Uniwersytet Trzeciego Wieku (fr. Universités: du Troisieme Age, Tous Ages, du Temps Libre, UNI3, des Aînés, ang. University of the Third Age, U3A) - placówka dydaktyczna dla osób w podeszłym wieku. Celem działania jest poprawa jakości życia osób starszych.
Idea UTW
Celem działalności uczelni jest aktywizacja ludzi starszych, a także „wykorzystanie potencjału osób starszych na rynku pracy - wiedzy, umiejętności i doświadczenia życiowego, dla rozwoju gospodarczego i społecznego kraju.”
Starsze pokolenia, przeżywające swoją młodość w czasach wojny, często miało wybór
nauka czy obrona Ojczyzny i przeważnie decydowało się na to drugie. Tacy ludzie mają psychologiczne braki w potrzebach samorozwoju, kształcenia się, zdobywania nowych umiejętności. Jeśli uświadomią je sobie i zechcą nadrobić, UTW dają im tę szansę.
Uczelnie są dla nich także miejscem spotkań z podobnymi do nich osobami, które muszą stawiać czoła wielu problemom w tym jednemu, głównemu - problemowi braku akceptacji ze strony młodych.
Poza tym, po latach wychowywania dzieci i współuczestnictwie w wychowywaniu wnuków, niekiedy utracie współmałżonka i znajomych, nadmiar czasu może być bardzo szkodliwy. W takim przypadku nowa pasja staje się balsamem dla zbolałej duszy, pozwala ponownie otworzyć się na świat i zaakceptować go takim, jakim się stał się bez bliskich ludzi.
Wielu seniorów jest wciąż sprawnych, nie znosi bezczynnego siedzenia w czterech ścianach, potrzebuje pretekstu do wyjścia z domu. Jedną z form aktywizacji starszych ludzi są uniwersytety trzeciego wieku, które stwarzają możliwości ciągłego poszerzania wiedzy, pobudzają do aktywizacji społecznej w interesie jednostki i ogółu, ułatwiają nawiązywanie przyjaźni, zapewniają możliwość dbania o kondycję fizyczną.
Typy UTW
Podział ze względu na kryterium siły związku z uczelniami wyższymi:
model francuski - UTW ściśle związane z ośrodkami akademickimi, cechuje je wysoki poziom działalności dydaktycznej i naukowo-badawczej, zróżnicowane pod względem form organizacyjnych (pełna integracja z uczelnią, ścisła współpraca lub niezależność od uczelni)
model brytyjski - oparty na samokształceniu i samopomocy seniorów, bez wsparcia ze strony uczelni wyższych
Oferta programowa
wykłady, seminaria, konwersatoria
lektoraty języków obcych
sekcje lub koła zainteresowań
kluby i zespoły tematyczne
warsztaty artystyczne
zajęcia ruchowe, rekreacyjne, rehabilitacyjne
imprezy kulturalne, turystyczne i okolicznościowe
kursy, szkolenia, poradnictwo
w niektórych uniwersytetach wprowadzono zajęcia wakacyjne: wyjazdy, wczasy, rekreacja seniorów podczas lata.
Finansowanie
składki członkowskie ustalane dla danej uczelni
dofinansowanie z budżetu miasta lub regionu
różne formy sponsoringu
granty
wypracowane przez uczelnię środki
Wyjątek - uniwersytety finansowane przez państwo, np. w Hiszpanii
Potrzeba tworzenia UTW
Obecnie osoby starsze stanowią prawie 13% polskiego społeczeństwa, a liczy się, że za 15 lat będą już stanowić 17% ogółu ludności w Polsce. Przemiany ekonomiczne, gospodarcze, postęp techniczny i ekonomiczny sprawiły, że to właśnie ta grupa polskiego społeczeństwa najmniej zyskała na tych przeobrażeniach jakie dokonywały się na świecie i w Polsce w ostatnich latach. Często osoby te musiały rezygnować z dalszej edukacji, z przyczyn ekonomicznych czy losowych.
W efekcie tego pozostają niezaspokojone takie potrzeby jak:
potrzeba samokształcenia,
potrzeba poznawania środowiska,
potrzeba poszerzania wiedzy i umiejętności,
potrzeba wykonywania społecznie użytecznych działań,
potrzeba bycia uznanym za część społeczeństwa, grupy,
potrzeba wypełnienia wolnego czasu,
potrzeba utrzymywania więzi towarzyskich,
potrzeba stymulacji psychicznej i fizycznej,
także możliwość realizacji młodzieńczych marzeń, które były dotychczas nie do pogodzenia z życiem zawodowym i obowiązkami wobec rodziny.
Początki powstania UTW
Początki ruchu uniwersytetów trzeciego wieku sięgają roku 1972. W tym też czasie profesor Uniwersytetu w Tuluzie Pierre Vellas zorganizował spotkanie 40 seniorów, aby zorientować się czego oczekują od uniwersytetu.
Wówczas stworzono trzy postulaty:
potencjał medyczny uniwersytetu powinien służyć propagowaniu wiedzy na temat utrzymania zdrowia w wieku starczym,
upowszechniana wiedza o kulturze powinna być wzbogacona o doświadczenie i wiedzę ludzi starszych,
potencjał badawczy powinien zostać zmobilizowany dla rozwiązywania problemów ludzi starszych oraz starości.
Zarys edukacji ludzi starszych można podzielić na dwa okresy. Pierwszy trwający do końca lat 60-tych traktował kształcenie seniorów jako formę polityki społecznej. Zwolennikiem takiego pojmowania edukacji był Moody. Natomiast w latach siedemdziesiątych McClusky wysunął tezę o pozytywnej naturze edukacji i potencjale, który posiada każda osoba bez względu na wiek. Pogląd ten zdają się podzielać zarówno twórcy ruchu uniwersytetów trzeciego wieku, jak i elderhostel[20].
Często trudno jest oddzielić instytucje edukacyjne przeznaczone dla ogółu dorosłych od tych, których programy skierowane są do seniorów albowiem jedne wyrastają z drugich. W krajach skandynawskich początkowe oferty dla osób starszych w ramach oświaty dorosłych zostały w dużej mierze zastąpione przez specjalistyczną ofertę dla seniorów. We Francji uniwersytety trzeciego wieku zaczęły otwierać się dla ludzi w średnim wieku i młodszym. Inicjatywa tworzenia instytucji edukacyjnych dla seniorów zazwyczaj wychodziła od pojedynczych osób lub małych grup. Rzadziej pomysłodawcą tego typu działalności były władze państwowe czy samorządowe. Wyjątkiem są tu kraje Dalekiego Wschodu, a przede wszystkim Japonia[20].
UTW w Polsce
W wyniku współpracy i kontaktów naukowych profesor Haliny Szwarc z profesorem Pierrem Vellasem utworzyli uniwersytet trzeciego wieku w Warszawie. Pod nazwą Studium III Wieku, 12 listopada 1975 roku, inaugurowano pierwszy rok akademicki UTW.
Cele pierwszego UTW:
włączenie osób starszych do systemu kształcenia ustawicznego
aktywizacja intelektualna, psychiczna i fizyczna słuchaczy
opracowanie metod edukacji i wdrożenie profilaktyki gerontologicznej
prowadzenie obserwacji i badań naukowych (Informator Sekcji UTW przy PTG, 1987)
Intensywny rozwój UTW przypadł na lata 1975-1979 (powstały UTW we Wrocławiu, Opolu, Szczecinie, Poznaniu, Gdańsku, Łodzi). Po kilkuletniej przerwie, po roku 1982, zaczęły znów powstawać nowe tego typu instytucje. Po 1989 roku nastąpił dalszy rozwój UTW w wyniku zmian systemowych, jak również rosnącej populacji ludzi starszych w kraju. W ostatnich kilku latach nastąpiło przyspieszenie w rozwoju ruchu UTW w Polsce.
Polska była trzecim krajem na świecie (za Francja i Belgią), w którym rozwinął się ruch UTW. Nasz pierwszy UTW zaczął funkcjonować równocześnie z pierwszym UTW w Szwajcarii, we Włoszech i Kanadzie już w roku 1975. W 1975 r. Centrum Kształcenia Podyplomowego w Warszawie rozpoczęło szkolenie w zakresie gerontologii - klinicznej, eksperymentalnej i społecznej.
W 1976 roku, we Wrocławiu, powstaje drugi polski UTW, zorganizowany został przy współpracy H. Szwarc, pod kierownictwem Czesława Kępińskiego, powstał z inicjatywy Wojewódzkiej Rady Związków Zawodowych, Wydziału Zdrowia i Opieki Społecznej Urzędu Wojewódzkiego, dyrekcji Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego oraz Kierownictwa Międzyzakładowego Uniwersytetu Robotniczego. Ideę tę poparł Uniwersytet Wrocławski oraz Akademia Wychowania Fizycznego.
Trzeci UTW powstaje w 1977 roku w Opolu z inicjatywy Wojewódzkiego Ośrodka Opiekuna Społecznego pod patronatem Uniwersytetu Opolskiego. W 1978 roku powstaje UTW w Szczecinie.
Kolejny UTW powstał w 1979 r. w Poznaniu. Początkowo działał on na zasadzie afiliowania przy różnych instytucjach związanych z opieką społeczną, a jego organizatorem był Wojewódzki Ośrodek Opiekuna Społecznego przy Wojewódzkim Szpitalu Zespolonym. Potem uzyskał możliwość włączenia się w działalność Studiów Otwartych Uniwersytetów.
Następnie powstawały UTW:
w 1979 w Łodzi - z inicjatywy Heleny Kretz
w 1979 w Gdańsku (rozwiązany, ponownie zaczyna działać w 2004 r.)
w 1982 krakowski UTW jako międzyuczelniane studium UJ i Akademii Medycznej
w 1982 w Katowicach - inicjatorka Janina Szyjkowska
UTW w Rzeszowie powstał w 1983 r. z inicjatywy Genowefy Kruczek-Kowalskiej
w 1985 powstał UTW w Lublinie
w 1987 powstał drugi warszawski UTW - na Mokotowie
w 1989 powstaje UTW w Toruniu
Kolejne:
1992 Zielona Góra
1992 Zakopane
1993 Gorzów Wielkopolski
1993 Koszalin
następnie w Białymstoku, Częstochowie, Olsztynie, Sandomierzu, Oświęcimiu, Bielsku-Białej, Żarach, Świebodzinie, Lesznie, Elblągu
W 2001 r. po raz pierwszy zaczęły działać UTW m.in.: w Mazowieckim Centrum Kultury w Warszawie i w Tomaszowie Lubelskim, ten drugi jest on filią Lubelskiego UTW. W roku 2002 powstały UTW w: Rybniku, Zabrzu, Zamościu, Stargardzie Szczecińskim, Głogowie. 2004 roku powstały UTW w Gdańsku, Zielonce, w Nowym Sączu, Gdyni i w Sosnowcu.
Już w pierwszych latach istnienia UTW ich organizatorzy i kierownictwo zauważyli konieczność powołania wspólnej organizacji zrzeszającej ich uczelnie, koordynującej współpracę. Wniosek o utworzenie Sekcji Uniwersytetów Trzeciego Wieku przy Polskim Towarzystwie Gerontologicznym (PTG) zatwierdzono podczas walnego zgromadzenia PTG w Białymstoku we wrześniu 1981 roku, a jej przewodniczącą została profesor H. Szwarc. Sekcja polskich UTW należy do Międzynarodowego Stowarzyszenia Uniwersytetów Trzeciego Wieku (AIUTA)
Sekcja za nadrzędny cel działalności UTW uznała: „poprawę jakości życia osób starszych, stworzenie warunków do dobrego starzenia się, przełamywanie błędnych stereotypów i wyobrażeń przypisujących ludziom starym role upośledzonych fizycznie i umysłowo. Celowi temu służy włączenie osób starszych do systemu kształcenia ustawicznego w oparciu o potencjał intelektualny, naukowy i bazę materialną wyższych uczelni” (Informator Sekcji UTW przy PTG, 1986)
Obecnie w Polsce działa blisko 110 Uniwersytetów Trzeciego Wieku, które łącznie zrzeszają 25 tysięcy słuchaczy. Na stronie internetowej poświęconej uniwersytetom trzeciego wieku możemy zapoznać się z ich działalnością.
Przykładowe UTW w Polsce [edytuj]
Uniwersytet Trzeciego Wieku Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej powstał w 2005 r. Słuchacze korzystają z szerokiej oferty zajęć fakultatywnych m.in. z: zajęć z języka angielskiego, informatyki, gimnastyki usprawniającej, z gimnastyki na basenie, warsztatów interpersonalnych, tańca towarzyskiego, zajęć ze śpiewu, wszelkiego rodzaju warsztatów tematycznych. Dzięki staraniom Rady Programowej słuchacze mają możliwość uczestniczenia w ciekawych wykładach akademickich, spotkaniach literackich, kulturalnych, sportowych, turystycznych, spotkaniach wyjazdowych związanych z kulturą, poznawaniem regionów i historii Polski. Słuchacze aktywnie uczestniczą w życiu akademickim Uczelni, biorą udział w wszelkiego typu imprezach akademickich, włączają się w organizowane akcje społeczne, wspólnie ze społecznością akademicką tworzą wielopokoleniową platformę wymiany doświadczeń uczestnicząc i kultywując rocznice świąt narodowych. Celem Uniwersytetu jest wyjście naprzeciw osobom, które zakończyły karierę zawodową, osobom samotnym i stworzenie możliwości udziału osób starszych w:
procesie edukacyjnym w zakresie różnych dziedzin wiedzy
realizacji osobistych zainteresowań
utrzymaniu sprawności psychicznej i fizycznej
życiu kulturalnym i społecznym
Gnieźnieński Uniwersytet Trzeciego Wieku (GUTW) rozpoczął swą działalność w roku 2006. Został powołany przez Towarzystwo Miłośników Gniezna z inicjatywy środowiska nauczycielskiego i rektorów gnieźnieńskich szkół wyższych. GUTW finansuje swą działalność ze składek członkowskich słuchaczy a także współpracuje z Liceum Ogólnokształcącym nr 1 im. Bolesława Chrobrego, Medycznym Studium Zawodowym, Biblioteką Publiczną, Teatrem im. Aleksandra Fredry, Zespołem Państwowych Szkół Muzycznych, Muzeum Początków Państwa Polskiego, Miejskim Ośrodkiem Kultury i Młodzieżowym Domem Kultury.
Swoim słuchaczom Gnieźnieński Uniwersytet proponuje następujące typy aktywnego działania:
Wykłady ogólne prowadzone przez wybitnych specjalistów z różnych dziedzin
Zajęcia w sekcjach zainteresowań:
Lektoraty języków obcych (jęz. angielski, jęz. niemiecki, jęz. francuski)
Turystyka
Terapia ruchem
Terapia zajęciowa
Plastyka
Informatyka
Salon Polityczny
Poetycko-literacka
Elbląski UTW działa przy Elbląskiej Radzie Konsultacyjnej Osób Niepełnosprawnych, pod patronatem Elbląskiej Wyższej Szkoły Humanistycznej. Działa od 1999 roku. Uczestnikami Elbląskiego UTW są zarówno osoby starsze jak i osoby niepełnosprawne. Działalność swoją prowadzi dzięki finansowemu wsparciu Prezydenta Miasta Elbląga, Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych oraz Fundacji Elbląg. UTW w Elblągu współpracuje m.in. z Elbląską Uczelnią Humanistyczno-Ekonomiczną, Gabinetem Promocji Zdrowia Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego, Zespołem Szkół nr 1, Centrum Rehabilitacji, Centrum Pracy i Pomocy, Biblioteką Elbląską im. Cypriana Norwida. Swoim słuchaczom Elbląski uniwersytet proponuje:
warsztaty rękodzieła artystycznego,
muzykoterapia,
arteterapia,
warsztaty malarskie,
zajęcia sekcji piosenki,
zajęcia gimnastyczne,
zajęcia na krytej pływalni,
spotkania sekcji turystycznej,
zajęcia komputerowe,
lektoraty językowe,
udział w miejskich festynach i wystawach,
cotygodniowe bloki wykładów.
Płocki Uniwersytet Trzeciego Wieku jest pierwszym, działającym w mieście powiatowym, w woj. mazowieckim. W rekrutacji nie stawiano żadnych barier dotyczących wieku, płci, zawodu czy wykształcenia; dominują kobiety. Rozbieżność wiekowa waha się od 55 do 80 lat. Wszyscy mają wykształcenie zawodowe lub średnie, w 35% wyższe. Najliczniejszą grupę stanowią nauczyciele - ponad 40 osób. Osoby chętne do nauki języków obcych, uczęszczają na lektorat z języka niemieckiego, włoskiego lub angielskiego. Inni mogą wykazać swoje zdolności manualne uczestnicząc w zajęciach sekcji rękodzielnictwa, oraz malarstwa. Ich prace wszyscy mogą podziwiać na corocznych wystawach. Bardzo często rzeczy użytkowe są przekazywane potrzebującym. Jest to forma wspomagania innych w miarę naszych możliwości.
Dość liczną grupę stanowią ci, którzy dbają o swoją sprawność fizyczną - oni realizują się na zajęciach gimnastycznych w Ośrodku Sportu i Rekreacji. Członkowie sekcji dyskusyjnej, na bieżąco śledzą nowości książkowe, pamiętają o rocznicach wielkich polskich twórców i dbają o to, by członkowie Uniwersytetu uczestniczyli w spektaklach teatralnych, premierach filmowych, wystawach lub ciekawych wydarzeniach muzycznych. Każdego roku słuchacze spotykają się przy wigilijnym stole i wielkanocnym jajku. Uniwersytet Trzeciego Wieku w Płocku na bieżąco śledzi życie społeczne i polityczne kraju. Spotykają się z politykami oraz włodarzami miasta Płocka.
Słuchacze płockiego UTW spotykają się w następujących grupach tematycznych:
Literacko - dyskusyjnej,
Rękodzielniczej,
Gospodarczej,
Języka angielskiego,
Języka włoskiego,
Języka niemieckiego,
Plastyki - malarstwa,
Informatyki,
Gimnastyki,
Zespołu Redakcyjnego.
Uniwersytet Trzeciego Wieku w Opolu powstał w 1977 roku, słuchacze mieszczą się w przedziale wiekowym 61-78 lat. Kształcenie w Uniwersytecie Trzeciego Wieku w Opolu opiera się na potencjale naukowo-dydaktycznym Uniwersytetu Opolskiego. Wykładowcami są pracownicy wyższych uczelni, Instytutu Śląskiego oraz inni.
Tematyka wykładów obejmuje następujące zagadnienia:
medycynę,
psychologię,
gerontologię,
kulturę fizyczną,
historię,
oraz wybrane zagadnienia z kultury i sztuki, a także lektoraty języków obcych (angielskiego, niemieckiego, francuskiego, esperanto).
Swoje zainteresowania, pasje i możliwości twórcze słuchacze Opolskiego UTW realizują w zespołach zainteresowań. Bardzo rozwinęły się koła zainteresowań takie jak:
sekcja plastyczna,
sekcja literacka,
sekcja gimnastyczna,
sekcja pływacka,
sekcja robótek ręcznych,
sekcja działkowa,
sekcja brydżowa,
sekcja wzajemnej pomocy,
chór
Największym zainteresowaniem cieszy się sekcja gimnastyczna oraz pływacka. Opolski Uniwersytet organizuje również dla swoich słuchaczy wyjazdy rehabilitacyjno-wypoczynkowe, których głównym celem jest poprawa kondycji fizycznej i psychicznej słuchaczy. Aktualnie w Uniwersytecie realizowany jest program pt. „Jak dodać lat do życia” oraz Warsztaty Zdrowia połączone z wypoczynkiem na Orawie w gorących źródłach.
W celu zwiększenia aktywności słuchaczy podejmowana jest działalność na rzecz środowiska. W celu podtrzymania tradycji spotkań nie tylko na zajęciach dydaktycznych organizowane są imprezy okolicznościowe. Ścisły kontakt słuchacze UTW utrzymują ze studentami Uniwersytetu Opolskiego oraz Młodzieżą Szkoły Muzycznej w Opolu. Dobrze układa się również współpraca z Filharmonią, Teatrem i Galerią Współczesną.
Świadczona pomoc sprawia, że ludzie starsi czują się znowu potrzebni, ich doświadczenia życiowe są znakomicie wykorzystywane, nawiązują się nowe znajomości i przyjaźnie. Uniwersytet jest odskocznią od szarości dnia codziennego[21].
Zasadnicze zadania UTW [edytuj]
dążenie do utrzymania indywidualnego dobrostanu psychofizycznego seniora
osiągnięcie należytej i godnej pozycji człowieka starszego w społeczeństwie
Drogą do realizacji tych zadań jest edukacja, która może spełniać wiele funkcji:
ćwiczyć umysł dla podtrzymania ogólnej sprawności organizmu
integrować środowisko osób starszych ze sobą, jak również z innymi pokoleniami
przeciwdziałać osamotnieniu
przekazywać, upowszechniać i aktualizować wiedzę
zapobiegać marginalizacji i wykluczaniu ludzi starszych
Słuchacze [edytuj]
uczestniczą na zasadzie dobrowolności
przeważają kobiety
mają wykształcenie formalne na średnim lub wyższym poziomie
określani jako studenci UTW
stanowią swoistą elitę osób starszych, dla których ważny jest indywidualny rozwój poprzez edukacje, mimo osiągniętego wieku
reprezentowani przez Samorządy Słuchaczy
Jeżeli chodzi o wymagania formalne, głównie wiek, wykształcenie kandydatów, czy też kryteria naboru, to jest to zależne od poszczególnych ośrodków i modeli ich funkcjonowania. Zróżnicowanie kryteriów naboru uwarunkowane jest możliwościami finansowymi oraz charakterem danego uniwersytetu. Praktykuje się rozmowy kwalifikacyjne, biorąc także pod uwagę osobiste aspiracje i zainteresowania poszczególnych kandydatów, ich aktywność, chęć działania na rzecz palcówki i oczekiwania względem niej. Wiek osób przyjmowanych jest zróżnicowany, zazwyczaj powyżej 40 lat. Wymagane wykształcenie jest również zróżnicowane - niektóre uniwersytety przyjmują osoby bez ograniczeń, inne ograniczenia te stosują[10].
Cele
upowszechnianie inicjatyw edukacyjnych,
aktywizacja intelektualna, psychiczna, społeczna i fizyczna osób starszych,
poszerzanie wiedzy i umiejętności seniorów,
ułatwianie kontaktów z instytucjami takimi jak służba zdrowia, ośrodki kultury, ośrodkami rehabilitacyjnymi i innymi,
angażowanie słuchaczy w aktywność na rzecz otaczającego ich środowiska,
podtrzymywanie więzi społecznych i komunikacji międzyludzkiej wśród seniorów.
Wymagania, które muszą spełnić uniwersytety, aby móc określać się jako uniwersytety trzeciego wieku, które określono podczas konferencji zorganizowanej w 2004 r. przy współudziale polskich UTW, Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, a także Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności, należą do nich:
lokalizacja placówki przy uczelni wyższej (najlepiej humanistycznej) jako jej część, w ramach zawartej z uczelnią umowy, czy też ścisłej współpracy z nią, bądź bezpośredniego patronatu uczelni. Mogą to być także placówki utworzone przy filiach tychże uczelni;
wykładowcami tego typu uniwersytetów winni być wyłącznie pracownicy naukowi uczelni wyższych;
dodatkowym wymogiem formalnym ma być dogodna, pod względem komunikacji, lokalizacja, umożliwiająca dojazd pracowników naukowych danej uczelni na wykłady
Taki model uniwersytetu (wzór francuski) ma zapewnić akademicki poziom kształcenia i kładzie duży nacisk na zajęcia dydaktyczne.