WITAMINY I SKŁADNIKI MINERALNE.

Witaminy są to substancje rozpowszechnione w świecie zwierzęcym

i roślinnym ,zawarte w małych ilościach w pokarmach, które są niezbędne do wzrostu i podtrzymywania funkcji życiowych organizmów zwierzęcych. Witaminy są niezbędnymi składnikami pokarmowymi, które nie mogą być syntetyzowane przez organizm. Muszą być dostarczone

z zewnątrz, podobnie jak aminokwasy egzogenne. Witaminy biorą udział w wielu procesach metabolicznych oraz są koenzymami.

Hipowitaminoza.

Jest to stan częściowego niedoboru witaminy lub witamin w organizmie. Wiąże się to najczęściej z niedoborem witaminy w pożywieniu, utrudnionym wchłanianiem, wzmożonym zapotrzebowaniem albo obecnością antagonistów witamin. Objawy chorobowe wywołane hipowitaminozą ustępują szybko po uzupełnieniu niedoborów witaminy. Hipowitaminoza rzadko dotyczy jednej witaminy. Zwykle występują niedobory kilku witamin, stąd objawy są bardziej uogólnione.

AWITAMINOZA

Jest to stan całkowitego braku witaminy w organizmie. Stan hipowitaminozy może z czasem, przy dalszym niedoborze witaminy, przechodzić w awitaminozę. Awitaminoza może mieć te same przyczyny, co hipowitaminoza - jedynie bardziej nasilone lub trwające dłużej. Objawy chorobowe są bardziej nasilone a ich ustąpienie wiąże się

z podawaniem większych ilości brakującej witaminy czy witamin.

HIPERWITAMINOZA

Jest stanem chorobowym wywołanym nadmiarem witaminy. Można jednak przedawkować tylko te witaminy, które są magazynowane

W organizmie. Należą do nich witaminy rozpuszczalne w tłuszczach-

A i D . Inne witaminy są przyswajane tylko w dawce pokrywającej dzienne zapotrzebowanie, dlatego wymagają codziennego, systematycznego dostarczania . Dostarczane w nadmiernej ilości są

wydalane z organizmu , a przyswajana i wykorzystywana jest tylko dawka dzienna.

ANTYWITAMINY

Mianem antywitamin określamy związki, które znoszą działanie witamin. Chemicznie są to związki organiczne pochodzenia naturalnego albo otrzymywane sztucznie. Działanie antywitamin może być

związane z niszczeniem lub unieczynnianiem witamin przez łączenie się z nimi w nierozpuszczalne kompleksy z bezpośrednią ingerencją w proces wchłania bądź w sam mechanizm działania witamin. W ujęciu biochemicznym Mechanizm działania antywitamin związany jest

z regulacją bierną , która polega na kompetycyjnym , czyli konkurencyjnym hamowaniu przebiegu reakcji enzymatycznych.

ANTYWITAMINĄ A są enzymy lipooksygenazy, które niszczą karoten ,będący prowitaminą witaminy A .

ANTYWITAMINĘ D stanowią saponiny. Tworzą one trwałe połączenia

Z cholesterolem, który jest konieczny do produkcji witaminy D.

ANTYWITAMINA E to oksydaza alfa-tokoferolu. Unieczynnia ona witaminę E przez jej utlenianie.

ANTYWITAMINĄ K są pochodne kumaryny i pochodne 1,3- indandionu , wykazujące podobne działanie. Najbardziej znany i stosowany od dawna w lecznictwie jako lek antykoagulacyjny jest dikumarol /dicumaryna / .Przeciwkrzepliwe właściwości dikumarolu związane są właśnie z antagonizmem z witaminą K . Witamina K bierze udział w karboksylacji kwasu glutaminowego do kwasu karboksyglutaminowego, który jest silnym chelatorem m jonów wapnia, przez co hamowany jest proces krzepniecia.

ANTYWITAMINA B 1. Dwa związki - pirytiamina i kwas 3,5-dimetylooksysalicylowy spełniają funkcje antywitaminy B₁

ANTYWITAMINA B₂ . Mepakryna i dichloroizoalloksazynorybitol współzawodniczą z witaminą B₂ . Hamują przebieg reakcji na zasadzie inhibicji współzawodniczek.

ANTYWITAMINĄ B₆ są linatyna i hydrazyd kwasu izonikotynowego.

ANTYWITANA C to kwas glukoaskorbinowy.

ANTYWITAMINA PP. Funkcję antywitaminy PP może pełnić niacynogen.

ANTYWITAMINY KWASU FOLIOWEGO. Kwas foliowy bierze

w przenoszeniu fragmentów jednowęglowych koniecznych do syntezy puryn i pirymidyn.Antywitaminy kwasu foliowego mogą być antagonistami w stosunku do całej cząsteczki, tak jak aminopteryna ,methotrexat, aminoanfol. Mogą też być antagonistami tylko części kwasu foliowego, czyli kwasu paraaminobenzoesowego/ PABA /. Do tej grupy należą sulfonamidy , np. sulfanilamid, sulfatiazol, sulfopiryna, czy sulfoguanidyna.Związki antagonistyczne kwasu foliowego / szczególnie całej cząsteczki / znalazły zastosowanie w leczeniu nowotworów

PROWITAMINY

To związki, które nie są jeszcze witaminami, ale bezpośrednimi prekursorami. Dostarczone do organizmu ulegają w nim ostatecznej

„obróbce” przechodząc w formę czynnej witaminy. „Obróbka” wiąże się zwykle z niewielkim przekształceniem chemicznym prowitaminy. Może polegać na przykład na oksydacyjnym rozszczepieniu łańcucha węglowego, jak w przypadku witaminy A.

DAWKOWANIE

Dawka dzienna lub dodatkowa to ilość witaminy dostarczonej do organizmu człowieka. Witaminy stosowane są w dawkach zapobiegawczych bądź leczniczych. Dawki zapobiegawcze są niższe a stosowane w sposób ciągły eliminują możliwość występowania hipo - czy awitaminozy. Dawki lecznicze są stosowane przy występowaniu objawów chorobotwórczych świadczących o znacznym niedoborze witaminy lub witamin. Są one znacznie wyższe, a ich przyjmowanie musi być kontrolowane przez lekarza ponieważ istnieje możliwość przedawkowania.

SUPLEMENTACJA

Po łacinie suplementum oznacza uzupełnienie. W przypadku witamin chodzi o uzupełnienie niedoborów tych witamin, których ilość w pożywieniu jest niedostateczna. Suplementacja jest również konieczna w przypadkach w których ilość witamin w diecie jest prawidłowa, ale występuje wzmożone zapotrzebowanie lub zwiększone ich wykorzystanie. We wszystkich tych przypadkach suplementacja, czyli uzupełnienie witamin, umożliwia organizmowi prawidłowe funkcjonowanie.

PODZIAŁ WITAMIN

Ze względu na rozpuszczalność witaminy można podzielić na:

- witaminy rozpuszczalne w tłuszczach ( A, D, E K, F ),

- witaminy rozpuszczalne w wodzie ( witamina C, witaminy grupy B ).

WITAMINY ROZPUSZCZALNE W TŁUSZCZACH

Witamina A ( witamina wzrostowa ).

Wyróżniamy dwie postacie tej witaminy : witaminę A₁, czyli retinol ( dawniej znana jako akseroftol ), oraz witaminę A₂, czyli 3 - dehydroretinol.

Witamina D ( przeciwkrzywicza )

Występuje w dwóch formach: jako witamina D₃ ( cholekalcyferol ) i D₂ ( ergokalcyferol )

Witamina E ( witamina płodności i miłości )

Chemicznie jest to tokoferol. Aktywność biologiczną wykazują oprócz tokoferolu również β, δ-tokoferole oraz tokotrienole.

Witamina K ( witamina przeciwkrwotoczna)

Chemicznie jest to2-metylo-1,4-naftochinn. Znane są obecnie witaminy: K₁ ( filochinon, fitonadion ), K₂ ( farnochinon, menachinon ) i K₃ ( menandion ).

Witamina F

Mianem witaminy F określa się zespół nienasyconych kwasów tłuszczowych .

Witaminy rozpuszczalne w wodzie

Witamina C ( witamina przeciwszkorbutowa ).

Występuje w dwóch formach : zredukowanej, jako kwas askorbinowy i utlenionej jako kwas dehydroaskorbinowy. Cemicznie jest to laktoz kwasu 1-gulonowego.

Witaminy grupy B

- witamina B₁ ( aneuryna )

- witamina B₂ ( Laktoflawina ),

- witamina B₆ ( adermina )

- witamina PP ( przeciwpelagryczna )

- kwas foliowy

- witamina B₁₂ ( cjankobalamina ),

- witamina H ( biotyna )

- kwas limonowy

- kwas pantotenowy

- kwas p-aminobenzoesowy

- inozytol

WITAMINY ROZPUSZCZALNE W TŁUSZCZACH

Witamina A

Jest nazywana witaminą wzrostową. Wyróżniamy dwie postacie witaminy A. Witamina A₁ to retinol ( dawniej znana jako akseroftol ). Witamina A₂ to 3-dehydroretional. Obydwie mogą występować w formie alkoholowej lub aldehydowej.

Pola fizjologiczna

Witamina A bierze udział w procesie wzrostu ( stąd jej nazwa ), a ponadto w procesie widzenia oraz w prawidłowym funkcjonowania naskórka.

Proces wzrostu

Witamina A ma duże znaczenie w rozwoju tkanki łącznej i chrzęstnej. Jej obecność wpływa na szybkość tworzenia mukopolisacharydów, które są podstawowym składnikiem tkanki łącznej.

Proces widzenia

Komórki pręcikowe siatkówki zawierają barwnik rodopsynę ( purpura wzrokowa ), która jest wrażliwa na światło. Pod wpływem światła rodopsyna ulega rozpadowi na opłynę i retinal, z tym że w rodopsynie znajduje się 11-cis-retinal, a po naświetleniu następuje jego przekształcenie w trans-retinal i odłączone opsyny. W siatkówce znajdują się również komórki czopkowe, które są odpowiedzialne za widzenie barw. Zawierają one trzy różne barwniki z retinalem: porfirynopsynę wrażliwą na kolor czerwony, jodopsyne - na zielony i cyjanopsynę na kolor niebeski. Rodopsyna i barwniki odpowiedzialne za widzenie czopkowe różnią się tylko budową składnika białkowego - opsyny. Zarówno w widzeniu pręcikowym jak czopkowym konieczny jest retinol.

Objawy niedoboru

Przy niedoborze witaminy A następuje osłabienie wzrostu kości, zaburzenia rozwoju zębów, a później zaburzenia wzrostu tkanek miękkich. Ponadto następuje upośledzenie procesu gojenia się ran i upośledzenie odporności na zakażenia. Przy niedoborze witaminy A organizm nie ma również możliwości wymiany retinolu z retinolem krwi, stad brak możliwości regeneracji rodopsyny. Powoduje to brak widzenia o zmierzchu czyli tzw kurzą ślepotę. Niedobór witaminy A powoduje wystąpienie zmian we wszystkich tkankach nabłonkowych.

Przyczyny niedoboru

- niewłaściwe odżywianie,

- zwiększone zapotrzebowanie,

Źródła witaminy A

Witamina A może być dostarczana do organizmu człowieka jako prowitamina lub w formie gotowej jako witamina. Prowitaminą witaminy A są β - karoteny występują przede wszystkim w warzywach i owocach

( marchewka, dynia, pomidory, pomarańcze, mandarynki ) oraz w liściach warzyw zielonych. Gotowa witamina A występuje w pokarmach pochodzenia zwierzęcego a mianowicie w mięsie, wątrobie, mleku, jajkach, tranie.

Zapotrzebowanie

Dzienne zapotrzebowanie na witaminę A wynosi u dorosłych mężczyzn 5000 IU, natomiast u kobiet 4000 IU, przy czym część jest dostarczana w postaci prowitaminy a część w postaci gotowego retinolu.

Skrót IU oznacza to samo co j.m. czyli jednostka międzynarodowa.

Witamina D

Znana jest również jako witamina przeciwkrzywicza. Ze względu na budowę jest przez niektórych zaliczana do hormonów steroidowych, przez innych zaś do witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Znane są witamina D₃ ( cholekalcyferol ) i D₂ ( ergokalcyfeol ).

Rola fizjologiczna

Prowitaminą dla witaminy D₃ jest 7 - dehydrocholesterol, produkowany w oranizmie z cholesterolu. Natomiast dla witaminy D₂ prowitaminą jest ergosterol występujący w świecie roślinnym. Działanie witaminy D wiąże się ściśle z gospodarką fosforanowo-wapniową . Najważniejszą jej funkcją jest zwiększenie wchłaniania wapnia i fosforanów w jelitach. Witamina D stymuluje syntezę białka wiążącego wapń w jelitach przez co umożliwia jego wchłanianie. Ponadto wzmaga resorpcję zwrotną wapnia w nerkach. Witamina D zwiększając poziom wapnia we krwi działa przeciwzapalnie i przeciwalergicznie.

Objawy niedoboru

Niedobór witaminy D prowadzi do opóźnienia kostnienia kości i krzywicy.

Przyczyny niedoboru

- niewłaściwe żywienie ( dieta nie uwzględniająca witaminy D ),

- brak działania promieni słonecznych na skórę ( brak promieniowania słonecznego - ultrafiolet ) umożliwia przekształcenie prowitaminy w aktywną witaminę D.

WITAMINA E

Zwana inaczej witaminą płodności lub witaminą miłości. Chemicznie jest to tokoferol. Aktywność biologiczną wykazują oprócz α-tokoferolu również β,δ-tokoferole oraz tokotreienole .

Witamina E może być łat6wo utleniana do tokochinonu i dlatego spełnia w organizmie rolę przeciwutleniacza. Niedobór Wit. E objawia się głównie niedokrwistością hemolityczną. Jest ona spowodowana skróconym czasem przeżycia erytrocytów.

Wit. E występuje w mięsie, wątrobie3, , jajkach, orzechach , a także w roślinach zielonych .

WITAMINA K

Jest to witamina przeciwkrwotoczna. Znane są witaminy K₁ ,K₂,K₃,.

Zasadniczą funkcją witaminy K jest udział w syntezie protrombiny oraz innych osoczowych czynników krzepnięcia krwi jak VII, IX i X.

Skaza krwotoczna stanowi główny ojaw hipowitaminozy i ujawnia się krwawieniem z dziąseł, nawet przy myciu zębów .Witamina K jest rozpowszechniona w świecie roślinnym .Jest syntetyzowana i dostarczana organizmowi człowieka przez bakterie jelitowe.

WITAMINA F

Mianem witaminy F określa się zespół nienasyconych kwasów tłuszczowych, kwas linolowy, linolenowy, arachidonowy.

Wyższe nienasycone kwasy tłuszczowe nie mogą być syntetyzowane w organizmie człowieka , lecz muszą być dostarczane z pożywieniem. Mają one znaczenie w budowie błon biologicznych jako składniki lipidów oraz są związkami wyjściowymi do syntezy prostaglandyn, leukotrienów i tromboksanów . Niedobór witaminy F manifestuje się zmianami skórnymi / wyprysk / oraz suchością i szorstkością skóry.

WITAMINY ROZPUSZCZALNE W WODZIE

WITAMINA C

Zwana jest witaminą przeciwszkorbutową, przeciwgnilcową. Występuje w dwóch formach: zredukowanej, jako kwas askorbinowy, i utlenionej jako kwas dehydroaskorbinowy, dlatego bierze udział

w procesach oksydoredukcyjnych. Wit C bierze udział w syntezie hormonów kory nadnerczy przez procesy hydroksylacji, które są konieczne dla wytworzenia tych hormonów. Podawanie dużych dawek Wit. C w stanach przeziębieniowych wiąże się z jej rolą między innymi

w syntezie glikokortykosterydów. Glikokortykosterydy mają działanie przeciwwysiekowe i przeciwzapalne, stąd dostarczanie tej witaminy będzie umożliwiało ich produkcję , a w następstwie działanie. Wit C jest bardzo rozpowszechniona w przyrodzie. Występuje w owocach, warzywach, jarzynach , a nawet ziemniakach. Dzienne zapotrzebowanie na witaminę C wynosi 70 - 110 mg i jest zależne od szybkości przemian metabolicznych. Gotowanie czy miażdżenie produktów niszczy Wit C.

WITAMINA B₁

Jest to tiamina, inaczej zwana aneuryną.

Jako pirofosforan tiaminy [ PPT ] jest koenzymem biorącym udział

W oksydatywnej dekarboksylacji pirogronianu i alfa-ketoglutaranu, a ponadto w reakcjach transketolacji zachodzących w cyklu pentozowym. Bierze udział w przemianach aminokwasów rozgałęzionych.

Niedobór tiaminy powoduje zmiany degeneracyjne w układzie nerwowym, mięśniowym ,pokarmowym i sercowo-naczyniowym .

Znana jest ciężka postać niedoboru Wit.B₁ - choroba beri-beri, występuje u ludzi żywiących się głównie odtłuszczonym ryżem.. Objawie się zanikiem mięśni, porażeniem kończyn i nadwrażliwością skóry.

Tiamina występuje w łuskach zbóż ,wątrobie, mięsie, mleku, drożdżach, orzeszkach ziemnych, jarzynach. Częściowe zapotrzebowanie organizmu człowieka na tą witaminę zaspakajają bakterie jelitowe.

WITAMINA B₂

Jest to ryboflawina , dawniej zwana laktoflawiną.

Ryboflawina wchodzi w skład nukleotydów flawinowych - FMN i FAD. FMN jest składnikiem żółtego enzymu Warburga, dehydrogenazy L-aminokwasowej i reduktazy cytochromu c. FAD wchodzi dehydrogenazy acylo-CoA i innych enzymów. Witamina ta uczestniczy więc

w procesach utleniania i redukcji. Głównymi objawami niedoboru są

zajady i łojotokowe zapalenia skóry i zapalenie języka. Witamina ta występuje w mleku, marchwi , wątrobie, serach, jajkach oraz jarzynqach.

WITAMINA B₆ - Adermina

Jest pochodną pirydyny Chemicznie jest to pirydoksyna. Pirydoksyna jest koenzymem enzymów biorących udział głównie w przemianach aminokwasów .Witamina B₆ odgrywa rolę w metabolizmie CUN. Niedobór tej witaminy manifestuje się zatem występowaniem anemii mikrocytarnej, ponieważ erytrocyty powstające nie zawierają odpowiedniej ilości hemoglobiny. Są mniejsze [ mikrocyty ] i barwią się słabiej, stąd nazwa - niedobarwliwa niedokrwistość mikrocytarna. Niedobór tej witaminy może prowadzić do zespołu objawów , takich jak bolesne zapalenia skóry dłoni i stóp oraz wystających części twarzy /nosa/ _, zwane akrodymią.. Utrudnione wchłaniane tej witaminy ma miejsce w zespołach złego wchłaniania. Źródłem witaminy są bakterie jelitowe. Prawidłowa dieta zabezpiecza dostateczny dowóz witamin B₆ do naszego organizmu.

WITAMNA PP

Witamina przeciwpelagryczna, chemicznie jest niacyną [ kwas nikotynowy] lub niacydem [ amid kwasu nikotynowego.Nikotyamid jest

Sk ladową NAD i jego fosforanu. Witamina ta odgrywa rolę w procesach oksydacyjno-redukcyjnych dlatego jest stosowana w leczeniu zatruć.

Niedobór Wit.PP wywołuje pelagrę. Schorzenie to ce4dchuje wystąpienie objawów w postaci zespołu trzech D. Są to dementia - otępienie umysłowe ,dermatitis - zapalenie skóry oraz ediarrhoea - biegunka. Może również występować zapalenie jamy ustnej i zapalenie języka. Prawidłowa dieta zabezpiecza niezbędną ilość tej witaminy.

KWAS FOLIOWY /witamina M/

Chemicznie jest to kwas pteroiloglutaminowy. Działanie kwasu foliowego polega na przenoszeniu fragmętów jednowęglowych i oddawaniu ich głównie do syntezy puryn. Niedobór kwasu foliowego zaburza syntezę puryn , a co tym idzie syntezę kwasów nukleinowych. Prawidłowa dieta zabezpiecza dowóz kwasu foliowego do organizmu.

WITAMINA B₁₂ .

Jest to kobalamina, a jej pochodne, wykazujące również aktywność biologiczną, to cyjanokobalamina, nitrokobalamina i inne. Kobalamina, znana również jako czynnik zewnętrzny Castle^,a , jest czynnikiem przeciwanemicznym . Czynnik wewnętrzny jest produkowany przez błonę śluzową żołądka i dopiero połączenie w kompleks czynnika wewnętrznego i zewnętrznego umożliwia jego wchłonięcie w jelicie. Niedobór tej witaminy manifestuje się zaburzeniami syntezy kwasów nukleinowych . Objawem niedoboru witaminy B₁₂ jest anemia makrocytarna, megaloblastyczna, zwana złośliwą lub niedokrwistością Addisona-Biermera. Dzienna dawka tej witaminy zwykle kilkakrotnie przekroczona , znajduje się w prawidłowej diecie .

WITAMINA H - BIOTYNA

Niedobór witaminy H może się objawiać się zapaleniem skóry, wypadaniem włosów, zaburzeniami wzrostu. Biotyna odgrywa rolę koenzymu dkarboksylaz . Do niedoborów dochodzi bardzo rzadko.

KWAS PANTOTENOWY.

Jest składnikiem koenzymu A. Bierze udział w reakcjach tworzenia acetylo- Co A,sukcynylo Co A, i malonylo Co A. Związki te mają olbrzymie znaczenie w przemianach metabolicznych organizmu człowieka.

KWAS paraaminobenzoesowy [ PABA ]

Stanowi część cząsteczki kwasu foliowego. Jest czynnikiem wzrostowym dla bakterii. Jego antagonistami są sulfonamidy o analogicznej budowie.. Wchodzą one w miejsce PABA , ale nie mogą spełniać funkcji, co powoduje hamowanie rozwoju bakterii.

SKŁADNIKI MINERALNE

Składniki mineralne klasyfikuje się w zależnościom zapotrzebowania na nie

1. Zapotrzebowanie na makroelementy wynosi powyżej 100 mg dziennie.

2. Zapotrzebowanie na mikroelementy [ pierwiastki śladowe ] wynosi poniżej 100 mg dziennie.

3. Niedobory większości składników mineralnych występują rzadko, a ich objawy związane z niedoborem niektórych składników mineralnych :

1. Niedobór wapnia może spowodować krzywicę u dzieci, a u dorosłych osteoporozę.

2. Miedż. Zespół Menkesa jest skutkiem niezdolności wchłaniania miedzi w jelitach.

3. Jod

1. Niewystarczające dostarczanie jodu z pożywieniem może być przyczyną powiększenia gruczołu tarczowego / wole / .

2. Przewlekły niedobór jodu prowadzi do niedoczynności tarczycy, której przyczyną jest niewystarczająca produkcja hormonów tarczycy. U dzieci jest przyczyną kretynizmu.

4. Niedobór żelaza może być przyczyną niedokrwistości, gdyż żelazo jest składnikiem hemoglobiny.

5. Niedobór cynku powoduje gorsze gojenie się ran.

6. Wapń jest składnikiem kości oraz bierze udział w przewodnictwie nerwowo-mięśniowym

7. Chlor pełni funkcję w równowadze elektrolitowej, i wydzielaniu żołądkowym.

8. Magnez składnik kości ; kofaktor enzymów

9. Fosfor składnik kości metabolitów.

10. Potas udział w równowadze wodno-elektrolitowej oraz bierze udział w przewodnictwie nerwowo-mięśniowym

11. Sód udział w równowadze wodno elektrolitowej ; udział w przewodnictwie nerwowo-mięśniowym.

12. Do mikroelementów należą następujące pierwiastki :chrom, kobalt, miedż, jod, żelazo , molibden, selen, cynk. Są one kofaktorami enzymów.

---