Mniejszości Narodowe w POLSCE
Charakterystyka mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce . Polskę zamieszkują przedstawiciele kilkunastu mniejszości narodowych i etnicznych. Ustawa o ochronie danych osobowych zabrania przetwarzania danych ujawniających pochodzenie etniczne. Precyzyjne ustalenie liczby osób należących do mniejszości narodowych będzie wiec możliwe dopiero po przeprowadzeniu narodowego spisu powszechnego, planowanego na 2002 r. Według danych szacunkowych osoby należące do mniejszości narodowych stanowią 2% - 3% obywateli RP, czyli około 1 milion osób.
1./Białorusini to mniejszość narodowa, licząca około 200 - 300 tysięcy osób, w większości tradycyjnie mieszkających na terenie województwa podlaskiego.
Należy zaznaczyć, że w województwie podlaskim przedstawiciele społeczności białoruskiej zasiadają we władzach samorządowych, dysponując większością w radach niektórych powiatów i gmin. W trakcie wyborów w 2001 r. organizacje mniejszości białoruskiej poparły obecnych posłów Eugeniusza Czykwina i Aleksandra Czuża oraz senatora Sergiusza Plewę (wszyscy trzej SLD-UP).
Według danych GUS swojego języka ojczystego uczy się, w 39 szkołach publicznych, 8 tys. dzieci i młodzież należących do mniejszości białoruskiej. Od kilku lat obserwuje się nieznaczną tendencję spadkową, spowodowaną głównie przyczynami demograficznymi.
Zdecydowana większość przedstawicieli mniejszości białoruskiej należy do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.
1a./Główne organizacje: */Białoruskie Towarzystwo Społeczno - Kulturalne, */Związek Białoruski w RP, */Związek Młodzieży Białoruskiej, */Białoruskie Stowarzyszenie Literackie "Białowieża", */Białoruskie Towarzystwo Historyczne, */Stowarzyszenie Dziennikarzy Białoruskich, */Białoruskie Zrzeszenie Studentów.
1b/Najważniejsze tytuły prasowe: "Niwa" - tygodnik, "Czasopis" - miesięcznik, "Białoruskie Zeszyty Historyczne" - półrocznik, 1c/Największe imprezy kulturalne: Festiwal Białoruskiej Muzyki Młodzieżowej "Basowiszcza", Festiwal "Piosenka Białoruska" w Białymstoku, Bielska Jesień Bardów, Święto Kultury Białoruskiej w Białymstoku, Święto "Kupalle" w Białowieży. Ponadto należy zauważyć, że istotną rolę w podtrzymywaniu tożsamości narodowej mniejszości (zwłaszcza białoruskiej, ukraińskiej, rosyjskiej i łemkowskiej) odgrywają prasa i organizacje prawosławne, w szczególności:miesięcznik "Przegląd Prawosławny", Bractwo Prawosławne św. Cyryla i Metodego, Młodzieżowe Bractwo Prawosławne.
2./Czesi - to mniejszość narodowa, licząca około 3 tysięcy osób, zamieszkujących rejon Kotliny Kłodzkiej, Lubelszczyznę i miejscowość Zelów (koło Piotrkowa Trybunalskiego).
Przodkowie obecnej mniejszości czeskiej przybyli do Polski między XVI
a XVIII w. Należeli do nich głównie ewangelicy, którzy uciekali z Czech w wyniku prześladowań na tle religijnym.
Mieszkający w Polsce Czesi tradycyjnie są ewangelikami.
2a./Główna organizacja: Klub Czeski przy Towarzystwie Słowaków w Polsce, Towarzystwo Słowaków w Polsce.
3./Karaimi - to mniejszość etniczna pochodzenia tureckiego, licząca ok. 200 osób. Karaimi mieszkają w rozproszeniu, w dużych miastach całego kraju.
Pierwsze grupy Karaimów przybyły z Krymu w XIII wieku i osiedliły się na ziemiach księstwa halicko - wołyńskiego (Troki, Łuck, Halicz, Lwów).
Karaimi zatracili znajomość ojczystego języka, wyróżnia ich natomiast religia karaimska, wywodząca się z judaizmu. 3a./Główna organizacja: Karaimski Związek Religijny.
4./ Litwini to mniejszość narodowa, licząca około 20 - 25 tysięcy osób. Największe skupisko osób należących do mniejszości litewskiej znajduje się na terenie gmin: Puńsk, Szypliszki, Krasnopol i Sejny (województwo podlaskie).
W gminie Puńsk Litwini, stanowiący tam ponad 80% ludności, zyskali znaczny udział we władzach samorządowych. Mają także swoich przedstawicieli we władzach powiatu sejneńskiego.
Według danych GUS nauczanie języka ojczystego jest zorganizowane na wszystkich poziomach nauczania w około 20 placówkach. Do szkół tych uczęszcza łącznie około 750 dzieci i młodzieży litewskiej.
W zdecydowanej większości polscy Litwini należą do Kościoła Rzymskokatolickiego.
4a./ Główne organizacje: Wspólnota Litwinów w Polsce, Stowarzyszenie Litwinów w Polsce, Litewskie Towarzystwo św. Kazimierza.
4b./ Najważniejsze tytuły prasowe: "Aušra" - dwutygodnik, "Aušrelé" - miesięcznik dla dzieci.
4c./ Najważniejsze imprezy kulturalne: Jarmark Folklorystyczny "Żolines" w Puńsku, Zlot Litwinów w Pszczelniku, Coroczny Festiwal Teatrów Stodolanych w Puńsku, Saskridis - zlot litewskich zespołów nad jeziorem Gałduś, Noc Świętojańska w Puńsku.
5./ Łemkowie - to mniejszość etniczna, licząca około 60 - 70 tysięcy osób. W przeszłości zamieszkiwali tzw. Łemkowszczyznę, czyli Beskid Niski i część Beskidu Sądeckiego. W związku z akcją "Wisła" (z 1947 roku; potępioną przez Senat RP w 1990 r.), w wyniku której Łemkowie zostali przesiedleni, większość mieszka poza swoim rodzimym terenem w województwach: warmińsko-mazurskim, lubuskim, zachodniopomorskim i dolnośląskim. Część Łemków podkreśla swoją przynależność do narodu ukraińskiego, inni deklarują się jako odrębna mniejszość narodowa.
Nauka łemkowskiego jako języka mniejszości jest realizowana poprzez Stowarzyszenie Łemków i niektóre publiczne placówki oświatowe.
Łemkowie identyfikujący się z narodem ukraińskim to z reguły wierni Kościoła Katolickiego Obrządku Biznatyjsko - Ukraińskiego, zaś Łemkowie uważający się za odrębny naród deklarują przynależność do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.
5a./ Główne organizacje: Zjednoczenie Łemków (członek Związku Ukraińców w Polsce), Stowarzyszenie Łemków, Rusiński Demokratyczny Krąg Łemków "Hospodar", Stowarzyszenie "Ruska Burska" w Gorlicach, Towarzystwo na Rzecz Rozwoju Muzeum Kultury Łemkowskiej w Zyndranowej.
5b./ Największe imprezy kulturalne: Łemkowska "Watra" w Zdyni, "Watra na Obczyźnie" w Michałowie, "Od Rusal do Jana" w Zyndranowej k. Dukli.
5c./ Najważniejsze tytuły prasowe: "Besida" - kwartalnik, "Zahoroda" - kwartalnik, "Łemkiwska Storinka" - dodatek ukraińskiego tygodnika "Nasze Słowo".
6./ Niemcy to mniejszość narodowa, licząca 300 - 500 tysięcy osób, zamieszkujących tereny województw: opolskiego, śląskiego, dolnośląskiego, warmińsko-mazurskiego i kujawsko-pomorskiego.
W niektórych gminach województwa opolskiego Niemcy stanowią większość mieszkańców i w związku z tym odgrywają znaczną rolę we władzach samorządowych. W województwie tym mniejszość niemiecka uplasowała się na drugim miejscu w ostatnich wyborach samorządowych, dzięki czemu jej przedstawiciele tworzą grupę współrządzącą w ramach wojewódzkich władz samorządowych.
Przedstawiciele mniejszości niemieckiej zasiadają w polskim Parlamencie od czasu wyborów uzupełniających do Senatu w lutym 1990 roku. Po wyborach 27 września 2001 r. w Sejmie RP zasiada dwóch przedstawicieli mniejszości niemieckiej: Henryk Kroll i Helmut Paździor.
Wśród szkół dla mniejszości narodowych najwięcej jest szkół z nauką języka niemieckiego. Ogólna liczba publicznych placówek oświatowych (przedszkoli, szkół podstawowych, gimnazjów i liceów), w których nauczany jest jako ojczysty język niemiecki wynosi ponad 320, a uczęszcza do nich ponad 30 tys. uczniów.
Przedstawiciele mniejszości niemieckiej są w większości katolikami, a tylko nieliczni deklarują protestantyzm (Kościół Ewangelicko - Augsburski).
6a./ Główne organizacje: Związek Niemieckich Stowarzyszeń Społeczno - Kulturalnych w RP, Towarzystwo Społeczno - Kulturalne Niemców na Śląsku Opolskim, Towarzystwo Społeczno - Kulturalne Niemców Województwa Śląskiego w Raciborzu, Niemiecka Wspólnota Robocza "Pojednanie i Przyszłość", Związek Młodzieży Niemieckiej w RP , Olsztyńskie Stowarzyszenie Mniejszości Niemieckiej, Stowarzyszenie Mazurskie, Związek Stowarzyszeń Niemieckich w byłych Prusach Wschodnich, Śląskie Stowarzyszenie Samorządowe, Konserwatorium im. Josepha von Eichendorffa, Stowarzyszenie Autorów i Twórców Mniejszości Niemieckiej w Polsce w Bytomiu.
6b./ Najważniejsze tytuły prasowe: "Schlesisches Wochenblatt" - tygodnik, "Hoffnung" - miesięcznik, "Masurische Storchenpost" - miesięcznik, "Mitteilungsblatt" - miesięcznik, "Zeszyty Edukacji Kulturalnej" - kwartalnik.
6c./ Największe imprezy kulturalne: Dożynki Diecezjalno - Regionalne na Górze św. Anny, Lato Artystyczne Mniejszości Narodowych w Olsztynie, Przegląd Chórów - Walce, Przegląd Kapel i Orkiestr Mniejszości Niemieckiej w Leśnicy, Przegląd Twórczości Artystycznej Śląska w Dobrodzieniu i Dobrzeniu, Spotkania Letnie Stowarzyszenia Mazurskiego.
7./ Ormianie to mniejszość narodowa licząca około 5 - 8 tysięcy osób, mieszkających na terenie całej Polski, głównie na Dolnym Śląsku i w Krakowie.
Pierwsze ślady osadnictwa Ormian na Rusi Kijowskiej datuje się na XI wiek, ale dokładna data powstania pierwszych skupisk ormiańskich na Rusi Czerwonej i na Podolu nie jest znana. W 1356 roku kolonie w Kamieńcu Podolskim i we Lwowie uzyskały potwierdzenie swojej autonomii. Po II wojnie światowej większość Ormian polskich z dawnych kresów południowo - wschodnich przeniosła się na południowo - zachodnie ziemie Polski.
Mieszkający w Polsce Ormianie są przeważnie katolikami obrządku ormiańskiego lub łacińskiego, a zdecydowana większość zatraciła znajomość swojego ojczystego języka.
7a./ Główne organizacje: Ormiańskie Towarzystwo Kulturalne, Związek Ormian w Polsce im. ks. abpa J. Teodorowicza.
7b./ Najważniejsze tytuły prasowe: "Biuletyn OTK" - kwartalnik.
7c./ Największa impreza kulturalna: Ogólnopolskie Spotkania Środowisk Ormiańskich w Krakowie.
8./ Romowie to mniejszość etniczna, szacowana na 20 - 30 tysięcy osób. Romowie tworzą cztery główne grupy: Polska Roma, Kełderasze, Lowarzy i Romowie Karpaccy (Bergitka Roma). Większość mieszka w dużych miastach: w Warszawie, Poznaniu, Wrocławiu, Łodzi, Gdańsku i innych. Romowie z grupy Bergitka Roma zamieszkują górskie tereny województwa małopolskiego (między Nowym Sączem a Nowym Targiem). Romowie z tej grupy mieszkają także w miastach Górnego i Dolnego Śląska, Krakowie - Nowej Hucie.
Pierwszy dokument, poświadczający obecność Romów w Polsce datowany jest na rok 1401 i pochodzi z Krakowa. Od XVI wieku, do Polski zaczęli przybywać z Niemiec Romowie nazwani później Polską Romą. Bergitka Roma to potomkowie grup wędrujących wzdłuż łuku Karpat lub przybywających do Polski od strony Niziny Węgierskiej. Kełderasze (Kelderari - kotlarze) i Lowarzy (Lovari - handlarze końmi) przybyli do polski z Siedmiogrodu i Wołoszczyzny po roku 1850.
Większość Romów prowadzących niegdyś wędrowny tryb życia mieszka dzisiaj w miastach: w Warszawie, Poznaniu, Wrocławiu, Łodzi i Gdańsku oraz mniejszych ośrodkach. Jest to konsekwencją przymusowej polityki osiedleńczej prowadzonej przez władze PRL Romowie z grupy Bergitka Roma (prowadzący osiadły tryb życia od kilkuset lat) zamieszkują górskie tereny woj. małopolskiego. Ich społeczności znajdują się także w miastach Górnego Śląska i w Nowej Hucie, gdzie w latach 50-tych XX wieku, zatrudniano Romów w ramach polityki produktywizacyjnej.
Przeważająca część uczniów pochodzenia romskiego uczęszcza do szkół publicznych ucząc się w systemie zintegrowanym, razem z uczniami polskimi. Funkcjonują także tzw. klasy romskie (około 20). Szczególnym przypadkiem jest Parafialna Podstawowa Szkoła Romska w Suwałkach - jedyna szkoła niepubliczna, która organizuje bezpłatne nauczanie dzieci pochodzenia romskiego. Około 30% populacji dzieci romskich w ogóle nie wypełnia obowiązku szkolnego.
Romowie w Polsce to w zdecydowanej większości wyznawcy Kościoła Rzymskokatolickiego, są jednak także wśród nich członkowie Kościoła Zielonoświątkowców i Związku Świadków Jehowy.
8a./ Główne organizacje: Centralna Rada Romów, Stowarzyszenie Romów w Polsce, Stowarzyszenie Mniejszości Narodowej Romów "Roma Union" w Włocławku, Stowarzyszenie Romów w Krakowie, Centrum Kultury Romów - Towarzystwo Społeczno - Kulturalne z siedzibą w Tarnowie, Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Romów w RP w Kędzierzynie-Koźlu, Zwiazek Romów Polskich w Szczecinku, Stowarzyszenie Kobiet Polskich w Krakowie, Stowarzyszenie Romów w Polsce "Czerchań" w Bytomiu, Stowarzyszenie Twórców i Przyjaciół Kultury Cygańskiej w Gorzowie Wielkopolskim, Stowarzyszenie Mniejszości Narodowej Cyganów w RP ", Stowarzyszenie Romów okręg Nowy Sącz.
8b./ Najważniejsze tytuły prasowe: "Rrom po Drom" - miesięcznik; "Dialog - Pheniben" - kwartalnik.
8c./ Największe imprezy kulturalne: Międzynarodowe Spotkania Zespołów Cygańskich "Romane Dyvesa" w Gorzowie Wielkopolskim; Międzynarodowy Festiwal Piosenki i Kultury Romów w Ciechocinku; Międzynarodowy Tabor Pamięci Romów Tarnów-Żabno-Szczurowa; Otwarcie i Zamknięcie Sezonu Cygańskiego w Tarnowie.
9./ Rosjanie to mniejszość narodowa, która liczy około 10 - 15 tysięcy osób, mieszkających głównie w Białymstoku, na Suwalszczyźnie i Mazurach.
Rosjanie w Polsce deklarują wyznanie prawosławne. Niewielka część to starowiercy, których od roku 1983 reprezentuje Naczelna Rada Staroobrzędowców. Grupa ta, jako grupa wyznaniowa, powstała w drugiej połowie XVII wieku w wyniku rozłamu w Cerkwi rosyjskiej po soborze 1654 roku- STAROWIERCY Pod koniec XVIII wieku przybyła na Suwalszczyznę. 9a./ Główna organizacja: Rosyjskie Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe w Białymstoku.
10./ Słowacy to mniejszość narodowa licząca 10 - 20 tysięcy osób, zajmująca tradycyjnie teren Spisza i Orawy.
Liczba uczniów pobierających naukę słowackiego jako języka mniejszości wciąż spada. Obecnie z nauki korzysta około 350 uczniów w 16 szkołach.
Słowacy deklarują przynależność do Kościoła rzymskokatolickiego
. 10a./ Główne organizacje: Towarzystwo Słowaków w Polsce.
10b./ Najważniejsze tytuły prasowe: "Život" - miesięcznik.
10c./ Największe imprezy kulturalne: Dzień Kultury Słowackiej w Jabłonce Orawskiej, Przeglądy Orkiestr Dętych, Przegląd Zespołów Folklorystycznych w Krempachach.
11./ Tatarzy to mniejszość etniczna, licząca około 5 tysięcy osób, zamieszkujących rdzenne kolonie tatarskie na Białostocczyźnie (Bohoniki i Kruszyniany) oraz miasta: Białystok, Sokółka i Dąbrowa Białostocka.
Polscy Tatarzy mieszkali na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego od końca XIV wieku. Ich przodkami byli emigranci lub uciekinierzy z terenów ówczesnej Złotej Ordy i z Krymu.
Tatarzy w Polsce zatracili znajomość swojego ojczystego języka, pozostali natomiast wierni religii i nadal są wyznawcami islamu.
11a./ Główna organizacja: Związek Tatarów Polskich w RP. 11b./ Najważniejsze tytuły prasowe: "Rocznik Tatarów Polskich".
12./ Ukraińcy to mniejszość narodowa, licząca około 200 - 300 tysięcy osób. W wyniku przeprowadzonej w 1947 r., przez ówczesne władze komunistyczne, akcji "Wisła", ludność ukraińska, zamieszkująca tereny południowo - wschodniej Polski, została przesiedlona na tereny Polski północnej i zachodniej. W efekcie największe skupiska mniejszości ukraińskiej znajdują się na terenach województw: warmińsko-mazurskiego, zachodniopomorskiego i dolnośląskiego. Części Ukraińców udało się jednak uniknąć przesiedlenia z rodzimych terenów, a części pozwolono na powrót w 1956 roku. Stąd też skupiska mniejszości ukraińskiej -w województwie podkarpackim i małopolskim.
Mniejszość ukraińska posiada własnych przedstawicieli we władzach samorządowych, głównie w województwie warmińsko-mazurskim, gdzie na różnych szczeblach zasiada około 50 radnych pochodzenia ukraińskiego (łącznie z przewodniczącym sejmiku województwa). Aktywnym działaczem Związku Ukraińców w Polsce jest były sekretarz generalny Unii Wolności i poseł na Sejm RP w latach 1993-2001 Mirosław Czech.
Dane statystyczne dotyczące edukacji w ostatnim dziesięcioleciu wykazują nieznaczną tendencję wzrostową liczby placówek szkolnych i uczniów pochodzenia ukraińskiego. Według badań GUS nauczanie języka ukraińskiego jako języka mniejszości prowadzone jest w 113 placówkach. Natomiast liczba uczniów waha się w granicach 2 - 3 tys. Wzrasta również liczba ukraińskich nauczycieli.
Pod względem wyznaniowym większość Ukraińców w Polsce to wierni Kościoła Katolickiego Obrządku Biznatyjsko - Ukraińskiego. Natomiast część deklaruje przynależność do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. 12a./Główne organizacje: Związek Ukraińców w Polsce, Związek Niezależnej Młodzieży Ukraińskiej, Związek Ukraińców Podlasia, Ukraińskie Towarzystwo Lekarskie, Ukraińskie Towarzystwo Nauczycielskie w Polsce, Stowarzyszenie Ukraińców - Więźniów Politycznych Okresu Stalinowskiego, Bractwo Cerkiewne św. Włodzimierza, Fundacja Kultury Ukraińskiej, Fundacja św. Włodzimierza Chrzciciela Rusi Kijowskiej.
12b./ Najważniejsze tytuły prasowe: "Nasze Słowo" - tygodnik, "Svitanok" - dodatek do "Naszego Słowa" dla dzieci, "Nad Buhom i Narwoju" - dwumiesięcznik. 12b./ Największe imprezy kulturalne: Festiwal Kultury Ukraińskiej w Sopocie, Festiwal Kultury Ukraińskiej na Podlasiu, Dni Kultury Ukraińskiej, Młodzieżowy Jarmark w Gdańsku.
13./ Żydzi to mniejszość narodowa licząca 8 - 10 tysięcy osób mieszkających w rozproszeniu, przede wszystkim w dużych miastach.
Pierwsze wzmianki o Żydach na terenach polskich pochodzą z X wieku, a pierwszym oficjalnym polskim dokumentem, nadającym Żydom przywileje i autonomię był statut kaliski z XIII wieku. II wojna światowa przyniosła nie tylko zagładę prawie 90% polskich Żydów, doprowadziła również do przerwania ciągłości żydowskiej tradycji oraz życia religijnego i kulturalnego w Polsce. Tuż po zakończeniu II wojny światowej w kilku falach emigracyjnych wyjechała większość z tych, którzy przeżyli holocaust, ale dopiero wydarzenia końca lat sześćdziesiątych (marzec 1968), kiedy użyto problemu żydowskiego do rozgrywek politycznych, przyczyniły się do rozbicia środowiska żydowskiego w Polsce.
Obecnie nie ma w Polsce szkół publicznych, w których wykładany byłby hebrajski lub jidisz jako języki ojczyste. Od roku 1994/95 istnieje jedna prywatna żydowska szkoła podstawowa Lauder Morasha School w Warszawie z polskim jako językiem wykładowym. Kilkudziesięciu uczniów pobiera tam dodatkowo naukę języka hebrajskiego.
Żydzi to wyznawcy religii mojżeszowej.
13a./ Główne organizacje: Towarzystwo Społeczno - Kulturalne Żydów w Polsce, Stowarzyszenie Dzieci Holocaustu w Polsce, Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny, Polska Unia Studentów Żydowskich, Federacja Organizacji Żydowskich, Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP, Państwowy Teatr Żydowski im. E. R. Kamińskiej.
13b./ Najważniejsze tytuły prasowe: "Dos Jidisze Wort - Słowo Żydowskie" - dwutygodnik, "Midrasz" - miesięcznik, "Szterndlech" - pismo dla dzieci i młodzieży.
13c./ Największe imprezy: Festiwal Kultury Żydowskiej w Krakowie, Marsz Żywych w Oświęcimiu, Dzień Pamięci Ofiar Soah, Dni Książki Żydowskiej w Warszawie, Rocznica Powstania w Getcie Warszawskim.