Fobie
fobie specyficzne i fobia społeczna
Lęk i unikanie obiektów lub sytuacji, które nie prezentują żadnego realnego zagrożenia.
Fobie specyficzne: wysokości, widoku krwi, zamkniętych i otwartych przestrzeni (7% mężczyzn i 16 %kobiet).
Fobia społeczna polega na unikaniu wykonywania czynności w obecności ludzi, aby uniknąć oceny z ich strony (11%mężczyzn i 15% kobiet).
Najczęściej ma początek w okresie adolescencji.
Może współwystępować z innymi zaburzeniami, jak depresja i używanie alkoholu, zaburzenie osobowości unikającej, lęk zgeneralizowany (Witchen i in., 1999).
Fobia specyficzna -kryteria diagnostyczne
A. Wyraźny i stały strach, wyolbrzymiony lub nieuzasadniony wywołany przez obecność lub przewidywanie obecności określonego przedmiotu lub sytuacji.
(Lot samolotem, wysokość np. góry, burza, zwierzęta -koty, pająki węże, zastrzyk, widok krwi, udławienie się, zwymiotowanie, zarażenie się jakąś chorobą.
B. Kontakt z bodźcem lękotwórczym wywołuje natychmiastową reakcję strachu, która może przybrać formę paniki.
C. Osoba rozpoznaje, że strach jest nadmierny.
D. Osoba unika sytuacji wywołujących lęk a jeśli w nich się znajdzie przeżywa lęk lub przykrość.
E. Unikanie tych sytuacji przeszkadza w normalnym funkcjonowaniu.
F. Lęk i unikanie nie znajduje lepszego wyjaśnienia w innych zaburzeniach lękowych.
Fobia społeczna -kryteria diagnostyczne
A. Intensywny, stały strach przed jedną lub wieloma sytuacjami społecznymi, w których ma miejsce kontakt z ludźmi. Występuje obawa, że własne zachowanie wywoła negatywną ocenę a co za tym idzie upokorzenie lub zażenowanie.
B. W tych sytuacjach społecznych powstaje lęk, który może przybierać postać paniki.
C. Osoba rozpoznaje, ze lęk jest nadmierny lub nieuzasadniony.
D. Osoba unika tych sytuacji, ponieważ reaguje w nich lękiem lub przykrością.
E. Unikanie tych sytuacji przeszkadza w normalnym funkcjonowaniu.
F. Lęk nie jest spowodowany zażyciem jakiejś substancji, chorobą somatyczną, i nie znajduje lepszego wyjaśnienia w innych zaburzeniach lękowych.
G. Nie zalicza się tu lęku związanego z chorobami somatycznymi lub zaburzeniami psychicznymi, jak lek przed jąkaniem i drżeniem w chorobie Parkinsona lub zachowaniem związanym z jedzeniem w anoreksji.
Etiologia fobii-wyjaśnienie psychoanalityczne
obrona wobec lęku związanego z wypartymi impulsami id.
Psychoanaliza -fobia jest obroną wobec lęku związanego z wypartymi impulsami id.
Ten lęk jest przemieszczony z impulsów id na obiekt lub sytuację, które mają symboliczny związek z impulsami.
Te obiekty lub sytuacje stają się fobicznymi bodźcami, np. winda lub zamknięta przestrzeń.
Przez unikanie tych bodźców osoba unika zajmowania się wypartymi konfliktami.
Fobia jest sposobem ego chronienia przed konfrontacją z dziecięcym wypartym konfliktem. Np. przemieszczenie lęku z osoby ojca na konie i lęk przed wyjściem z domu w obawie spotkania konia.
Etiologia fobii - wyjaśnienie behawioralne
warunkowanie klasyczne + warunkowanie sprawcze
Fobia jest wyuczona jako reakcja unikania drogą warunkowania klasycznego - osoba uczy się bać neutralnych bodźców , jeśli jest to skojarzone z bólem lub lękiem.
Następnie uczy się redukować uwarunkowany lęk przez ucieczkę lub unikanie (neutralnych bodźców).
Redukowanie lęku jest wzmocnieniem negatywnym reakcji lęku i reakcja lęku jest utrzymywana przez to wzmocnienie (uczenie się przez warunkowanie sprawcze)
Etiologia fobii - wyjaśnienie behawioralne
warunkowanie klasyczne
Występowanie niepożądanego lęku może zapoczątkować jedno intensywne doznanie lękowe powstałe podczas tragicznego wydarzenia lub wielokrotnie powtarzające się doznanie lęku o mniejszej intensywności, wywoływane przez szereg podobnych zdarzeń. Doznanie lęku w jednej sytuacji czyni osobę bardziej wrażliwą na kolejne podobne doznania.
Na przykład lęk przed wystąpieniem publicznym lub koncentrowaniem na sobie uwagi może być zapoczątkowany sytuacją szkolną, gdy dziecko czyta, myli się, uczniowie lub nauczyciel się śmieją, a po niej następują kolejne podobne sytuacje, które wzmagają lęk.
Etiologia fobii -wyjaśnienie behawioralne
uczenie się zastępcze
Pewne lęki mogą być warunkowane drogą modelowania przez naśladowanie reakcji innych.
Lęk powstały na podstawie błędnych informacji może być przekazywany w sposób niewerbalny, na przykład dziecko widzi, że matka reaguje przerażeniem na widok owadów, i wnioskuje, że owady są niebezpieczne.
Eksperyment (Bandura i Rosental 1966) osoby obserwujące kogoś , kto był podłączony do aparatury elektrycznej i reagował po dzwonku cofaniem reki z poręczy fotela i wyrazem twarzy wyrażającym ból. Po kilku razach, obserwatorzy reagowali lękiem (pomiary reakcji fizjologicznych) na dźwięk dzwonka.
Eksperyment (Mineka i in. 1984) młode małpy , które obserwowały rodziców okazujących lęk przed wężami, nabywały trwałą reakcję lękową.
Etiologia fobii społecznej -wyjaśnienie behawioralne
brak umiejętności społecznych
Teoria behawioralna wyjaśnia, że w przypadku fobii społecznej osoba nie wie jak się zachować i i czuje się niekomfortowo w towarzystwie. I jest krytykowana za to (Twentyman i McFall 1975).
Etiologia fobii - wyjaśnienie poznawcze
warunkowanie klasyczne + komponent poznawczy
■ Teoria poznawcza wyjaśnia dlaczego fobie się utrzymują. Kluczem do warunkowania lęku jest bodziec bezwarunkowy awersyjny w postaci pobudzenia organizmu (nieprzyjemne doznania i lęk) i błędna konkluzja, że dana sytuacja jest zagrażająca (np.widok węża, lub grupy ludzi). Ponieważ pierwsza ocena bodźca jako zagrażający jest wyparta i nie została z tego powodu przepracowana intelektualnie, lęk jest wywoływany przez poznawcze procesy niedostępne świadomości. A osoba przejawiająca fobię uważa, że jest lęk jest nieracjonalny (Amir , i in 1998).
■ W utrzymaniu fobii pośredniczy wynikająca z doświadczenia sytuacji wywołującej lęk, konkluzja, że się nie było w stanie kontrolować otoczenia (Mineka i Zinbarg 1996) i przekonanie, że wydarzenie będzie miało miejsce w przyszłości (DiNardo i in. 1988; Mathews i MacLeod1994). Na podstawie tych przekonań powstaje oczekiwanie, że wydarzenie się powtórzy i nie będzie się w stanie wtedy kontrolować otoczenia.
■ Badanie potwierdzające, że osoby z fobią społeczną utrzymują bardziej negatywne przekonania na własny temat niż osoby z bez fobii.
W tym badaniu porównano myśli osób z lękiem społecznym i przeciętnych w sytuacji neutralnej i w sytuacji gdy obie grupy były krytykowane pokazuje, że osoby z lękiem społecznym tworzyły bardziej negatywne myśli na własny temat . Np. W reakcji na krytykę myślały: „Jestem odrzucony „ I „Nie mam gdzie się udać”. Lub „Jestem nudny, więc nie powinienem rozmawiać” (Davidson i Zighelboim 1987).
Etiologia fobii - wyjaśnienie biologiczne
Czynniki genetyczne - funkcjonowanie autonomicznego układu nerwowego
Dziedziczenie odgrywa ważną rolę w rozwoju fobii.
Autonomiczny układ nerwowy jest zaangażowany w dużym zakresie w reakcje lęku. Dlatego jego funkcjonowanie ma znaczenie dla występowania reakcji lękowych.
Istnieją różnice osobnicze w łatwości pobudzenia autonomicznego układu nerwowego przez bodźce z otoczenia.
Ten wymiar aktywności autonomicznego układu nerwowego został nazwany stabilność -labilność (Lacey 1967). Osoby, których układ autonomiczny łatwo ulega pobudzeniu przez szeroką skalę bodźców, łatwo reagują lękiem.
Z kolei, uważa się, że labilność autonomicznego układu nerwowego jest do pewnego stopnia genetycznie zdeterminowana (Gobbay1992).
Potwierdzenie w badaniach
■Wśród niemowląt czteromiesięcznych jest podgrupa, która reaguje pobudzeniem i płaczem na zabawki, rośliny lub tym podobne neutralne bodźce. Ten odziedziczony schemat zachowania stanowi podłoże dla powstania fobii w późniejszym okresie życia (Kagan i Snidman 1997).
Te dzieci łatwo reagujące pobudzeniem i płaczem pięć razy częściej rozwijały fobię niż dzieci nie reagujące w ten sposób (Biderman i in. 1990).
Etiologia fobii - wyjaśnienie biologiczne
Czynniki genetyczne - funkcjonowanie autonomicznego układu nerwowego
Badania wskazują, że
■fobia przed widokiem krwi i zastrzykiem - u 61% krewnych pierwszego stopnia występuje (Ost 1992).
■inny rodzaj fobii specyficznych i fobia społeczną występują w podobnych proporcjach u krewnych (Fryer i in. 1995;Stein i in. 1998).
■Bliźniaki częściej mają te samą fobię niż rodzeństwo niebliźniacze (Kendler i in 1999).
Uwaga
■ Bliscy krewni dzielą geny, ale też obserwują siebie i wpływają na siebie Nie widomo, czy decydują wspólne geny, czy obserwowanie zachowania czy jedno drugie.
Zaburzenia paniki
Zaburzenie paniki -kryteria diagnostyczne
A. Nawracające, niespodziewanie ataki paniki bez uchwytnego bodźca wyzwalającego.
Nagle pojawiają fizjologiczne symptomy, zawroty głowy, oddychanie jest utrudnione, palpitacja serca, ból w klatce piersiowej, poczucie dławienia i duszenia w gardle, poty i drżenie, nudności, bicie serca, drżenie ciała, przerażenie.
Towarzyszy mu depersonalizacja - poczucie przebywania na zewnątrz ciała i derealizacja-poczucie , że świat nie jest realny; poczucie utraty kontroli nad własnym zachowaniem, poczucie, że się oszaleje, lub że się umiera.
Pojawia się często - raz na tydzień lub częściej; trwa kilka minut, rzadko godzinami.
B. Martwienie się, że atak nastąpi w przyszłości i jego skutkiem będzie brak kontroli, zawał lub obłęd.
C. Napady paniki nie są skutkiem zażycia jakiejś substancji lub choroby.
D. Nie da się ich wyjaśnić lepiej innymi zaburzeniami lękowymi. Np. jeśli ataki lęku dają się powiązać z bodźcem, to odzwierciadla to obecność fobii.
Zaburzenia paniki z agorafobią -
kryteria diagnostyczne
A. Lęk przed przebywaniem w miejscach publicznych i niemożnością ucieczki lub znalezienia pomocy w wypadku napadu paniki.
(Lęk przed wystąpieniem ataku paniki w miejscu publicznym).
B. Unikanie miejsc publicznych, w których wystąpienie ataku paniki byłoby zawstydzające lub groźne w skutkach.
Unikanie przebywania poza domem, jazdy samochodem, przebywania w tłumie, podróżowania i przebywanie w tych sytuacjach z inną osobą.
Częstość występowania zaburzenia paniki i współwystępowanie z innymi zaburzeniami
2% mężczyzn i 5% kobiet przejawia zaburzenie paniki (Kessler i in. 1994).
Zaczyna się ono w okresie adolescencji i ma związek ze stresującymi wydarzeniami
(Polard i in 1989).
Może współwystępować z innymi zaburzeniami lękowymi, jak fobie, lęk zgeneralizowany; ponadto z depresją, alkoholizmem, i z zaburzeniami osobowości.
Etiologia - wyjaśnienie poznawcze
Interpretacja objawów chorób fizycznych powodujących palpitację serca lub zawroty głowy jako groźne w skutkach powoduje przerażenie i prowadzi do powstania zaburzenia paniki (Asmundson i in. 1998; Hamada i in 1998).
Podstawą biologiczną zaburzenia paniki jest nadmierna aktywność autonomicznego układu nerwowego (Barlow 1988) i tendencja do martwienia się fizjologicznymi sensacjami, jak kołatanie serca, zawroty głowy, brak tchu, duszności. Gdy pojawia się stan pobudzenia fizjologicznego tego typu w ciele, pojawia się także interpretacja w umyśle, że sensacje te są groźne w skutkach np. że się umrze.
Powstaje błędne koło: lęk prowadzi do zwiększonej aktywności autonomicznego układu nerwowego; ta aktywność jest interpretowana w katastroficzny sposób, co podnosi poziom lęku. I w końcu doznania cielesne nasilają się do rozmiarów pełnego ataku paniki (Craske i Barlow 1993).
Następnie oczekiwanie kolejnego ataku paniki powoduje, że gdy występują sensacje fizjologiczne, wzrasta poziom lęku i na zasadzie błędnego koła prowadzi do ataku paniki.
Etiologia - wyjaśnienie biologiczne
czynniki genetyczne
Istnieją genetyczne czynniki predysponujące do wystąpienia zaburzenia. Badania wskazują, że
■Krewni chorego przejawiają zaburzenie ( Goldstein 1997).
■Bliźniaki jednojajowe częściej przejawiają zaburzenie niż bliźniaki dwujajowe. Jeśli jedno z jednojajowych cierpi na ataki paniki, to prawdopodobieństwo, że drugie także na nie cierpi wynosi 25-30%. Jeśli jedno z bliźniąt dwujajowych cierpi na to zaburzenie, to prawdopodobieństwo , że drugie także na nie cierpi wynosi 10-15% (Torgersen 1983).
■Lęk związany z sensacjami fizjologicznymi w ciele występuje w rodzinie (Stein i in 1999).
Etiologia - wyjaśnienie biologiczne
czynniki genetyczne
Hipoteza - Osoby z atakami paniki mają rozregulowany system w mózgu odpowiedzialny za walkę i ucieczkę. Skutkiem braku hamowania tego systemu (i skutkiem braku łagodzenia wzbudzonej już reakcji alarmowej) jest wybuch paniki.
Na skutek niedoboru serotoniny proces hamowania reakcji walki i ucieczki jest niedostateczny i niewystarczające jest łagodzenie wzbudzonej reakcji alarmowej. (Normalnie neurony zawierające noropinefrynę w systemie walki i ucieczki są kontrolowane przez neurony serotoniny).
Etiologia - wyjaśnienie biologiczne
czynniki genetyczne
Podstawy powyższej hipotezy w wynikach badań
■ Podając osobom cierpiącym na zaburzenie paniki mleczan sodu , który wywołuje szybki i płytki oddech i kołatanie serca wywołuje się u nich atak paniki. Podczas gdy osoby bez zaburzenia nie doświadczają po podaniu go ataku paniki (Charney i in. 1987).
■ Mózg osób z paniką po wlaniu mleczanu sodu inaczej reaguje niż mózg osób bez paniki. Cechuje się nienormalnie nasilonym przepływem krwi i zużyciem tlenu w obszarach mózgu związanych z lękiem. Dotyczy to miejsca sinawego, które jest częścią systemu odpowiedzialnego za walkę i ucieczkę (Reiman i in. 1986).
■Więcej jest receptorów GABA = neuronów serotoniny) w mózgach osób bez zaburzenia paniki i mniej w mózgach osób z zaburzeniem paniki (Malizia 1998).