FILOZOFIA

SCIENTYZM- prawdziwą i w pełni uzasadnioną wiedzę o świecie można uzyskać przez poznanie naukowe stosując metody przyjęte z nauk przyrodniczych, przedstawicielem był August Comte

UTYLIZM (UŻYTECZNOŚĆ)- miarą wartości wszelkich odkryć naukowych i działań człowieka (moralnych, społecznych, politycznych) ma być szczęście największej liczby ludzi i użyteczność społeczna, przedstawicielem był J.B.Mill

EWOLUCJONIZM- wszystkie formy bytu podlegają prawu ewolucji, czyli przemiany i rozwoju według nienaruszonych reguł, a główną zasadą przemiany jest postęp, przedstawiciel- Spencer, rozwijał- Ch.Darwin

ORGANICYZM (IDEA WSPÓŁPRACY)- społeczeństwo jest jak żywy organizm, którego części muszą ze sobą wzajemnie współpracować

AGNOSTYCYZM- pogląd odrzucający zjawiska pozarozumowe, uważał, że należy badać to, co dostępne zmysłowo

DETERMINIZM- każde zjawisko uwarunkowane jest przez zespół czynników określonych oraz cechy dziedziczne, środowisko, przedstawiciel- Taine

HASŁA POZYTYWIZMU:

PRACA ORGANICZNA- działania zmierzające do uzdrowienia społecznego organizmu i usprawnienia jego funkcjonowania.

PRACA U PODSTAW- raca u podstaw była swoistą misją dziejową, zadaniem klas posiadających i uprzywilejowanych, by zajęły się one losem najuboższych. Chodziło przede wszystkim o rozwiązanie problemu niedoli ludności wiejskiej. ; szkolenie od najmłodszych lat

ASYMILACJA ŻYDÓW- działania polegające na włączeniu Żydów do społeczeństwa, traktowaniu ich jak współobywateli

EMANCYPACJA KOBIET- pozytywistki domagały się prawa do kształcenia kobiet, prawa do pracy i równego wynagrodzenia. Propagatorką była Eliza Orzeszkowa.; hasła dające pełno uprawnienie kobiet

RAMY CZASOWE:

Europa- lata 30/40 XIX w.- lata 80 XIX w.

Polska- po powstaniu styczniowym- lata 90 XIX w.

CECHY NOWELI:

- krótka, zwięzła, ale wyrazista akcja

- jeden wątek

- ograniczenie epizodów

- zwarta, zdramatyzowana kompozycja

- brak bezpośrednich charakterystyk i komentarzy

- rozwiązanie akcji zmierzającej do wyraźnie zakończonej puenty

- paralelizm (analogia) wątków

- wiele nowel zbudowanych jest na zasadzie sokoła nowelistycznego, polega to na nadaniu istotnego znaczenia jakiemuś przedmiotowi, wokół którego koncentruje się wątek utworu

- kręgi tematyczne nowel pozytywistycznych są ściśle związane z hasłami pozytywizmu i stają się narzędziami ostrej krytyki- sytuacja społeczna najuboższej warstwy, uniwersalizm uczuć, sytuacja Żydów w Polsce, nawiązania do powstania styczniowego

POWIEŚĆ REALISTYCZNA:

- bohaterowie są typowi dla epoki i stylu życia klasy, którą reprezentują (nie przypominają herosów)

- postacie kreowane są w sposób psychologiczny i socjologiczny

- zdarzenia uporządkowane są chronologicznie, przerywane informacjami o zdarzeniach wcześniejszych (retrospekcja)

- fabuła powieści jest wielowątkowa i obfituje w epizody

- narrator jest wszechwiedzący, ma dystans do wydarzeń o których opowiada, relacjonuje je, ale także formułuje oceny w sposób bezpośredni

- realizm oznacza skłonność do tematów przyziemnych, płaskich, jest to twórcza metoda pisarzy pozytywizmu

NATURALIZM:

- 1880, związany z G. Flaubert'em; 'Germinal' - pierwsza powieść naturalistyczna.
Związany z biologią, fizjologią człowieka.
Ogół dążeń w literaturze i sztuce zwracający uwagę na biologiczną motywację działań człowieka. Wiąże się z teorią Darwina.
Walka o byt wśród ludzi.
Cechy:
- walka o byt.
- bardzo szczegółowo opisywani ludzie - zachowanie
- narrator nie mógł komentować wydarzeń
- przedstawia konkretne środowiska, skupiska ludzi(raczej ubogich)
- podejmuje tematy nieetyczne
- język potoczny

POWIEŚĆ TENDENCYJNA

- miała na celu zadanie propagowanie haseł pozytywizmu warszawskiego.
- powieść z tezą, która była jasno postawiona(program pozytywizmu warszawskiego był dobry)
- bohater - człowiek, który ma do przekazania innym jakąś naukę; który realizuje założenia pozytywizmu warszawskiego.
- skontrastowane postacie - dobre i złe; szablonowe i bardzo schematyczne.
- tematyka społeczna - powieść, która przedstawiała daną grupę społeczna/region społeczny.
- dydaktyzm - miała za zadanie przekazać teorie konkretne i pozytywne, które należało naśladować.

NATURALISTA	REALISTA
Bardzo dokładnie analizuje wycinek rzeczywistości, traktując go jako rodzaj `preparatu'	Dąży do pokazania obrazu świata o charakterze syntetycznym
W świecie ludzkim- tak jak w świecie natury- sztuka działania niezmiennych praw, łączy je w łańcuch przyczyn i skutków	Przedstawia mechanizmy życia społecznego czy natury ludzkiej, ale poza tym, co uchwytne, interesuje go także to, co nieuchwytne
Człowieka pokazuje jako reprezentanta społeczeństwa i jako istotę biologiczną	Przedstawia społeczne i fizyczne uwarunkowania życia bohaterów, ale dąży też do pełniejszego ukazania ich życia wewnętrznego
Dąży do opisu typu naukowego, obiektywnego, chętnie wspiera się autorytetem uczonych, stara się unikać wartościowania	Rezygnuje z bezpośrednich ocen, ale dba o to, by czytelnik wiedział, co jest dobre, a co złe

Wiersz ,,A kto ciebie będzie złotem" jest dynamiczny, zrytmizowany. Podmiot liryczny można utożsamiać z poetką. Mówi o krzywdzie polskiego chłopa. Pyta kto zaopiekuje się chłopem i wsią, kto pokarze jej piękno gdy jesteśmy zniewoleni i nikogo one nie obchodzą.
Pyta kto dostarczy chłopom zapału do pracy. Podmiot liryczny zauważa, że chłopi, pomimo tego, że im ciężko nie wypowiadają swoich krzywd i milczą, a świat jest na ich niedolę głuchy. Chłopa czeka praca w dzień, a w nocy płacz. Podmiot liryczny mówi, że los wieśniaków nie poprawi się dopóki Polska nie odzyska niepodległości.

Maria Konopnicka w wierszu ,,A jak poszedł król..." w pośredni sposób ukazuje reflksję dotyczącą wojny. Przez analogię porównuje dwóch bohaterów: króla i Stacha. W strofie pierwszej i drugiej autorka opisuje wyprawę na wojnę. Króla żegnają poddani grający na złotych trąbach, Stacha natomiast żegna natura. W zwrotce trzeciej i czwartej poetka przedstawia obraz walki. Na polu bitwy król jest obserwatorem, generałem wysyłającym do walki swoich poddanych. Nie interesuje go to, że niewinni ludzie giną w bitwie. Po zakończonej wojnie król wraca do zamku cały i zdrowy, wita go lud śpiewem i chorągwiami z orłem. Stach zaś został śmiertelnie ranny. Gdy kopali mu grób szumiały drzewa, dzwoniły dzwoneczki kwiatów - żegnała go natura.
To król podjął decyzję o wyprawie na wojnę w towarzystwie wiwatującego ludu. Walczy odnosząc same sukcesy. Powraca jako zwycięzca i nie przejmuje się skutkami wojny i tym ile niewinnych ludzi zginęło.
Stach w wierszu jest bohaterem tragicznym. Zmarł walcząc o Ojczyznę, jako kolejny bezimienny żołnierz.
W wierszu obie postacie zostały przeciwstawione sobie. Chłop jest biedny, nieszczęśliwy, prosty, król natomiast jest uosobieniem władzy, potęgi i zwycięstwa.
Moim zdaniem Maria Konopnicka chce nam uświadomić, że to zawsze królowie odnoszą zwycięstwo. Są honorowani za wygraną wojnę, chociaż tylko obserwują i wydają rozkazy a walczą za nich poddani.
Tak naprawdę to lud jest najważniejszy, bo to dzięki niemu władcy zawsze wygrywają. Niestety nie są nagradzani za swoje bohaterskie czyny.

KUBEK Wiersz Kubek to utwór wpisujący się w model liryki bezpośredniej, wręcz intymnej. Dotyka on spraw, w które podmiot liryczny był silnie zaangażowany, stąd jest to utwór niebywale ekspresyjny. Podmiot liryczny w utworze ujawnia się wprost i to niemal na każdym kroku. Podmiot liryczny, przypuszczalnie kobieta, opowiada historię dwójki ludzi, którzy się niegdyś pokochali, zamieszkali razem i zgodnie żyli. Symbolem owego związku staje się przyziemny przedmiot - kubek. Był on przez pewien czas świadkiem harmonii i spokoju, a więc radosnych chwil. Nagle do kubka wpada jednak łza, co należy rozumieć jako jakieś wydarzenie, które zburzyło owo uczucie. Poetka mówi o rozbiciu kubka, którego szczątki, nigdy już zrosnąć się nie mogą. Bohaterowie wyruszają w świat, każde swoją drogą, zaś z ich pierwotnego wspólnego szczęścia pozostają łzy, gorzkie rozczarowanie, smutek, żal. Podmiot liryczny odnajduje po latach jakąś wewnętrzną równowagę. Ofiarowane mu z gwiazd złote i srebrne naczynia, jakie potraktować można jako blaski dalszego życia, jego wzloty, szczęśliwe chwile, nie mają jednak w sobie tej magii owego prostego kubka, który był czymś wyjątkowym i niepowtarzalnym. Owo picie przez mężczyznę i kobietę z jednego kubka nabiera szeregu znaczeń. Jest połączeniem dwójki ludzi, wyznacza im wspólną przyszłość, zapowiada dalsze życie. Łzę, która wpada do kubka, możemy interpretować rozmaicie. Może to być jakieś nieszczęście, kłótnia, która poróżniła kochanków. Może to być jednak także zło świata, które burzy spokój i pogodę ducha jednostek. Może to być wreszcie ucieleśnienie tego, że w gruncie rzeczy ludzie ci do siebie nie pasowali, a po chwili zauroczenia ujawniły się ciemne strony ich osobowości.

SZKICE WĘGLEM- nowela Sienkiewicza przedstawia sytuację chłopów po powstaniu styczniowym. Wawrzon Rzepa zostaje zmuszony do podpisania dokumentów, na mocy których, powołuje się go do wojska. Wszelkie próby unieważnienia tego dokumentu nie przynoszą efektu. Rzepowie szukają pomocy w urzędzie, u wójta, u księdza, ale są zbywani. Zdesperowana Maria Rzepowa przystaje na propozycję Zołzikiewicza. Głównym problemem noweli jest tragiczna sytuacja chłopów w zaborze rosyjskim: ciemnota, zacofanie, brak pomocy ze strony samorządu, dworu, nieznajomość przepisów prawa.

NAD NIEMNEM

Gospodarzem dworu Korczyńskich jest Benedykt- mężczyzna dla którego najważniejsze jest dobro rodziny i odzyskanie majątku rodzinnego, który po powstaniu styczniowym zubożał. Benedykt jest gospodarzem wymagającym, nie chce wprowadzać żadnych zmian, ulg, ani nie chce iść na kompromis z Bohatyrowiczami, z którymi sądzi się o kawałek ziemi korczyńskiej. Jego przywiązanie do ziemi, tradycjonalizm są powodem konfliktu z synem Witoldem zwolennikiem haseł: praca u podstaw i praca organiczna, szerzenia oświaty wśród chłopów, partnerskich stosunków między dworem a ludem. Witold zarzucał ojcu, że nie interesuje się losami chłopów, że nie pozwala wprowadzać zmian, innowacji, nie wierzy w postęp, w naukę, społeczną równość; jest on rzecznikiem interesów zaścianka, entuzjastą, który wierzy w realizację haseł pozytywistycznych. Uważa, że ojciec, który kiedyś w młodości był człowiekiem pełnym ideałów, energii, pomysłów, zatracił ten młodzieńczy zapał. Benedykt chciał przekonać syna, że niektóre ideały nie wytrzymują konfrontacji z rzeczywistością, gorzkie doświadczenia (utrata ziemi po powstaniu styczniowym), stracone złudzenia nie pozwoliły ojcu myśleć przyszłościowo, ale ratować to, co pozostawiła przeszłość.

GLORIA VICTIS

- narracja w tej noweli ma charakter baśniowy- narratorem jest bowiem przyroda, drzewa, narracja jest nacechowana patosem

- czas i miejsce akcji- Polesie litewskie, miejsca, które są świadkiem walk powstańców, czas- zastosowano retrospekcję

- Marian Tarnowski- wątły, słaby fizycznie mężczyzna, porzuca naukę w szkole, by walczyć u boku powstańców. Jego przywódcą jest Romuald Traugutt, któremu Marian ratuje życie. Romuald z wdzięczności wyróżnia Mariana na tle całego oddziału. Tarnowski nie doczekał powrotu do domu- podczas oblężenia przez Rosjan zginął przebity piką. Wraz z nim zginął jego przyjaciel, który był jednocześnie narzeczonym jego siostry- Anieli. Chwałę, glorię czynu powstańców wypowiada przyroda słowami Gloria victis- tzn. chwała pokonanym.

Wyłącznym śladem heroicznego czynu powstańców jest leśna mogiła, jednak jest to ślad tylko w sensie materialnym, bowiem wieczną pamięć o poległych roznosi po całym świecie wiatr.

Nowela gloryfikuje nie tylko bohaterstwo powstańców ale też dziejowe znaczenie ich czynu.

Ofiara młodych powstańców nie pójdzie na marne, będzie wzorcem dla innych i mobilizacją do walki. Zatem ważne są słowa Gloria victis, a nie Vae victis, nie biada zwyciężonym, a chwała pokonanym. Zwyciężeni są więc godni chwały z racji podjęcia walki, złożenia ofiary z własnego życia.

Wiersz Marii Konopnickiej pt. "Rota" powstał w 1908 roku. Bezpośrednią przyczyną powstania utworu było oburzenie autorki na antypolskie ustawy uprawniające władze pruskie do wywłaszczenia polaków.
Wiersz rozpoczyna się od słów: " Nie rzucim ziemi, skąd nasz ród" -ma charakter przysięgi apelu, pieśni patriotycznej, swoistego hymnu. Poeta wyraża przywiązanie do tradycji, języka, religii. Rota jest przeciwko protestom niewoli i wynarodowieniu, podkreśla narodową dumę, gotowość do walki o wolność. Utwór jest poetyczny-czyli uroczysty i podniosły. Rota jest bardzo ubogą, bowiem jej przesłanie i język miały być jednoznaczne i proste w odbiorze. Skała się ze strof, 6 wersów, w których 4 pierwsze wersy posiadają rymy krzyżowe abab, zaś piąty i szósty wers, rymy parzyste. Szósty wers w każdej strofie to wykrzyknienie będące bezpośrednim zwrotem i prośbą do Boga o pomoc.

POTOP

- czas akcji: XVII w.

- bohaterowie historyczni: Klemens Kordecki, Andrzej Kuklinowski, Jan Kazimierz, Gryzelda Wiśniowiecka, Karol X Gustaw , Augustyn Kordecki, Jerzy Lubomirski, Jan Zamoyski, Andrzej Grudziński, Krzysztof Opaliński, Hieronim Radziejowski , Stefan Czarniecki, Arwid Wittenberg, Weyhard Wrzeszczowicz, gen. Müller. szlachta zaściankowa z okolic Upit na Żmudzi Butrymi , Gościewicze , Domasiewicz, Hetman Janusz Radziwiłł, Bogusław Radziwiłł, Stefan Czarniecki

- bohaterowie fikcyjni: Andrzej Kmicic, Aleksandra Billewiczówna, Michał Wołodyjowski, Jan Onufry Zagłoba, Jan Skrzetuski, Anusia Borzobohata-Krasieńska, Kielmicz, Kosma Kielmicz, Damian Kielmicz, Roch Kowalski, Kuklinowski, Soroka, Sakowicz, Rzędzian, panna Franciszka Kulwiecówna, miecznik Rosieński, Tomasz Bilewicz, kompania Kmicicowi.

Rola historii w ,,Potopie":
- obudzenie patriotyzmu;
- obudzenie dumy narodowej;
- przypomnienie chwalebnych czynów  w historii Polski;
- czytelnicy mogą  utożsamiać się z bohaterami przedstawionymi na tle wydarzeń historycznych;
- jest spoiwem.

HISTORYCYZM- pogląd filozoficzny postulujący poznawanie rzeczywistości oraz ujmowanie zjawisk w sposób historyczny

POWIEŚĆ SCOTTOWSKA- postać pierwszoplanowa jest fikcyjna, a postacie drugoplanowe są historyczne, ma charakter awanturniczo- przygodowy

POTOP JAKO POWIEŚĆ TENDENCYJNA- służy pokrzepieniu serc Polaków, wydarzenia są prezentowane jako trudności, ale do pokonania.

POTOP JAKO POWIEŚĆ SUBIEKTYWNA- autor opisuje zwycięskie potyczki, walki, a o przegranych nie pisze, tylko wspomina.

Pisarz korzystał z dzieł literackich, pamiętników, a także opracowań historycznych. Akcja powieści koncentruje się wokół ważnych dla Polski wydarzeń historycznych - zdrady magnatów, najazdu Szwedów na Polskę, obrony Jasnej Góry.

MOTYWY W POTOPIE

MOTYW BAŚNIOWY- Kmicic to baśniowy bohater, sam zwycięża przeciwników, wysadza kolubrynę, ratuje życie Janowi Kazimierzowi. W powieści ukazano zwycięstwo dobra nad złem - patrioci zwyciężają, a zdrajcy zostają ukarani. Bohaterowie wyraźnie podzieleni na postacie pozytywne i negatywne.

MOTYW PORWANIA- Jeden z ulubionych motywów Sienkiewicza. Kmicic porywa Oleńkę, Janusz Radziwiłł uprowadza Billewiczównę i miecznika do Kiejdan.

MOTYW PODRÓŻY- W powieści Sienkiewicza główny bohater dużo podróżuje. Wędrując, przeżywa różne przygody, poznaje ludzi, bierze udział w obronie Jasnej Góry, bitwie ze Szwedami.

MOTYW WOJNY- Sienkiewicz ukazał wojnę ze Szwedami. Obce wojska jak potop zalały całą Rzeczpospolitą. Do walki z najeźdźcą najpierw wystąpił lud i mieszczanie, następnie drobna szlachta i duchowieństwo. Przełomem w działaniach wojennych okazuje się obrona Jasnej Góry.

MOTYW ZDRADY- Pisarz przedstawił w ,,Potopie" zdradę magnatów, zaprzedanie wrogom własnego kraju przez rządzących. Wielu magnatów przechodziło na stronę wrogów, odstępowało od władcy.

MOTYW MIŁOŚCI- Kmicic i Oleńka pokochali się ,,od pierwszego wejrzenia". Ich małżeństwo zaplanowali przodkowie. Uczucie młodych natrafia na przeszkody wynikające z różnicy charakterów i powikłań politycznych.

WOJNA W POTOPIE

I ETAP- wkroczenie wojsk szwedzkich do Polski, walka (obrona) pod Ujściem

Obraz Szwedów: wojsko szwedzkie jest zorganizowane, posłuszne, żołnierze znają swój fach, gdyż walczyli już w wojnie 30-letniej, są zdyscyplinowani, dobrze uzbrojeni.

Obraz Polaków: podczas pospolitego ruszenia panował chaos, bałagan, szlachta nie wiedziała jak walczyć, byli niezdyscyplinowani, kłótliwi, nie posiadali odpowiedniego uzbrojenia, byli nieufni wobec siebie

Wittenberg- dowódca Szwedów, znawca swojego fachu nie atakuje od razu, wysyła do obozu Polaków zaufanego człowieka, aby poznać sytuację przeciwnika, tym długim oczekiwaniem doprowadza Polaków do znużenia, zniechęcenia, jedni zaczynają opuszczać obóz, inni oddają się rozrywkom. Głównym zdrajcą jest wśród Polaków K.Opaliński, który podpisał ugodę z Wittenbergiem i oddał Wielkopolskę w ręce Szwedów. Szlachta nie była z tego zadowolona, część opuściła obóz i udała się do księcia Radziwiłła, a poza tym Polacy bali się przeciwstawić potędze Karola Gustawa i ponadto wielu z nich dbało o własne interesy.

Choć początkowo wojska polskie są ukazane w złym świetle, to był to zabieg celowy, by ukazać, że mimo początkowej słabości Polacy zmobilizowali się i pokonali potężnego wroga.

II ETAP- część szlachty zbiera się w Kiejdanach u księcia Radziwiłła, aby zastanowić się nad sposobem obrony kraju (Kmicic, Wołodyjowski, Skrzetuski, Zagłoba). Szlachcice składają przysięgę księciu, a sam Kmicic składa wierność na krzyż księciu Radziwiłłowi, jest to zobowiązująca przysięga, z której nie może wycofać się. Gdy pułkownikowie i szlachta dowiadują się o zdradzie księcia litewskiego, wypowiadają mu posłuszeństwo, rzucają pod nogi buławy, a Zagłoba rzuca na niego klątwę, Kmicic chce opuścić księcia Janusza, ale nie może nawet ujawnić swojej decyzji Wołodyjowskiemu. Zamkniętych w piwnicach szlachciców uwalnia Roch Kowalski, który uwalnia Zagłobę, a ten ściąga na pomoc chorągiew Laudańską, wolnymi szlachcicami dowodzi teraz Wołodyjowski, tenże podejrzewa Kmicica o zdradę i karze go rozstrzelać, w ostatniej chwili ratuje go list od Radziwiłła, z którego wynika, że to właśnie Kmicic przyczynił się do uwolnienia szlachty.

III ETAP- obrona Częstochowy

Po uwolnieniu się z rąk księcia Bogusława Kmicic udaje się do Częstochowy, gdyż dowiaduje się, że Szwedzi zamierzają zdobyć skarbiec Jasnogórski. Bierze czynny udział w walce i decydująco przyczynia się do zwycięstwa wysadzając w powietrze wielką armatę, która niszczyła mury obronne klasztoru. W czasie tej akcji zostaje ranny i dostaje się w ręce Szwedów, którzy go torturują, wyswobadzają go Kiemlicze, z którymi Kmicic (Babinicz) wyrusza na Śląsk, aby dołączyć do Jana Kazimierza.

BOHATER DYNAMICZNY - postać literacka, która trakcie rozwoju akcji pod wpływem czynników zewnętrznych lub wewnętrznych zmienia swoje postępowanie, doświadcza wewnętrznej przemiany, rozwija się i zmienia. Powodem wewnętrznej przemiany może być tragiczne przeżycie, silne uczucie.

Kmicica można uznać za bohatera dynamicznego, ponieważ w trakcie rozwoju akcji dokonuje się jego wewnętrzna przemiana. Z pospolitego hulaki, który wokół sieje spustoszenie, zmienia się w człowieka przelewającego krew w obronie ojczyzny. Staje się prawdziwym patriotą. Powodem przemiany głównego bohatera ,Potopu jest uczucie, którym darzy Aleksandrę Billewiczównę. Na początku ukazano negatywne postępowanie Kmicica (pijatyki, strzelanie do portretów, spalenie Wołmontowiczów, zdradę ojczyzny), potem, kiedy podczas rozmowy z Bogusławem odkrył prawdę, Andrzej wpadł w rozpacz, wiedział, że popełnił błąd. Spotkanie z Bogusławem było punktem zwrotnym w jego dziejach. Postanowił działać dla dobra ojczyzny, zrehabilitować się w oczach ukochanej. Pragnął odzyskać serce Oleńki, zdobyć jej rękę. Do najważniejszych czynów odradzającego się duchowo Kmicica można zaliczyć: ostrzeżenie księdza Kordeckiego o grożącym klasztorowi niebezpieczeństwie ze strony Szwedów, udział w obronie Jasnej Góry, ocalenie życia Janowi Kazimierzowi w górach, walka podjazdowa ze Szwedami na czele oddziału Tatarów oraz ocalenie Wołmontowicz. Prawda o czynach Kmicica została ujawniona podczas mszy w kościele w Upicie, kiedy ksiądz odczytał list od króla informujący o zrehabilitowaniu Andrzeja. Obecna w kościele Oleńka wybacza ukochanemu i zgadza się zostać jego żoną.

Kmicic romantyk:

- popełnia błędy, za które musi „słono” zapłacić

- hulaka, warchoł, zawadiaka przeistacza się w bojownika o wolność ojczyzny

- miłość do kobiety motorem działania

- miłość nieszczęśliwa (przez pewien czas)

- rozdarcie wewnętrzne- chce walczyć o wolność ojczyzny, a musi dotrzymać przysięgi złożonej zdrajcy

- ulega emocjom, działa impulsywnie

- natura buntownika (mści się)

- bohater samotny- zmieniając nazwisko decyduje się na życie w ukryciu, samotności

Odstępstwa od schematu bohatera romantycznego:

- brak związku z poezją, naturą, mistycyzmem

- brak skłonności samobójczych

- szczęśliwe zakończenie

POTOP:

- powieść historyczna- bohaterowie, miejsca i wydarzenia historyczne

- powieść dokumentalna- narrator zdaje relacje w formie paradokumentu z miejsc, wydarzeń udokumentowanych historycznie (Jasna Góra)

- epopeja- przedstawia dzieje narodu na tle ważnego wydarzenia historycznego, główny bohater dynamiczny, przechodzący metamorfozę, sceny pojedynku i batalistyczne, idealizacja i hiperbolizacja w kreacji bohatera, styl kunsztowny, wysublimowany

mimetyzm- naśladowanie rzeczywistości

ZBRODNIA I KARA

Motywy postępowania Raskolnikowa:

- pochodził z biednej rodziny, był studentem, utrzymywała go matka z siostrą, które również były w ciężkiej sytuacji materialnej, podjęły decyzję, że Dunia wyjdzie za mąż za bogatego, starszego mężczyznę, aby wesprzeć materialnie rodzinę; chęć wzbogacenia się, zrezygnował ze studiów i zaczął zastawiać u Aldony przedmioty, np. zegarek po ojcu, pierścionek siostry

- zabił, żeby udowodnić sobie swoją własną wyjątkowość i wielkość (wg niego ludzi dzieli się na niezwykłych oraz tych, którzy panują nad życiem innych), chciał czuć się „nadczłowiekiem”, potępiał tych, którzy byli „wszą społeczeństwa”

- prowadzony przez niego styl życia- mimo ogromnego potencjału mieszkał w klitce, prawie z nikim nie rozmawiał, był odizolowany od znajomych, rodziny, brak perspektyw na lepszą przyszłość, w morderstwie widzi szansę na odmianę swojego losu, świat, w którym żyje utwierdza go w poczuciu beznadziejności, dlatego gdy tylko nadarza się okazja, korzysta z niej

Przygotowanie do zbrodni:

- przyszywa pętelkę w wewnętrznej stronie płaszcza na siekierkę

- kradnie siekierkę ze stróżówki, zabiera paczuszkę grającą rolę papierośnicy

- zauważa malarzy w innym mieszkaniu, ale stara się nie bać

- zjawia się siostra lichwiarki, niestety była świadkiem zbrodni, zabija ją

- ukrywa się i czeka aż wyjdą klienci lichwiarki

FILOZOFIA NICZEGO- występ przeciwko pesymizmowi, potępienie humanitaryzmu, postulowanie moralności „nadludzi”

PORTRET PSYCHOLOGICZNY RASKOLNIKOWA

Był on relegowanym studentem prawa, żyjącym w skrajnej wręcz nędzy. Otoczenie w jakim żyje jest równie biedne i żałosne jak on sam. Czuje się on również jednostką wybraną, wyjątkową, której nie obowiązują ogólnie przyjęte zasady moralne, ponieważ jego misja ma ogromną wartość społeczną. Jego moralność jest w niewłaściwy sposób przewartościowana, bowiem Rodion postanawia zabić. Jego ofiarą ma być lichwiarka, która bez skrupułów czerpie korzyści z biedy innych ludzi i dlatego właśnie jej śmierć korzystna będzie dla dobra ogólnego. Prowadzi zimne matematyczne obliczenia zysków, które wynikną z dokonanego czynu. Raskolnikow doskonale przygotował się do dokonania zbrodni, obserwuje jej mieszkanie chcąc zapoznać się z rytmem dnia ofiary. Przygotowuje atrapę papierośnicy, którą będzie chciał rzekomo zastawić, zabiera ze sobą siekierę - narzędzie zbrodni. Zabija Lichwiarkę z zimną krwią po czym rabuje jej mieszkanie, jednak nagle pojawia się siostra zamordowanej wobec czego Raskolnikow nie ma wyboru, musi zabić również ją. Po dokonaniu zbrodni Rodion zaczyna się bać, a strach rodzi u niego agresję. Popełniając czyn nie zdawał sobie sprawy jak bardzo jest slaby psychicznie, wydawało mu się, że nie odczuje tak silnie konsekwencji swojego czynu. Psychika jego ciągle przetwarza wspomnienia z morderstwa, a rzeczywistość przynosi rozmowy prowadzone wszędzie o tym, kto i dlaczego popełnił tę zbrodnię. To prowadzi go na drogę szaleństwa, ciągle zmaga się ze sobą, stara się szukać dla siebie usprawiedliwienia jednak go nie znajduje, zadrażnione sumienie nie daje mu spokoju. Nie jest w stanie znieść niczyjej obecności, pogrążony jest w straszliwej depresji. Nie potrafi już żyć w społeczeństwie, odrzuca wszystkich, nawet rodzinę. Kiedy już zdaje sobie sprawę z tego, że nie można usprawiedliwić morderstwa nawet najlepszymi jego następstwami czy teoriami staje się ofiarą własnego haniebnego czynu. Z ogromną pomocą przychodzi mu Sonia, która dzięki swojej dobroci i głębokiej wierze zmienia hierarchię wartości Raskolnikowa, sprowadza go z powrotem na dobrą drogę. Za swoją zbrodnię zostaje zesłany na Syberię, gdzie pogłębiając swą wiarę odradza się moralnie.

MENDEL GDAŃSKI

Tytułowy Mendel Gdański jest 67-letnim warszawskim introligatorem, wychowującym samotnie swego wnuka- Kubusia. Mendel, który znalazł się w samym środku ataku na dzielnicę żydowską, nie rozumie co się dzieje, jest rozżalony, gdyż uważa, że jako porządny człowiek ma prawa takie same jak Polak. Skoro żył uczciwie, przez wiele lat mieszkał w Warszawie, walczył o swoją ojczyznę, ma prawo czuć się bezpiecznie. Zdruzgotany i zrozpaczony karygodnym czynem (gdy jego wnuk zostaje ranny kamieniem) wykonuje gest, który ma wyrażać (Adonai) ogrom bólu, bezgraniczną samotność, obcość.

Kończący wypowiedź Mendel wyraża duchową klęskę- fanatyczny tłum, który zaatakował starego Żyda zabrał mu to, co było dla niego najważniejsze: poczucie wspólnoty ze społecznością, uczciwe życie, nieukrywanie swojej wiary. Jego klęski nie niweczą nawet przyjazne, szlachetne gesty sąsiadów, gdyż stary Żyd nie pragnął litości, pomocy tylko prawa, które zagwarantowałoby mu bezpieczeństwo, taki sam status społeczny jak Polakom. Nowelą „Mendel Gdański” Konopnicka przełamuje pewne tabu, pragnie zwrócić uwagę na istotny problem- antysemityzm wśród Polaków.

---