widzą się wzajemnie, są na tych samych równych prawach i zasadach. Obserwują się, swoje twarze, swoje zachowanie co pozwala im na komunikowanie się z jednoczesnym przekazywaniem swoich emocji, swojego nastroju. W ten oto sposób dzieci nawiązują ze sobą kontakt wzrokowy czy dotykowy oraz kształtują umiejętności współdziałania w grupie
Komunikowanie się z dziećmi na tym etapie ich rozwoju wykracza poza sferę werbalną, dlatego musi obejmować całą osobę ze wszystkimi jej możliwościami Celowi temu służy utworzenie kręgu, ciepły nastrój panujący w pomieszczeniu, zapalona świeca, znajomy zapach. Po prostu spotkanie, którego reguły są dobrze znane, w którym niepewność została zredukowana do minimum. Każdy element zajęć jest dla dziecka przewidywalny, znany a więc bezpieczny. Dzieci intelektualnie niepełnosprawne w stopniu głębokim to najtrudniejsza grupa. Nie potrafia w większości przypadków nic samo zrobić, dlatego silną stroną może być dążenie do wykonywania jakiegokolwiek dowolnego ruchu. Brak w rozwoju funkcji percepcyjnych wiąże się często z zaburzeniami w koncentracji uwagi, dlatego narzędzia pracy muszą być ciekawe, wzbudzające zainteresowanie. Spotkania Porannego Kręgu nie ograniczają się jedynie do zapewnienia dobrej zabawy. Zawierają duży ładunek terapeutyczny pokazując, że nie ma dzieci, z którymi nie można by sensownie pracować. Wspierając dzieci niepełnosprawne intelektualnie w stopniu głębokim w rozwoju, ucząc ich różnych umiejętności możemy w ten sposób dać im radość, uczynić ich życie pełniejszym. Z chwilą narodzenia dziecko zdobywa informacje o otaczającym Go otoczeniu poprzez zmysły. Uszkodzenie - zaburzenie jakiegokolwiek powoduje, że dziecko wolniej się rozwija co skutkuje później w jego rozwoju psychicznym, dlatego bardzo ważne jest systematyczne kształcenie. Ze względu na ograniczoną aktywność własną, dzieci niepełnosprawne intelektualnie potrzebują drugiej osoby, która pomoże im uporządkować chaos napływających do nich bodźców. Wprowadzane podczas zajęć różne materiały ćwiczeniowe (przypisane danej porze roku) są odpowiednio dobrane i mają na celu wywołanie u dzieci ciekawości i zainteresowania a następnie pobudzenie do aktywności i rozwoju intelektu. Podstawą prowadzonych zajęć jest kalendarzowy rytm przyrody - pory roku, do których przypisane są zjawiska atmosferyczne, żywioły, wrażenia wzrokowe, słuchowe, dotykowe czy smakowe. Każdej porze roku J. Kielin /2000/ przyporządkował: kolor, zapach, smak, żywioł, instrument muzyczny.
Każda pora roku ma przyporządkowany inny kolor. Do lata należy kolor czerwony (bardzo silnie pobudza i wpływa na ożywienie osób powolnych). Kolor żółty jest barwą jesieni. Kolor spadających liści i dojrzałych owoców( jest kojarzony z radością życia). Kolor biały jest odzwierciedleniem tego, co panuje za oknem zimą (biel promieniuje, uspokaja i rozjaśnia). Kolor zielony należy do wiosny, kolor budzącej się do życia przyrody (zieleń łagodzi, przynosi zadowolenie, uspokaja i odpręża). Oddziaływanie przez barwę w czasie „porannego kręgu” odbywa się poprzez zmianę wystroju całego wnętrza pomieszczenia, w którym odbywają się zajęcia. Kolor każdej pory roku decyduje o wystroju ścian i sufitu odpowiednio dobranymi kolorystycznie tkaninami. Tkaniny na ścianach są zgodne z kolorem danej pory roku, natomiast sufit jest zawieszony niebieskim materiałem. W trakcie zajęć dzieci zasłaniane są dużymi kawałkami materiału o odpowiedniej barwie, a w świetle nadfioletowym przesuwa się przed ich oczami błyszczące, fosforyzujące wstążki. Jednym z istotnych elementów „porannego kręgu” jest ciemność. Działa ona silnie na emocje dziecka, dlatego tak ważne jest oswojenie z nią uczestników zajęć. Dzięki ciemności wyraźniej dostrzegamy każdy element, który nią nie jest. Dlatego w ciemności tak wielkiego znaczenia nabiera zapalona świeca pojawiająca się w zasięgu wzroku. Ciepłe migoczące światło świecy niesie ze sobą spokój i poczucie bezpieczeństwa. Ważną rolę w zajęciach polisensorycznych grają bodźce dotykowe. Podstawową propozycją stymulacji dotykowej jest masaż dłoni wykonywany na powitanie. Podając dłonie chcemy przekazać pozytywny stosunek do dziecka i poczucie bezpieczeństwa. Masażowi temu towarzyszy piosenka witająca każdego z uczestników zajęć, a używany do tego olejek ma charakterystyczny dla danej pory roku zapach. Ta codziennie powtarzająca się czynność staje się rytuałem i rodzi zaufanie. Bodźce zapachowe występują nie tylko podczas masażu dłoni. Do każdej pory roku przyporządkowujemy inny zapach, którym napełniamy pomieszczenie przez wlanie kilku kropel olejku zapachowego do lampki zapachowej. Lampka ta zapalana jest za każdym razem na rozpoczęcie zajęć i gaszona przez jednego z uczestników na ich zakończenie.
Do lata przyporządkowujemy zapach różany, działa on kojąco, uśmierza złość, pomaga rozładować stres. Podczas jesieni używamy lawendy, która łagodzi napięcia, uspokaja i wzmacnia, zaś do zimy przypisana jest mięta, działająca uspokajająco, wzmacniająco i rozluźniająco. Wiosną używamy olejku cytrynowego, który działa antyseptycznie, pobudza apetyt i ożywia. Kolejną grupą bodźców są wrażenia smakowe. I te zmieniają się cyklicznie z porami roku. Celem dostarczania tych bodźców jest zwiększenie wrażliwości warg i języka. Wiosną podajemy dzieciom cytrynę posypaną cukrem, by poznały smak gorzko-kwaśny. Latem słodką konfiturę. Jesienią miód bądź krem orzechowy, a zimą pijemy miętę.
Każdą porę roku charakteryzuje inny żywioł, który jest elementem zajęć. Żywioły, czyli ogień latem, powietrze jesienią, woda zimą i ziemia wiosną, są bodźcami cennymi, gdyż mają charakter polisensoryczny. Ogień to bodziec wzrokowy, ale daje też ciepło. Wiatr czujemy na skórze, jego działanie możemy tez zobaczyć i usłyszeć. Możemy słuchać plusku wody, oglądać ją, poczuć jej krople i doświadczyć zimna lodu. Ziemia nie tylko stanowi bodziec wzrokowy, ale ma także swój zapach.
Przykładowy scenariusz zajęć:
Zajęcie miejsc w sali z odpowiednim kolorem / lato-czerwony, jesień-żółty, zima-biały, wiosna-zielony/.
Śpiewanie piosenki na powitanie, podanie sobie dłoni.
Demonstracja zapalonej lampki z jednoczesnym wodzeniem wzrokiem w linii poziomej i pionowej /omówienie cech ognia/.
Wskazanie nosa, wąchanie zapachu przypisanego danej porze roku: zima - zapach miętowy; wiosna - zapach cytrynowy; lato - zapach różany; jesień - zapach lawendowy.
„Spotkanie” z porą roku - wyglądanie przez okno a następnie wybranie spośród dwóch przedstawionych dzieciom obrazków, właściwego danej aurze pogodowej.
Omówienie pory roku i wskazanie odpowiedniej na obrazku np. zima-wiosna (zasada przeciwności).
Stymulacja słuchowa: odszukiwanie źródła dźwięku, odebranie instrumentu i gra na nim lub potrząsanie nim. Zima - dzwonki, wiosna - bęben, lato - tamburyno, jesień - dzwony rurowe.
Spotkanie z żywiołem: zima - lód; wiosna - ziemia lub glina; lato - pływające na wodzie zapalone świeczki (imitujące słońce) i kwiaty; jesień - suche liście, kasztany, żołędzie.
Stymulacja smaku: zima - pastylki miętowe; wiosna - cytryna; lato - dżem wiśniowy; jesień - miód lub krem orzechowy.
Słuchając muzyki odpowiednio dobranej do pory roku zarzucanie na głowę dziecka chusty w kolorze danej pory roku i samodzielne zdjęcie jej przez dziecko.
Zajęcia „Porannego Kręgu” z czasem wzbogacone zostały o nowe elementy edukacyjne miedzy innymi obrazki ze zwierzętami oraz ich odgłosy / dla dzieci niewidzących zwierzaki - maskotki/, spadochron lub inne urządzenie imitujące wiatr.
Piosenka na pożegnanie śpiewana przez nauczycieli z jednoczesnym trzymaniem się wszystkich uczestników za ręce.
Zajęcia kończą się zdmuchnięciem świeczki przez jedno z dzieci.
Zasady prowadzenia terapii
Cykl terapeutyczny zajęć trwa 10 miesięcy. Spotkania odbywają się codziennie rano przez około 45 minut przed zajęciami właściwymi.
Spotykają się dzieci ze wszystkich grup rewalidacyjno-wychowawczych uczestniczących w zajęciach w godz. 8,30 - 11,30.
Codziennie zajęcia prowadzi inny nauczyciel.
Zajęcia rozpoczynają się od zaciemnienia sali zasłonami w kolorze danej pory roku i włączeniu muzyki, tworząc w ten sposób odpowiedni klimat.
Podczas spotkania prowadzony jest dialog między nauczycielem a dzieckiem z uwzględnieniem niewerbalnej komunikacji.
celem „porannego kręgu” nie jest stymulacja, ale komunikacja;
podstawowe znaczenie ma rytualizacja czynności, stymulowanie bez rytualizacji wprowadzi chaos, co pociągnie za sobą zamknięcie się dzieci na kontakt;
konieczne jest uświadomienie sobie przez nauczyciela własnej ekspresji mimicznej, ruchowej, głosowej oraz kształtowanie pozytywnego nastawienia do dzieci i motywacji do działania. Spotkania „Porannego Kręgu” dostarczają dzieciom niepełnosprawnym intelektualnie w stopniu głębokim środków, które pozwalają uporządkować, zrozumieć i wyrazić swoje emocje i odzwierciedlić dominujący nastrój eliminując niepożądane agresywne, autoagresywne zachowania.
Dzieci niepełnosprawne intelektualnie tak jak inne dzieci potrzebuje bliskości drugiej osoby, chociaż nie zawsze jasno to wyrażają. Dzieci nadwrażliwe na bodźce zmysłowe /słuchowe, wzrokowe, dotykowe czy kinestetyczne/ często izolują się sprawiając wrażenie jakby nikogo nie potrzebowały. Budowanie więzi emocjonalnej z dzieckiem, które rozwija się nieprawidłowo pod względem psychoruchowym wymaga więcej wysiłku, ale przede wszystkim wiary, że osiągnie sukces, a jest to możliwe. Dla dziecka niepełnosprawnego intelektualnie, każde nowe - dobrze wykonane zadanie jest sukcesem.
Jacek Kielin : „Rozwój daje radość” GWP 1999
Irena Polkowska: „ Praca rewalidacyjna z dziećmi upośledzonymi umysłowo w szkole życia.WSiP 1998
Małgorzata Kwiatkowska:” Dzieci głęboko niezrozumiane W-wa 1997
Edukacja uczniów z głębokim upośledzeniem umysłowym-przewodnik dla nauczycieli. CMPP-P;W-wa
|