Oligofrenopedagogika: termin pochodzi z greckiego oligo - mało, fren - umysł, zajmuje się nauczaniem i wychowaniem jednostek upośledzonych umysłowo.
Wg Spionek oligofrenia to zmniejszenie możliwości rozwojowych spowodowane bardzo wczesnymi a jednocześnie nieodwracalnymi zmianami patologicznymi w CUN. Upośledzenie umysłowe nie ogranicza się wyłącznie do zaburzeń w sferze intelektu ale rzutuje na całą osobowość dziecka to jest procesy w sferze poznawczej, które warunkują jego zdolność przystosowania społecznego.

Upośledzenie umysłowe: jest to stan niedostatecznej sprawności intelektualnej w skutek niedorozwoju lub uszkodzenia we wczesnym dzieciństwie tkanki mózgowej.

Oligofrenia: jest to stan obniżonej sprawności umysłowej w stosunku do stanu normalnego, charakteryzujący się niedorozwojem lub zaburzeniami procesów percepcyjnych, pamięci, myślenia w wyniku procesów pedagogicznych.

Etiologia upośledzenia umysłowego

Pierwotne: wywołane są czynnikami genetycznymi czyli rodzice lub przodkowie przekazują nieprawidłowe lub uszkodzone chromosomy powodujące że embrion lub płód rozwija się nieprawidłowo w konsekwencji dziecko rodzi się upośledzone umysłowo. Jest to najczęstsza.

Wtórne: Czynniki działające na korę mózgową

• przed urodzeniem dziecka: działające na embrion lub na płód np. choroby zakaźne i niedożywienie

• okołoporodowe: niedotlenienie, wylewy

• po urodzeniu: choroby u dziecka typu np.: zapalenie opon mózgowych, zapalenie mózgu, mechaniczne urazy kory mózgowej

• kulturowe i środowiskowe: brak prawidłowej stymulacji, środowiska patologiczne i zaniedbane

Oligofrenia pierwotna: niedorozwój umysłowy związany z chorobami genetycznymi warunkowanym obecnością szkodliwych genów (powstałych w drodze mutacji) i abberacji chromosomalnych.
*szkodliwe geny - Stwardnienie guzowate: objawia się niedorozwojem, padaczką charakterystycznymi zmianami skórnymi (grudki w kształcie skrzydełek motyla) na policzkach, stopień upośledzenia różny
Aperta - nieprawidłowa budowa czaszki, spłaszczona potylica i zbyt uwypuklone czoło rozszczep podniebienia.
Sturge-Webera - zahamowanie psychoruchowe, napady drgawkowe, niedowłady spastyczne kończyn dolnych i górnych na twarzy zmiany naczyniowe w czaszce zwłóknienia. Stopień upośledzenia znaczny.
Zwyrodnienie plamkowo mózgowe - wywołane zaburzeniami przemiany tłuszczowej w obrębie tkanki nerwowej co prowadzi do zmian komórek nerwowych.
Maszkaronizm - zaburzenia metabolizmu tłuszczu objawy pierwotne już w niemowlęctwie, karłowaty wzrost, krótkie kończyny, szeroka twarz, wady serca, wady śledzionej i wątroby
Fenyloketonuria - zaburzenia metabolizmu białkowego, niezdolność do przemiany kwasów fenyloalaniny w tyrozynę w moczu pojawia się kwas fenylopirogronowy. Objawy: biała skóra pozbawiona pigmentacji, jasna barwa oczu i włosów, specyficzny zapach potu i moczu zwany mysim lub wilczym. Upośledzenie w różnym stopniu.
Galaktozenia: zaburzenia przemiany węglowodanów wynikajace z braku enzymów z przemiany galaktozy w glukozę. Galaktoza skupia się w krwi w płynie mózgowo - rdzeniowym. Powoduje obrzęk mózgu, marskość wątroby i nerek. Często towarzyszą zaćma i padaczka. Choroba bardzo szybko wykrywana po urodzeniu dziecka.

Zespół Lowego (oczno - mózgowo - nerkowy) objawy karłowaty wzrost, krzywiczne zmiany kości, otłuszczenie choroby oczu, nerek, upośledzenie znaczne.

* Aberracja chromosomalne

Czyli nieprawidłowości w liczbie lub budowie (translokacje) lub utracie części jednego chromosomu.

Zespól Downa: (mongolizm) Istnieją 3 kariotypy

• zwykła trisomia

• mozajkowatość

• translokacja

Trisomia chromosomu 21 występuje wówczas gdy dodatkowy chromosom 21 jest obecny w komórce jajowej matki lub plemniku ojca w czasie pierwszego podziału komórkowego przy czym każda nowo powstała komórka będzie miała dodatkowy chromosom pary 21 trisomie.
Mozajkowatość: gdy w organizmie obecne są obok z trisomnią również komórki prawidłowe.
Translokacja: Nie ma dodatkowych chromosomów 21 jest połączenie z jego dłuższym ramieniem z innym chromosomem. Dodatkowy chromosom został przeniesiony w inne miejsce. (translokacja)
Rozpoznanie choroby: następuje w ciągu kilku dni po urodzeniu. Objawy - szeroka twarz, wąskie szpary oczne, fałda mongolska w wewnętrznej stronie oka, nos krótki, szczęka niedorozwinięta, warga dolna gruba, szeroki język z poprzecznymi bruzdami, wzmożone ślinienie, uszy małe asymetryczne. Sucha skóra, wzrost niski w wewnętrznej części dłoni małpia bruzda. Ruchy mało precyzyjne spowodowane wiotkością stawów. Niska odporność immunologiczna. Stopień upośledzenia różny.
Zespół miałczącego kota: utrata części 5 chromosomu charakteryzuje się zespołem wad rozwojowych: niedorozwój krtani powoduje iż głos jest krzykliwy. Stopień upośledzenia różny.
Zespół Turnera: Anomalia chromosomów płci obecność 45 chromosomów zamiast 46:
Objawy niski wzrost, spłaszczona potylica, niedorozwój cech płciowych w okresie dojrzewania, brak miesiączki.
Zespół Klinefeltera: niedorozwój wtórnych cech płciowych, nie występują mutacje, upośledzenie różne.

Oligofrenia wtórna

1. Wywołane przez czynniki wrodzone Wszelkie szkodliwe działania zewnętrzne wywołujące choroby matki i pośrednio wpływające na uszkodzenie zarodka i płodu

1. infekcje przedporodowe: różyczka matki
   Cytomegalia - jest to choroba wirusowa powoduje obecność żółtaczki, powiększenie śledzionej, wątroby, drgawki. Objawy występują bezpośrednio po urodzeniu.
   Toksoplazmoza - spowodowana jest pierwotniakiem toksoplazmozy przenoszonymi przez zwierzęta. Płód obumiera lub rodzi się z uszkodzonymi organami. Upośledzenie w stopniu głębokim. Dziecko nie reaguje na otoczenie, nie mówi, mowy nie rozumie, nartastające wodogłowie, zaburzenia wzroku, niedowłady, napady drgawkowe.
   Kila wrodzona - poronienie, upośledzenie w stopniu głębokim.

2. czynniki zewnątrz i wewnątrz pochodne

• zaburzenia krążenia

• niedożywienie matki

• różnorodne działania hormonów i środków uspokajających

• promieniowanie RTG

• alkoholizm lub inne nałogi

3. zaburzenia immunologiczne

• niezgodność czynnikowa RH: wykazują cechy żółtaczki której powikłaniem jest upośledzenie w stopniu lekkim, głuchota, zwiększona wrażliwość na bodźce dotykowe, pobudliwość emocjonalna i zmienność nastrojów.

Wywołane przez czynniki nabyte

1. urazy okołoporodowe : czynniki działają w trakcie porodu ale uzależnione są też od czynników przedporodowych (zamartwica sródmaciczna, przenoszenie ciąży, nieprawidłowe ułożenie płodu)
   Mechaniczny uraz okołoporodowy: powoduje uszkodzenia mózgu, krwawienia, wylewy czaszkowe. Objawy u dziecka; zaburzenia w ssaniu, ciągły niepokój ruchowy, nieustanny krzyk, zaburzenia snu, napady drgawkowe, stopień upośledzenia uzależniony od rozmiaru urazu.

2. choroby i mechaniczne urazy czaszki i mózgu w życiu osobniczym
   Zapalenie opon mózgowych i mózgu: może być choroba pierwotną lub tylko może występować w przebiegu choroby typu grypa, krztusiec, upośledzenie w stopniu różnym + niedowłady kończyn, ślepota, głuchota, wodogłowie, padaczka.
   Mechaniczne urazy: stopień upośledzenia zależy od rozmiarów i nasilenia urazów.

3. Trzeci element listy

Czynniki egzogenne i endogenne

Matołectwo: wywołane przez niedoczynność tarczycy.

Matołectwo występujące w określonych rejonach górskich spowodowane brakiem jodu. Cecha charakterystyczną jest przerost wola.
Matołectwo sporadyczne: wywołane zaburzeniami hormonu tarczycy, występowanie uwarunkowane jest genetycznie a przekazywane w sposób recesywny.
Wodoglowie - ( hydrocefalia) Przyczyny dziedziczne przekazywane jako cechy sprzężone z płcią lub spowodowane przez czynniki zewnętrzne w życiu płodowym i w pierwszych latach życia. Występuje wada rozwojowa mózgu tj. powiększenie ilości płynu mózgowo - rdzeniowego.
Objawy kulisty kształt głowy, wypukłe czoło, płytkie oczodoły, ciemiączko o powiększonych rozmiarach, twarz trójkątna, silne objawy neurologiczne tj. zaburzenia statyki, koordynacji, napięcia mięśniowego, niedowłady lub bezwłady kończyn. Niska odporność immunologiczna.
Małogłowie (mikrocefalia); pochodzenie genetyczne (mikrocefalia prawdziwa, mikrocefalia rzekoma, mikrocefalia egzogenna). Małe rozmiary czaszki i mózgu - prawdziwa.
Mikrocefalia egzogenna; po przebytych urazach czaszki. Obraz kliniczny zmienny
Padaczka (epilepsja) objawowo dzielimy ja na grant mal tj uogólnione napady z utrata świadomości oraz petit mal - krótkotrwałe skurcze różnych mięśni z kilkusekundowym wyłączeniem świadomości lub bez jej wyłączenia.
Od strony lekarskiej wyróżnia się padaczkę samoistną gdzie brak jest anatomicznych uszkodzeń mózgu ale badanie EEG pokazuje charakterystyczne wyładowania.
Korowoogniskowa: widoczne wyraźne uszkodzenia w korze mózgowej tzw. Ogniska nabyte najczęściej po urazach, interwencja chirurgiczna daje rezultaty.
Częściej padaczka jest pochodzenia genetycznego ,łączy się z wysokim poziomem emocjonalnym i intelektualnym chorego. Częściej stany epileptyczne maja tendencję do pogłębiającej się regresji intelektualnej i zaburzeń charakterologicznych.

Dziecięce porażenie mózgowe: DPM. Należy do specjalnej gr. Upośledzenia umysłowego czynniki etiologiczne podawane przez badaczy są takie same jak podawane przy oligofrenii tj dziedziczne lub inne wrodzone czynniki działające po urodzeniu. Nie wszystkie DPM są połączone z upośledzeniem umysłowym ale większość charakteryzuje się deficytami.

Typy DPM:

• spastyczny - sztywność i zwiększone napięcie mięśniowe.

• atetoniczny - nieskoordynowane ruchy ciała o różnym nasileniu, aż do skręcenia całego ciała podczas ruchu.

• Typ sztywności mięśni przy nieskoordynowaniu mięśni antagonistycznych.

• Drżączki

• Atoniczny (hipotoniczny) zwiodczenie mięśni brak ich napięcia

• Mieszany

Klasyfikacja Upośledzenia Umysłowego

1. Biomedyczna; zależna jest od przyjmowanych kryteriów, najbardziej rozpowszechniona jest klasyfikacja od czynników etiologicznych, która wylicza gr. Czynników patogennych stanowiąc podstawę klasyfikacji uznaną przez WHO.
   Klasyfikacja obejmuje VIII gr. Czynników dzieląc upośledzenie umysłowe na związane z:

• ze schorzeniami zakaźnymi

• choroby, czynniki intoksyczne

• ze schorzeniami pourazowymi lub czynnikami fizycznymi

• zaburzeniem metabolizmu, odżywiania lub wzrastania

• z nowotworami

• ze schorzeniami i czynnikami działającymi w okresie przedporodowym nieznanego pochodzenia

• z czynnikami o nieznanej etiologii

• z niejasnymi lub psychologicznymi czynnikami i reakcjami funkcjonalnymi np. na tle rodzinno kulturowym

Psychologiczna: jest związana z klasyfikacją medyczna bo pozwala na budowania konkretnego planu rewalidacyjnego w połączeniu z danymi lekarskimi. Dane zdobywane są droga badania psychologicznego oraz przez obserwacje pedagogiczną podczas rewalidacji.
Pomiar inteligencji i jej stopnia oparte są na obliczeniu ilorazu inteligencji II
Na podstawie wieku umysłowego i realnego według następującego wzoru.

II = ^{WIEK REALNY}/_{WIEK UMYSŁOWY} X 100

Obowiązujący od 1960 roku podział upośledzenia umysłowego za podstawę przyjmuje skalę 100 w odchyleniu standardowym 16
Powstał więc IV stopniowy podział:

1. Upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim II w przedziale 52-67 w terminologii dawniejszej debilizm

2. Upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym II 36-51 (imbecylizm)

3. Upośledzenie umysłowe w stopniu znacznym II 20-35

4. Upośledzenie umysłowe w stopniu głębokim 0-19

Dużą grupę stanowią osoby z pogranicza normy umysłowej i upośledzenia II 68-83

2. Klasyfikacja oparta na kryterium wyuczalności i wychowalności.
   W świetle współczesnych doświadczeń okazało się że osoby upośledzone w stopniu umiarkowanym a niekiedy znacznym mogą pracować w warunkach pracy produkcyjnej. Upośledzeni z II 30 mogą wykonywać prace nawet bardzo precyzyjne przy wyrobie tranzystorów.

3. Oparta jest na postaciach upośledzenia w aspekcie psychiatrycznym i patopsychologicznym. Istota z punktu widzenia badań naukowych i procesów rewalidacji.
   Każde dziecko oligofreniczne odznacza się swoistymi cechami zależnymi od charakteru uszkodzenia OUN takie traktowanie oligofrenii daje podstawę do wyodrębnienia klasyfikacji wykorzystywanych zarówno w diagnozie i i metodach pracy wychowawczo - korekcyjnej.

Opracowała
mgr Aneta Szwenk-Bulka

---