Opiekun- Wychowawca w placówce realizującej funkcje opiekuńczo- wychowawcze

Wychowawca to osoba, która zajmuje się wychowaniem dzieci i młodzieży, a więc ma do tego formalne kwalifikacje. Dla wychowawcy - opiekuna sprawą podstawową jest umiejętność koncentrowania się na potrzebach dziecka. Nadaje się, więc na opiekuna bodaj najbardziej człowiek dobry, o dobrym sercu, wrażliwy na cudze potrzeby i skłonny do pomagania. Ale potrzebna do tego aktywność wymaga energii, działania i dyscypliny wewnętrznej. Na proces stawania się wychowawcą wpływa wiele czynników. Ogromną rolę odgrywają tutaj wartości, ich poznawanie, akceptowanie i realizowanie. Dojrzała postawa wobec wartości wyraża się w tym, że wychowawca podejmuje działania mające na celu ukształtowanie u wychowanków właściwego stosunku do tych wartości - uwrażliwia na ich istnienie. Rola jego jest ogromnym wyzwaniem. Podstawą w pracy wychowawcy jest umiejętność identyfikowania stanów emocjonalnych wychowanków i adekwatne reagowanie na nie - czyli empatia. Empatyczna postawa wychowawcy sprawia, że komunikacja pomiędzy nim a podopiecznym staje się bardziej otwarta i efektywna. Bardzo trudno skoncentrować się, gdy jest się w stanie wzburzenia, gdy własne emocje przytłaczają. Należy najpierw popracować nad własnymi reakcjami „odwrażliwić” siebie samego.

Każdy wychowawca powinien pracować samodzielnie nad własnym zawodowym rozwojem, doskonaląc szeroko rozumiany warsztat pracy, czyli wszystko to, co jest niezbędne do wykonywania optymalnie i efektywnie obowiązków wynikających ze sprawowania opieki i wychowania. Wychowawca powinien samoregulować się (przywracać równowagę bio-psycho-społeczną), świadomie kontrolować i doskonalić, aby posiadać zapas sił i umiejętność ich regeneracji. Ktoś, kto nie posiada dostatecznej ilości sił własnych nie może ich udzielić komuś drugiemu.

ZADANIA WYCHOWAWCY (zgodnie z rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1.09.2000r. w sprawie placówek opiekuńczo-wychowawczych oraz wizją organu prowadzącego - Towarzystwa „Nasz Dom”)

POSTANOWIENIA OGÓLNE

1. Wychowawcę powinien cechować życzliwy stosunek do dziecka, jest on pierwszym przyjacielem i doradcą wychowanka. Jego najważniejszym zadaniem jest dotarcie do najskrytszych pokładów osobowości dziecka. Stara się zrozumieć dziecko i dopełnia wszelkich starań, by między nim a podopiecznym wytworzyła się więź emocjonalna, która powinna przypominać przyjaźń, a nie formalny stosunek wynikający z układu wychowawca - wychowanek. Do wychowanka powinien odnosić z troskliwością, empatią, humorem i serdecznością.

POSTANOWIENIA SZCZEGÓŁOWE

2. Wychowawca jest odpowiedzialny za swoich podopiecznych realizując wytyczne zawarte w 5 kategoriach kompetencji:

• zapewnienie bezpieczeństwa i opieka nad dziećmi;

• zaspokojenie potrzeb rozwojowych i kompensowanie opóźnień z wyszczególnieniem takich potrzeb, jak:

1. poczucie własnej wartości;

2. potrzeba kulturowej i duchowej tożsamości;

3. potrzeba odpowiedniej dyscypliny;

4. potrzeba pozytywnego przewodnictwa;

5. rozwijanie motywacji do nauki;

6. nauka radzenia sobie w kontaktach interpersonalnych;

• wspieranie więzi pomiędzy dziećmi i ich naturalnymi rodzinami;

• ułatwianie dzieciom nawiązywania bezpiecznych, pozytywnych i trwałych związków na całe życie;

• współpraca z innymi członkami zespołu specjalistów w celu rozwiązania problemu dziecka i jego rodziny.

3. Wychowawca raz w miesiącu wspólnie ze swoimi podopiecznymi tworzy „indywidualny plan pracy z dzieckiem i jego rodziną”. Po przeanalizowaniu przyczyn kryzysu i poznaniu potrzeb dziecka ustala się wspólnie z podopiecznym cel długoterminowy, np. powrót do domu, przygotowanie do samodzielnego życia, poprawę kontaktu z jakimś członkiem rodziny, bądź też poszukiwanie zastępczej opieki rodzinnej.

4. Wychowawca wspólnie z podopiecznymi tworzy dla nich KSIĘGĘ ŻYCIA, w skład której wchodzą: PAMIĘTNIK ŻYCIA, GENOGRAM RODZINY i EKOMAPA.

5. Prowadzi zajęcia z zakresu organizacji czasu wolnego oraz działania socjalizujące, kompensacyjne, terapeutyczne rekompensujące brak wychowania w rodzinie. Prowadzi adnotację tych zajęć w dzienniku.

6. Dokumentacja i inne czynności:

• zobowiązany jest do prowadzenia :Karty pobytu dziecka”, sporządzania opinii dla sądu, szkoły, władz nadrzędnych;

• prowadzi dziennik pracy, dokładnie dokumentując swoją obecność i prowadzone zajęcia;

• utrzymuje stały kontakt ze szkołami, do których uczęszczają jego podopieczni i dokumentuje je w zeszycie kontaktu ze szkołami (z potwierdzeniem podpisu nauczyciela);

• prowadzi obserwację powierzonych mu podopiecznych i odnotowuje ważne wydarzenia z ich życia w pamiętnikach specjalnie dla nich założonych;

• pozostałe czynności według ustaleń podejmowanych na zespołach wychowawczych i spotkaniach z organem prowadzącym.

• Wychowawca wykonuje również inne czynności zalecone przez dyrektora.

• Tajemnica służbowa:

Wychowawca jest zobowiązany do przestrzegania tajemnicy służbowej, a w szczególności w czasie trwania umowy o pracę, a także w czasie jednego roku od jej rozwiązania lub wygaśnięcia. Przekazywanie, ujawnianie wszelkich informacji dotyczących placówki i jej wychowanków jest dopuszczalne tylko za uprzednim pisemnym zezwoleniem pracodawcy.

Wychowawca - opiekun dziecka musi być w pełni zaangażowany w proces wzmacniania dziecka i jego rodziny, musi akceptować dziecko i jego środowisko naturalne. Wychowawcę powinien cechować optymizm, pozytywny stosunek do życia, umiejętności komunikacyjne, powinien mieć uregulowane życie osobiste. Bardzo ważne są umiejętności z zakresu komunikacji międzyludzkiej, pozytywnego i wzmacniającego nawiązywania relacji, jak również wiedza na temat blokad komunikacyjnych. Niezwykle ważne w tym zawodzie są umiejętności interpersonalne wychowawcy. Ważną formą pracy wspomagającą pracę wychowawczą jest stosowanie przysłowiowego „cukierka” jako zachęty albo nagrody dla dziecka. Nie jest to przekupstwo lecz „metoda serca”, jedna z wielu: doceniania, nagradzania, okazywania zainteresowania dzieckiem.

Umiejętności interpersonalne wychowawcy są nieodłącznym elementem warsztatu pracy. W pracy opiekuńczo-wychowawczej stosuje sie dwa rodzaje sposobu komunikowania sie: werbalny i niewerbalny. Należy zwrócić uwagę szczególnie na ten drugi dokonujący się poprzez: zmysły( dotyk, wzrok, węch) oraz gest, wyrazy mimiczne, ruchy ciała, usytuowanie wewnętrzne, głos. Komunikowania werbalnego zwłaszcza w opiece i wychowaniu nie da się uniknąć. W kontaktach interpersonalnych istnieje konieczność posiadania umiejętności nadawania i odbierania komunikatów. Posiada ono wiele walorów, daje dobre efekty, więc warto, by pedagodzy nauczyli się go wykorzystywać. Do umiejętności opiekuna- wychowawcy z pewnością zaliczyć należy: umiejętności komunikacji, tj.: nawiązywania kontaktu, utrzymywania kontaktu, wzmacniania kontaktu i dystansowanie się emocjonalne, a także życzliwość, empatię, akceptację, asertywność, kształtowania prawidłowej komunikacji wśród podopiecznych. Zaś warunkiem szczególnym powstania związku opiekuńczo-wychowawczego jest zaufanie interpersonalne, które wychowawca powinien wzbudzać u swoich podopiecznych. Wychowawca empatyczny daje wzór dzieciom do takiego zachowania.

Planowanie działań wychowawczych stanowi element wyznaczający ich efektywność, realizację założonych celów. Planowanie powinno składać się z następujących operacji:

• stanowienia celów,

• przewidywania,

• diagnozowania rozwiniętego,

• wyprowadzania wniosków do działania,

• obmyślania przewidywanych działań,

• ukształtowania skończonego projektu planu,

• postanowienia realizacyjnego.

Jego podstawowymi kategoriami treściowymi są: cele, założenia, zadania, środki realizacji ( w tym metody, techniki i formy), podmiot (podmioty) realizacji, czas realizacji.

Do źródeł planu zalicza się:

• rozpoznaną rzeczywistość opiekuńczo-wychowawczą,

• wiedzę o działalności opiekuńczo-wychowawczej,

• podmiot opieki i wychowania,

• wyrażone przez podopiecznych potrzeby i możliwości,

• dyrektywy instancji nadrzędnych.

Każdy plan powinien zawierać następujące części:

• diagnostyczno-wnioskową,

• opiekuńczą,

• wychowawczą,

• doskonalenie pracy.

Najmniejszą częścią planu pracy opiekuńczo-wychowawczej jest konspekt. Może mieć różną formę, może być zapisany lub nie powinien jednak zawierać (w zapisie lub w myślach) cały, pełny proces planowania, czyli wszystkie operacje myślowe, tj. stanowienie celów, przewidywanie, diagnozowanie rozwinięte (rzeczywistości, w której cele będą realizowane), wyprowadzanie wniosków do działania, obmyślanie przewidywanych działań, ukształtowanie skończonego projektu planu oraz postanowienia realizacyjne oraz podstawowe kategorie treściowe tj. cele, przewidywane zadania, środki realizacji (formy, metody, techniki pracy, niezbędne przedmioty i warunki pracy), podmiot realizacji zadań i celów, czas realizacji zadań oraz uwagi dotyczące realizacji zadań.

Organizacja miejsca pracy. Wymienić w nim należy:

• właściwości zespołu pracowniczego

• warunki układu egzystencjalnego, w którym podejmowane są działania ( zabudowa, rozmieszczenie pomieszczeń, usytuowanie, wyposażenie)

• dokumentacja pracy

• pomoce

• biblioteczka pedagogiczna.

Pomieszczenie na warsztat pracy pedagoga powinno być dobrane i zorganizowane tak, żeby spełniało kryteria specyfiki podejmowanych w nim działań. Inne one będą dla pokoju pedagoga szkolnego, inne opiekuna-wychowawcy w domu dziecka, opiekuna-wychowawcy w świetlicy szkolnej. Ogólnie jednak rozpatrując powinno ono być: usytuowane tak, aby nie zakłócane w nim były rozmowy; urządzone tak, aby sprzyjało rozmowie, otwarciu się podopiecznych, pracy umysłowej, dostosowane do specyfiki działań w nim podejmowanych i potrzeb dzieci.

Prowadzenie dokumentacji przez opiekuna-wychowawcę jest jego stałym obowiązkiem. Składają się na nią wszystkie dokumenty wymagane przez statut placówki. Są to:

• dzienniki zajęć grupy,

• plan pracy,

• zeszyt obserwacji wychowanków,

• teczka korespondencji z rodzicami- opiekunami wychowanków,

• program indywidualnej pracy z dzieckiem,

• zeszyt kontaktów wychowawcy ze szkołą podopiecznych,

• karty odzieżowe,

• zeszyty przychodów i rozchodów przyborów szkolnych,

• podstawowe rozporządzenia i akty prawne,

• wzory skierowań do różnych form opieki specjalistycznej (u np. pedagoga szkolnego)

Są to dokumenty formalne. Oprócz nich niekiedy równie ważne są dokumenty nieformalne taki, jak: wytwory dziecięce (np. rysunki dziecka), albumy i kroniki grupy, zdjęcia, nagrania, dyplomy.

Pomoce do pracy opiekuna-wychowawcy można podzielić na te, które zostały zakupione gotowe (sprzęt audio-video, rzutniki, komputer, plansze, mapy, instrumenty itp.) oraz na wykonane przez wychowawcę 9 zachowana dokumentacja prowadzona przez wychowawcę z dopisanymi uwagami dotyczącymi realizacji, ciekawe gazetki, plansze, szablony, konspekty różnych działań opiekuńczo-wychowawczych.

Biblioteczka pedagogiczna stanowi bardzo ważny element warsztatu pedagoga, powinny sie w niej znaleźć różnorodne, także aktualne prace z zakresu nauk społecznych, poradniki metodyczne, czasopisma.

Praca indywidualna, z grupą i zbiorowością. W placówkach opiekuńczo-wychowawczych podstawa pracy pedagogicznej są mechanizmy grupowe i praca z grupa. Grupy są liczne, powyżej 7 osób, które jako układy terapeutyczne są optymalnymi dla działania indywidualnego. Grupy w domach dziecka liczą do 20 osób, w świetlicach szkolnych do 50 osób na jednego wychowawcę. Pomimo jednak tego faktu, dobry wychowawca potrafi zastosować takie metody pracy grupowej, które jednocześnie bardzo indywidualizują oddziaływania opieki i wychowania. Praca zespołu wychowawców w placówce decyduje o środowisku wychowawczym całej placówki. Im bardziej jest on zintegrowany, zaangażowany i przygotowany do pracy zawodowej, tym lepsze efekty uzyskane są w skali całej placówki.

FORMY DOSKONALENIA ZAWODOWEGO WYCHOWAWCÓW

Obowiązek i konieczność doskonalenia sprzyja poszerzaniu nie tylko wiedzy pedagogicznej z zakresu opieki, ale również pozwala na poznawanie różnych metod technik pracy z dzieckiem i jego rodziną. Wychowawcy „Naszej Chaty” oprócz studiów o specjalności: pedagogika opiekuńczo-wychowawcza poszerzyli swoje wykształcenie w zakresie: terapii pedagogicznej, logopedii, resocjalizacji, oligofrenopedagogiki. Ponadto biorą udział w warsztatach doskonalących, szkoleniach i czynnie uczestniczą w ogólnopolskich konferencjach. Istotą zawodu wychowawcy jest samorozwój i posiadanie świadomości konieczności dokonywania zmian siebie, motywacja własna do samodoskonalenia, stanowiąca uwarunkowania osobowościowe. Teoretyczny model opiekuna-wychowawcy wskazuje, że powinien on posiadać dyspozycje ogólnoludzkie, warunkujące gotowość do efektywnego działania pedagogicznego, wiedzę ogólną, psychologiczno-pedagogiczną, specjalistyczną. Powinien posiadać wiedzę teoretyczną, metodyczną, powinien być zaangażowany w sprawy domu i dzieci. Motywacja do pracy opiekuńczo-wychowawczej oraz umiejętności diagnostyczne, społeczne, interpersonalne i instruktorskie pozwalają na wypełnianie roli wychowawcy w domu dziecka. Wychowawca musi posiadać umiejętności przekazywania i wyjaśniania wiedzy, umiejętność organizowania wolnego czasu, nauki, przygotowania do samoobsługi, współpracy, tworzenia tradycji, pozytywnej atmosfery. Obok wymienionych umiejętności należy wymienić umiejętności współpracy w zespole wychowawczym, jak również ze szkołą i rodziną. Szczególnie ważną cechą jest pokora, gdyż bez niej można stracić motywację do tej pracy. Wychowawca musi być człowiekiem dojrzałym, samodzielnym, potrafiącym zrozumieć swą grupkę dzieciaków, w porę podejmującym decyzje.

1

---