Pojęcie FINANSE obejmuje wszelkie operacje finansowe przeprowadzane za pomocą pieniądza. Finanse publiczne dotyczą gospodarowania środkami pieniężnymi przez państwo, samorządy i inne jednostki sektora finansów publicznych.

„PUBLICZNE” należy rozumieć jako powszechne, jawne, przeznaczone dla ogółu.

Finanse publiczne jako nauka obejmują następujące problemy:

1. określenie zapotrzebowania władz publicznych na środki finansowe

2. badanie sposobów zaspakajania popytu władz publicznych na te środki

3. określenie udziału środków publicznych w finansowaniu poszczególnych dziedzin (przedsięwzięć)

4. badanie efektywności planowania i wydatkowania środków publicznych pod kątem realizacji założonych celów

Rola finansów publicznych determinowana jest przez czynniki o charakterze:

a) społeczno-politycznym

• zaspakajanie potrzeb zbiorowych społeczeństwa

• ochrona grup najsłabszych ekonomicznie z powodów od siebie w znacznym stopniu niezależnych

• uaktywnienie społeczności lokalnych

b) ekonomiczne:

• łagodzenie cyklu koniunkturalnego

• dostosowanie struktury podaży do struktury popytu

• likwidowanie negatywnych efektów działalności gospodarczej

Potrzeby zbiorowe - odczuwane są przez ogół lub znaczną część społeczeństwa. Potrzeby zbiorowe zaspakajane są przez dobra:

1) publiczne - finansowanie wyłącznie ze środków publicznych, dostęp do nich nie jest uzależniony od poziomu zamożności obywatela (np. administracja, wojsko, sądownictwo, instytucje kontrolne, ochrona środowiska, szlaki komunikacyjne).

2) społeczne - mogą być częściowo finansowane ze środków prywatnych (szkolnictwo, służba zdrowia)

Podstawowe różnice między finansami publicznymi a prywatnymi: (mowa o publicznych)

1. Zysk nie jest podstawowa kategorią

2. Podlegają publicznej kontroli

3. Przymusowy charakter gromadzenia

4. Znaczna wielkość środków

Reforma to inaczej naprawa. Najczęściej finanse państwa wymagają reformy, gdy wydatki państwa są nadmierne lub niewłaściwie kierowane, rozdysponowywane. Zwykle reformy w krótkim okresie niekorzystnie wpływają na dobrobyt społeczeństwa. Pozytywne ich efekty odczuwane są w długim terminie. Reformy należy wprowadzać w pierwszych dwóch latach rządów - istnieje szansa na kolejną kadencję, oraz w okresie wzrostu gospodarczego - łatwiej jest ograniczyć pomoc państwa w czasie niskiego bezrobocia i wysokich płac.

Obszary wymagające reform: służba zdrowia, system emerytalny (powszechny - ZUS, rolniczy - KRUS oraz mundurowy), funkcjonowanie powiatów, finansowanie partii politycznych i kościołów, zatrudnienie w administracji, polityka socjalna - demografia.

DŁUG PUBLICZNY stanowią zobowiązania wynikające z zaciągniętych kredytów, pożyczek, SPW (skarbowe papiery wartościowe: bony i obligacje skarbowe), przyjętych depozytów a także wymagalnych zobowiązań wynikających z orzeczeń sądów i decyzji administracyjnych oraz uznanych za bezsporne przez właściwą jednostkę sektora.

Przy wyliczaniu długu brany jest pod uwagę kurs średnioroczny walut obcych. Do kwoty długu nie zalicza się środków pochodzących z długu, jednak utrzymywanych na rachunku.

Jeszcze niedawno obowiązywały 3 progi ostrożnościowe dotyczące poziomu długu publicznego: 50%, 55% oraz 60% w relacji do PKB. Zapisane są one w Konstytucji oraz ustawie o finansach publicznych. Próg 50% okresowo zawieszono, a w związku z przekazaniem obligacji z OFE do ZUS obowiązują nowe progi na poziomach 43%, 48%, 55% oraz 60%.

Jeśli dług przekroczy 60% w relacji do PKB to:

1. Obowiązuje zakaz udzielania gwarancji i poręczeń

2. Budżet na rok x+2 nie zawiera deficytu, lub jego wielkość jest taka, że zapewnia spadek wspomnianej relacji,

3. Rada Ministrów przedstawia Sejmowi program sanacyjny mający na celu obniżenie relacji poniżej 60%,

4. wprowadza się zakaz udzielania pożyczek i kredytów z budżetu państwa z wyjątkiem rat kredytów i pożyczek udzielonych w latach po-przednich,

5. Rada Ministrów dokonuje przeglądu obowiązujących przepisów w celu przedstawienia propozycji rozwiązań prawnych mających wpływ na poziom dochodów budżetu państwa, w tym dotyczących stosowania stawek podatku od towarów i usług,

6. Ograniczona jest wysokość waloryzacji rent i emerytur,

7. Nie występuje podwyżka wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej.

Znaczna część tych regulacji obowiązuje już po przekroczeniu progu 55%.

Jak funkcjonuje stabilizacyjna reguła wydatkowa?

Na koniec 2011 roku dług publiczny Polski wyniósł 53,5% PKB (metodologia krajowa), 56,3% (metodologia unijna). W tym okresie dług dla wybranych krajów wynosił: Japonia 200%; Grecja 165%; Włochy 120%; USA 110%; Belgia 98%; Francja 86%; Niemcy 81%

Pod koniec 2012 roku państwowy dług publiczny miał wartość około 840 mld złotych. Na koniec 2013 roku PDP miał wartość 880 mld zł, co stanowiło 53,9% PKB, natomiast liczony zgodnie z metodologią unijną EDP 932 mld zł, czyli 57,1% PKB. Na koniec II kwartału 2014 roku PDP miał wartość około 793 mld zł. Obniżka o kwotę 130 mld zł wynikała z umorzenia obligacji przekazany przez OFE.

Poziom długu zagranicznego Polski:

Początek lat 70 - około 1 mld USD

Początek lat 80 - ponad 24 mld USD

Początek lat 90 - 49 mld USD

Na początku lat 90. były prowadzone negocjacje z Klubem Paryskim i Klubem Londyńskim w sprawie redukcji zadłużenia. Klub Paryski zrzeszał wierzycieli państwowych, natomiast Klub Londyński - wierzycieli prywatnych (kilkaset banków). Uzyskano redukcję części zadłużenia, odroczenie terminu spłaty, możliwość zamiany długu na inwestycje ekologiczne.

FOZZ - Fundusz Obsługi Zadłużenia Zagranicznego, został powołany celem wykupu na rynkach finansowych praw do długu Polski poniżej ceny nominalnej.

Nowoczesną formą zaciągania długów są papiery wartościowe - łatwa zbywalność. Zaliczmy do nich bony i obligacje skarbowe, w tym euroobligacje.

Memorandum informacyjne zawiera podstawowe dane na temat emitenta papierów wartościowych.

List emisyjny zawiera wszelkie podstawowe dane na temat konkretnej emisji (termin emisji i wykupu, kwota, forma oprocentowania, punkty sprzedaży obligacji, możliwość wcześniejszego wykupu, częstotliwość naliczania odsetek...).

EUROOBLIGACJE to dłużne papiery wartościowe plasowane na rynkach zagranicznych. Mogą mieć walutę obcego kraju.

PIERWSZA EMISJA euroobligacji RP:

• Termin emisji: 1995 r.

• Termin wykupu: 2000 r.

• Zapadalność: 5 lat (informuje po jakim czasie będą wykupione) - wzrost zapadalności świadczy o poprawie postrzegania gospodarki i finansów danego kraju.

• Kierownik konsorcjum emisyjnego: J.P. Morgan

• Wartość emisji: 250 mln USD

• Oprocentowanie: 7,75%

• Marża ponad notowania instrumentów bazowych na dzień emisji: 185 pb (punktów bazowych)

• Cena emisyjna: 99,967%

• Wartość 250 mln USD; niska z punktu widzenia potrzeb pożyczkowych państwa

• Oprocentowanie 7,75%; W tamtym okresie koszty pozyskania kapitału na rynku krajowym przekraczały 20%

• Marża ponad notowania instrumentów bazowych 185 pb (185 pb = 1,85%); Benchmark to punkt odniesienia przy dokonywaniu oceny. Instrumentem bazowym służącym porównaniu jest emisja o dużej wartości 5-10 mld euro przeprowadzona przez kraj o niskim poziomie ryzyka. Marża informuje o wielkości ryzyk towarzyszących obejmowaniu papierów wartościowych ponad ryzyko bezpiecznych emisji.

• Cena emisyjna 99,967%:

Stopa procentowa zapisana w liście emisyjnym nie może ulec zmianie. Dostosowanie rentowności papierów do oczekiwań rynku następuje poprzez sprzedaż papierów po cenie emisyjnej z premią lub dyskontem w stosunku do nominału.

W 2001 r. Polska przeprowadziła przedterminowy wykup długu względem Brazylii. Dług o nominale 3,3 mld USD wykupiono za 2,45 mld USD. W transakcji rząd otrzymał pomoc ze strony NBP.

Na koniec 2004 r. dług względem Klubu Paryskiego miał wartość ponad 12,3 mld euro. Postanowiono dokonać wcześniejszej spłaty. Ostatecznie udało się to w stosunku do 4 mld euro.

Zalety transakcji (wcześniejszej spłaty)

• Dług o wyższym koszcie został zastąpiony długiem o niższym koszcie (koszt nowego kapitału

był niższy z racji lepszej kondycji gospodarki Polski)

• Dług, którego spłata miała następować w latach 2005-2009 zastąpiono obligacjami o średniej zapadalności kilkunastu lat (korzystniejsza struktura czasowa wykupy długu)

• Poprawa jakościowa - spłata starego zadłużenia (30-letniego) i zastąpienie go nowym

Pod koniec 2011 roku także postanowiono wykupić przed terminem obligacje na kwotę kilkunastu miliardów złotych. Chciano w ten sposób zapobiec przekroczeniu progu 55%. Inwestorzy odpowiedzieli na wezwanie tylko w części. Niepowodzenie operacji można rozpatrywać w charakterze sukcesu. Okazało się, ze inwestorzy nie mieli obaw o kondycję naszych finansów publicznych i nie chcieli pozbywać się, ich zdaniem, papierów o niskim ryzyku kredytowym.

Finansowanie pomostowe występuje w okresie do pozyskania środków z własnego źródła finansowania. Pozwala na szybsze rozpoczęcie realizacji projektu.

Rolowanie - spłata długu zwykle będącego w terminie wymagalności poprzez zaciągnięcie nowego długu

BONY SKARBOWE to instrumenty dyskontowe, sprzedawane na przetargach poniżej wartości nominalnej. Służą do regulowania krótkoterminowych braków płynności w budżecie państwa. Są to instrumenty krótkoterminowe (termin wykupu krótszy niż 1 rok) i nominale 10.000 zł.

Opinia inwestorów na temat finansów państwa i kondycji gospodarki jest wyrażana przez uczestnictwo i oferowane ceny na przetargach papierów skarbowych.

Obligacje hurtowe - przeznaczone są dla instytucji (zwykle obowiązuje minimalna wartość zlecenia). Prawo nabycia tych obligacji na rynku pierwotnym mają dealerzy skarbowych papierów wartościowych.

Obligacje detaliczne - mogą być nabywane w małych ilościach. Sprzedaż tych obligacji prowadzona jest za pośrednictwem PKO BP.

Obligacje oszczędnościowe - kierowane są wyłącznie do osób fizycznych.

Obligacje zero-kuponowe - obligacje z tytułu posiadania których nie otrzymuje się odsetek, sprzedawane z dyskontem.

DOS 0813 - obligacja dwuletnia o oprocentowaniu stałym o terminie wykupu - sierpień 2013r.

TZ 0711 - obligacja trzyletnia o oprocentowaniu zmiennym o terminie wykupu - lipiec 2011 r.

SP 0815 - obligacja pięcioletnia o oprocentowaniu stałym o terminie wykupu - sierpień 2015 r.

Przykładowa formuła wyznaczania odsetek dla obligacji (odsetek) :

( r₁ + r₂ + r₃ + r₄ )

R = I = R 1,1

⁴

gdzie:

R - Średnia rentowność bonów skarbowych osiągnięta na 4 ostatnich przetargach

I -oprocentowanie obligacji

r₁ , r₂ , r₃ , r_{4 -} -średnioważone rentowności osiągnięte na danym przetargu bonów skarbowych

Wykorzystane rentowności z 4 przetargów bonów ma na celu zminimalizowanie zakłóceń w rentowności mających swoje źródło z krótkoterminowym kryzysie politycznym lub gospodarczym

Mnożnik powyżej jedności uwzględnia fakt, że oprocentowanie obligacji powinno być wyższe od rentowności bonów

Poziom oprocentowania obligacji może być uzależniony także od wysokości inflacji czy stawki WIBOR, przykładowo jako: oprocentowanie = inflacja + 2 p.p. lub oprocentowanie = 0.95 x WIBOR 1M.

Dealerzy skarbowych papierów wartościowych to banki krajowe i zagraniczne wyłonione w drodze konkursu, uprawnione do nabywania skarbowych papierów wartościowych od Ministra Finansów (rynek pierwotny). Dealerzy zarabiają na prowizji przy odsprzedaży papierów innym instytucjom. W zamian muszą kwotować papiery wartościowe oraz mają obowiązek brać udział w przetargach sprzedaży, w przetargach uzupełniających oraz zamiany.

SEKTOR FINANSÓW PUBLICZNYCH SKŁADA SIĘ Z (dane na czerwiec 2014 roku):

Sektora rządowego - odpowiada za 91,6% ogółu zadłużenia:

- skarb państwa

- państwowe fundusze celowe

- uczelnie państwowe

- państwowe ośrodki kultury

- ośrodki badawczo-rozwojowe

Sektora samorządowego - generuje 8,4% długu,

- jednostki samorządu terytorialnego

- samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej

Sektora ubezpieczeń społecznych - 0,02% długu:

- ZUS i zarządzane przez ZUS fundusze

- KRUS

- NFZ

Zadłużenie sektora podawane jest w ujęciu - po konsolidacji - tzn. po wyeliminowaniu wzajemnego zadłużenia między jednostkami sektora.

Dług prezentowany jest w podziale na krajowy i zagraniczny przy uwzględnieniu miejsca emisji lub kryterium rezydenta. Dług Skarbu Państwa na koniec czerwca 2014 roku można podzielić na

miejsce emisji rezydent

krajowy 519 461

zagraniczny 275 333

Zarządzanie długiem może być realizowane przez:

- Bank Centralny

- Ministerstwo Finansów (w Polsce)

- Specjalnie powołaną agencję

Zarządzanie długiem ma na celu:

- zmniejszenie kwoty długu lub tempa jego narastania

- zmniejszenie kosztów obsługi długu

- optymalizacje w zakresie harmonogramu spłaty długu

Narzędzia zarządzania długiem:

- publikacja kalendarza przetargów

- operacje wykupu i zamiany obligacji

- zmniejszenie ilości emisji, przy jednoczesnym wzroście kwoty pojedynczej emisji

- zwiększenie przejrzystości rynku.

Obligacje mogą być wyposażone w opcje:

- call - emitent może zażądać wykupu przed terminem zapadalności - obligacje z opcją call mają wyższe oprocentowanie od obligacji rynkowych

- put - prawo sprzedaży przysługujące nabywcy

Ukryte zobowiązania Polski szacowane są na dziesiątki miliardów zł. Dotyczą:

- obligacji II RP

- mienia zabużańskiego

- znacjonalizowanych przedsiębiorstw

- mienia żydowskiego

---