VIII. RACHUNEK KOSZTÓW DLA INŻYNIERÓW

1. Rachunek kosztów ABC/M.

System ABC jest stosowany przede wszystkim do celów obniżania kosztów, ustalania cen i poprawy pomiaru dokonań. Do obniżenia kosztów najbardziej przyczynia się analiza procesów (działań) podnosząca lub obniżająca ich wartość. System ten umożliwia bardziej realistyczne budżetowanie.

Koncepcja ABC opiera się na czterech założeniach:

 Koszty wyrażają wydatki ponoszone na pozyskiwanie rozmaitych zasobów niezbędnych do działania przedsiębiorstwa,

 Różne działania prowadzą do zużycia tych zasobów,

 Określona liczba działań jest wyrażona za pomocą odpowiedniej jednostki miary tego działania,

 Koszty są najpierw pogrupowane w przekroju działań, a następnie rozliczane na poszczególne produkty według jednostkowych kosztów przypadających na każdą jednostkę miary działania.

Fazy rachunku kosztów działań:

 identyfikacja istotnych działań, (activities) występujących w podmiocie gospodarczym,

 określenie jednostki pomiaru wolumenu każdego działania (cost driver),

 ustalenie kosztów każdego wyodrębnionego działania (cost pool),

 rozliczenie kosztów pośrednich poszczególnych działań na rodzaje wytwarzanych produktów,

 ustalenie kosztów jednostkowych produktów,

 rozliczenie kosztów pośrednich (pogrupowanych w obszarach aktywności) pomiędzy produkty pracy. W tym celu należy ogół obszarów aktywności podzielić na dwie grupy, które obejmują:

 koszty pośrednie podwyższające wartość produktów pracy, reprezentujące rzeczywiste zużycie czynników produkcji (value-added activity),

 koszty pośrednie nie zwiększające wartości, będące kosztami utrzymania zdolności produkcyjnych w gotowości do działań (non value-added activity)

2. Różnica między rachunkiem kosztów zmiennych i pełnych.

RACHUNEK KOSZTÓW PEŁNYCH:

Rachunek ten charakteryzuje podział kosztów na bezpośrednie i pośrednie. Do rozmieszczenia kosztów pośrednich stosowane są klucze podziałowe określające związki pomiędzy kosztami pośrednimi, a wytwarzanymi produktami. Koszty pośrednie to koszty o charakterze ogólnym: ogólnozakładowe, ogólnowydziałowe.

Zalety RKP:

 Przystosowany do wymogów sprawozdawczości zewnętrznej i podejmowania decyzji długookresowych,

 Nie umniejsza znaczenia kosztów stałych w przeciwieństwie do RKZ, który ignoruje fakt, iż w długim okresie również koszty stałe powinny być brane pod uwagę przy podejmowaniu decyzji,

 Unika fikcyjności strat w sprawozdaniach wewnętrznych w przypadku sezonowej realizacji sprzedaży, tzn. gdy sprzedaż kumuluje się w jednym lub kilku okresach,

 Większa przydatność przy ustalaniu ceny jednostkowej wyrobu.

Wady RKP:

 Nie przedstawia realnych informacji o kształtowaniu się relacji: KOSZTY - PRODUKCJA - WYNIKI w warunkach niepełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych,

 Kalkulacja jednostkowego kosztu wyrobu jest bardziej skomplikowana niż w RKZ, gdyż koszty stałe nie są agregowane w jednym lub kilku blokach i odnoszone łącznie na rachunek wyniku lecz rozliczane na poszczególne wyroby.

Rachunek kosztów pełnych:

- przystosowany do wymogów sprawozdawczości zewnętrznej

- przydatny w podejmowaniu decyzji w dłuższym okresie

- większa przydatność przy ustalaniu ceny wyrobu (jednostkowej)

- przy wycenie produktów uwzględniane są wszystkie koszty produkcyjne, chyba że ich poniesienie nie jest ekonomicznie uzasadnione

RACHUNEK KOSZTÓW ZMIENNYCH

Rachunek kosztów zmiennych:

- stosowany dla potrzeb rachunkowości wewnętrznej

- nie spełnia wymogów sprawozdawczości zewnętrznej

- przydatny do podejmowania decyzji w krótkim okresie

- do wyceny produktów brane są wyłącznie zmienne koszty produkcyjne

Koszty:

 Koszty wytworzenia (produkcyjne)

 Koszty nieprodukcyjne

Zalety RKZ:

 tworzenie realnych informacji bieżących dot. kształtowania się relacji KOSZTY - PRODUKCJA - WYNIKI w warunkach niepełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych,

 kalkulacja jednostkowego kosztu wyrobu ulega znacznemu uproszczeniu - koszty stałe są odnoszone wprost na rachunek wyników,

 dostarcza istotnych informacji w krótkim okresie,

 uniemożliwia sprzedaż kosztów stałych do magazynu w przypadku rezerw wyrobów,

 aktywuje funkcję sprzedaży przedsiębiorstwa poprzez sposób liczenia wyniku finansowego,

 źródło informacji użytecznych dla optymalizacji decyzji produkcyjnych.

Wady RKZ:

 kompleksowość jednostkowej marży brutto,

 brak możliwości kalkulowania cen wyrobów opartych na formule kosztu pełnego wytworzenia.

3. Istota i odmienność koncepcji rachunku kosztów celu od tradycyjnych systemów rachunku kosztów.

Rachunek kosztów docelowych (target costing) - definiuje się jako "pakiet metod zarządzania i instrumentów wspomagających formułowanie i realizację celów dotyczących kosztów w fazie koncepcyjno-rozwojowej nowego produktu, dla ustalenia podstawy odniesienia dla kontroli kosztów w fazie realizacji i dla zapewnienia realizacji celów dotyczących zysków w całym cyklu życia produktu.

Tradycyjne systemy rachunku kosztów i wyników są wykorzystywane nadal w praktyce ale spełniają rolę pomocniczą względem strategicznych systemów. Są one szczególnie użyteczne w integrowaniu działań strategicznych z działaniami bieżącymi i kontrolą realizacji celu długookresowego w krótkich okresach. Systemy te są szeroko stosowane - jako główne - w małych i średnich firmach. Zajmują się zyskiem.

Odmienność koncepcji rachunku kosztów celu od tradycyjnych systemów rachunku kosztów polega na tym, że:

• umożliwia on oddziaływanie na koszty produktu w średnim i długim okresie;

• jest zintegrowany z cyklem życia produktu;

• służy kształtowaniu kosztów wytworzenia produktu w fazie jego przygotowania;

• jest zorientowany na rynek i życzenie konsumenta;

• uwzględnia zachowania ludzkie i umożliwia tworzenie systemu motywacyjnego w przedsiębiorstwach;

• jego przedmiotem są koszty założone produktu stanowiące graniczną, dopuszczalną wielkość gwarantującą przedsiębiorstwu osiąganie wyniku w długim okresie;

• koszty założone dla produktu, jego funkcje użytkowe i komponenty są objaśniane za pomocą funkcji kosztów;

• koszt produktu jest wielkością objaśnianą przez cenę rynkową i oczekiwane wyniki przedsiębiorstwa w długim okresie.

4. Układy ewidencyjne kosztów - jeden scharakteryzuj

Wyróżniamy następujące układy:

1. Rodzajowy

2. Kalkulacyjny

3. Funkcjonalny

4. Stanowiskowy

Układ rodzajowy kosztów - Polega na grupowaniu kosztów według rodzajów ponoszonych nakładów i w odniesieniu do całokształtu działalności przedsiębiorstwa. Charakteryzuje się tym, że poszczególne pozycje tego układu mają charakter kosztów prostych.

Układ ten obejmuje przy uwzględnianiu uprzedmiotowienia pracy dwie grupy kosztów:

1. Koszty materialne:

- amortyzacja

- zużycie surowców materiałów i przedmiotów nietrwałych

- zużycie energii,

- usługi materialne (usługi transportowe, remontowe),

- Pozostałe koszty materialne (koszty ekspertyz, opłaty telekomunikacyjne).

2. Koszty niematerialne:

- wynagrodzenia pracowników,

- odpisy na fundusze specjalne,

- ubezpieczenia socjalne pracowników,

- koszty delegacji,

- pozostałe koszty niematerialne (koszty kształcenia pracowników).

Zalety układu rodzajowego:

1. Pozwala ustalić według rodzaju całość nakładów poniesionych na działalność przedsiębiorstwa w danym okresie czasu

2. Umożliwia ustalenie struktury kosztów według rodzaju

3. Umożliwia śledzenie dynamiki kształtowania się poszczególnych składników kosztów,

4. Umożliwia ustalenie i monitorowanie proporcji pomiędzy poszczególnymi składnikami kosztów.

Wady rodzajowego układu kosztów:

1. Nie pozwala na ustalenie kosztów poszczególnych wyrobów lub usług

2. Uniemożliwia przeprowadzenie prawidłowej kalkulacji kosztów przy produkcji chociażby dwóch wyrobów.

5. Metody kalkulacji kosztu jednostkowego ze względu na sposób organizacji procesu technologicznego.

 Kalkulacja podziałowa

 Kalkulacja doliczeniowa

KALKULACJA PODZIAŁOWA polega na ustaleniu jednostkowego kosztu wyrobów lub usług jako wielkości średniej, która została otrzymana poprzez podzielenie łącznej sumy poniesionych kosztów produkcji lub usług przez równoważną liczbę wytworzonych jednostek kalkulacyjnych.

Kalkulacja ta jest zarazem najprostszą i najstarszą metodą kalkulacji.

1. Kalkulacja podziałowa prosta - ma ona zastosowanie głównie w przedsiębiorstwach, które wytwarzają nieskomplikowany rodzaj wyrobów lub usług. Jednostkowy koszt ustala się w niej poprzez podzielenie sumy kosztów poniesionych w danym okresie przez liczbę naturalnych jednostek miar produkcji. Zaś jednostkowy techniczny koszt wytworzenia ustala się poprzez podzielenie łącznego technicznego kosztu wytworzenia (TKW) przez ilość wytworzonych produktów (q).

2. Kalkulacja podziałowa prosta z nie zakończoną produkcją- w tym przypadku występuje remanent produkcji w toku. Pierwszą kalkulacją jest potrzeba wyceny produkcji nie zakończonej według z góry ustalonego kosztu. Następnie jej koszt wytworzenia odejmuje się od poniesionych kosztów produkcji w danym okresie. Koszt jednostkowy wytworzenia wyrobu ustala się, dzieląc otrzymaną sumę kosztów przez ilość wytworzonych wyrobów. Drugim wariantem jest przeliczenie produkcji nie zakończonej na umowne przedmioty kalkulacji w celu sprowadzenia jej do wspólnego mianownika z produkcją gotową.

3. c) Kalkulacja podziałowa ze współczynnikami- jednostki które produkują masowo różne wyroby, stosując taki sam surowiec lub technologię. Istota polega na sprowadzeniu do wspólnej podstawy rozliczeniowej kosztów różnych wyrobów dzięki przeliczeniu ich za pomocą współczynników na jednorodne i umowne przedmioty kalkulacji.

4. d) Kalkulacja podziałowa procesowa - inaczej kalkulacja fazowa, ma zastosowanie głównie w przypadku produkcji wieloseryjnych lub masowych, przechodzącej przez szereg następujących po sobie faz procesów produkcyjnych. W kalkulacji tej oddzielnie obejmuje się koszty materiałów i przerobu. Koszty materiałów są ujmowane bezpośrednio na karcie kalkulacyjnej wyrobu, zaś koszty przerobu gromadzone są według poszczególnych procesów.

KALKULACJA DOLICZENIOWA polega na kalkulowaniu każdego oddzielnie, z góry określonego, przedmiotu kalkulacji (produktu lub usługi) i obliczenie indywidualnego kosztu danego przedmiotu kalkulacji poprzez odniesienie kosztów bezpośrednich wprost na przedmioty kalkulacji oraz doliczenie kosztów pośrednich na przedmioty kalkulacji na podstawie odpowiednich rozdzielników.

kalkulację doliczeniową zleceniową, gdzie wytwarzany jest szeroki asortyment produktów, a większość prac jest niepowtarzalna i zwykle wymaga różnych nakładów robocizny czy też materiałów. W przypadku tego typu kalkulacji nośnikiem kosztów jest pojedyncze zlecenie produkcyjne, na którego karcie kalkulacyjnej są ujmowane wprost koszty bezpośrednie, zaś koszty pośrednie , na koniec okresu, doliczane są na podstawie kluczy rozliczeniowych na dane zlecenie.

kalkulacja doliczeniowa asortymentowa Stosowana jest w przedsiębiorstwach wytwarzających produkty masowo lub wieloseryjnie, gdzie przedmiotem kalkulacji staje się konkretny asortyment produkowanych wyrobów. Na karcie kalkulacyjnej następuje więc grupowanie kosztów bezpośrednich, które dotyczą takich samych lub podobnych wyrobów. Koszty pośrednie zaś na koniec okresu dolicza się na podstawie kluczy rozliczeniowych.

6. Systemy rachunku kosztów i ich klasyfikacja.

Dwa główne rodzaje systemów rachunku kosztów:

 systemy zorientowane na pomiar celu procesów zarządzania w krótkim czasie (zajmujące

się zyskiem zwane tradycyjnymi)

 systemy zorientowane na wspieranie procesów w celu zachowania konkurencyjności w

długim okresie i wzrostu wartości firmy (zajmujące się celami strategicznymi - zwane

współczesnymi). Zalicza się do nich między innymi: rachunek cyklu życia produktu,

rachunek kosztów celu, rachunek redukcji kosztów Kaizen oraz rachunek kosztów działań.

Tradycyjne systemy rachunku kosztów i wyników są wykorzystywane nadal w praktyce ale

spełniają rolę pomocniczą względem strategicznych systemów. Są one szczególnie użyteczne w integrowaniu działań strategicznych z działaniami bieżącymi i kontrolą realizacji celu długookresowego w krótkich okresach. Systemy te są szeroko stosowane - jako główne - w

małych i średnich firmach.

Rachunek kosztów może być prowadzony wg różnych wariantów i w różnej postaci. Jego budowa zależy:

 Od zakresu kosztów rozliczanych na produkty

 Od czasu i sposobu ujęcia oraz prezentacji kosztów

Ze względu na zasięg czasowy informacji o kosztach i stopień napięcia norm kosztów, wyróżnić można następujące systemy rachunku kosztów i wyników:

 RACHUNEK KOSZTÓW RZECZYWISTYCH

 RACHUNEK KOSZTÓW NORMALNYCH

 RACHUNEK KOSZTÓW POSTULOWANYCH

Natomiast z punktu widzenia kryterium zakresu rzeczowego kosztu produktu wyodrębnia się:

 RACHUNEK KOSZTÓW ZMIENNYCH

 RACHUNEK KOSZTÓW PEŁNYCH

Wybór odmiany i wariantu rachunku kosztów zależy od decyzji i kierownictwa jednostki

gospodarczej. Wywierają na nią wpływ takie czynniki jak wielkość jednostki gospodarczej i

jej struktura organizacyjna, rozmiary produkcji, zróżnicowanie asortymentowe.

Rachunek kosztów rzeczywistych Rachunek kosztów normalnych Rachunek k. postulowanych

Pełny rachunek kosztów Częściowy rachunek kosztów

7. Różnica między kosztem a wydatkiem oraz kosztem ekonomicznym a księgowym.

Definicje kosztów:

Koszty są to wyrażone w jednostkach pieniężnych nakłady pracy żywej i uprzedmiotowionej

K= b*(C+V)

Gdzie:

C- nakłady pracy uprzedmiotowionej (środki i przedmioty pracy)

V- nakłady pracy ludzkiej

b- ceny nakładów

Koszty to wyrażone wartościowo celowe zużycie pracy żywej i zasobów majątkowych (czynników działalności) przedsiębiorstwa ponoszone dla uzyskania określonego użytecznego efektu

WYDATEK (w ujęciu ekonomicznym) jest to każdy rozchód środków pieniężnych z kasy lub rachunku bankowego jednostki gospodarczej w związku z zapłatą za określone dobra lub usługi w związku z regulowaniem różnych zobowiązań jednostki. Istnieje zasada, że nie każdy wydatek jest kosztem, ale każdy koszt wiąże się z wydatkiem (niekoniecznie w tym samym czasie co powstanie kosztów).

Przez wydatki należy rozumieć każde zmniejszenie stanu środków pieniężnych bez względu

na cel ich poniesienia.

KOSZT KSIĘGOWY - są to czynniki wykorzystane do produkcji (praca kapitał, ziemia). Wielkość tych kosztów wynika z pomnożenia ilości kupowanych czynników przez ich cenę wyrażoną w pieniądzu. Jeżeli jakiś zasób czynnika nie jest bezpośrednio wyceniony w postaci ceny zakupu, nie jest on traktowany jako koszt księgowy. Koszt księgowy jest zawsze wydatkiem.

KOSZT EKONOMICZNY - to wartość wszystkich zasobów (czynników) użytych do produkcji. Wartości tę wyznacza koszt najlepszego, alternatywnego zastosowania zasobów (nakładów na te czynniki). Koszt ekonomiczny to połączenie wydatków z kosztami, które nie są traktowane jako wydatki firmy. Różnica pomiędzy tymi dwoma rodzajami kosztów polega na tym, że koszty rachunkowe odzwierciedlają widoczne wydatki pieniężne na zakup czynników produkcji, natomiast koszty ekonomiczne odzwierciedlają wartość wszystkich zasobów użytych do produkcji (nawet tych nie mających odzwierciedlenia w cenie). Koszt ekonomiczny to suma kosztu księgowego i kosztu alternatywnego (koszt utraconych korzyści - nie są traktowane jako wydatki firmy).

8. Istota rachunku kosztów rzeczywistych i w jakiej postaci może byd wykorzystany ze względu na zakres kosztów odnoszonych na produkty.

W rachunku kosztów rzeczywistych są ujmowane tylko koszty faktycznie poniesione w

przedsiębiorstwie w danym okresie. Jest to rachunek o charakterze ex post. Odnosi się więc do przeszłości. W rachunku tym, wszystkie składniki kosztów są wykazywane w rzeczywistych wielkościach, w ujęciu wartościowym, poniesionych w okresie sprawozdawczym.

Jest to rachunek oparty na tradycyjnym rozumieniu kosztów produkcji, gdzie koszty stanowią

iloczyn rzeczywistych cen i rzeczywistego zużycia ilościowego czynników produkcji.

Pierwotnie do wyceny zużytych do produkcji czynników stosowane były rzeczywiste ceny nabycia, które zmieniały się w czasie. W ramach modyfikacji tego rachunku wprowadzone zostały ceny stałe, ewidencyjne. Odchylenia cen stałych od cen ewidencyjnych były korygowane na koniec okresu rozliczeniowego.

Jest to więc zwykłe podliczanie wydatków poniesionych przez firmę a wyłaniającą się z tego strategią zarządczą jest zmniejszenie kosztów zakupu przez znalezienie tańszego dostawcy, ewentualnie renegocjacje kontraktu w kierunku niższej ceny. Najczęściej wyodrębnia się w nim strukturę rodzajową, podmiotową oraz przedmiotową kosztów.

Podstawową zaletą tego rachunku jest duże uproszczenie procedury rachunku kosztów i jednoznaczne przyporządkowanie kosztów do poszczególnych okresów sprawozdawczych i produktów produkowanych w tych okresach.

Wadą rachunku kosztów rzeczywistych jest nieadekwatność kosztów poniesionych w okresie do przychodów osiąganych w tym samym okresie. Jest to niezgodne z obowiązującą zasadą współmierności kosztów i przychodów.

9. Istota, zadania i wykorzystanie rachunku kosztów standardowych.

Rachunek ten polega na planowaniu wzorcowych (standardowych) kosztów produkcji na podstawie racjonalnie uzasadnionych form zużycia zasobów i postulowanych cen ich nabycia oraz na określeniu odchyleń pomiędzy kosztami standardowymi a kosztami rzeczywiście poniesionymi. Rachunek kosztów standardowych może być skutecznie stosowany wówczas, gdy w przedsiębiorstwie istnieją sprawdzone procedury kontroli ponoszonych kosztów (rachunek kosztów) a procesy gospodarcze warunkowane są w większości przez czynniki wewnętrzne możliwe do określenia na etapie kalkulacji kosztów oczekiwanych. Do głównych celów stosowania rachunku kosztów standardowych zalicza się:

 Wykorzystanie w procesie budżetowania.

 Identyfikację pozycji kosztowych niezgodnych ze standardami.

 Informację o przewidywanych kosztach przyszłych użyteczną w procesie decyzyjnym.

 Funkcję motywacyjną, poprzez określenie celu kosztowego.

 Wykorzystanie w wycenie rentowności produktów i klientów.

Zadania i funkcje tego rachunku wynikają z kolejnych etapów cykli:

 Kalkulacja a priori standardowych kosztów produktów na podstawie norm

technologicznych zużycia zasobu i postulowanego poziomu kosztu dla określonych

warunków ekonomiczno-organizacyjnych działalności

 Analiza polegająca na porównaniu kosztów standardowych z kosztami rzeczywistymi

celem określenia wartości i kierunku odchyleń

 Kontrola sprowadzająca się do wyjaśnienia przyczyn powstałych odchyleń oraz ich

oceny

 Weryfikacja polegająca na rewizji standardu celem aktualizacji norm oraz wytyczenia

celów kosztowych możliwych do realizacji i mobilizujących do poprawy efektywności

działań

Podstawę formułowania standardów kosztowych stanowi równanie kosztów ilustrujące

zużycie zasobu jako iloczyn fizycznej ilości zużywanego zasobu i jego ceny jednostkowej.

10. Koncepcja "Kaizen Costing".

Kaizen costing - jest systemem ciągłego wprowadzania udoskonaleń zarówno w procesie technologicznym, jak i sposobach organizacji pracy. Celem takiego podejścia jest dążenie do obniżania kosztów, a także poprawy wydajności pracy na poszczególnych stanowiskach pracy.

Koncepcja ciągłego wprowadzania usprawnień jest spójna z założeniami systemu rachunku kosztów docelowych. Można ją traktować jako swego rodzaju uzupełnienie systemu rachunkowości zarządczej.

System redukcji kosztów oznacza systematyczne wyszukiwanie i wdrażanie udoskonaleń w technologii i organizacji oraz podnoszenie poziomu wiedzy i kwalifikacji pracowników niezbędnych do osiągnięcia kosztu założonego ustalonego dla wytwarzanego produktu (cel firmy). Inaczej system Kaizen oznacza działania obniżające koszty produktu w fazie wytwarzania wyrobu i zapewniające osiągnięcie celu (założony zysk w strategii). Efektem takiego działania jest minimalizowanie kosztów, optymalizacja procesów i poprawa wydajności.

Etapy Kaizen Costing:

Etap I - określenie miesięcznych kwot obniżenia kosztów. Przyjęcie takiej systematyki pozwala na osiągnięcie docelowej ceny i docelowego kosztu w ramach rachunku Target Costing

Etap II - analiza odchyleń na poziomie docelowych zysków i kosztów. Aby ustalić odchylenia, wymagane jest precyzyjne określenie kwot obniżki kosztów według koncepcji Kaizen Costing oraz rzeczywistych kwot zmniejszenia kosztów w danym okresie

Etap III - w przypadku wystąpienia odchyleń, w etapie tym dokonuje się ich analizy z punktu widzenia przyczyn ich powstania, miejsc i osób za nie odpowiedzialnych

---