EMU I EURO
W grudniu 1991r. w Maastricht Rada Europy uzgodniła traktat powołujący UE. Został on podpisany 7 lutego 92r. i wszedł w życie 1 listopada 93r. Na jego mocy wprowadzono do traktatu rzymskiego EWG poprawi i uzupełnienia dotyczące budowy UGW. (EWG powołano w traktacie rzymskim 25 marca 1957, nie przewidziano utworzenia Unii walutowej. Art. 105-109 dotyczyły ogólnych zagadnień współpracy walutowej)
Postanowienia Traktatu z Maastricht określają:
- kryteria jakie muszą spełniać kraje UE, aby wejść do UGW,
- realizację narodowych polityk budżetowych w obrębie Unii,
- zasady funkcjonowania Europejskiego Banku Centralnego,
- harmonogram tworzenia UGiW,
- procedury podejmowania decyzji przez instytucje Wspólnot.
Utworzenia EMU miało przebiegać w trzech etapach i trwać od 8-10 lat.
Pierwszy etap trwał od lipca 1990r. do końca 93r.
Europejski System Walutowy-13 marca 1979r.-ECU-sztuczna waluta spełniająca w stopniu ograniczonym funkcje pieniądza na międzynarodowym rynku towarowym i finansowym
W czerwcu 88r. na spotkaniu Rady Europejskiej w Hanowerze postanowiono powołać Komitet ds. Badań nad UGiW, pod kierownictwem Jacquez Delorsa, ówczesnego przewodniczącego Komisji.Komitet przedstawił w kwietniu 89r. raport określający cele przyszłej Unii Walutowej.Komitet zaproponował osiągnięcie pełnej UGiW w 3 etapach, poprzez zacieśnianie koordynacji polityki GiW, aż do powołania niezależnego Europejskiego Banku Centralnego i stworzenia wspólnej waluty.Podkeslano również potrzebę zdyscyplinowania polityki fiskalnej.
na podstawie raportu Komitetu Delorsa Rada Europejska na posiedzeniu w Madrycie w czerwcu 1989 postanowiła rozpocząć realizację1-wszego etapu
Obejmował kroki dostosowawcze i liberalizacyjne, wzmocnienie koordynacji polityki gosp. (szczególnie pieniężnej) oraz dokonywanie przez Radę oceny postępu poszczególnych państw w zakresie zbieżności gosp.-finansowej.
Drugi etap rozpoczął się 1 stycznia 94r. i wiązał się z utworzeniem instytucji potrzebnych do realizacji EMU.
01.01.94 r. rozpoczął działalność Europejski Instytut Monetarny (EMI) powołany decyzją Rady Europejskiej z grudnia 93r. Zastąpił on komitet Gubernatorów Banków centralnych stanowi zalążek przyszłego Europejskiego BC.
Głównym zadaniem Instytutu była poprawa koordynacji polityki pieniężnej krajów członkowskich. Do końca tego etapu BC miały uzyskać pełną niezależność od rządów
Na szczycie UE w Madrycie w grudniu 95r. wyrażono wolę przejścia do trzeciego etapu EMU począwszy od 1 stycznia 99r. Ustalono nazwę przyszłej wspólnej waluty- EURO. Postanowiono, że banknoty będą miały nominały 5,10,20,50,100,200,500 euro i że będzie też 8 monet od 2 do 1/100 euro (później nadano jej nazwę centa).
W grudniu 96r.w Dublinie Rada Europejska przyjęła Pakt na rzecz stabilności i rozwoju ( zobowiązuje państwa należące do Unii Gospodarczej i Walutowej do przestrzegania deficytu budżetowego na poziomie maksymalnie 3% PKB) będący swoistym kodeksem postępowania w zakresie spełniania budżetowego kryterium zbieżności. Pakt ten ma zapewnić dyscyplinę fiskalną i stabilność cen na terenie EMU.
Kwalifikacja krajów do udziału w EMU została zaplanowana na wiosnę 98r. Kraje które miały wejść musiały spełniać kryteria zbieżności wyznaczone w traktacie traktacie Maastricht. Oceny tej dokonano na podstawie wyników gospod. Osiągniętych Osiągniętych 97r.
Kryteria zbieżności (Konwergencji) to:
1. Kryterium stabilności cen - przeciętna stopa inflacji nie może przekraczać więcej niż 1,5% średniej stopy inf. W 3 krajach UE, w których jest ona najniższa.
2. Kryterium udziału w mechanizmie kursowym Europ. Systemu walutowego - waluta kraju kandydującego do EMU musi być stabilna co najmniej przez 2 lata poprzedzające badania. Waluta tego kraju nie może być zdewaluowana w stosunku do innych walut krajów UE, a kurs waluty może się wahać w ramach dopuszczalnych odchyleń, określonych prze Europejski system walutowy- to jest w paśmie o szerokości plus- minus 15%.
3. Kryterium deficytu budżetowego - d.b. nie może być wyższy niż 3%, z wyjątkiem sytuacji gdy przekroczenie wskaźnika nastąpiło z przyczyn nadzwyczajnych, ma charakter przejściowy lub gdy wysoki w przeszłości wskaźnik znacznie się zmniejszył i zbliża się do wymaganych 3 %.
4. Kryterium długu publicznego - zadłużenie nie może przekraczac 60% PKB. Jeżeli jest wyższe wskaźnik winien wskazywac tendencję malejącą i zbliżać się w zadowalającym tempie do pożądanego poziomu.
5. Kryterium stóp procentowych - średnia nominalna długookresowa stopa procentowa nie powinna być wyższa o więcej niż 2 punkty procentowe od średniej st. % w krajach Unii Europejskiej o najniższym poziomie.
Komisja Europejska zarekomendowała w marcu 1998 roku 11 krajów które spełniły kryteria konwergencji: Austrię, Belgię, Finlandię, Francję, Hiszpanię, Holandię, Irlandię, Luksemburg, Niemcy, Portugalię i Włochy. Nie wszystkie kraje UE chciały czy też mogły przystąpić do EMU. Wielka Brytania odmówiła uczestnictwa w UGW w pierwszym etapie, nie uzyskując poparcia społecznego w przeprowadzonym referendum. Również Dania odmówiła uczestnictwa w UGW w pierwszym etapie, z uwagi na negatywny wynik referendum narodowego, potwierdzone ponownie podczas referendum przeprowadzonego w 2000 r.
Inaczej sytuacja wyglądała w przypadku Szwecji, która nie mogła zostać przyjęta w poczet członków UGW, gdyż nie należała do Europejskiego Systemu Walutowego.
Tabela 1: Wyniki osiągnięte w 1997 roku przez 11 krajów UE, które weszły w skład UGW.
Państwo |
Roczny wskaźnik |
Deficyt budżetowy |
Dług publiczny |
Długoterminowa |
należy |
|
1997 |
1997 |
1997 |
1997 |
|
Kryteria |
3,2 |
3,0 |
60,0 |
7,7 |
tak |
Austria |
1,1 |
2,5 |
66,1 |
5,6 |
tak |
Belgia |
1,4 |
2,1 |
122,2 |
5,7 |
tak |
Finlandia |
1,3 |
1,1 |
55,8 |
5,9 |
tak |
Francja |
1,2 |
3,0 |
58,0 |
5,5 |
tak |
Hiszpania |
1,8 |
2,6 |
68,8 |
6,3 |
tak |
Holandia |
1,8 |
1,4 |
72,1 |
5,5 |
tak |
Irlandia |
1,2 |
-0,9 |
66,3 |
6,6 |
tak |
Luksemburg |
1,4 |
-1,7 |
6,7 |
5,6 |
tak |
Niemcy |
1,4 |
2,7 |
61,3 |
5,6 |
tak |
Portugalia |
1,8 |
2,5 |
62,0 |
6,2 |
tak |
Włochy |
1,8 |
2,7 |
121,6 |
6,7 |
tak |
Jak widać z tabeli wszystkie kraje przyjęte do UGW spełniły 4 pierwsze kryteria, a tylko 3 z nich osiągnęły zgodny z założeniami wskaźnik zadłużenia publicznego. Nie stało to się jednak przeszkodą w przyjęciu ich do UGW, uznano bowiem, iż przekroczony poziom zadłużenia publicznego nie stanowi zagrożenia dla stabilności gospodarek tych państw i przyszłej UGW. Kraje kandydujące do UGW zostały zobowiązane do podjęcia działań zmierzających do zredukowania zadłużenia publicznego do pożądanego poziomu.
Parlament Europejski przyjął propozycją Komisji Europejskiej 30 kwietnia 1998 r. a szefowie państw i rządów potwierdzili listę państw przechodzących 1 stycznia 1999 r. do trzeciego etapu EMU podczas specjalnego spotkania na szczycie Rady ds. Gospodarki i Finansów (ECOFIN) w Brukseli od 1 do 3 maja. Do końca 1998 roku przyjęto całość potrzebnej w tym kontekście legislacji. W lipcu 1998 roku nastąpiła formalna inauguracja działalności Europejskiego Banku Centralnego, którego prezesem został Wim Duisenberg.
Tabela 2: Wyniki osiągnięte w 1997 roku przez 11 krajów UE, które nie weszły w skład UGW w 1998 roku.
Państwo |
Roczny wskaźnik |
Deficyt budżetowy |
Dług publiczny |
Długoterminowa |
należy |
|
1997 |
1997 |
1997 |
1997 |
|
Kryteria |
3,2 |
3,0 |
60,0 |
7,7 |
tak |
Dania |
1,9 |
-0,7 |
65,1 |
6,2 |
tak |
Grecja |
5,2 |
4,0 |
108,7 |
9,8 |
tak |
Szwecja |
1,9 |
0,8 |
76,6 |
6,5 |
nie |
W. Brytania |
1,8 |
1,9 |
53,4 |
7,0 |
nie |
Grecja, choć chciała zostać członkiem UGW w pierwszym etapie nie spełniła żadnego z kryteriów zbieżności z Maastricht.
Rząd grecki zdyscyplinował działania zmierzające do osiągnięcia kryteriów zbieżności z Maastricht osiągając na koniec 1999 roku następujące wyniki:
- inflacja 2.6%
- długookresowa stopa procentowa 6.4%
- deficyt budżetowy -1.6% PKB
- dług publiczny 104.4 % PKB
Na skutek tego Grecja 1 stycznia 2001 roku przystąpiła do strefy euro i została zakwalifikowana do trzeciego etapu EMU. Na wniosek Komisji Europejskiej z 3 maja 2000 roku odpowiednia decyzja w tej sprawie zapadła na forum rady ECOFIN zebranej w nadzwyczajnym składzie szefów państw i rządów 19 czerwca 2000 roku w Santa Maria da Fiera (Portugalia).
Zgodnie z traktatem z Maastricht wszystkie kraje należące do Unii Europejskiej docelowo staną się członkami UGW. Jedynie Wielka Brytania i Dania zdołały w traktacie wynegocjować klauzulę, która nie obliguje ich do członkostwa w UGW, zapewniając im możliwość wyboru.
Kraje obecnie kandydujące do Unii czeka wiele lat zanim będą mogły przystąpić do UGW.
Od momentu przyjęcia do UE, muszą upłynąc minimum 2 lata by nowe kraje członkowskie mogły przystąpić do Europejskiego Systemu Walutowego, tzw. ERM-bis, przekształconego specjalnie dla krajów nie należących do UGW. Po dwuletnim okresie przynależności do ERM-bis oraz spełnieniu kryteriów zbieżności z Maastricht, kraje kandydujące do UGW będą mogły zostać jej członkami. Tak więc od przystąpienia do UE muszą upłynąć co najmniej 4 lata by można było rozważać zastąpienie wspólną walutą eurowalut narodowych krajów obecnie kandydujących.
Trzeci etap EMU
Rozpoczął się zgodnie z planem 1 stycznia i trwał do 31 grudnia 2001 r. Z początkiem 1999 roku została wprowadzona wspólna waluta EURO, a przestała istnieć ECU, która została zastąpiona przez EURO w stosunku 1:1.Nastąpiło nieodwołalne usztywnienie kursów centralnych walut wobec EURO a w konsekwencji także wobec siebie. EURO jest samodzielną i pełnoprawną jednostką pieniężna i jest stosowane w rozliczeniach bezgotówkowych, natomiast banknoty narodowe zachowały ważność do momentu wprowadzenia EURO do powszechnego obiegu co nastąpiło w okresie od 1 stycznia do 28 lutego 2002 roku, kiedy to EURO uzyskało status jedynego prawnego środka płatniczego wewnątrz strefy EURO.
W trakcie trzeciego etapu EMU wszystkie ceny na terenie strefy EURO były podawane podwójnie w walucie narodowej i w EURO, co miało ułatwić przyzwyczajenie się do nowej waluty. Banki mogły oferować swoje usługi zarówno w walutach narodowych jak i w EURO.
Przedsiębiorstwa obowiązywała zasada ciągłości umów bez względu na sposób ustalenia ceny. Mogły prowadzić rachunkowość podwójnie i w walucie narodowej i w EURO ale z dniem 1 stycznia 2002 roku musiały przejść na nowy system.
Parytety walut państw członkowskich UGW wobec EURO obowiązujące od dn. 1 stycznia 1999 roku.
Stałe kursy wymienne między EURO a walutami narodowymi państw członkowskich UGW zostały określone dnia 31 grudnia i obowiązywały od dnia 1 stycznia 1999 r do 28 lutego 2002 roku.
Tabela 3: Parytety walut krajów UGW z 31 grudnia 1998 roku.
Austria |
1 euro = 13,7603 szylingów |
Belgia |
1 euro = 40,3399 franków |
Finlandia |
1 euro = 5,94573 marek |
Francja |
1 euro = 6,55957 franków |
Hiszpania |
1 euro = 166,386 peset |
Holandia |
1 euro = 2,20371 guldenów |
Irlandia |
1 euro = 0,787564 funta |
Luksemburg |
1 euro = 40,3399 franków |
Niemcy |
1 euro = 1,95583 marki |
Portugalia |
1 euro = 200,482 eskudo |
Włochy |
1 euro = 1936,27 lirów |
Grecja |
1 euro = 340,750 drachm (2000r.) |
Skutki utworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej
Dodatnie skutki utworzenia UGiW
Spośród pozytywnych skutków powstania UGiW do najważniejszych należą:
- likwidacja kosztów wymiany walut, duże oszczędności,
- eliminacja ryzyka kursowego w operacjach przedsiębiorstw i banków,
- lepsze planowanie produkcji, rozwinięcie produkcji na skalę całego rynku europejskiego,
- większa przejrzystość cen, a zatem i wzrost konkurencji,
- większe wyspecjalizowanie się gospodarek poszczególnych krajów,
- narodowe rynki kapitałowe zleją się w jeden rynek europejski,
- euro będzie walutą zdolną do konkurowania z dolarem amerykańskim,
- szybszy wzrost gospodarczy w państwach członkowskich.
Tabela 4. Wskaźniki gospodarcze dla Euro 11 i USA
|
Liczba mieszkańców |
Udział w PKB świata |
Udział w handlu światowym |
EURO 11 |
290 mln |
19,4 % |
18,6 % |
USA |
268 mln |
19,6 % |
16,6 % |
Ujemne skutki utworzenia UGiW
Utworzenie UGiW otwiera przed jej członkami szansę szybszego rozwoju, lecz niesie również zagrożenia spowodowane:
- utratą możliwości korzystania przez państwa należące do UGiW z polityki kursowej, stóp procentowych oraz w znacznym stopniu z polityki fiskalnej w celu przeciwdziałania spowolnieniu wzrostu gospodarczego,
- trudnościami w wypracowaniu polityki gospodarczej i monetarnej odpowiadającej wszystkim krajom (różnice w rozwoju gospodarczym),
- kosztem, jakim jest proces wymiany banknotów i monet krajów UGW na EURO związany z wycofywaniem walut narodowych (transport, niszczenie) oraz produkcją i dystrybucją nowej waluty.
Struktura Unii Walutowej
Na szczycie struktury Unii Walutowej znajduje się Rada Europejska, która bierze udział w ważniejszych decyzjach, w czym asystują jej ministrowie finansów i gospodarki. Komisja UE dysponuje prawem inicjatywy, a także otrzymała dodatkowe kompetencje. Składa ona propozycje w kwestiach polityki walutowej do Rady UE oraz wspiera Radę UE w czuwaniu nad wykonywaniem działań gospodarczych i kontroli wdrażania środków ustalonych w łonie Unii Walutowej. Członek Komisji uczestniczy bez prawa głosu w Radzie Naczelnej EBC.
Rada UE sprawuje ważną rolę w Unii Walutowej. Przekazuje do Rady Europejskiej obserwacje dotyczące ważniejszych aspektów systemu wspólnej waluty i informuje Parlament, gdy ten tego zażąda. Rada UE podejmuje decyzje jednogłośnie lub większością kwalifikowaną i razem z Komisją czuwa nad wykonaniem zobowiązań wynikłych z systemu. Przewodniczący Rady UE, podobnie jak członek Komisji, uczestniczy bez prawa głosu w Radzie Naczelnej EBC5 . Przewodniczący Rady UE może przedłożyć wniosek do rozważenia przez Radę Naczelną EBC. Prezesa EBC zaprasza się natomiast do uczestnictwa w posiedzeniach Rady UE, kiedy omawia ona sprawy dotyczące celów i zadań ESBC.
Postanowienia Traktatu określają też zasady sprawowania demokratycznej kontroli nad funkcjonowaniem ESBC. EBC zobowiązany jest do corocznego przedstawiania Parlamentowi Europejskiemu, Radzie UE, Komisji oraz Radzie Europejskiej raportu na temat działalności ESBC oraz polityki pieniężnej za poprzedni i bieżący rok. Raport zostaje poddany debacie i ocenie na forum Parlamentu Europejskiego. Prezes EBC i pozostali członkowie Zarządu, na wniosek Parlamentu Europejskiego lub z własnej inicjatywy, mogą zostać wysłuchani przez właściwe komisje Parlamentu Europejskiego.
Europejski System Banków Centralnych
Najważniejsze znaczenie dla utworzenia UGiW miało powołanie Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC), składającego się z Europejskiego Banku Centralnego (EBC) oraz narodowych banków centralnych, działających według wytycznych i instrukcji EBC. EBC posiada najszerszą zdolność do czynności prawnych, jaką każde z państw członkowskich UGiW przyznaje osobom prawnym. ESBC funkcjonuje zgodnie z zasadą subsydiarności. Szczebel centralny ma charakter pomocniczy i scentralizowane są tylko te decyzje, które są bezwzględnie konieczne do prawidłowego funkcjonowania UGiW.
Głównym celem ESBC jest utrzymywanie stabilności cen. Nie naruszając celu stabilności cen, ESBC wspiera ogólną politykę gospodarczą, przyczyniając się do osiągania celów Wspólnoty.
Do podstawowych zadań realizowanych przez ESBC należy:
- definiowanie i realizacja polityki walutowej Wspólnoty,
- przeprowadzanie operacji dewizowych,
- przechowywanie oficjalnych rezerw dewizowych państw członkowskich i zarządzanie nimi,
- wspieranie sprawnego działania systemów płatniczych.
EBC ma wyłączne prawo wydawania zgody na emisję banknotów euro. Banknoty takie mogą być emitowane przez EBC i narodowe banki centralne. Banknoty emitowane przez EBC i narodowe banki centralne są jedynym prawnym środkiem płatniczym we Wspólnocie. Państwa członkowskie mogą emitować monety po otrzymaniu zgody EBC co do wielkości emisji.
Do zadań banków centralnych krajów UGiW, wchodzących w skład ESBC, należy m.in. emisja banknotów na zamówienie EBC, prowadzenie operacji otwartego rynku, zbieranie dla EBC danych na temat sytuacji makroekonomicznej w podległym kraju.
Wykonując swoje uprawnienia, zadania i obowiązki ani EBC, ani narodowe banki centralne i członkowie ich organów decyzyjnych nie mogą żądać ani przyjmować instrukcji od instytucji czy organów Wspólnoty, od jakiegokolwiek rządu państwa członkowskiego ani innych organów.
EBC uprawniony do wydawania zaleceń i opinii właściwym instytucjom, organom Wspólnoty lub władzom krajowym w sprawach wchodzących w zakres jego kompetencji oraz podejmowania decyzji i wydawania rozporządzeń w zakresie sprawowania swoich funkcji. Podczas gdy zalecenia i opinie nie mają skutku wiążącego, decyzje obowiązują tych do których są skierowane, a rozporządzenia mają zastosowanie ogólne do wszystkich państw członkowskich i innych podmiotów. Uprawnienia te służą do wykonywania zadań powierzonych EBC i obejmują określenie i realizację polityki UGiW, dyscyplinę kredytową i obowiązek utrzymywania rezerw w narodowych bankach centralnych.
Należy zaznaczyć, że EBC podejmuje decyzje związane z wewnętrznym funkcjonowaniem wspólnej waluty, natomiast prowadzenie polityki regulowania kursów euro wobec walut krajów spoza Unii należy do kompetencji Rady Europejskiej. Podczas szczytu w Amsterdamie Rada ta przyjęła zasady nowego mechanizmu kursowego tzw. ESW II. Jego funkcjonowanie powiąże kursy walut państw Unii Europejskiej znajdujących się poza strefą euro. Centralny parytet walut spoza strefy euro może się wahać w zakresie ± 15 % w stosunku do wspólnej waluty.
ESBC kierowany jest przez Radę Naczelną, składającą się z sześcioosobowego Zarządu oraz gubernatorów (prezesów) narodowych banków centralnych państw członkowskich UGiW. Prezesa, Wiceprezesa i pozostałych członków Zarządu mianuje się spośród osób o uznanym autorytecie i doświadczeniu zawodowym w sferze walutowej i bankowej, za wspólną zgodą rządów państw członkowskich wyrażoną na szczeblu szefów państw lub szefów państw i rządów, na zalecenie Rady UE, po zasięgnięciu przez nią opinii Parlamentu Europejskiego i Rady Naczelnej EBC. Ich kadencja trwa osiem lat i nie jest odnawialna. Tylko obywatele państw członkowskich mogą zostać członkami Zarządu.
Rada Naczelna określa kierunki polityki pieniężnej oraz ustala wysokość podstawowych stóp procentowych. Zarząd natomiast zobowiązany jest do realizacji tej polityki oraz dawania wytycznych narodowym bankom centralnym.
Pierwszym prezesem EBC, którego formalne otwarcie odbyło się w lipcu 1998 r., został prezes EIM Holender Wim Duisenberg. Na siedzibę EBC wybrano Frankfurt nad Menem.
Na początku trzeciego etapu ustanowiony został Komitet Ekonomiczno-Finansowy o charakterze doradczym. Każde z państw członkowskich, Komisja i EBC wyznaczają nie więcej niż po dwóch członków Komitetu.
Do zadań Komitetu Ekonomiczno - Finansowego należy:
- formułowanie opinii na wniosek Rady UE, Komisji lub z własnej inicjatywy, do przedłożenia tym instytucjom,
- obserwacja sytuacji gospodarczej i finansowej państw członkowskich i Wspólnoty oraz regularne składanie Radzie UE i Komisji sprawozdań w tych kwestiach, zwłaszcza na temat stosunków finansowych z krajami trzecimi i instytucjami międzynarodowymi,
- wnoszenie wkładu do przygotowania prac Rady UE dotyczących polityki gospodarczej oraz wykonywanie innych prac doradczych i przygotowawczych wyznaczonych przez Radę UE,
- badanie, przynajmniej raz w roku, sytuacji w zakresie przepływu kapitału i swobody płatności oraz złożenie sprawozdania Komisji i Radzie UE z wyników tych badań.
Oprócz wymienionych zadań tak długo, dopóki istnieją państwa członkowskie UE nienależące do UGiW, Komitet obserwuje sytuację walutową i finansową oraz ogólny system płatności tych państw członkowskich i regularnie składa Radzie UE i Komisji sprawozdania na te tematy.