Czy chrześcijanie są politeistami Trójca Święta a Islam

Adam Dobrzyński OP

Muzułmanie twierdzą, iż Bóg wybrał islam na jedyną religię przeznaczoną dla całej ludzkości¹. Następnie ten sam Bóg, działając w historii, posyłał co pewien czas proroków, by objawić ludziom swoją wolę. Według Koranu ważne miejsce wśród proroków zajmują postaci biblijne Starego i Nowego Testamentu. W XLII surze Koranu, zwanej ,,Asz-szura'' (Narada), czytamy:

On ustanowił dla was, jeśli chodzi o religię, to, co już polecił Noemu, i to, co poleciliśmy Abrahamowi, Mojżeszowi i  Jezusowi: Przestrzegajcie należycie religii i nie rozdzielajcie się w niej! (13).

Jednakże ludzie przez swą przewrotność i zatwardziałość serc nie przyjęli nauki proroków. Odrzucili wiarę w jedynego i prawdziwego Boga, pozostając przy swoich błędnych przekonaniach. Dlatego Bóg posłał ostatniego Proroka, Muhammada, zwanego ,,Pieczęcią Proroków'' (Chatam annabijjin), którego zadaniem było przywrócenie prawdziwej wiary na całym świecie. Miał on naprawić błędy poprzednich religii i ,,przypieczętować'' wszystkie objawienia (XXXIII, 40), przekazując ludziom ostateczne prawo religijne, kodyfikując religię Allaha we wszystkich jej aspektach oraz ,,ustanawiając najdoskonalszą ze wspólnot'' (III, 110). W tym sensie muzułmanie uznają islam za jednocześnie najstarszą i najmłodszą ze wszystkich religii światowych.

Wierzymy w Boga i w to, co zesłał, i w to, co zostało zesłane Abrahamowi i Isma`ilowi, Izaakowi i Jakubowi, jak i plemionom; i w to, co zostało dane Mojżeszowi, Jezusowi i prorokom - od ich Pana. My nie robimy rozróżnienia między żadnym z nich i jesteśmy Jemu całkowicie poddani (III, 84).

Muhammad był przekonany, jak później wszyscy muzułmanie, że przemawia przez niego Bóg, jeden, jedyny i różny od wszystkich bogów starej Arabii, ale jednocześnie ten sam, co Bóg Żydów, o którym mówi Stary Testament, jak i Bóg chrześcijan przedstawiony w Nowym Testamencie. Objawił On zarówno święte księgi judaizmu i chrześcijaństwa, jak i Koran. Jednakże we wcześniejszych od islamu religiach obraz Boga został zafałszowany. Święte księgi tych religii zostały bowiem zagubione albo zniekształcone w treści, inne zostały zapomniane, zlekceważone lub ukryte.

Oni nie wymierzyli Boga Jego prawdziwą miarą, kiedy powiedzieli: ,,Bóg nie zesłał człowiekowi niczego!''. Powiedz: ,,Kto zesłał Księgę, z którą przyszedł Mojżesz jako światłem i drogą prostą do ludzi, którą wy sporządzacie na zwojach pergaminu, ukazując lub skrywając wiele? [...] (VI, 91).''

A w innym miejscu:

O ludu Księgi! Dlaczego nie wierzycie w znaki Boga, skoro jesteście świadkami? [...] Dlaczego ubieracie prawdę w fałsz i zasłaniacie prawdę, a przecież wiecie? (III, 71).

Jedyną kompletną i wiarygodną księgą Boga, istniejącą do dnia dzisiejszego, jest Koran. Stanowi ona wzór i kryterium, według którego ocenia się inne pisma. Dlatego też dopiero islam odtworzył, dzięki Muhammadowi, pierwotny kształt wiary w jedynego Boga:

O ludu Księgi! Nasz Posłaniec przyszedł do was, wyjaśniając wam wiele z tego, co ukrywaliście z Księgi i wiele zacieraliście [...] (V, 5).

Jego pojawienie się zapoczątkowało też nową erę, która zanegowała wiarygodność pozostałych religii. Otóż działalność wcześniejszych proroków była ograniczona do ram czasowych i narodowościowych, zaś objawienie przekazane przez Allaha Mahometowi posiada charakter uniwersalny. Ludzkość po wiekach niewiedzy (dżihilijja²) stała się godna poznania tajników nieocenionej wiedzy o Bogu, może zatem wcielać ją w życie i osiągnąć pełnię człowieczeństwa³.

Islam, poprzez radykalne przekreślenie staroarabskich praktyk politeistycznych⁴, jak również uznanie politeizmu za największy grzech, stanął na pozycji czystego monoteizmu⁵. Wśród licznych atrybutów Boga zawartych w Koranie najsilniej zaakcentowano jedność i wyłączność Boga. Tak mocne podkreślenie jedności Boga wyrażone jest terminem Tawhid. Termin ten można by opisowo tłumaczyć jako ,,proklamację jedności''. Zawołanie muzułmanów: ,,Nie ma Boga prócz Boga jedynego, a Mahomet jest jego Prorokiem''⁶ w skrócie ukazuje teologię ścisłego monoteizmu islamskiego. Jest to zasadnicza doktryna islamu, która w przekonaniu muzułmanów odróżnia ich od wyznawców innych religii, przede wszystkim zaś politeistów i chrześcijan.

Sirk to - według muzułmanów - największy grzech, który nie tyle wyraża wielobóstwo, ile ,,przydanie Bogu towarzyszy'', ,,przypisanie Jemu wspólników''. Istota grzechu sirk nie polega na wierze w istnienie wielu bogów, ale na przekonaniu, że oprócz Boga prawdziwego istnieją inne bóstwa. Przed przypisywaniem Bogu towarzyszy lub traktowaniem innych bytów jako równych Bogu, Koran przestrzega wielokrotnie:

Nie umieszczaj razem z Bogiem żadnego innego boga, aby nie został poniżony i opuszczony! I postanowił Twój Pan, abyście nie czcili nikogo innego, jak tylko Jego (XVII, 22-23).

I w innym miejscu:

Nie umieszczaj obok Boga żadnego innego boga, bo zostaniesz wrzucony do Gehenny, zganiony, wzgardzony (XVII, 39).

Na gruncie tak rozumianego monoteizmu, zakwestionowana została główna prawda wiary chrześcijańskiej o trójjedynej naturze Boga, utożsamiona mylnie przez muzułmanów z trójosobowością Boga:

O ludu Księgi! Nie przekraczaj granic w twojej religii i nie mów o Bogu niczego innego, jak tylko prawdę! Mesjasz, Jezus syn Marii, jest tylko posłańcem Boga; Jego Słowem, które złożył Marii; i Duchem, pochodzącym od Niego. Wierzcie więc w Boga i Jego posłańców i nie mówcie: «Trzy»! Zaprzestańcie! To będzie lepiej dla was! Bóg-Allah - to tylko jeden Bóg! On jest nazbyt wyniosły, by mieć syna (IV, 171).

W imię tej absolutnej pojedynczości i ,,wyniosłości'' Boga islam odrzuca, jako bałwochwalcze, twierdzenie chrześcijan o wcieleniu Boga i o odkupieniu, będącym konsekwencją inkarnacji Syna Bożego. Dla wyznawców islamu jest rzeczą nie do przyjęcia, aby Bóg porzucił w jakikolwiek sposób nawet część swej transcendencji i mógł poddać się ludzkim ograniczeniom przez tajemnicę Wcielenia. Koran mówi, że nic nie jest do Niego podobne (XLII, 11) i wytycza tym samym nieprzekraczalną granicę pomiędzy Bogiem i człowiekiem⁷.

Chrześcijaństwo pozostawiło jednak trwałe ślady w nauczaniu Muhammada. Badacze islamu twierdzą wręcz, że początkowa działalność Proroka ograniczała się prawie wyłącznie do tamtejszych wspólnot żydowskich i chrześcijańskich. Muhammad szukał porozumienia z wyznawcami tych religii. Swą naukę traktował jako dopełnienie Objawienia przekazanego prorokom Starego i Nowego Testamentu⁸. Dlatego też wiele elementów doktryny chrześcijańskiej wykorzystał w swoim nauczaniu. A materiał biblijny mocno wycisnął swe piętno na treści Koranu ⁹. Współcześni orientaliści, historycy Kościoła i dogmatów, badając genetyczne korzenie poglądów zawartych w Koranie, jednoznacznie stwierdzają wpływy żydowskie, judeochrześcijańskie (również manichejsko-gnostyckie), nestoriańskie i monofizyckie. Ostatecznie Muhammad odrzucił jednak chrześcijańską naukę o synostwie Bożym Jezusa (IX, 30; IV, 171-172; XLIII, 59). Jezus był dla Muhammada wyłącznie prorokiem i Bożym posłańcem (XIX, 30; III, 48-49; IV, 171; V 110-111), Mesjaszem (III, 45), Słowem Bożym (III, 45; IV, 171), Duchem pochodzącym od Boga (IV, 171)¹⁰.

Być może jedną z głównych przyczyn takiego stanu rzeczy był fakt, iż do Muhammada i jego otoczenia docierały sprzeczne idee chrystologiczne: inne od nestorian, inne od monofizytów¹¹. Można też przypuszczać, że nie bez wpływu na tę sytuację były również spory toczone po Soborze Chalcedońskim. I ,,jeśli nawet nie rozumiał [Muhammad - A.D.] różnic i niuansów terminologicznych, to spory wśród samych chrześcijan dotyczące bóstwa i człowieczeństwa Chrystusa, mogły spowodować u niego rezerwę albo wręcz niepewność racji przemijających za uznaniem w Jezusie «prawdziwego Boga i prawdziwego człowieka»''¹². I tak z jednej strony tendencje monofizyckie szły w kierunku pomniejszania czy odrzucania rzeczywistości ludzkiej, co w konsekwencji stawiało pytanie o sens wcielenia; z drugiej zaś strony zwolennicy nauki Nestoriusza podkreślali tylko ,,moralną'' jedność Logosu z człowiekiem, odrzucając tym samym rzeczywistą unię hipostatyczną, co również prowadziło do zakwestionowania bóstwa Chrystusa. Muhammad najprawdopodobniej był świadkiem tych sporów chrystologicznych, o czym zdaje się świadczyć sura ,,Ar-rum'' (Bizantyjczycy):

Nawracajcie się do Niego, bójcie się Go, odprawiajcie modlitwę i nie bądźcie z liczby tych, którzy jemu dodają współtowarzyszy! Ani też spośród tych, którzy podzielili swoją religię, tworząc seksty; przy czym każda frakcja odszczepieńcza cieszy się tym, co zachowuje (XXX, 31-32).

W Koranie naukę o bóstwie Chrystusa i Trójcy Świętej traktuje się jako wielkie oszustwo (XVIII, 5), głoszone przez niewiernych i bałwochwalców:

Nie uwierzyli ci, którzy powiedzieli: ,,Zaprawdę, Bogiem jest Mesjasz, syn Marii!''. Powiedz: ,,Któż ma możność uczynić coś przeciw Bogu, jeśli On zechce zgubić Mesjasza, syna Marii, jak również Jego Matkę i wszystkich, którzy są na ziemi?'' (V, 17).

Według muzułmanów Jezus mówiąc o ,,Paraklecie'' (J 14, 16), zapowiedział przyjście Muhammada. ,,Paraklet'' na język arabski tłumaczy się jako ,,Ahmad'' (,,najchwalebniejszy''), gdyż według muzułmanów słowo użyte przez Jezusa należy czytać nie jako ,,Paraklet'', ale ,,Periklutos'' (,,chwalebny''). A ponieważ imiona ,,Ahmad'' i ,,Muhammad'' mają podobną treść (obydwa słowa pochodzą od tego samego rdzenia: ,,h-md''), muzułmanie twierdzą, że chodzi tu o Proroka Muhammada.

Oto powiedział Jezus, syn Marii: ,,O synowie Izraela! Jestem wysłany od Boga do was, aby potwierdzić prawdziwość tego, co przede mną było zesłane w Torze, i zwiastować posłańca, który przyjdzie po mnie, a którego imię - Ahmad!''. Lecz kiedy on przyszedł z jasnymi dowodami, oni powiedzieli: ,,To są czary oczywiste!'' (LXI, 6).

Należy w tym miejscu dodać, że w powszechnej świadomości muzułmanów osobami Trójcy Przenajświętszej nie są Bóg Ojciec, Syn Boży i Duch Święty. Najczęściej bowiem uważają oni, powołując się na Koran, że chrześcijańska Trójca to triada bogów, to trzy bóstwa: Allah, Jezus i Maryja:

I oto powiedział Bóg: ,,O Jezusie, synu Marii! Czy ty powiedziałeś ludziom: «Bierzcie mnie i moją matkę za dwa bóstwa, poza Bogiem»?'' On powiedział: ,,Chwała Tobie! Nie do mnie należy mówić to, do czego nie mam prawa. Jeślibym ja tak powiedział, Ty przecież wiedziałbyś o tym. Ty wiesz, co jest w mojej duszy, a ja nie wiem, co jest w Twojej. Zaprawdę, Ty dobrze znasz rzeczy ukryte! Ja im powiedziałem tylko to, co Ty mi nakazałeś powiedzieć: «Czcijcie Boga, mojego Pana i waszego Pana!''» (V, 116-117).

Dlatego też sam Jezus w Dniu Rozstrzygnięcia, czyli w Dniu Ostatnim na końcu czasów, przyjdzie, by oskarżać chrześcijan o oddawanie Jemu i Jego Matce czci należnej tylko Allahowi (IV, 158-159).

Jeśli już Koran wspomina o Duchu Świętym (II, 87.253; V, 110; XVI, 102), to prawie zawsze tylko wówczas, gdy mowa jest o archaniele Gabrielu, który będąc w tradycji muzułmańskiej aniołem i posłańcem (II, 98), występuje jako pośrednik objawienia między Allahem a Jego Prorokiem, Muhammadem¹³. Chrześcijańskie pojęcie Ducha Świętego jest dla muzułmanów ,,intelektualnym konstruktem'', który swoje powstanie zawdzięcza wpływowi myśli filozoficznej starożytnej Grecji (przede wszystkim systemu Platona) na wczesne chrześcijaństwo. Ostatecznie taki sposób myślenia o Duchu Świętym, według muzułmanów, uprawomocnił interpretujący przekład, w którym z ,,pocieszyciela'' zrobiono ,,ducha'', a z niego z kolei ,,Ducha Świętego'' jako trzecią osobę Trójcy Świętej¹⁴.

Jednakże większość chrześcijan, nieświadoma tych wszystkich zafałszowań, jakie mają miejsce w ich religii, pozostaje bez winy. Muszą oni jednak wrócić do prawdziwej wiary, by stać się ponownie, tak jak to miało miejsce zaraz po narodzeniu, muzułmanami. Dlatego też Muhammad zwrócił się do nich z następującym apelem:

O Ludu Księgi! Dochodzicie do słowa jednakowo dla was i dla nas, abyśmy nie czcili nikogo innego, jak tylko Boga, abyśmy nie dodawali Jemu nikogo za współtowarzyszy (III, 64)¹⁵.

Gdy jednak chrześcijanie odrzucili przekonania Muhammada o rzeczowej identyczności chrześcijaństwa i rodzącego się islamu, w nauce Proroka pojawiły się słowa krytyki pod adresem chrześcijan, zarzucające im odejście od prawdy objawienia: ,,A ci, którzy nie sądzą według tego, co zesłał Bóg, są niewiernymi (V, 44).''

Po śmierci Proroka, posługując się jego rzekomym testamentem, w którym znajdowało się m.in. zdanie: ,,Na Półwyspie Arabskim nie mogą istnieć dwie społeczności religijne''¹⁶, muzułmanie rozpoczęli proces wypierania chrześcijan z tamtych terenów. Doprowadziło to do tego, że już w X wieku z Arabii właściwej zniknęli ostatni wyznawcy Chrystusa. W ten sposób muzułmanie pozbawili się możliwości konfrontacji swych wyobrażeń o chrześcijaństwie z samymi chrześcijanami. Dodatkowo ogromny wśród muzułmanów autorytet Koranu sprawił, że błędne rozumienie wielu prawd wiary chrześcijańskich, w tym także dogmatu o Trójcy Świętej, mocno zakorzeniły się w powszechnej świadomości wyznawców Allaha. Dlatego dialog z muzułmanami ciągle napotyka na te same trudności, które niezmiennie dotyczą kwestii podstawowych. Z  tymi ostatnimi zmagają się przede wszystkim muzułmanie, gdyż w przeciwieństwie do wzrastającej liczby znawców islamu wśród chrześcijan, prawie zupełnie brakuje znawców chrześcijaństwa wśród muzułmanów.

Adam Dobrzyński OP - ur. w 1975r., absolwent Wydziału Filozofii KUL, w latach 2000-2002 redaktor Kalendarza Ekumenicznego . Obecnie student IV roku teologii w Kolegium Filozoficzno-Teologicznym OO. Dominikanów w Krakowie.

... ludzkości¹

W Koranie czytamy: ,,Religią prawdziwą w oczach Boga jest islam'' (III, 19), w innym zaś miejscu: ,,Dzisiaj udoskonaliłem dla was religię i obdarzyłem was w pełni Moją dobrocią; wybrałem dla was islam jako religię'' (V, 3; por. XXIV, 55). Dlatego, według Koranu, muzułmanami są wszyscy ludzie od momentu urodzenia. Dopiero z chwilą przyjęcia innej religii sprzeciwiają się woli Allaha, który pragnie, by wszyscy ludzie poddali się Jego woli (słowo ,,islam'' oznacza ,,poddanie się Bogu (Allahowi)'') i przez to stali się muzułmanami.

...dżihilijja²

Okres pojawienia się islamu muzułmanie nazywają dżihilijja. Sam termin dżihilijja tłumaczony bywa jako ,,czas niewiedzy'', ,,przedislamski poganizm'' lub ogólnie ,,przedislamskie czasy''. Spotyka się też jej bardzo surowe tłumaczenie i rozumienie: ,,okres ciemnoty'', ,,czas zacofania'' lub ,,epokę barbarzyństwa''. Termin dżihilijja występuje w Koranie 4 razy. Generalnie można przyjąć, że dżihilijja oznacza po prostu - w sensie węższym lub szerszym - pogański okres przed Muhammadem lub okres poprzedzający wystąpienie Muhammada. Zob. K. Kościelniak, Tradycja muzułmańska na tle akulturacji chrześcijańsko-islamskiej od VII do X wieku. Geneza, historia i znaczenie zapożyczeń nowotestamentowych w hadisach, Kraków 2001, ss. 40-42.

... człowieczeństwa³

Por. S.M.H. Tabatabai, Zarys nauki islamu, tłum. M. Lang, Warszawa, brak roku wydania, s. 22.

... politeistycznych⁴

Pierwsi muzułmanie wykazywali szczególną gorliwość w niszczeniu wszystkiego, co wydawało im się związane z pogańskim kultem i przeszłością. Pierwotny islam, początkowo tolerancyjny wobec przedstawicieli wielkich religii monoteistycznych, nakazywał karać politeistów śmiercią. Później muzułmanie zwalczali wszystkich innych, łącznie z wyznawcami judaizmu i chrześcijaństwa (zob. R. Piwiński, Mitologia Arabów, Warszawa 1989, s. 25).

... monoteizmu⁵

J. Danecki, Podstawowe wiadomości o islamie, t. I, Warszawa 1998, s. 111.

... Prorokiem''⁶

Formuła ta nosi nazwę szachada, czyli ,,świadectwo''. Aby zostać muzułmaninem należy wyznać ,,świadectwo'' w obecności co najmniej dwóch świadków, przyjmując naukę Proroka.

... i człowiekiem⁷

Z  tego też powodu muzułmanie mówiąc o Bogu nie używają słowa ,,Ojciec''. Dla nich nie do pomyślenia jest nie-antropomorficzne mówienie o ojcostwie, co jak się zdaje jest dziedzictwem staroarabskim. ,,Termin «ojciec» w świecie arabskich nomadów był rozumiany wyłącznie w sensie fizycznym. W myśl tej logiki przypisanie Bogu tytułu «Ojciec» równałoby się, że posiada On jakąś «żonę». Staroarabski politeizm ze swymi bogami i boginiami znał mitologiczne małżeństwa bóstw (...). W tym kontekście nie dziwi zdecydowana odmowa przypisania Bogu tytułu «Ojciec» we wczesnej teologii islamskiej''. Bóg w Koranie jest Panem i Nauczyciele, a człowiek tylko Jego sługą (zob. K. Kościelniak, Tradycja muzułmańska na tle akulturacji chrześcijańsko-islamskiej..., ss. 223-224).

... Testamentu⁸

J. Danecki, Podstawowe wiadomości o islamie, t. I, s. 26.

... Koranu⁹

W treści Koranu odnajdujemy wiele fragmentów z Biblii, choć same wypowiedzi np. o  Jezusie, bliższe są raczej ujęciom Ewangelii apokryficznych niż kanonicznych(zob. Koran, V, 110). Dlatego też muzułmanie zwalczają naukę o Trójcy Świętej, o wcieleniu, odrzucają śmierć krzyżową Jezusa i Jego Synostwo Boże, natomiast wierzą w dziewicze narodzenie Jezusa i w Jego cuda (por. H. Waldenfels, Kontextuelle Fundamentaltheologie, Paderborn-München-Wien-Zürich, 1988, s. 217).

... 171)¹⁰

Oczywiście określenia te nie odpowiadają tytułom ,,Mesjasz'' i ,,Logos'' w sensie biblijnym.

... monofizytów¹¹

Twierdzi się nawet, że być może ,,nestorianizm czy monofizytyzm oddziałały na pierwotny islam w znacznie silniejszym stopniu, niż się na ogół przypuszcza. W pierwszej chwili teologowie bizantyjscy uważali islam za odgałęzienie arianizmu i stawiali go na jednym poziomie z innymi sektami chrześcijańskimi. W VIII wieku Jan Damasceński, który żył na dworze mahometańskim, również uważał islam jedynie za nowy przykład odstępstwa od prawdziwej wiary chrześcijańskiej, podobnie jak inne wcześniejsze herezje'' (N.H. Baynes, H.St.L.B. Moss (opr.), Bizancjum. Wstęp do cywilizacji wschodniorzymskiej, przeł. E. Zwolski, IW PAX, Warszawa 1964, s. 272).

...»''¹²

K. Kościelniak, XX wieków chrześcijaństwa w kulturze arabskiej. Tom pierwszy: Arabia starożytna. Chrześcijaństwo w Arabii Mahometa (632), Kraków 2000, s. 139.

... Muhammadem¹³

W innych miejscach Koranu mowa jest o ,,Duchu od Boga'' (XVI, 2; LVIII, 22), w znaczeniu ,,inspiracji Boskiej'', ,,Boskiego natchnienia'', czy też ,,tchnienia życia''.

... Świętej¹⁴

Sahib Mustaqim Blezer, Das Zeugnis der Bibel - Biblische Stellen weisen auf die Wahrheit des Koran, Weilerwist 1984, ss. 18-22.

... 64)¹⁵

Koran akceptując judaizm i chrześcijaństwo jako religie objawione, nazywa ich wyznawców ,,Ludem Księgi'' (m.in. II, 105. 109; III, 64-65; IV, 123. 153), w odróżnieniu od pogan - ,,analfabetów'', którzy nie posiadając ksiąg objawionych, są ,,nieświadomi''.

... religijne''¹⁶

Tłumaczenie zdania za F.R. Scheck, Szlak mirry i kadzidła. Od Arabii do Rzymu - śladem antycznych kultur, Warszawa 1998, s. 136. Inną wersję tego zdania podaje Hades Al-Muslima (Gihad, 63): ,,Powiadomił mnie `Amr al-Hattab, że słyszał, jak Prorok Boga mówi: «Wygonię Żydów i chrześcijan z Półwyspu Arabskiego, tak, że zostawię tam tylko muzułmanów»'' (M. Farina, E. Renaud, Introduction au hadith, [w:] Etudes Arabes ? Dossier, Pontificio Instituto di Studi Arabi e d`Islamistica nr 90, Roma 1996, s. 160).

---