INDYWIDUALNY

PROGRAM EDUKACYJNY

DLA UCZNIA UPOŚLEDZONEGO

W STOPNIU GŁĘBOKIM

OPRACOWAŁA

mgr Daniela Ryzińska- Gulan

Spis treści

Wstęp ………………………………………………………………….... 2

Charakterystyka programu ……………………………………………… 3

Cele edukacyjne ……………………………………………………….... 4

Informacja o uczniu …………………………………………………….. 5

Treści edukacyjne ……………………………………………................. 6

Sposoby realizacji ( metody, przykłady ćwiczeń) ……………………… 9

Ocena postępów ucznia ………………………………………………… 13

1

Wstęp

Dziecko głęboko upośledzone to dziecko z największymi deficytami rozwojowymi. Zaburzone są wszystkie sfery funkcjonowania. Czynności orientacyjno-poznawcze na najniższym poziomie, często brak spostrzegania, uwagi mimowolnej do cząstkowego jej występowania. Wydają przeważnie nieartykułowane dźwięki, ale można nauczyć je prostych pojedynczych wyrazów, zrozumienia prostych słów. Okazują proste emocje - zadowolenia i niezadowolenia, okazują też przywiązanie do osób. Występują częste wahania nastroju. Nie potrafią samodzielnie dbać o bezpieczeństwo, mogą nauczyć się prostych nawyków, wymagają stałej opieki.

30 stycznia 1997 roku Minister Edukacji Narodowej wydał rozporządzenie w Sprawie zasad organizowania zajęć rewalidacyjno- wychowawczych dla dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim.

Właśnie wtedy, po raz pierwszy w Polsce uregulowano prawo do nauki tych osób, zgodnej z jej potrzebami i możliwościami.

Edukacja osób upośledzonych powinna więc opierać się na specjalnie opracowanych Indywidualnych Programach Edukacyjnych.

2

Charakterystyka programu

Indywidualny Program Edukacyjny dla ucznia upośledzonego w stopniu głębokim opracowany został dla konkretnego dziecka - Kamila R.

Może on być jednak wykorzystany przez nauczycieli, którzy pracują z dzieckiem o podobnym poziomie funkcjonowania.

Indywidualny program edukacyjny, aby mógł spełniać jak najlepiej swój cel czyli, ułatwiać planowanie i organizację pracy rewalidacyjno- wychowawczej powinien zawierać:

- pełny komplet informacji o uczniu ( nieodzowna jest więc znajomość jego aktualnego stanu psychofizycznego, przyczyn tego stanu i rokowań odnośnie dalszego funkcjonowania)

- odpowiednio dobrane do potrzeb i możliwości ucznia treści związane z wychowaniem i kształceniem.

Przydatne jest to, co ułatwia mu samoobsługę (a więc uwzględnia relację

„ja z samym sobą”) oraz funkcjonowanie w określonym środowisku społeczno - przyrodniczym (relację „ja-otoczenie”)

- sposoby realizacji zaplanowanych treści.

Każdy uczeń posiada indywidualne tempo i rytm rozwoju i nie można przewidzieć ile czasu zajmie mu opanowanie jakiejś umiejętności (czyli zrealizowanie celu), można jedynie zaplanować to, co nauczyciel ma ćwiczyć z uczniem, by mógł on daną umiejętność opanować.

3

Cele edukacyjne

Celem nadrzędnym nauczania dziecka głęboko upośledzonego jest osiągnięcie przez niego optymalnego poziomu rozwoju, pozwalającego na możliwie największą samodzielność i komfort psychiczny dla niego i otoczenia.

Zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze powinny, więc obejmować:

- naukę nawiązywania kontaktów w sposób odpowiedni do potrzeb i możliwości dziecka

- kształtowanie sposobu komunikowania się z otoczeniem na poziomie odpowiadającym indywidualnym możliwościom ucznia (werbalnie lub pozawerbalnie)

- usprawnianie ruchowe i psychoruchowe w zakresie dużej i małej motoryki, wyrabianie orientacji przestrzennej

- wdrażanie do osiągania optymalnego poziomu samodzielności w podstawowych sferach życia

- rozwijanie zainteresowań otoczeniem, wielozmysłowe poznawanie tego otoczenia, kształtowanie umiejętności funkcjonowania w nim

- kształtowanie umiejętności współżycia w grupie

- naukę celowego działania dostosowanego do wieku, możliwości i zainteresowań dziecka oraz jego udziału w ekspresyjnej aktywności.

4

Informacja o uczniu

Kamil R. - lat 12

Na podstawie badań specjalistycznych stwierdzono upośledzenie w stopniu głębokim.

Chłopiec wymaga stałej opieki dorosłych. Jest niesamodzielny w podstawowych czynnościach samoobsługowych. Nie sygnalizuje potrzeb fizjologicznych, nie je samodzielnie. Mowa niewykształcona, wydaje pojedyncze dźwięki (a, u ). W domu chodzi samodzielnie, poza domem podtrzymywany za jedną rękę. Potrafi manipulować drobnymi przedmiotami. Bywa agresywny w stosunku do bliskich osób.

Chłopca należy rozwijać we wszystkich sferach aktywności.

5

Treści edukacyjne

Treści edukacyjne ujęte zostały w 3 grupach:

- samoobsługa i zaradność życiowa

- sprawności i umiejętności ułatwiające poznawanie świata, funkcjonowanie w nim

- terapia wspierająca.

I Samoobsługa i zaradność życiowa

Treści edukacyjne zawarte w tym dziale związane są z rozwijaniem poczucia świadomości własnego ciała, jego schematu i orientacji w przestrzeni oraz samoobsługi prowadzącej do niezależności od innych w prostych zadaniach życia codziennego i zaspakajaniu własnych elementarnych potrzeb.

1. Posiłki:

- spożywanie pokarmów płynnych, mas papkowych, pokarmów stałych

- odgryzanie, dokładne gryzienie, żucie i przełykanie

- picie z kubka

- estetyczne spożywanie posiłków.

2. Ubieranie się:

- współdziałanie przy ubieranie i rozbieraniu

- samodzielne nakładanie i zdejmowanie niektórych części odzieży

3. Higiena osobista:

- podejmowanie próby nauczenia dziecka podstawowych czynności samoobsługowych

- mycie i wycieranie rąk, twarzy.

4. Potrzeby fizjologiczne:

- sygnalizowanie potrzeb.

5. Zachowanie w sytuacjach niebezpiecznych:

- dostrzeganie czynników zagrażających zdrowiu i życiu.

6. Autoorientacja:

- świadomość własnego ciała

- orientacja w jego schemacie

- orientacja w przestrzeni

- identyfikacja z własnym imieniem.

7. Funkcjonowanie w środowisku:

- uczenie akceptowanego przez innych sposobu kontaktu

- eliminowanie agresji w stosunku do najbliższych

- adekwatne reagowanie na polecenia

- dbanie o porządek i czystość otoczenia.

6

II. Sprawności i umiejętności ułatwiające poznanie świata, funkcjonowanie w nim.

Usprawnienie psychoruchowe dziecka głęboko upośledzonego jest podstawą do osiągania przez niego samodzielności w życiu i kontaktu z otaczającym światem.

1. Motoryka duża:

- ćwiczenie płynności i koordynacji ruchów całego ciała

- wchodzenie korkiem dostawnym i naprzemiennym po schodach

- samodzielne chodzenie po płaskim terenie, omijanie przeszkód

- samodzielne chodzenie po nierównym terenie

- wstawanie z siadu płaskiego i klęku

- ćw. równoważne w różnych pozycjach

- ćw. wzmacniające mięśni górnej i dolnej partii ciała - czworakowanie, wspinanie, wymach, rzucanie, turlanie, skłony

- ćw. wyprostne

- ćw. stóp.

2. Motoryka mała, koordynacja wzrokowo-ruchowa

- chwytanie i trzymanie przedmiotów różnej wielkości i kształtu

- przekładanie przedmiotów z jednej ręki do drugiej, z miejsca na miejsce

- przesypywanie, przelewanie, mieszanie

- uderzanie i klaskanie

- toczenie i wałkowanie mas plastycznych

- gniecenie, darcie papieru

- manipulowanie różnymi przedmiotami - odkręcanie i zakręcanie wieczka słoika, pudełka, wkładanie mniejszych przedmiotów w większe itp.

3. Percepcja, integracja sensoryczna i myślenie

- wyróżnianie bodźców z otoczenia

- kojarzenie bodźca ze źródłem

- wskazywanie lokalizacji źródła dźwięku

- kojarzenie przedmiotów, czynności z ich nazwą.

4. Komunikowanie się

A. Odbieranie informacji:

- rozumienie komunikatów mówionych, przekazywanych za pomocą alternatywnych i wspomagających środków porozumiewania się

B. Nadawanie informacji:

- przekazywanie komunikatów za pośrednictwem znaków, symboli oraz innych alternatywnych środków porozumiewania się.

7

III. Terapia wspierająca

- obniżanie nadmiernego napięcia mięśniowego

- masaż całego ciała

- relaksacja bierna i czynna

- ćw. kształcące uwagę i pamięć

- rozwijanie aktywności własnej i mobilizowanie do działania.

8

Sposoby realizacji

I. Metody pracy

1. Organizujące zajęcia (najważniejsze jest to w jaki sposób porządkują zajęcia, nie skupiają się na treści)

a) warunkowanie instrumentalne (metoda kar i nagród)

Celem jest nauczenie lub zlikwidowanie pewnych nawyków.

Kara lub nagroda musi występować zaraz po zachowaniu.

b) metoda nauczania funkcjonalnego - uczenie przez czynności dnia

codziennego

- czynności samoobsługowe

- przygotowywanie posiłków

- czynności porządkowe.

2. Metody rozwijające funkcje oraz umiejętności motoryczne.

A) Metody rozwijające świadomość własnego ciała.

a) Metoda Knillów.

Metoda ta wywodzi z założenia, że rozwój osobowości każdego człowieka opiera się na gromadzeniu, organizowaniu i wykorzystywaniu wiedzy o samym sobie

b) Metoda W. Sherborne.

Metoda ta skierowana jest na: poznanie własnego ciała, rozbudzanie pewności siebie, nawiązywanie kontaktów z innymi ludźmi, rozbudzanie umiejętności twórczych.

B) Metody rozwijające poszczególne zmysły i koordynację.

a) Metoda M. Frostig - skupia się na spostrzeganiu (ćwiczenie spostrzegania, wyłanianie przedmiotu z tła, spostrzeganie przedmiotu w przestrzeni).

b) Metoda Porannego Kręgu - wielozmysłowe poznawanie świata.

c) Metoda hipoterapii, muzykoterapii.

C) Metody rozwijające własną aktywność.

a) Metoda W. Sherborne.

b) Metoda niedyrektywnej terapii zabawowej.

Opiera się na spontanicznej zabawie dziecka.

c) Techniki relaksacyjne (Technika Jacobsona)

d) Metoda Malowania Dziesięcioma Palcami.

9

II. Przykłady ćwiczeń rozwijających poszczególne sfery.

Motoryka duża

1. Klaskanie.

Dziecko sadzamy na kolanach, twarzą do siebie. Klaszczemy powoli w dłonie, wymawiając lub śpiewając prostą frazę. Bierzemy ręce dziecka i powtarzamy frazę, klaszcząc w dłonie. Powtarzamy zabawę, stopniowo ograniczając swoją pomoc. W końcu dotykamy jego rąk w celu wskazania, że ma klaskać.

2. Sięganie po przedmiot.

Zawieszamy na cienkiej gumce małą kolorową zabawkę i mocujemy na lampie. Dziecko wyciąga ręce, chwyta, odbija, buja.

3. Zabawy balonem, piłką.

- odbijanie balonu zaczepionego na gumce do lampy - ćw. w siadzie, w staniu, najpierw z podtrzymywaniem dziecka, w miarę nabywania równowagi, samodzielnie

- toczenie piłki rękoma, nogami; rzucanie, chwytanie, odbijanie o ścianę w siadzie, w staniu, w leżeniu

4. Ćwiczenia na dużej piłce.

Dziecko kładziemy brzuchem na piłce i podtrzymując za uda, kołyszemy w różne strony, to samo w siadzie.

5. „Wiatraczek”.

Zawiązujemy dziecku do nadgarstka kolorowe tasiemki i mówiąc „wiatraczek” pomagamy mu wykonywać obroty ramion, na zmianę raz jedną, raz drugą ręką. W kolejnym etapie, na słowo „wiatraczek” dziecko samodzielnie wykonuje obroty.

Motoryka mała

1. Wyjmowanie przedmiotów z pudełka bez patrzenia.

W kartonowym pudełku wycinamy otwór takiej wielkości, aby dziecko łatwo wkładało do niego rękę. Kładziemy 3 średniej wielkości przedmioty ( np. klocek, łyżeczka, piłeczka) na stole i przykrywamy pudełkiem.

10

Prowadzimy rękę dziecka przez otwór, pomagamy zlokalizować jeden z przedmiotów i wyciągnąć go. Gdy dziecko opanuje zadanie, ilość przedmiotów powinna być zwiększana lub zmniejszana, a pudełko należy zmienić na większe, aby znalezienie przedmiotu wymagało poszukiwań na większej przestrzeni.

2. Zabawa papierowymi kulkami.

Dziecko gniecie kartki papieru, rzuca je po pokoju, a następnie zbiera i umieszcza w wyznaczonym miejscu (pojemniku).

Wrzucamy papierowe kule dziecku za koszulkę, zadaniem jego jest je uwolnić, wyjąć stamtąd.

3. Zabawa z wodą.

W dużej misce z wodą umieszczamy różne przedmioty. Jedne lekkie i utrzymująca się na wodzie, inne ciężkie - tonące. Dziecko chwyta przedmioty, wyjmuje je.

4. Zabawa plasteliną.

Dziecko ugniata plastelinę, toczy wałeczek, odrywa małe kawałki i umieszcza je na tacce.

5. „Skarbonka”.

W wieczku plastikowego pojemnika po margarynie wycinamy dostatecznie dużą szczelinę, by monety swobodnie przez nią przechodziły. Rozsypujemy na dywanie kilka monet. Dziecko ruchami kciuka i palca wskazującego podnosi monety i wkłada przez szczelinę do pudełka.

Koordynacja wzrokowo - ruchowa.

1. Ustawianie wieży z klocków.

Na stole kładziemy cztery klocki. Demonstrujemy dziecku, jak ustawiać klocki, by zbudować wieżę. Następnie układamy klocki w poprzednim położeniu. Jeden z klocków układamy przed dzieckiem. Bierzemy jego rękę, naprowadzamy na klocek i umieszczamy go na klocku ustawionym przed dzieckiem. Powtarzamy ćwiczenie z trzecim i czwartym klockiem.

2. „Pudełko na patyczki”.

W wieczku pudełka po butach wycinamy cztery otwory, w każdym z nich umieszczamy 4 patyczki (mogą być to np. kredki). Manipulujemy ręką dziecka tak, aby wyjęło je i położyło na stole. Na zapowiedź „ włóż go tu” dziecko umieszcza patyczek w otworze. Gdy wszystkie patyczki zostaną umieszczone w

otworach, ćwiczenie powtarzamy.

11

Pomagamy dziecku jeśli nie rozumie polecenia.

3. Układanki.

Przed dzieckiem umieszczamy kartonowy pojemnik do jaj. Dajemy mu do ręki kasztana, wskazujemy jedno z pustych zagłębień i mówimy „włóż tu”. Jeżeli dziecko nie zrozumie, to pomagamy mu wykonać właściwe ruchy. Robimy tak ze wszystkimi zagłębieniami.

4. Piramida z kółek.

Ćwiczymy z dzieckiem wkładanie kółek na palik. Mówimy dziecku „popatrz” i pokazujemy, jak nakładać kółko na palik. Następnie zdejmujemy je i ponownie nakładamy. Dajemy dziecku do ręki drugie kółko i mówimy „nałóż je”. W razie potrzeby prowadzimy jego rękę.

12

Ocena postępów ucznia

Zmiany zachodzące w uczniu głęboko upośledzonym w wyniku oddziaływań rewalidacyjno - wychowawczych mają ogromne znaczenie dla samego ucznia jak i dla nauczyciela.

W tej pracy sukcesy zdarzają się stosunkowo rzadko i są niewielkie. Powolne zmiany często nie zostają zauważone, jeżeli nie prowadzi się systematycznych notatek. Doprowadza to do pesymizmu i wypalenia zawodowego nauczyciela. Do oceny postępów ucznia Kamila R. wykorzystałam metodę zaproponowaną przez pana Jacka Kielina. Metoda ta umożliwia rejestrację drobnych zmian. Wszystkie wskaźniki rozwojowe podzielone zostały na jedenaście skal. Każdej skali przyporządkowana jest karta obserwacji. Co pewien czas (np. na początek i na koniec roku szkolnego) zestawiamy umiejętności dziecka na „profilu osiągnięć ucznia”.

13

---