Czynniki:

1. Klimat (gleba)- pośrednio poprzez wyznaczanie pewnego typu gospodarki i produkcji.

Bezpośrednio: pisał już o tym ●Arystoteles, Ze ludy mieszkające w zimnych krajach są pełne ducha wojennego, ale wykazują np. brak bystrości zdolności do sztuk- dlatego łatwiej utrzymują swoja wolność, nie umieją jednak tworzyć organizacji państwowych i nie potrafią panować nad sąsiadami. Przeciwnie, ludy azjatyckie SA bystre i twórcze ale brak im odwagi dlatego żyją w zależności i niewoli. Położenie nad morzem- samozadowolenie Greków, złe- napływ obcych, inaczej wychowanych, zagrażają miejscowemu porządkowi.

●Ibn Chaldun odróżniał siedem klimatów. Najzimniejszy to obyczaje zwierząt, najcieplejszy to radowanie się (murzyni dużo tańczą).

●Montesquieu- wg niego klimat zakreślił granice religii chrześcijańskiej i mahometańskiej. Różnicom klimatu należy przypisać istnienie monogamii(wdzięki kobiet trwają dłużej) i poligamii w innych krajach( kobieta dojrzewa wcześnie i szybko przekwita). W gorących krajach więcej dziewcząt niż chłopców.

Wpływ klimatu na hierarchię wartości, system zakazów i nakazów. Klimat zimny- ludzie krzepcy, silni, poczucie własnej wyższości, tzn. więcej szczerości mniej podstępów, chytrości, podejrzeń. Klimat gorący- gorąco i duszność wywołuje lękliwość, bezczynność i spokój to stan najdoskonalszy.

Kraje południowe duża pobudliwość erotyczna.

E. Huntington- obrońca powyższych autorów. Uważa, że klimat oddziałuje na ludzi poprzez glebę, roślinność, zwierzęta, dietę, sposób mieszkania, zagrażające choroby i gotowość do pracy. „jednym z wielkich czynników dla moralnego i duchowego poziomu religii jest energia jaką człowiek rozporządza ta zależy o9d klimatu”.

Marks uważał również iż gleba ma wpływ na charakter człowieka.

Są też autorzy którzy krytykują autorów przeceniających rolę klimatu. Dwie róże kultury żyjące w tym samym środowisku- inne religie, inne społeczne i polityczne instytucje. Jednakże to nie podważa przekonania o ważności klimatu jako jednego z czynników współwyznaczający dany etos.

Pory roku- zmiana ludzkich obyczajów- Eskimosi żyją inaczej w lecie( polowania, rozpraszają się) zima ( uroczystości, tańce, wymiana mężów i żon).

Czynniki biologiczne (rasa)- nie ma współczesnej teorii, która w sposób odpowiedzialny wiąże moralność jakiejś grupy z rasą.

Wpływ płci:

1.Mniejsza przestępczość kobiet w pewnych rodzajach przestępstw, większe zamiłowanie mężczyzn do walk

2. Wzory osobowe kobiety tworzone przez mężczyzn, dekalog układany przez Mojżesza, Deklaracja Praw 1789 r. -redagowana przez mężczyzn9 im przysługiwało święte prawo własności), inaczej traktowana pederastia od miłości lesbijskiej

3. Te same czyny inaczej oceniane jeśli sprawcą są mężczyźni, a inaczej jeśli kobiety. Czystość przed ślubem, wierność wymagania stawiane kobiecie. Porzucenie dziecka przez matkę surowiej oceniane aniżeli odwrotnie. Pijana kobieta, a pijany mężczyzna. Kobiety gorzej oceniają własna płeć.

4. Oceniane czynu w stosunku do kogo ten czyn był spełniony „kobiety nie bij nawet kwiatkiem”. Niemcy nie rozstrzeliwali kobiet publicznie.

Czynniki demograficzne:

Zagęszczenie rodzi dodatkowe niechęci przez utrudnienie izolacji, niechęci , które trzeba rozładować. Tam gdzie duże zaludnienie zachodzi potrzeba mnożenia norm uchylających tarcia.

Wielkość grupy- zasada wzajemności, opinia publiczna.

Przyrost ludności- duży przyrost - nędza, żebractwo. Bywa, że to tłumaczy przerywanie ciąży, nie potępianie homoseksualizmu.

Lonley Crown uważa iż społeczeństwo o b. wysokim odsetku urodzin i wielkiej śmiertelności faworyzują typy zorientowane tradycyjnie. Społeczeństwa o wielkiej nadwy6żce urodzin i dużej ekspansji gospodarczej promują ludzi o określonym pionie wewnętrznym. Tam gdzie liczba urodzin się zmniejsza przy nie zmniejszonej produkcji rozwija się człowiek orientujący swoje zachowania według cudzych ocen. Te same rozróżnienia można poczynić w odniesieniu do wieku. Arystoteles wyróżnia : młodość( silne namiętności, zmienni w pragnieniach ,silne poczucie honoru, ufają,), dojrzałość( oceniają wszystko poniżej wartości, podejrzliwi, skromne pragnienia) i starość.

Wg Piageta moralność wytworzona przez grupę młodocianych rówieśników to i8nna niż wytworzona pod presją starszych. Dzieci które mogą tworzyć reguły w grupie koleżeńskiej miałyby tendencję do wzajemnego szacunku, współdziałania- to jest moralność dobra. Pod wpływem dorosłych to moralność jednostronnego szacunku i obowiązku. Czyny i8naczej są oceniane czy popełnia je młody czy dorosły. Posłuszeństwo jest zaleta u dziecka nie zaś u dorosłych. Starzy ludzie nie SA uprawnieni do zatrudniania.

Życie pod jednym dachem rodziny wielopokoleniowej ważny dla rozwoju moralności. Stosunki asymetryczne łączące dzieci i rodziców, dziecko które zawiniło ukarane brakiem przyjemności. Czyli cierpi, ale kocha matkę więc nie traktuje tego jako aktu zemsty ale środkiem przywrócenia więzi emocjonalnej pomiędzy nim a rodzicem. Stosunki symetryczne pomiędzy rówieśnikami, nie karano by odmowa przyjemności ale odmową wykonania przysługi od której ten się uchylił.

Moralność dyscypliny i posłuszeństwa nazwana przez Piageta moralnością obowiązku charakteryzowała Kanta i Durkheima.

Bez różnicy pokoleń wg Piageta nie byłoby ani pewnych form moralności ani pewnych form religii.

Proporcja płci może wyjaśniać poligenię w jednych krajach i poliandrię w innych. Aczkolwiek nie koniecznie tak musi być, bo bywa przewaga np. kobiet nie narusza monogamii.

Ruchliwość przestrzenna; np. w USA ułatwiona przez dobra komunikację, łatwość znalezienia dachu nad głową. Ta ruchliwość wpływa na zmniejszenie rodziny, która ogranicza się tylko do rodziców i dzieci, dziadkowie w domach starców a to z kolei wpływa na słabszym akcentowaniu obowiązków dzieci w stosunku do rodziców. Uważa się, że jest to przyczyną wykolejania się małoletnich, dla których większa rodzina stanowiła punkt oparcia.

Ocena ludzi- nie za całość jego całej biografii, ale za stan obecny.

Nomadzi:- w grupach koczujących panuje równość, tworzy się stratyfikacja społeczna, mienie bogatych łatwo przenośne

Wieś- miasto:wg R. Retfielda powstanie miast ma wpływ na moralność. Społeczeństwa przed urbanizacją były bardziej zwarte o którym decyduje przekonanie o słuszności wspólnego stylu życia, słuszności własnych poglądów. Różnorodność ludzi w miastach podważa wiarę w ten styl. Jednakże w miastach dopiera daje się zaobserwować się dają pierwsze próby obrony własnego porządku moralnego- obserwuje się tutaj skłonność do nawracania innych na swój styl życia. Miasta to; proces indywidualizacji, zanik dawnej rodowej odpowiedzialności zbiorowej, szerzenie tendencji egalitarnych i demokratycznych, zmniejszona rola presji opinii publicznej, chuligaństwo.

Wg Osowskiej Wieś: głową rodziny był ojciec, ścisły podział pracy: gospodarz i gospodyni, dzieci całkowicie zależne od rodziców w związku z tym infantylizacja młodych. Gdy gospodarz zaczął pracować w fabryce część jego obowiązków musiała przejąć żona, podniosło to jej prestiż w rodzinie, jednocześnie nadmiar pracy. Role społeczne związane z płcią uległy więc zmianie.. Ilość posiadanej ziemie przestaje być głównym źródłem prestiżu, konkurencyjną rolę zaczyna spełniać wykształcenie. Synowie chłopscy przenosząc się do miast, wyzwalali się spod kontroli sąsiedzkiej. Miasto dawało dużą możliwość wyboru pracy i środowiska. Ruchliwość przestrzenna i stratyfikacyjna wzmogła się. Praca na własnym gospodarstwie sprzyjała wewnętrznej samodyscyplinie, b. wczesne wstawanie, nikt nikogo nie ponaglał. Przejście do miasta to przejście na dyscyplinę narzuconą z zewnątrz. Dawniej rodzinę łączyła więź pracy, teraz praca poza nią, stosunek dzieci do rodziców bardziej poufały, dzieci stały się w większym stopniu przedmiotem troski. Miejski styl życia zmienia się poprzez napływ ludności wiejskiej, wieś przestała być tania siłą roboczą. W miastach zanikają stosunki osobiste, próbowano budować małe osiedla aby to przywrócić.

Czynniki ekonomiczne

Ibn Chaldun- podział ziemi na 2 strefy, w jednej rośliny uprawne i zwierzęta domowe, w drugiej dzikie. W związku z tym dualistyczne pojmowanie świata. W starożytnym Iranie ten podział to tez podział na dobro i zło.

To w jaki sposób zdobywa się środki utrzymania ma wpływ wieloraki. Prestiż kobiety uzależniony od typu gospodarki, w mniejszym lub większym stopniu dopuszcza się ja do udziału w produkcji(ogrodnictwo, myślistwo). Rodzaj gospodarki wpływał też na układ rodziny- pasterzom przydawała się więcej niż jedna zona, dla myśliwych nie, większa liczba dzieci przydatna w rolnictwie.

Leckey twierdził, że uprzemysłowienie kształtuje 2 typy charakteru: człowiek pracy i spekulant. W narodach uprzemysłowionych odpowiedzialność za słowo.

Industrializacja jest jednym z objawów rozwoju techniki. Wynalazek prochu przyczyniłsię do zmierzchu rycerstwa, wojna przestała być starcie 2 wrogich grup a objęła całą ludność cywilną. Szybkie przemiany techniczne ma wpływ na zmniejszony autorytet w rodzinie ( np. babcia nie wie co to Internet), środki antykoncepcyjne wpływ na moralność seksualną, przeszczepy.

Standard życiowy-Oskar Lewis- bieda, ubóstwo prowadzi do stworzenia swoistej subkultury, kultury ubogich. Ma ona swoje specyficzne odmiany i swoiste społeczne i psychologiczne konsekwencje dla swoich członków, ma ona swoje elementy racjonalne, Ta kultura wg niego jest ponadregionalna, ponad przeciwstawianiem wsi miastu, ponad granicami narodowymi.

Charakterystyczne cechy: brak prywatności, alkoholizm, fizyczna przemoc mężczyzn wobec kobiet i dzieci, swobodne związki seksualne,, porzucanie matek z dziećmi, nacisk na solidarność rodzinną, grupowanie rodziny przy matce,, rodzina matrylokalna, kult męskości. Ogólną postawę cechuje rezygnacja i fatalizm. Brak aspiracji do awansu. Brak oszczędności, ciągły brak gotówki. Nieufność do rządu, do szpitali, doktorów, policji, związków zawodowych. Do spowiedzi i na mszę chodzi się rzadko.

Mowa tu robotnikach niewykwalifikowanych , a nie kulturze ubóstwa w ogóle. Jest to taki typ idealny Webera.

Jakość dóbr- tam gdzie dobra się nie psują można je gromadzić- dla prestiżu, dla asekuracji.

Rozdział dóbr- etyka purytańska nakazywała doraźne wyrzeczenia na odkładanie na później. Kupowanie na raty odwraca ten porządek, ucząc człowieka by zaczynał od użycia, ma to duży wpływ na kształtowanie się postaw moralnych.

Wpływ podziału pracy na stosunki międzyludzkie -

Durkheim- w społeczeństwach gdzie wszyscy wykonują te same czynności, ( np. chłop sam zapewniał sobie żywność , ubranie,) rozwija solidarność, którą Durkheim nazywa solidarnością mechaniczną- płynącą z podobieństwa. Gdy zawody się różnicują, człowiek przestaje być samowystarczalny zaczyna go łączyć z innymi solidarność organiczna.

Tam gdzie panuje solidarność mechaniczna dominuje prawo poparte przez sankcje represyjne, tam gdzie solidarność organiczna- dominują kontrakty, w razie naruszenia nie czekają na człowieka represje lecz żądanie odszkodowania. Ponieważ kontrakty zakładają jakieś zrównanie partnerów, wraz z ich rozwojem rośnie równość, osobista autonomia i indywidualizacja. Tam gdzie solidarność organiczna grupa jest spójna właśnie dlatego, że ludzie są różni. To może być uzyskane gdy podział pracy jest zdrowy, tzn. że każdy ma wolny wybór zawodu i zewnętrzne warunki walki o byt są dla wszystkich równe.

Malinowski krytykował Durkheima- u Trobriandów istnieje szeroko rozbudowany system zobowiązań odpowiadający naszemu prawu cywilnemu, system oparty na zasadzie wzajemności a sankcje represyjne są b. rzadko stosowane.

Oparcie się wg Durkheima na restytucji a nie na represji zakładało równość partnerów, to też krytykowane, zasady wymiany świadczeń ich wysokości między członkami grupy a ich wodzem , usługi feudalnego pana i jego wasali, pociągają za sobą równość partnerów tylko w tym względzie że dotrzymanie umowy obowiązuje ich jednakowo.

Durkheim nie uwzględnił ważnych efektów podziału pracy, które mogły zagrażać spójności społecznej.Za zróżnicowaniem zawodów idzie hierarchizacja( on tego nie widział), niektóre mogą być pogardzane, różne zawody mogą prowadzić do różnych kodeksów etycznych, które mogą zagrażać spójności grupy. Np. moralność uczonego zabrania posłuszeństwa innemu autorytetowi, kodeks polityka prowadzi do szczególnych konfliktów z regułami etycznymi.

Hume pisał, że system moralny dla władców jest bardziej swobodny niż system moralny dla osób prywatnych, dlatego że państwa nie są tak bardzo sobie potrzebne jak indywidua.

Podział pracy mnoży stosunki bezosobiste(ekspedientka, urzędnik), reguły moralne są odmienne i mniej wymagające niż w osobistych.

Zróżnicowanie społeczne-

czynnik klasowy- plantatorzy a niewolnicy, szlachcic inaczej odpowiadał za zabójstwo aniżeli chłop.

Do XIX 3 różne style (Osowska): moralność warstw arystokratycznych, moralność drobnomieszczaństwa, moralność umocnionego w swoim stanie posiadania wielkiego mieszczaństwa- dyfuzja 2 poprzednich. Należy uzupełnić o ethos robotniczy.

Na podstawie badań empirycznych wyróżniono 3 klasy: wykwalifikowany dobrze zarabiający robotnik, który sam siebie zalicza do klasy średniej ( podkreślenie własnej roli dla społeczeństwa, własny dom, cel dzieci na wyższe studia). Następna klasa to robotnicy na wpółwykwalifikowani( opanowali wąski wycinek pracy taśmowej, mają małą nadzieje na awans, starają się jakoś przeżyć, w pracy dają z siebie jak najmniej,), kolejna to najniższa nie umieją i nie mają stałej pracy(murzyni, Portorykanie- rodziny nietrwałe z dużym odsetkiem dzieci nieślubnych)

Przemiany etosu robotniczego w Anglii( F.Zweig)- planowanie wydatków,, wzrost rodzinności, wolny czas na czyszczenie i przyozdabianie domu, robotnicy bardziej interesują się dziećmi, ojcowie bardziej uczestniczą w życiu rodzinnym, zainteresowanie sprawami ogólnymi małe. Robotnik angielski jest syty, ekonomiczne bariery między klasami zacierają się., ale sa bariery dot. Wykształcenia i horyzontów kulturowych.

Ethos chłopa ( Redfield): wspólna wartość chłopów to ziemia, uprawa roli jest czymś lepszym od handlu., umiar, trzeźwość. Bagatelizują rolę przeżyć seksualnych. Powstanie miast stwarza kategorię chłopa, swoja świadomość zawdzięcza miastu. Chłop uważał się za uczciwszego, bardziej pracowitego, i moralnego.

Weber mówi o grupach mających poczucie własnej wyższości, mające „swój honor”-krzyżują się one z klasami charakteryzowanymi ekonomicznie. O członkostwie w grupie uprzywilejowanej nie decyduje stan posiadania, tylko charakteryzuje je jakiś styl, uważają np. ze maja misję do spełnienia, że sa wybrani. Zwykle pogardzają praca fizyczną, aktywnością ekonomiczną artystyczną- jeżeli łączy się z zyskiem lub ciężką praca. Charakteryzuje je stosunek do konsumpcji. Lubią nie zauważać że są uprzywilejowani przez to samo ułuda, ograniczenie stosunków towarzyskich.

Zróżnicowanie w zależności od zawodów

( Durkheim) wielka waga do moralności zawodowych,, każda ma swój honor, wielkie zagrożenie w czasach współczesnych z powodu braku kodeksu zawodowego w życiu ekonomicznym, gdzie panuje groźna anomia prawna i moralna.

Cyganie- kult niezależności, pogarda dla pracy, nie chcą mieszkać na stałe w przydzielanym im mieszkaniach. O tym wszystkim decyduje ich kultura i pozycja społeczna..

Klasy stojące niżej zazwyczaj naśladują tych, którzy stoją bezpośrednio wyżej.

Ustrój polityczny

Grupy, które nie mają żadnej organizacji politycznej nie znają zupełnie wojen np. Eskimosi czy też Indianie Navaho.

Arystoteles charakteryzował jaki wpływ mają rządy tyrana na obywateli: nie dopuszcza się ludzi do ugrupowań politycznych, na pogłębienie wykształcenia, na rozwój poczucia własnej godności i na zaufanie. Lud ma być służalczy, posługiwanie się szpiegami, donosicielami i podsłuchiwaczami. Tyrania ma 3 rzeczy na celu: tępić ludzi dostojnych i niezależnych, opierać się na małodusznych, szerzyć wzajemną nieufność i poczucie bezsilności. W krajach, w których panuje ucisk obserwuje się ciągły konflikt posłuszeństwa i godności. Ten kto nie decyduje się na protest przeciwko przemocy stara się w jakiś sposób przystosować swoja godność do wywieranej na nim presji ( uwierzyć w to co inni każą). Sposób sprawowania rządów ma wielkie wychowawcze znaczenie.

Montesquieu- wyróżniał 3 rodzaje ustrojów i odpowiadające im 3 różne moralności: monarchia,

jedynowładztwo liczące się z prawami, gra na ludzkim honorze kładzie się nacisk na to co wyróżnia w stosunku do innych obywateli, a nie na to co łączy, podkreśla się wielkość czynów, ich niezwykłość i piękno, prawdomówność jako dowód odwagi, grzeczność objawem dumy, nie wchodzą w grę cnoty obywatelskiej, tutaj myśli się o sobie samym.

rządy despotyczne - wszyscy są niewolnikami, despota nie cierpi honoru, nie liczy się z prawami, opiera się na lęku i zmierza do tego by uczynić człowieka złym obywatelem, bo tylko wtedy może stać się dobrym niewolnikiem.

Republika demokratyczna mogą rozwijać się cnoty obywatelskie, miłość do własnego kraju, poszanowanie równości.

Charakterystyczną cecha współczesnych rządów despotycznych przywracanie odpowiedzialności zbiorowej, po to aby trzymać wszystkich w postrachu. Zwalnia policje z pracy, bo jedni pilnują drugich. Naruszona więź społeczna. Obozy koncentracyjne- łamanie ludzi, ich psychiki.

Samobójstwa w rządach despotycznych potępione moralnie jako brak lojalności do rządów i do Stwórcy.

Scentralizowana władza- odbieranie ludziom osobistej aspiracji, zanik umiejętności decydowania i ponoszenia za tę decyzje odpowiedzialności. Wzrost biurokracji ( Weber o tym pisał).

Reguły moralne a role społeczne

W stosunku do każdej z pełnionych ról ma się jakieś oczekiwania i niespełnienie ich to zła ocena moralna.

Struktura rodziny

Układ matrylinearny czy matrylinearny rodziny na prestiż kobiety czy mężczyzny w niej nie jest stały. Większy wkład ekonomiczny kobiety nie musi świadczyć o jej dobrej pozycji w rodzinie. Podobnie rzecz się ma jeśli chodzi o akcenty uczuciowe w rodzinie ( stosunki między małżonkami ciepłe, miedzy rodzeństwem obłożone rygorystycznymi tabu lub odwrotnie). Pisze się o wpływie składu rodziny i panujących w niej stosunków uczuciowych na postawy ludzkie. Rodziny o surowym autorytecie-ludzie słabi , agresywni, z uwielbieniem dla przejawu siły, obwiniający innych.

Rodzina dająca poczucie bezpieczeństwa- indywidualne współzawodnictwo, a tym samym przyśpiesza dojrzałość dzieci.

Brak poczucia bezpieczeństwa- rywalizacja osobista.

Rodzina jako system ekonomiczny- wyrabianie stosunku do własności.

Wśród arystokracji rodzina nie cieszyła się szczególnym prestiżem. Konwencjonalne małżeństwa według niej prowadziły do wiarołomstwa, które było całkowicie aprobowane, jeżeli nie natrafia na potępienie czy zazdrość osoby wobec której wierności nie dochowano.

Szczególny szacunek dla instytucji rodziny przypisywano klasie średniej. Więzy rodzinne wzmacniają się np. w sytuacji zagrożenia ( okupacja).

Zakaz kazirodztwa stał na straży zwartości rodziny.

Według niektórych teoretyków( np. Znaniecki) długość trwania procesu wychowawczego ma wpływ na postawy ludzkie. Tu podział na :

Ludzie dobrze wychowani- długo pozostawali pod kierunkiem starszych, wolni od trosk ekonomicznych, pochwała i nagana jako środek wychowawczy szczególnie w jaźni odzwierciedlonej, nacisk na opinię innych. Człowiek dobrze wychowany szuka towarzystwa ludzi o podobnej hierarchii wartości. Moralność tego typu ludzi kazała liczyć się z dobrymi chęciami i ponoszoną w działaniu ofiarą. Mało przystosowana do działalności zespołowej, zbytnie opieranie się na autorytetach, w razie wielkich wstrząsów ludzie dobrze wychowani byli zgubieni.

Ludzie pracy- przeciwstawieństwo ludzi dobrze wychowanych, rodzice nie mieli czasu dla dzieci, wczesne włączenie dzieci do trosk ekonomicznych sprawiło, że ta sfera była ich przedmiotem zainteresowania.

Ludzie zabawy- w ich moralności akcent padał na funkcje społeczne, na dobre przystosowanie do innych. Jako dorośli realizowali się w życiu towarzyskim, w polityce i jako bojownicy. Efekt nie ważny, samo działanie ważne. Każdy ma prawo do uczestnictwa w grze jeżeli zachowuje jej reguły- wyraz w demokracji.

Wpływ zasobu wiadomości

Zasób przekonań, którymi dana grupa rozporządza ma wielki wpływ na jej zakazy i nakazy.

Urodzenie bliźniaków - przekonanie, że 2 ojców, surowe potraktowanie matki.

Spojrzenie na teściową- ślepota.(Nawahowie).

Istnieją czarownicy, nie wiadomo kto nim jest- powstrzymanie się więc od agresywności(Hopi).

XVIIw Anglia- drażnienie umysłowo chorych za 2 pensy- wiara, że jest opętany przez diabła.

Sienkiewicz- kobieta intuicje moralne ale rozum kury.

Światopogląd a moralność

Dyskusyjne. Marksiści- wierzyli, że poglądy epistemologiczne demobilizowały człowieka i odwracały go od reformy świata.

T. Kotarbiński- niezależność moralności od światopoglądu. Jednak pospolite pojęcie światopoglądu nie jest obojętne dla moralności. Wszystko co żyje stanowi jedność (Ghandi), każdy gwałt uczyniony komuś jest gwałtem uczynionym samemu sobie i odwrotnie, co z kolei było potrzebne do zwalczanie wszelkiego rodzaju gwałtu. To przekonanie o jedności świata służyło okazywania, że na altruizmie sami najlepiej wychodzimy, dbanie o siebie jest wskazane też ze względu na innych. Współcześni badacze w przeciwieństwie do Kotarbińskiego wskazują na ścisły związek światopoglądu danego społeczeństwa z jego moralnością i systemem wartości w ogóle. Aby określić system wartości w jakiejś grupie najpierw badamy światopogląd. ”Dopiero po zapoznaniu się z ich metafizyką, sposobami rozumowania, teoria poznania i psychologii można zrozumieć ich system wartości”.

Kluckhohn uważa, że na podstawie światopoglądu z góry można się domyślić niejednego o uznawanych wartościach. Mormoni wierzą, że wskazane jest opanowanie materii, można przewidzieć, ze będą cenili naukę.

Zależność moralności od religii

5 rodzajów zależności

1. Zależność genetyczna- zależność od istot nadprzyrodzonych, których istnienie religia postuluje, przez moralność rozumie się pewien zespól ocen i norm. Bóg nagradzający i karząc. Nie zawsze jednak istoty nadprzyrodzone biorą na siebie rolę twórców i obrońców moralności. Niektóre kulty afrykańskie uważają, że Bóg jest niesprawiedliwy, w Illiadzie bogowie mszczą się na ludziach. W XVIII w uważani, iż istnieje moralność ponadwyznaniowa, interkonfensjonlna.

2. Zależność logiczna- dyrektywy, na których nam zależy wymagają przyjęcia pewnych dogmatów wiary. Za przykład takiej dyrektywy, uzależnionej logicznie, od uznania pewnych prawd wiary, może służyć dążenie do szczęścia wiekuistego. Wymaga ona przyjęcia istnienia Boga, istnienia duszy nieśmiertelnej, odebrania od Boga wskazówek jakie czyny sprzyja zbawieniu, a jakie mu zagrażają, Bóg dokona selekcji tych, którzy go słuchali.

3. Zależność psychologiczna- wytwarza się w umysłach ludzi, którym od dziecka wpajano dyrektywy moralne waz z prawdami wiary, dla tych ludzi rzecznikiem moralności była osoba duchowna.

4. Wpływ religii na normy i oceny- możemy o tym świadomie nie wiedzieć. W chrześcijaństwie oceny i normy moralne podlegały wpływom myśli religijnej. Człowiek jako jedyna istota jest wyposażona w nieśmiertelną duszę, jest królem stworzenia, zwierzęta są po to aby mu służyć. W innych kulturach bywa inaczej. Wpływ chrześcijaństwa na życie rodzinne i płciowe. Potępienie homoseksualizmu. Wyższość monogamii. Coraz większa laicyzacja. Grzechy główne straciły swoja pozycję.

5. Związek pomiędzy religijnością a poziomem moralnym człowieka- religie stanowią nazbyt skomplikowane całości, aby można je było rozpatrywać jako czynnik warunkujący rozpatrywać. Dlatego dobrze jest wydzielić jako czynniki warunkujące określone watki myśli religijnej. W pewnych wypadkach religie mają swoja treść moralną.( kultura euro-amerykańska) „Czy dadzą się wyśledzić wspólne rysy dla ocen i dyrektyw moralnych, które łączą się z przekonaniem o istnieniu istot nadprzyrodzonych, zainteresowanych w reglamentacje moralności, albo czy można wyśledzić wpływy wiary w życie pozagrobowe wymierzające człowiekowi kary i nagrody za jego zachowanie. Czy kultury o bogach obojętnych na sprawy moralne objawiają w swojej moralności pewne rysy wspólne.”

Reguły moralne w zależności od tego kim są osoby zaangażowane w danym stosunku społecznym i jaki on ma charakter

Wiadomo, że takimi czynnikami mogą być płeć, wiek, zawód, rola społeczna.

Dla kobiet i mężczyzn różne są wzory osobowe, u kobiet większa dbałość o wygląd, niereligijność kobiet bardziej razi niż mężczyzn, to samo ze zdradą, inny stosunek do prostytutki inny di jej partnera, „siarczyste” słownictwo inaczej oceniane u mężczyzn inaczej u kobiet. Wykroczenia dzieci inaczej oceniane niż u dorosłych.

Pozycja społeczna niekoniecznie związana z przynależnością klasową czy kastową- może o niej decydować miejsce w dowolnej uznanej hierarchii społecznej. U Hopi prestiż króla nie pozwalał na ponowne małżeństwo wdowie po jego śmierci.

Wpływ etykiety na etykę - jest najlepszym środkiem na wyznaczanie rangi społecznej. Wyraża szacunek do „cudzej twarzy” a jednocześnie powiększa jego znaczenie w jego własnym pojęciu i opinii publicznej.

P. Radin uważał, że człowiek prymitywny kładzie nacisk na właściwe wymierzenie uczuć w swoistym zachowaniu stosunku do różnych osób i że od tego zależy jego prestiż moralny.

(Kochanie swoich dzieci a cudzych, chodzi o dysproporcje w rozdawaniu uczuć).

Sprawiedliwość inna pomiędzy kolegami a braćmi, inna rodziców wobec dzieci.

Niesprawiedliwość tym większa im bliższych tyczy osób. (Arystoteles).

Ocena naszego postępowania zależy czy mam do czynienia ze stosunkiem osobistym czy bezosobistym, stosunkiem przyjaznym czy wrogim, ale nie tylko!, zależy też od doznań łączących partnerów.

Warianty osobowościowe w moralności

Różnica poglądów większa w ramach grup etnicznych aniżeli pomiędzy nimi. Czyli ta różnica spowodowana jest czynnikami osobowościowymi.

Rola indywiduów w kształtowaniu opinii moralnych

Ghandi, M.L. King,

Wpływ dziejów danego społeczeństwa

Stany Zjednoczone-pomoc sąsiedzka -wpływ pionierstwa

Cyganie- moralność inna dla swoich inna dla obcych: zabójstwa cygan były bezkarne

Moralność jako czynnik warunkujący

Społeczeństwo, które wdraża ludziom absolutne reguły moralne i liczy na rozwijające się w ludziach sumienie jest kulturą winy.

Tam gdzie człowiek wyrzuca sobie niezręczności nie będące grzechem występuje kultura wstydu. W kulturach, gdzie wstyd jest sankcja główna, ludzie nie trapią się z powodu czynów, które my poczytujemy za powód do poczucia winy. To nękanie z powodu wstydu może być bardzo intensywne i nie można się od niego uwolnić przez spowiedź. Kultury wstydu opierają się na sankcjach zewnętrznych.

Nacisk na role poczucia winy pochodzi od Freuda; „ za postęp płaci się utrata szczęścia spowodowanego wzmożeniem poczucia winy”. W zaawansowanych kulturach żąda się od człowieka więcej opanowanie tendencji do agresji, ta zaś nie mogąc się wyzwolić rzutuje na wewnątrz.

Katolicy - poczucie winy, nawet jak nikt nie widzi, za pomocą sankcji wewnętrznej zwanej sumieniem. Jest sporo krytyki na takie rozróżnienie kultur.

Wpływ moralności na życie ekonomiczne: nie cnoty społeczeństwa lecz jego wady przyczyniają się do rozkwitu społeczeństw. Wyszukiwanie sobie coraz to nowszych potrzeb i aspiracje do luksusu podniecają wytwórczość i dają ludziom pracę. Zadowolenie z tego co się posiada jest wrogiem wysiłku. Coraz to nowe wymagania i pycha go podtrzymują.

Wpływ moralności na sytuację polityczną: wiązanie upadku mocarstwa z rozprężeniem obyczajów ma bardzo stare tradycje ( głównie chodzi o swobody erotyczne i zanik uczuć rodzinnych).

Moralność a sztuka: 2 hipotezy: 1. gdzie istnieją surowe restrykcje w sprawach płci tam popęd płciowy wyraża się w sublimowanej postaci twórczości artystycznej prowadząc do rozkwitu sztuki.

2. Skrępowanie w dziedzinie płciowego działa hamująco na twórczość i pewna dawka swobody prowadzi do twórczej ekspansji artystycznej.

Platon wyganiał artystów, ponieważ usypiają czujność moralną i społeczną oraz osłabiają charaktery. Sztuka musi być w idealnym państwie podporządkowana moralności.

Przed Platonem doceniano możliwość wpływu na człowieka poprzez sztukę. Znana jest teoria Arystotelesa dopatrująca się w sztuce wpływów oczyszczających, kathartycznych. Dla niego wielka rola muzyki.

W średniowieczu sztuka godna potępienia jeśli używana jest do innych celów niż religijnych.

W czasach nowożytnych l. Tołstoj, Rosseau negatywny stosunek do sztuki ze względu na jej moralne efekty. Romantyzm: widział ścisłą zależność między kształceniem wrażliwości moralnej i wrażliwości estetycznej..

Młoda Polska : sztuka mogła oddziaływać wychowawczo, ale tylko wtedy gdy była pozbawiona intencji moralizatorskich „sztuka dla sztuki”.

Ossowski: rola przeżyć estetycznych jako źródło wewnętrznej odnowy, jako schronienie w momentach zwątpienia, poszerzenie kontaktów społecznych, łączność między ludźmi, którzy podziwiają ten sam utwór.

Durkheim widział konflikt miedzy moralnością a sztuka. Szczególny rozwój estetyczny społeczeństwa uważał za niebezpieczny- twórczość wymaga różnicy postaw, moralność również. Sztuka buntuje się przeciwko powinnościami przymusom. Moralność wymaga dyscypliny i posłuchu dla autorytetu.

Moralność a prawo- moralność w stosunku do prawa jest w większym stopniu czynnikiem warunkującym niż czynnikiem przezeń uwarunkowanym.

Dawne rozróżnienia...

3 główne odmiany dyrektyw moralnych

1. dotyczących osobistego szczęścia: etyka stoików, jak ukształtować siebie, żeby być szczęśliwym. Moralność mieszczańska: ideał powodzenia obwarowanego przez pieniądz. Jest on do osiągnięcia poprzez ludzi zapobiegliwych, pracowitych, oszczędnych, metodycznych i pełnych umiarkowania. Wskazówki stoików epikurejczyków były uniwersalne, bo były technika manipulowania osobowością tak by pogodzić ja z otaczającym światem. Zespół cnót zmieniał się wraz z okolicznościami.

2. dyrektywy mające na względzie jakiś wzór osobistej doskonałości: chodzi o zrealizowanie pewnego wzoru osobowego poprzez zespół cnót. Żądanie poprzez ascetów czystości płciowej aby osiągnąć pewien wzór doskonałości nie mogło liczyć na popularność ale wzór gentlemana w Anglii, wyzbywszy się klasowego charakteru, znalazł licznych naśladowców.

3. zespół reguł organizujących ludzkie współżycie z myślą o jego harmonijnym przebiegu- jak zorganizować życie by usunąć z niego konflikty. Wszyscy etycy pragnący uszczęśliwiać ludzi, pragnęli uszczęśliwiać ich nie byle szczęściem, lecz szczęściem godnym człowieka. Nigdy nie myśleli o usuwaniu konfliktów twórczych.

Grupa reguł nazwana przez Ossowską higieną współżycia, można w niej wyróżnić: regułę strzegąca niezależności osobistej, dyrektywy strzegące poczucia osobistej wartości. Ochraniając to dobro, potępiamy oszczerstwo, lekkomyślne obmowy, poniżające złośliwości, upokarzanie innych, służalczość jako formę poniżania samego siebie. Pochwała selektywności w erotyce. Wszystkie reguły moralne z zakresu higieny współżycia mają na celu wzmaganie ludzkiego poczucia bezpieczeństwa.

Efekty faktyczne bywają rozmaite, np. rodziny tworzą nieraz zamknięty system wartości, który zagraża szerszej więzi, rozrywa więzy przyjaźni, znieczula na sprawy ogólne.

Wszystkie reguły moralne dadzą się racjonalnie wyjaśnić., inaczej by się nie ostały.

Reguły jakiejkolwiek treści zawsze służą zwartości grupy, byleby były uznawane przez jej członków. Nawet jej łamanie służą zwartości, ponieważ wszyscy się święcie oburzają.

O pojęciu moralności-

Wyznaczenie granic pojęciu moralności jest już sprawą moralną , tak jak wybór sędziów dla rozstrzygnięcia jakiegoś sporu moralnego jest już moralnym akcesem.

Pojęcie ethosu: zespół zachowań charakteryzujący jakąś grupę, a wyznaczonych przez przyjęta weń hierarchie wartości, przy czym wierzy się, że w tych wartościach da się odszukać jakąś dominantę jakiś pion główny, z którego dadzą się wywieść wartości pochodne.

Ethos, to ogólna orientacja danej kultury, dominujące interesy wartości, wątki i motywacje, charakterystyki dotyczące całej kultury( np. określanie jakiejś kultury jako konserwatywnej, popierającej współzawodnictwo, militarnej, ziemskiej, apolińskiej).

W badaniu obcych kultur łatwiej dostrzec co cenione w ogóle aniżeli co cenione moralne. Jednak to nie zwalnia teoretyka z operowania pojęciem moralności, zwłaszcza, gdy chce się zbudować uporządkowany system etyczny. Dla tych celów jednak przydatna jest definicja projektująca aniżeli analityczna ( ta mówi o tym co ludzi myślą, gdy mówią o moralności).

---