Narodowy socjalizm

Narodowy socjalizm (niem. Nationalsozialismus), zwany "nazizmem" lub hitleryzmem (od nazwiska Adolfa Hitlera) - totalitarna ideologia Niemieckiej Narodowo-Socjalistycznej Partii Robotniczej (NSDAP), pochodna wobec faszyzmu, obowiązująca jako ideologia państwowa w czasie sprawowania władzy w Niemczech przez NSDAP w latach 1933-1945. Ideologami niemieckiego narodowego socjalizmu byli: Adolf Hitler oraz Alfred Rosenberg i Joseph Goebbels.

Przyczyny nazizmu w Niemczech

- powszechne przekonanie o krzywdzie wyrządzonej Niemcom w traktacie wersalskim,
- niestabilność gospodarcza powojennych Niemiec (Republiki Weimarskiej - nazwa od 1919),
- szczególnie gwałtowne objawy kryzysu światowego w gospodarce (lala 1929-1933),
- podatność społeczeństwa na idee totalitaryzmu

- tchórzostwo, słabość i kapitulacja mieszczańskich partii politycznych

- rozłam w obrębie klasy robotniczej

- stan społecznej frustracji, spotęgowanej w dobie kryzysu

- tendencje odwetowe i imperialistyczne

Koncepcja władzy państwowej

W ideologii NSDAP odnaleźć można krytykę demokracji parlamentarnej. Do głównych zarzutów należało twierdzenie, że jej wprowadzenie w Niemczech spowodowało przekształcenie się państwa w „rzeszę partii”, a w konsekwencji dominację interesów poszczególnych stronnictw politycznych nad wspólnym dobrem „Volku”. Zdaniem Hitlera o losie „Volku” nie powinny decydować przypadkowe wyniki wyborów i wola większości stanowiąca jedynie rezultat walki politycznej prowadzonej w celu zdobycia władzy. Narodowym socjalistom odpowiadała jedynie forma rządów autorytarnych. Według Federa na czele państwa powinno stanąć „suwerenne kierownictwo”, czyli jednoosobowy bądź kolegialny organ wyposażony we władzę dyktatorską. Tylko władza oparta na bezwzględnym posłuszeństwie członków podległej zbiorowości stanowiła dla Hitlera gwarancję realizacji interesów ogólnonarodowych lub grupowych. Kwestią otwartą pozostawała dla nazistów forma państwa, która zapewniłaby należytą ochronę materialnych i duchowych wartości „Volku”. Hitler nie był zwolennikiem monarchii w jej klasycznej formie. Ustrój ten uważał jednak za bardziej stabilny od rządów „parlamentarnej większości”, które charakteryzowały się brakiem odpowiedzialności kierownictwa państwa. Z tego względu monarchia była ustrojem lepszym od republiki opartej na zasadach demokracji. Przywódca NSDAP nie krył niechęci do ustroju republikańskiego. Wyrażał negatywny stosunek do tej formy rządów, krytycznie odnosił się do Republiki Weimarskiej. Nienawidził jej dlatego, że zrodziła się w wyniku klęski militarnej Rzeszy w I wojnie światowej i nie potrafiła przywrócić Niemcom utraconej pozycji mocarstwowej oraz zapewnić wewnętrznej stabilizacji. Tylko silna władza, posługująca się w razie potrzeby nawet przemocą i terrorem wobec swoich przeciwników, budziła w przywódcy NSDAP respekt i zasługiwała na uznanie. W odniesieniu do ustroju monarchicznego ideologowie nazistowscy formułowali zarzut nadmiernej troski władzy o interesy dynastyczne, które miały panującym przesłaniać dobro narodu. Dostrzegając zaletę ustroju monarchicznego w „osobistej odpowiedzialności” panującego za losy państwa, Hitler nie domagał się przywrócenia w Niemczech cesarstwa. Brak wyraźnie sprecyzowanego stanowiska NSDAP wobec formy ustroju politycznego Rzeszy świadczył o umyślnej taktyce twórców programu. Zgodnie z koncepcją Hitlera państwo powinno stanowić jedynie środek do celu, który wyrażał się w zachowaniu wartości rasowych i odrodzeniu wielkości Rzeszy. Konieczność zabezpieczenia interesów narodu spowodowała zasadniczą zmianę w pojmowaniu funkcji państwa. Dla narodowych socjalistów państwo przestało być celem samym w sobie, instytucją stojącą ponad narodem i od niego niezależną. Naród jest pierwszym i ostatnim, któremu wszystko inne powinno być podporządkowane. Przyjęcie przez nazistów założenia prymatu narodu nad państwem. Bez istnienia silnego państwa nie byłoby możliwe urzeczywistnienie dążeń i aspiracji „Volku”. Służące interesom wspólnoty narodowej państwo powinno przybrać formę państwa totalnego. Narzędziem realizacji należy uczynić państwo, które „obejmie całe polityczne, gospodarcze i kulturalne życie narodu, stając się opiekunem, kierownikiem i komendantem wszelkich przejawów życia, by w ten sposób zapewnić we wszystkich kierunkach konieczną jedność Niemiec”. Koncepcja totalnej organizacji społeczeństwa oznaczała w praktyce ustrojowej Trzeciej Rzeszy podporządkowanie narodu reżimowi hitlerowskiemu, czyli prymat państwa nad „Volkiem”.

Narodowi socjaliści przeciwstawiali się tendencjom do osłabienia jedności Rzeszy przez próby oderwania od niej poszczególnych krajów związkowych bądź zupełnego uniezależnienia się w dziedzinie polityki wewnętrznej od rządu w Berlinie. Autorzy programu NSDAP kładli nacisk na umocnienie władzy „centralnej” państwa. Domagali się od państw związkowych realizacji wydawanych przez Rzeszę aktów normatywnych o charakterze ogólnym. Hitler odrzucał koncepcję przyznania „suwerenności politycznej i władzy państwowej” krajom związkowym, upatrując w niej niebezpieczeństwa dla procesu centralizacji władzy.

Antysemityzm

W doktrynie NSDAP koncepcja wspólnoty narodowej ściśle łączyła się z hasłami antysemickimi. Wokół kwestii żydowskiej i czystości rasowej koncentrowała się propaganda NSDAP od początku działania tej partii. Żyd stał się symbolem ucisku politycznego i ekonomicznego. Niezależnie od uwarunkowania procesów dziejowych Żyd był odpowiedzialny za „wszelkie nieszczęścia” spadłe na Niemcy w dziejach tego narodu. Żyd uchodził za wroga, którego należało zniszczyć, gdyż stanowił zagrożenie dla wspólnoty germańskiej. Teza o niebezpieczeństwie ze strony Żydów była głównym argumentem nagonki antysemickiej prowadzonej przez NSDAP. Uważano ich za „pasożyty” żerujące na narodzie niemieckim. W pasożytniczym trybie życia Żydów upatrywał Hitler przyczyny niezdolności do stworzenia własnego państwa. Postulat objęcia Żydów statusem obcokrajowców, propaganda nazistowska była motywowana koniecznością uchronienia narodu niemieckiego przed dominacją obcych rasowo elementów w sferze polityki, gospodarki i kultury. W myśl głoszonej przez twórców programu NSDAP hasła „Rzesza Niemiecka ojczyzną Niemców” pełnia praw politycznych przysługiwałaby wyłącznie obywatelom państwa. Na takim założeniu opierało się ustawodawstwo hitlerowskich Niemiec. Prócz wprowadzenia ujętych w programie NSDAP ograniczeń, Rosenberg domagał się ustanowienia zakazu służby Żydów w niemieckiej armii. Najmocniejszym ciosem wymierzonym w niemieckich Żydów było posiedzenie Reichstagu, które odbyło się w Norymberdze, w czasie którego Hermann Göring ogłosił Ustawę o obywatelstwie Rzeszy. Rozróżniała ona „obywateli Rzeszy krwi niemieckiej lub pokrewnej” jako podmioty w „pełni praw politycznych” oraz pozbawionych w przyszłości praw politycznych czyli tylko „obywateli państwa” - Żydów. Po odebraniu Żydom prawa wyborczego i usunięciu ich z urzędów publicznych zakazano wykonywania zawodu żydowskim notariuszom, lekarzom, nauczycielom oraz profesorom. Systematycznie i w sposób zorganizowany przymusowo pozbawiano własności Żydów. Nie ma tu pojęcia „wywłaszczenia”. Zamiast niego panuje wieloznaczne pojęcie „aryzacji”. „Aryzacja” znaczyła najpierw kontrolę państwa nad majątkiem żydowskim, następnie przejęcie w ręce niemieckie dóbr produkcyjnych znajdujących się w rękach żydowskich i wreszcie - samo wywłaszczenie w najczystszej postaci. Polityka „aryzacji” przedsięwzięta została po zabójstwie sekretarza ambasady niemieckiej w Paryżu von Ratha przez polskiego Żyda Herszela Grynszpana. Makabryczna „noc kryształowa”, która przyczyniła się do podpalania synagog, plądrowaniu żydowskich sklepów, maltretowaniu całych rodzin i wysyłaniu w sumie trzydziestu tysięcy Żydów do obozów koncentracyjnych, była dodatkowym bodźcem na drodze do „aryzacji”. W 1943 roku wszystkich niemieckich Żydów pozbawiono obywatelstwa. Cała pozostawiona własność ludzi wydanych w ten sposób na samowolę policji przypadała państwu. Starych Żydów, których od stycznia 1942 roku „przesiedlano” do getta w Teresinie, Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy pozbawił majątków, oszukując ich za pomocą specjalnych „umów nabycia przez kraj”. Reżim posługiwał się pozorna idyllą - dla tysięcy oznaczała ona śmierć spowodowaną epidemiami i niedożywieniem. Mowa tu o fabrycznym wymordowaniu co najmniej pięciu milionów dwustu dziewięćdziesięciu tysięcy ludzi jedynie z „powodu” rzekomej odmienności ich „krwi i rasy”.

Nazistowskie państwo totalitarne:

- III Rzesza państwem jednolitym i scentralizowanym (zlikwidowano federacyjny charakter państwa),
- administracja państwowa podporządkowana NSDAP,
- rząd całkowicie nazistowski (zlikwidowano partie polityczne i związki zawodowe niezwiązane z nazistami)
- powołano organizacje młodzieżowe wprowadzające ideologię narodowo-socjalistyczną (np. Hitlerjugend)
- wzmożone prześladowania opozycji politycznej oraz ludności żydowskiej

- propaganda nazistowska we wszystkich dziedzinach życia
- szczególna rola gestapo (tajnej policji państwowej utworzonej w 1933)
- zachowanie pozorów demokracji

Decyzjonizm Carla Schmitta

decyzjonizm (łac. decisio - postanowienie, rozstrzygnięcie) - istotą koncepcji decyzjonizmu jest pogląd, że to osoba rządząca decyduje, kiedy zaistniał stan kryzysowy, pozwalający na zastosowanie nadzwyczajnych środków. W stanie kryzysowym suwerena (czyli de facto dyktatora, bo wedle Schmitta nie lud jest suwerenem) nie obowiązuje prawo, a kierować ma jedynie chęć osiągnięcia stabilizacji. Dyktatura według Schmitta jest na tym polu o wiele skuteczniejsza od parlamentaryzmu.

Wychodząc od Hobbesowskiej koncepcji stanu natury jako chaosu i wojny wszystkich ze wszystkimi, Schmitt podkreślał znaczenie siły państwa, które zapewnić ma przede wszystkim porządek. I może to uczynić kosztem demokracji, rządów prawa czy podziałów władzy. Myśl prawna Schmitta tworzyła podwaliny pod przejęcie władzy przez Hitlera i zawieszenie przez Führera funkcjonowania parlamentu. Schmitt opowiadał się za silnym państwem, posiadającym skoncentrowaną władzę. Według niego suweren jest uprawniony do podejmowania wszelkich decyzji. Jedynie w czasach spokoju i normalizacji działania suwerena podlegają prawu, jednak tylko suweren ustala kiedy sytuacja stała się wyjątkowa i normy prawa przestają go krępować w podejmowaniu decyzji. To społeczeństwo dało przyzwolenie, kładąc fundamenty pod absolutyzm wodzowski, który woli swego „wodza” pozwala dysponować absolutnie wszystkim: prawem, ustawami, moralnością - wręcz państwem samym. W artykule Führer stoi na straży prawa teoretyk prawa państwowego Carl Schmitt dostarczył „naukowej” podbudowy owemu odwróceniu się od nowożytnej tradycji państwa praworządnego i konstytucyjnego: Prawdziwy wódz jest też zawsze sędzią. Etos wodzowski jest źródłem etosu sędziowskiego… W istocie czyn führera był prawdziwym aktem osądzającym. Nie podlega on sądom, lecz sam był sądem najwyższym.

NSDAP (powstanie, twórcy)

NSDAP - Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotnicza (Nationalsozialische Deutsche Arbeiterpartei). Zalążkiem partii narodowych socjalistów była Niemiecka Partia Robotnicza (Deutsche Arbeitpartei - DAP), jedno z wielu miniaturowych stowarzyszeń volkistowskich działających w Niemczech po I wojnie światowej. DAP została założona z Monachium (5 I 1919) przez ślusarza Antona Drexlera i dziennikarza Karla Harrera w wyniku połączenia dwóch ugrupowań: Freier Arbeiterausschuss für einem deutschen Frieden oraz Politischer Arbeiterzirkel. Przełomowym momentem w historii Deutsche Arbeiterpartei było zebranie, które odbyło się 12 września 1919 r. w piwiarni Sterneckbräu. W zebraniu tym wziął udział agent Reichswery Hitler, pierwszym mówcą był reformator-utopista gospodarczy, inżynier Gottried Feder. Z kolei głos zabrał nieznany mówca, przemawiając za oderwaniem Bawarii od Rzeszy. Na to wystąpił Hitler i tak ostro skrytykował owego separatystę, że zwrócił uwagę Drexlera. Odtąd zaczęła się współpraca. Hitler od dawna marzył o karierze politycznej. Nie przerażało go to jednak ani nie deprymowało, że finanse partii wynoszą równo marek 7,50. Odwrotnie. To była jego szansa - mógł stworzyć coś na swoją modłę, stosownie do swoich celów i ambicji.

Zaczęło się od przemówień propagandowej formy działania przyszłego führera. Drexler i Harrer patrzyli na to sceptycznie, ale liczba słuchaczy jak i członków powoli wzrastała. W początku kwietnia 1920 r. Hitler porzucił ostatecznie funkcję w wywiadzie Reichswery i oddał się wyłącznie działalności politycznej. Jednak kontakty nie zostały zerwane.

Na razie była to wciąż mikroorganizacja, bez poważniejszego znaczenia, działająca przy konkurencji innych drobnych partii. Sojusznikiem o pierwszorzędnym znaczeniu pozostała Reichswera. W grudniu 1920 r. Röhm przekonał swojego dowódcę Freikorpsu, aby przekazać 60 tys. marek na zakup gazety „Völkischer Beobachter”, która stała się odtąd oficjalnym organem partii.

Pierwszym krokiem na drodze do urzeczywistnienia idei masowej organizacji politycznej stało się opracowanie nowego programu partii (24 II 1920), który zastąpił dotychczasowe wytyczne DAP. Od czasu ogłoszenie tego programu ugrupowanie Drexlera przybrało nazwę „Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Socjalistyczna”. Dodany przymiotnik „narodowosocjalistyczna” miał służyć za podstawę dla odróżnienia tej partii od stronnictw niewątpliwie lewicowych, głoszących hasła socjaldemokratyczne lub marksistowskie. Zmiana nazwy partii zamknęła pierwszy etap kształtowania się organizacji narodowych socjalistów. Rok 1921 zaznaczył się rosnącymi wpływami Hitlera. Harrer złożył jeszcze pod koniec roku mandat przewodniczącego. Drexler próbował zrewoltować członków partii przeciwko Hitlerowi. Hitler wyjechał w 1921 roku do Berlina, aby nawiązać kontakt z tamtejszymi „rewolucjonistami”. Jednakże bez wahania przerwał rozpoczętą podróż, powrócił niespodziewanie do Monachium i wytoczywszy Drexlerowi proces o obrazę, skompromitował go całkowicie, tak że ten musiał się usunąć. W ten sposób został sam u steru władzy - dyktator, wódz - führer partii. 29 lipca 1921 roku Hitler został pierwszym przewodniczącym partii.

Budowa i działanie państwa przymusu

Rola tajnej policji politycznej to walka z „wrogiem”. Ten cel uświęcał wszystkie środki: „Schutzhaft” (instytucja aresztu ochronnego) do powolnego i gwałtownego zadawania masowej śmierci. Uniezależniona od jakiejkolwiek kontroli prawa policja polityczna rządzi się własnym „prawem” - instrukcji, zarządzeń i okólników, sama tworzy model i stereotyp wroga: komunistów, Żydów, Polaków i Czechów. Zadania jej nie potrzebują żadnego ustawowego upoważnienia, żadnej ustawowej sankcji. Wystarczy decyzja wylęgła w mózgu führera i sprecyzowana na tajnych zebraniach organizacji przez Himmlera i jego najbliższych pomocników.

Policja polityczna Hitlera została powołana do życia w momencie przejęcia władzy dla terrorystycznej rozprawy z komunistami. Hitlerowska policja polityczna stara się, aby każdy obywatel stawał się agentem-prowokatorem, manifestując w ten sposób najlepiej swoją lojalność wobec władzy. Trzeba było wykonywać określone czynności na potrzeby władzy, śledzić współobywateli i godzić się być przez nich śledzonym.

SA, Sturmabteilungen der Nationalsozialostichen Deutschen Arbeiterpartei, Oddziały Szturmowe NSDAP - organizacja paramilitarna o charakterze faszystowskim, założona w 1920 roku, następnie oddziały masowej organizacji wojskowej ruchu hitlerowskiego. W 1923r. rozwiązane za współudział w puczu monachijskim. W 1925 r. na nowo zorganizowane z członków NSDAP. Od 1930 roku kierowane przez Röhma oddziały SA odegrały dużą rolę w zwycięstwie hitleryzmu i utrwaleniu terrorystycznego reżimu w Niemczech. Na skutek konfliktów wewnątrz ruchu hitlerowskiego i osobistego konfliktu Hitlera z przywódcami SA, kierownictwo SA wraz z innymi przeciwnikami Hitlera zostało wymordowane przez SS 30 VI 1934 roku (noc długich noży).

SS, Schutzstaffeln der Nationalsozialistischen Deutschen Arbeiterpartei, Sztafety Ochronne NSDAP - narodowosocjalistyczna organizacja bojowa sformowana w 1923 roku jako osobista straż Hitlera, w 1926 r. podporządkowana SA, od 1929 kierowana przez Himmlera. SS pełniły początkowo funkcję policji wewnątrzpartyjnej i wywiadu politycznego. W 1934 SS odegrały główną rolę w likwidacji opozycji wewnątrz NSDAP i od tej pory stały się samodzielną organizacją NSDAP. W 1934 przejęły od SA obowiązek obsady obozów koncentracyjnych w Niemczech. Powstały oddziały dyspozycyjne SS i oddziały Totenkopf SS (trupie głowy). W 1933-39 SS opanowały policję polityczną (Gestapo, Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy). W 1940 r. nastąpiło połączenie formacji zbrojnych SS w Waffen-SS (siły zbrojne SS). SS pełniły kierowniczą funkcję w hitlerowskim aparacie na ziemiach okupowanych (eksterminacja, przesiedlenia i inne formy terroru). W 1942 przejęły administrację obozów koncentracyjnych . W ostatnich latach III Rzeszy Niemieckiej SS stanowiły najpotężniejszy czynnik władzy, tworzyły swoiste „państwo w państwie”, niezależne od Wehrmachtu i administracji ogólnej.

SD, Sicherheitsdienst des Reichsführers SS, Służba Bezpieczeństwa Reichführera SS - partyjna służba bezpieczeństwa zorganizowana w 1931 roku jako formacja wywiadowcza SS. Od 1933 oficjalny wywiad polityczny NSDAP, sprawujący nadzór nad aparatem partyjnym i państwowym oraz nad wszystkimi dziedzinami życia społecznego. Organizatorem i szefem SD był Heydrich, podlegający szefowi SS Himmlerowi. SD była elitarną formacją SS. SD miała duże wpływy polityczne w państwie hitlerowskim. Dążyła do przejęcia funkcji państwowej policji politycznej, jednakże szybko rozwój Gestapo i podporządkowanie całej policji bezpieczeństwa Heydrichowi i Himmlerowi oraz wciągnięcie funkcjonariuszy Gestapo do służby SS zapewniło autonomię Gestapo. SD pozostała formacją partyjną, sprawującą funkcje wywiadu i nadzoru. Po utworzeniu we wrześniu 1939 Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy SD objęła w nim trzy departamenty: III - wywiad wewnętrzny, studia polityczno-policyjne, VI - wywiad zagraniczny i wywiad wojskowy, VII - sprawy ideologiczne. Podczas działań wojennych w Polsce i innych krajach Europy, SD wraz z Gestapo i policją kryminalną towarzyszyła Wehrmachtowi w tzw. Grupach operacyjnych, wykonywających funkcje wywiadowczo-represyjne i organizujących na podbitych terenach stały okupacyjny aparat policyjny. SD przyczyniła się do zwycięstwa hitleryzmu w Niemczech i do jego umocnienia, miała tez poważny udział w inspirowaniu i realizacji ludobójczej rasistowskiej polityki nazistów.

Gestapo, Geheime Staatspolizei - państwowa tajna policja polityczna. Utworzona w 1933 z inicjatywy Göringa (pruskiego ministra spraw wewnętrznych). Od 1934 podlegała szefowi SS Himmlerowi. NSDAP uczyniła z Gestapo narzędzie terroru w walce z opozycją. Ich zadaniem była ochrona ustroju narodowosocjalistycznego, tzn. wykrywanie i zwalczanie przeciwników reżimu hitlerowskiego. Do zadań Gestapo należało m.in. osadzanie „przestępców politycznych” w obozach koncentracyjnych. W 1934-36 nastąpił proces integracji Gestapo z partyjną służbą bezpieczeństwa - SD. W 1936 utworzono policję bezpieczeństwa, do której włączono policję kryminalną i policję polityczną - Gestapo. Policja bezpieczeństwa została podporządkowana szefowi SD Heydrichowi, który podlegał szefowi SS Himmlerowi. OD 1936 Gestapo było inspirowane i kierowane przez SS. Od 1938 wprowadzono obowiązkową przynależność funkcjonariuszy Gestapo do SS. Końcowym etapem podporządkowania Gestapo i całego aparatu bezpieczeństwa III Rzeszy władzom SS było wydzielenie policji bezpieczeństwa z kompetencji Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i podporządkowanie jej Głównemu Urzędowi Bezpieczeństwa Rzeszy, który był jednym z głównych urzędów SS. Funkcję centrali Gestapo przejął IV Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy. Zostały rozbudowane oddziały Gestapo w krajach okupowanych, w których ich głównym zadaniem było zwalczanie ruchu oporu; stworzono system aresztowań, więzień, sądów doraźnych oraz sieć konfidentów. Podczas działań wojennych Gestapo wraz z policją kryminalną i SD wchodziło w skład Wehrmachtu grup operacyjnych, które przeprowadzały akcje wywiadowczo-represyjne, a po opanowaniu terenu organizowały stały egzekucyjny aparat policyjny. Gestapo stosowało szczególnie okrutne metody rozpatrywania się z przeciwnikami hitleryzmu w Niemczech i członkami ruchu oporu w okupowanych krajach.

Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy, Reichssicherheitshauptamt (RSHA) - centrala państwowej policji bezpieczeństwa i partyjnej służby bezpieczeństwa III Rzeszy, utworzona w wrześniu 1939 w celu podporządkowania całego aparatu bezpieczeństwa Niemiec władzom SS. Szefem był Heydrich, podlegający bezpośrednio Himmlerowi, który pełnił jednocześnie dwie funkcje: wodza SS i szefa policji niemieckiej. RSHA był jednocześnie jedną z centralnych instytucji administracji państwowej oraz instytucja partii hitlerowskiej. Nie podlegał Ministerstwu Spraw Wewnętrznych. Państwowa policja bezpieczeństwa obejmowała policję polityczną (Gestapo) i policję kryminalną. Partyjna służba bezpieczeństwa - SD była formacją SS pełniącą funkcje wywiadu i nadzoru politycznego w partii i w państwie. Po utworzeniu RSHA nastąpił rozwój policji jako głównego narzędzia politycznego reżimu hitlerowskiego, co przyczyniło się do zatarcia granicy między organami państwa i SS. Zarówno w III Rzeszy, jak i na terenach okupowanych policja i formacje SS stanowiły najpotężniejszy czynnik władzy, niezależny od Wehrmachtu i administracji ogólnej.

Pozostaje jedna siła, jedna organizacja w państwie, która nie tylko nie ustępuje ani cala z przyznanego jej terenu działania, ale rozrasta się wszerz i w głąb, aby wznieść się ponad wszystkie organy i instytucje państwowe. To „państwo SS” wyrosłe wokół gestapo - tajnej policji politycznej.

Program NSDAP

Do cech myśli politycznej i społecznej narodowych socjalistów bezsprzecznie należały eklektyzm, czyli łączenie w jedną (zazwyczaj niespójną) całość teorii, koncepcji, pojęć i tez, wybranych z różnych kierunków filozoficznych, systemów i doktryn oraz prymitywizm. Nigdy nie zależało nazistom na przekształceniu swej organizacji w partię światopoglądową, lecz przede wszystkim na stworzeniu szerokiego zaplecza społecznego dla narodowego socjalizmu. Z tego względu ideologia nie odgrywała w nazizmie od jego zarania żadnej eksponowanej roli. Dla szeregowych członków i sympatyków liczyła się przede wszystkim skuteczność politycznej działalności tej partii. W każdym razie narodowy socjalizm, podobnie jak włoski faszyzm, był bardziej ruchem charyzmatycznym niż ideologicznym. Hitler nigdy nie przywiązywał większej wagi do żądać zawartych w programie partii. Uważał, że każda idea może okazać się źródłem niebezpieczeństwa, jeśli uważa się ją za cel sam w sobie. Sprzeciwiał się narzuceniu swej partii wszelkich sztywnych ram ideologicznych, które utrudniałyby prowadzenie polityki przez jej wodza. Pragnął wyłącznie sam decydować o kierunku i metodach tej polityki, upatrując w programie NSDAP jedynie instrument służący do osiągnięcia wytyczonych przez siebie celów, choćby dla ich urzeczywistnienia trzeba było odejść od podstawowych założeń ideologicznych nazizmu.

Cechą charakterystyczną ideologii nazistowskiej od początku kształtowania się organizacji narodowych socjalistów były antyrepublikańskie i pseudoradykalne hasła. Do rangi najwyższej haseł programowych NSDAP należał rasizm i antysemityzm. Za naczelną kategorię programu można uznać niemiecką wspólnotę narodową. Dbałość o rozumiany jako wspólnota germański „Volk” i jego czystość rasową stanowiły sedno nazistowskiego nacjonalizmu już od zarania NSDAP. Partię cechowały: skrajny antykomunizm, szowinizm, demagogia. Najistotniejsze elementy nazizmu to także militaryzm, rządy silnej ręki (ślepa wiara w wodza i dyscyplina społeczna). W ideologii NSDAP przewijały się hasła antydemokratyczne i hasła solidaryzmu społecznego. Postulaty antykapitalistyczne splatały się z obroną własności prywatnej. Krytyka liberalnego modelu społeczeństwa nie przeszkadzała w wysuwaniu żądań szeroko pojętej wolności. Ojczyzna, naród, rasa, wspólnota, wola ogółu, szczęście, niezależność i jeszcze kilka innych niekiedy wzajemnie wykluczających się idei tworzyło hasła najczęściej powtarzane przez propagandę nazistowską, obok słów używanych o negatywnym znaczeniu: marksizm, komunizm, judaizm, parlamentaryzm czy pacyfizm (ruch społeczny i polityczny dążący do wyeliminowania wojny i przemocy jako sposobu rozstrzygania konfliktów wewnętrznych i międzynarodowych). Narodowy socjalizm stworzył namiastkę idei tylko pozornie ujętych w ramy jednolitego modelu wartości, który wyrastał z negacji europejskiej tradycji humanistycznej. Hasłom odrodzenia, oświecenia, liberalizmu i socjalizmu przeciwstawiano wzorce sięgające do najbardziej wstecznych poglądów i zasad nietolerancji. W programie NSDAP człowiek został poddany nakazom i zakazom wynikającym z założeń nacjonalistyczno-rasistowskich. Literatura:

1. Franciszek Ryszka „Noc i mgła”

2. Franciszek Ryszka „Państwo stanu wyjątkowego”

3. Marek Maciejewski „Od piwiarnianego klubu do organizacji wywrotnej Nazizm w latach 1919-1924”

4. Norbert Frei „Państwo wodzowskie”

---