METODOLOGIA

Metodologia nauk jest to ściśle określony system reguł i procedur, do których odwołują się badania będące podstawą ewaluacji wiedzy. System ten nie jest ani niezmienny, ani niezawodny - jest ciągle ulepszany. Naukowcy szukają nowych metod obserwacji, analizy, logicznego wnioskowania i generalizacji. Ich powstanie oraz wykazanie, że spełniają one założenia właściwe dla podejścia naukowego jest warunkiem włączenia ich do systemu reguł rządzących metodologią naukową. Dlatego też naukowa metodologia to system przede wszystkim samokorygujący, tzn. nauka nie wymaga potwierdzeń jej za wszelka cenę, twierdzenie musi zostać poparte dającym się zaakceptować logicznym dowodem.

W uproszczeniu metodologia jest to nauka o metodach badań naukowych, ich skuteczności i wartości poznawczej. Klasycznie wyróżnia się metodologie nauk ścisłych, nauk przyrodniczych i nauk społecznych.

PROBLEM BADAWCZY

Każde badanie rozpoczyna się od problemu badawczego. Często jest to po prostu brak wiedzy empirycznej: możemy chcieć pogłębić naszą wiedzę o jakiejś instytucji, procesie społecznym czy kulturze.

Najlepsze badania socjologiczne wychodzą od problemów które są zarazem zagadką. Zagadka to nie brak informacji, ale brak zrozumienia. Umiejętność prowadzenia dociekań socjologicznych w znacznym stopniu polega na dostrzeganiu zagadek. Rozwiązywanie zagadki nie jest szukaniem odpowiedzi na pytanie: „Co się tu dzieje?” ale próbą zrozumienia „Dlaczego dzieje się to co się dzieje?”. Problemy badawcze powstają w ciągłym procesie, bo żadne badanie nie jest samowystarczalne. Jeden projekt badawczy często prowadzi do powstania następnego, dotyczącego kwestii., których badacz wcześniej nie poruszył.

W wielu naukach problemy są tak zestandaryzowane, że kiedy wymienimy przedmiot badań, z góry wiadomo jak brzmi pytanie interesujące badacza. Jeśli jakieś sformułowanie domyślne wydaje się najbardziej prawdopodobne nie musi być jedyne, bo można postawić szereg innych pytań. Kiedy określeniu przedmiotu badania nie towarzyszą odpowiednie pytania określające problem badawczy mamy do czynienia z tym, iż badacz nie widzi jasno swojego problemu. Wie, gdzie chce prowadzić swoje badania lub co chce badać ale nie wie o co konkretnie chce spytać. W takim przypadku badacz powinien dążyć do postawienia sobie pytań, na które chce odpowiedzieć.

Najogólniejszy schemat problematyki badan można określić następująco: jakie i na ile ogólne relacje między jakimi własnościami jakich przedmiotów czy tez zdarzeń i procesów, którym te przedmioty podlegają chcielibyśmy uchwycić i wykryć w naszych badaniach oraz opisać czy wyjaśnić w naszych twierdzenia, prawach i teoriach.

HIPOTEZA

„Hipoteza" wywodzi się z greckiego słowa „hipothesis", a jego polskim odpowiednikiem jest słowo „przypuszczenie" lub „domysł". Chodzi tu więc o przypuszczenie lub domysł wysunięty prowizorycznie dla określenia lub wyjaśnienia czegoś, który oczywiście wymaga sprawdzenia, czyli weryfikacji poprzez odpowiednie badania stosowane w danej nauce.

Przydatna dla badań jest tylko taka hipoteza, która jest przypuszczeniem czy też domysłem naukowym, czyli spełniająca pewne wymogi metodologiczne. Stąd postulat aby hipotezy naukowe były:

a) o tyle nowe, że wskazywały na jakieś nieznane dotąd aspekty badanych faktów, procesów, zjawisk, ich uwarunkowań itp. okoliczności;

b) na tyle ogólne, żeby obejmowały swoim zakresem wszelkie fakty, procesy czy zjawiska, jakich dotyczą;

c) pojęciowo jasne, tzn. wyrażone w jednoznacznych terminach, możliwie dostatecznie ostrych, (a jeżeli używa się terminów nieostrych, jak np. młody, stary, duży, mały itp., to należy je odpowiednio zdefiniować, np. „młodymi nazywam ludzi w wieku od... do ... lat" itp.);

d) wolne od sprzeczności wewnętrzny eh, czyli powinny być tak sformułowane, aby nie zawierały zdań wzajemnie sprzecznych;

e) empirycznie sprawdzalne, czyli dające się zweryfikować, tzn. potwierdzić lub obalić poprzez badania.

Każda hipoteza, jako określony domysł naukowy oparty na uogólnieniach dotychczasowych rezultatów poznawczych, jest zawsze mniej lub bardziej twórczym dziełem osoby badającej albo zespołu badającego. Tworzenie hipotez łączy się zatem z określoną aktywnością poznawczą poszczególnych ludzi lub zespołów, nieodłączną we wszystkich wysiłkach badawczych.

Do najbardziej znanych sposobów tworzenia hipotez w naukach społecznych należą: wysnuwanie wniosku hipotetycznego z istniejącej teorii, „odkrywanie" hipotezy poprzez uogólnienie zebranych danych zawartych np. w sprawozdaniach statystycznych, swoiste „wczuwanie się" badającego w określone sytuacje społeczne, czyli wysnuwanie przez niego wniosków w oparciu o własne doświadczenia życiowe i wykorzystywanie umiejętności tworzenia własnych domysłów

METODY BADAWCZE

Metody badawcze to przede wszystkim typowe i powtarzalne sposoby zbierania, opracowywania, analizy i interpretacji danych empirycznych służące do uzyskania maksymalnie uzasadnionych odpowiedzi na stawiane w nich pytania.

Metoda badań to zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących całość postępowania badacza, zmierzających do rozwiązania problemu naukowego.

Można powiedzieć także, że są to określone powtarzalne sposoby rozwiązania problemu z zastosowaniem odpowiedniej techniki badawczej, przy pomocy właściwych dla tej techniki narzędzi.

Rodzajami metod badawczych są: etnografia, badania sondażowe dzielące się na kwestionariusze i próby, eksperymenty, historie życia i analizy historyczne.

Etnografia to poznawanie zachowań społecznych ludzi i grup w bezpośrednim kontakcie z nimi przez określony czas, prowadzenie obserwacji uczestniczącej i przeprowadzanie wywiadów. Celem badan etnograficznych jest dotarcie do sensu działań społecznych. Jest to możliwe przez bezpośrednie zaangażowanie badacza w interakcje tworzące rzeczywistość społeczną badanej grupy. Socjolog przeprowadzający takie badanie możne pracować lub mieszkać z dana grupą, organizacją lub społecznością przez kilka miesięcy lub nawet lat. Często bierze czynny udział w codziennym życiu takiej społeczności, obserwując wydarzenia i pytając ich uczestników o wyjaśnianie lub podawanie motywów podejmowanych decyzji, działań lub zachowań. Sama obecność etnografa w badanej społeczności to za mało. Musi on - lub ona wytłumaczyć ją jej członkom. Aby badanie miało sens, badacz musi skłonić badaną społeczność do współpracy i do końca żyć z nią w zgodzie. Nieraz zyskiwanie akceptacji trwa długo i jest trudne, a etnografowie często nawiązują z członkami badanych grup relacje zaufania. Zdarza się, że badacz sam zostaje "członkiem" społeczności, która bada; w innych przypadkach bywa zaakceptowany jako badacz, ale pozostaje tzw. outsiderem.

Etnografia posiada zarówno zalety jak i pewne ograniczenia. Udane badanie etnograficzne jest bogatszym źródłem informacji o życiu społecznym niż większość badań prowadzonych innymi metodami. Gdy wiemy, jak rzeczy się mają wewnątrz danej grupy, możemy lepiej zrozumieć podłoże zachowań jej członków. Możemy też więcej dowiedzieć się na temat procesów społecznych, które wiążą się z badaną sytuacją. Etnografię zalicza się do badań jakościowych, gdyż jej celem jest nie tyle gromadzenie danych liczbowych, ile subiektywne zrozumienie sytuacji. Etnografia pozostawia też badaczowi większą swobodę niż większość innych metod badawczych. Badacz możne przystosowywać się do nowych i nieoczekiwanych okoliczności i rozwijać dowolne wątki badawcze.

Jednakże badania terenowe mają tez poważne ograniczenia. W ten sposób można badać tylko niewielkie grupy i społeczności. Wiele zależny od tego, w jakim stopniu badaczowi uda się zdobyć zaufanie jej członków. Bez umiejętności nawiązywania więzi, zaufania badacz w ogóle nie ma szans na przeprowadzenie badania. Z drugiej strony badacz możne tak mocno zidentyfikować się z grupa, ze straci perspektywę zewnętrznego obserwatora.

Badania sondażowe. Interpretacja wyników badan etnograficznych - i innych badań jakościowych - wiąże się zazwyczaj z problemem generalizacji. Takie badania dotyczą tylko małej liczby ludzi, więc nie możemy być pewni, czy wyniki uzyskane w jednym kontekście dotyczą również innych sytuacji ani nawet czy dwóch rożnych badaczy, badając tę samą grupę, doszłoby do podobnych wniosków. Takich problemów nie nastręczają zazwyczaj ilościowe badania sondażowe. Celem badan sondażowych jest zbieranie danych, które są następnie poddawane analizom statystycznym, pozwalającym wykryć stałe tendencje i regularności.

Jeżeli narzędzia badawcze są właściwie dobrane, odkryte za pomocą badań sondażowych korelacje można uogólniać. Metoda etnograficzna najlepiej nadaje się do pogłębionych studiów nad małymi wycinkami życia społecznego; badania sondażowe dają mniej szczegółowe informacje, ale ich wyniki maja zazwyczaj szeroki zasięg.

Głównym narzędziem zbierania informacji w badaniach sondażowych jest kwestionariusz. Badacz może wręczać kwestionariusze osobiście lub rozesłać je respondentom pocztą bądź e-mailem (tak zwane kwestionariusze do samodzielnego wypełniania). Stosuje się dwa typy kwestionariuszy.

Niektóre zawierają pytania zamknięte, na które możliwe jest tylko kilka odpowiedzi, na przykład "tak/nie/nie wiem" lub "bardzo możliwe/możliwe/mało prawdopodobne/bardzo mało prawdopodobne". Zaletą takich kwestionariuszy jest łatwość porównywania i zliczania odpowiedzi, bo obejmują tylko kilka kategorii. Z drugiej strony nie dopuszczają one swobodnej wypowiedzi ani słownych komentarzy, przez co dostarczają informacji tylko w ograniczonym zakresie, a niekiedy mogą być wręcz mylące.

Drugi typ pytań kwestionariuszowych to pytania otwarte. W takim przypadku respondenci otrzymują większą swobodę wyrażania opinii własnymi słowami; nie muszą ograniczać się do wyboru spośród proponowanych odpowiedzi. Kwestionariusze otwarte z reguły dostarczają bardziej wyczerpujących informacji niż kwestionariusze zamknięte. Badacz może zadawać dodatkowe pytania, aby lepiej zrozumieć, co ma na myśli respondent. Z drugiej strony jednak niestandardowe odpowiedzi trudniej ze sobą porównywać.

Kwestionariusz powinien też uwzględniać typ respondentów odpowiadających na pytania. Czy będą rozumieli, w jakim celu jest im zadawane dane pytanie? Czy mają wystarczającą wiedzę, by na nie odpowiedzieć? Czy w ogóle zechcą odpowiedzieć? Użyte w kwestionariuszu kategorie mogą okazać się niezrozumiałe dla respondentów. Na przykład pytanie: "Jaki jest Pani/Pana stan cywilny?", może być dla niektórych zaskoczeniem. Lepiej zapytać: "Czy jest Pani/Pan panna/kawalerem, mężatka/żonatym, w separacji, czy rozwiedziona/rozwiedziony?"

Większość właściwych badań jest poprzedzonych przez badanie pilotażowe, które ma wychwycić problemy, jakich autor projektu nie przewidział. Badanie pilotażowe to podejście próbne, w którym kwestionariusz wypełnia tylko kilka osób. Pozwala ono wyeliminować wszelkie problemy przed przystąpieniem do właściwego badania.

Socjologów często interesuje, co myślą wielkie rzesze ludzi - na przykład jakie są postawy polityczne społeczeństwa brytyjskiego jako całości. Nie ma możliwości bezpośredniego przebadania tak wielkiej liczby osób, wiec badanie skupia się na próbie, niewielkiej części całej grupy. Na ogół można być pewnym, że wyniki uzyskane dla próby reprezentatywnej, jeżeli została dobrze dobrana, można uogólnić na cała populację. Na przykład przebadanie tylko dwóch do trzech tysięcy wyborców może być bardzo dokładnym wskaźnikiem preferencji wyborczych i sposobu głosowania całej populacji. Ale aby badanie mogło spełnić taka funkcje, musi to być próba reprezentatywna - badana grupa osób musi być typowa dla całej populacji. Dobór prób jest czynnością bardziej złożoną, niż mogłoby się wydawać, i statystycy wypracowali reguły pozwalające ustalać odpowiednia wielkość i skład takich prób.

Procedura szczególnie istotna dla zapewnienia reprezentatywności próby jest tworzenie próby losowej, a wiec dobieranie grupy respondentów w taki sposób, żeby każdy członek badanej populacji miał równe szanse znalezienia się w tej grupie. Najbardziej wyrafinowanym sposobem tworzenia próby losowej jest nadanie każdemu członkowi populacji numeru, a następnie stworzenie za pomocą komputera losowej listy, z której powstanie próba - na przykład przez wybranie z losowej listy co dziesiątego numeru.

Zalety i wady badan sondażowych Metoda sondażu znajduje szerokie zastosowanie w badaniach socjologicznych z kilku powodów. Odpowiedzi na pytania kwestionariuszowe łatwiej poddać obróbce ilościowej i analizie niż materiał uzyskiwany przy zastosowaniu większości innych metod badawczych; metoda ta nadaje się do badania wielkich populacji; do przeprowadzania wywiadów badacze mogą zatrudniać wyspecjalizowane agencje. Modelem dla tego rodzaju badan jest metoda naukowa, gdyż badania sondażowe dostarczają badaczom danych statystycznych na określony temat. Wielu socjologów jest jednak krytycznie nastawionych do badan sondażowych. Ich zdaniem nadają one pozory precyzji wynikom, których precyzja jest wątpliwa, zważywszy, że odpowiedzi na pytania kwestionariuszowe są zazwyczaj powierzchowne. Często, szczególnie gdy kwestionariusze są rozsyłane pocztą i tą samą drogą wracają, wiele ankiet pozostaje niewypełnionych. Zdarza się, że publikowane wyniki są oparte na odpowiedziach nieco ponad polowy próby - chociaż zazwyczaj badacze starają się ponownie skontaktować z osobami, które nie odpowiedziały, lub zastąpić je innymi. O tych, którzy nie chcą wziąć udziału w badaniu lub nie zgadzają się na wywiad, wiadomo bardzo niewiele.

Eksperyment można zdefiniować jako sprawdzian hipotezy przeprowadzony w ściśle kontrolowanych, stworzonych przez badacza warunkach. Eksperymenty stosuje się często w naukach przyrodniczych, gdyż pod wieloma względami przewyższają inne metody badawcze. W warunkach eksperymentalnych badacz bezpośrednio kontroluje warunki, w jakich przebiega badanie. W porównaniu z naukami przyrodniczymi socjologia ma ograniczone możliwości przeprowadzania doświadczeń. W warunkach laboratoryjnych można badać tylko małe grupy ludzi, a badani wiedzą, że uczestniczą w eksperymencie, i niekoniecznie zachowują się naturalnie. Takie zmiany w zakresie zachowań określa się mianem efektu Hawthorne. W latach trzydziestych socjologowie badający wydajność pracy w należącej do Western Electric Company elektrowni w Hawthorne koło Chicago stwierdzili ku swojemu zaskoczeniu, że wydajność pracowników rosła niezależnie od warunków eksperymentu (intensywność oświetlenia, organizacja przerw w pracy, wielkość zespołów itd.) . Pracownicy mieli świadomość, że są obserwowani, więc pracowali sprawniej niż zwykle. Jednak w niektórych przypadkach metody doświadczalne mogą być pomocne w badaniach socjologicznych. Przykładem jest bardzo pomysłowy eksperyment Philipa Zimbardo. Stworzył on wiezienie na niby, w którym cześć studentów-ochotników obsadził w roli nadzorców, a innych w roli więźniów. Celem doświadczenia było przekonanie się, jak dalece odgrywanie rożnych ról kształtuje postawy i zachowania jednostek. Wyniki okazały się szokujące. Studenci odgrywający rolę nadzorców szybko zaczęli zachowywać się w sposób autorytarny; odnosili się do więźniów z nieudawaną wrogością, wciąż ich strofowali, obrażali słownie i zastraszali. Natomiast zachowania więźniów były mieszaniną apatii i buntowniczości, zupełnie jak postawy prawdziwych skazanych. Te zmiany zachowań zaznaczyły się tak mocno, a napięcie było tak silne, ze eksperyment musiał zostać przerwany na bardzo wczesnym etapie. Jednak dał on ważne wyniki. Zimbardo stwierdził, że zachowania ludzi w więzieniach wynikają w większym stopniu z samej natury warunków więziennych niż z indywidualnych cech charakteru poszczególnych osób.

W przeciwieństwie do eksperymentów historie życia są podejściem badawczym stosowanym wyłącznie w socjologii i innych naukach społecznych. Historie życia zawierają materiały biograficzne ludzi - zazwyczaj ich własne wspomnienia. Inne procedury badawcze nie są zwykle w stanie dostarczyć tyle wiedzy na temat kształtowania przekonań i postaw w życiu jednostki, co historia życia. Jednak analizy historii życia rzadko kiedy ograniczają się wyłącznie do studiowania wspomnień. Zazwyczaj w celu rozszerzenia informacji zawartych w indywidualnych wspomnieniach i sprawdzenia ich wiarygodności wykorzystuje się dodatkowo takie źródła, jak listy, relacje współczesnych osób, raporty i notatki prasowe. Zdania socjologów na temat wartości historii życia są podzielone: jedni uważają, ze są zbyt mało wiarygodne, by zawarte w nich informacje nadawały się do wykorzystania, zdaniem innych zaś pod względem bogactwa i głębi historie życia nie maja sobie równych.

Historie życia były z powodzeniem wykorzystywane w badaniach, które przeszły do klasyki dyscypliny. Jednym z pierwszych takich dzieł jest pięciotomowa praca Chłop polski w Europie i Ameryce Williama I. Thomasa i Floriana Znanieckiego, opublikowana w latach 1918-1920. Właśnie dzięki wywiadom, listom i artykułom prasowym Thomasowi i Znanieckiemu udało się stworzyć wyjątkowo wnikliwy i subtelny obraz doświadczenia emigracji.

W wielu badaniach socjologicznych ważna rolę odgrywają badania historyczne - gdyż

nieraz chcąc zrozumieć dany problem, musimy umieścić go w perspektywie czasowej. Socjologowie często starają się bezpośrednio badać przeszłe zdarzenia. Dany okres historyczny można badać bezpośrednio, jeżeli żyją jeszcze ludzie, którzy mogą coś o nim powiedzieć - jak w przypadku Holokaustu, w którym w okresie drugiej wojny światowej wielu Żydów i przedstawicieli innych nacji zginęło w obozach koncentracyjnych z rąk nazistów. Badanie oparte na metodzie historii mówionej polega na przeprowadzaniu wywiadów na temat interesujących nas zdarzeń z ludźmi, którzy byli ich bezpośrednimi świadkami. Tego rodzaju badania bezpośrednie mogą sięgać wstecz jedynie w czasie wyznaczonym przez długość ludzkiego życia, ale coraz większe znaczenie jako źródła historyczne i socjologiczne mają także zachowane zapiski. W przeciwnym razie badania historyczne wymagają odwołania się do dokumentów i materiałów pisemnych, które często znajdują się w specjalnych zbiorach bibliotek i archiwów narodowych. Interesującym przypadkiem historycznego badania dokumentarnego jest badanie Anthony'ego Ashwortha poświęcone walce w okopach podczas pierwszej wojny światowej. Ashworth badał, jak wyglądało życie pod ciągłym obstrzałem wroga, trwanie tygodniami w ciasnocie okopów. Czerpał on z rożnych źródeł: oficjalnych sprawozdań wojennych, dotyczących rożnych dywizji i batalionów, oficjalnych publikacji z tamtego okresu, nieformalnych zapisków i notatek poszczególnych żołnierzy oraz bezpośrednich sprawozdań z doświadczeń wojennych. Dzięki wykorzystaniu tak rożnych materiałów Ashworthowi udało się stworzyć szczegółowy opis życia w okopach. Stwierdził on miedzy innymi, ze żołnierze w większości sami decydowali, jak często atakować wroga i nierzadko lekceważyli rozkazy swoich przełożonych. Na przykład w Boże Narodzenie żołnierze niemieccy i alianci zawiesili działania wojenne, a w jednym przypadku odbyli nawet ze sobą nieformalny mecz piłki nożnej.

NARZĘDZIA BADAWCZE

T. Pilch i T. Wujek twierdzą, że narzędzie badawcze jest przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki badań. O ile technika badań oznacza czynność np. obserwowanie, prowadzenie wywiadu, o tyle narzędzie badawcze to instrument służący do technicznego gromadzenia danych badań. W tym rozumieniu narzędziem badawczym będzie kwestionariusz wywiadu, magnetofon, arkusz obserwacyjny, a nawet ołówek. T. Pilch twierdzi, że narzędzia badań za każdym razem buduje się dla poznania określonej, konkretnej sytuacji, zjawiska czy problemu. Wszelkiego typu narzędzia werbalne, kwestionariusze, skale, arkusze są w pełni odpowiednie dla jednego i jedynie dla tego właśnie przypadku, na użytek którego zostały skonstruowane.

W trakcie przygotowania dowolnego narzędzia badawczego należy pamiętać o pewnych ogólnych zasadach metodologicznych:

1.W badaniach społecznych nie można opierać poznania na jednej technice badań.

2.Dla każdych badań należy budować odrębne narzędzia badawcze.

3.Budowę i treść narzędzia należy podporządkować celom ogólnym badań zawartym w problemach badawczych.

4.Konstrukcja pytań powinna odróżniać opisywanie od opiniowania.

5.Należy trzymać się właściwej kolejności w przygotowaniu badań.

6.Surowa dyscyplina w zakresie ścisłości i jednoznaczności używanych pojęć i zdań.

7.Wewnętrzna struktura narzędzi badań, stopień ich standaryzacji, wielkość, pytania filtrujące, kontrolne, nawet okoliczności wypełniania mają istotny wpływ na wiarygodność uzyskiwanych informacji.

8.Każde narzędzie musi spełniać przynajmniej 2 podstawowe warunki. Musi być trafne i rzetelne.

Do rodzajów narzędzi badawczych można zaliczyć:

1)Kwestionariusz wywiadu

Główne typy wywiadów:

- skategoryzowany (ma usystematyzowane pytania, ujednolicone, ściśle ogranicza kolejność i brzmienie stawianych pytań, zapewnia większą ścisłość i porównywalność danych);

- nieskategoryzowany (daje swobodę formułowania pytań oraz zamieniania ich kolejności, a nawet pogłębianie zagadnień przez stawianie pytań dodatkowych);

-jawny (badany poinformowany jest o celach, charakterze i przedmiocie wywiadu, musi być skategoryzowany);
-ukryty (forma luźnej rozmowy, w której badający usiłuje przez stosowane jej ukierunkowanie uzyskać interesujące go dane.

2)Kwestionariusz ankiety

Ankieta jest metodą zdobywania informacji przez pytanie wybranych osób za pośrednictwem drukowanej listy pytań, zwanej kwestionariuszem. Cechą wyróżniającą ją od wywiadu jest to, że nie wymaga bezpośredniego kontaktu z badającym, respondent sam odpowiada na pytania.

3)Test socjometryczny

Socjometria jest zespołem czynności werbalnych i manipulujących mających na celu poznanie uwarunkowań, istoty i przemian nieformalnych związków międzyosobowych w grupach rówieśniczych. Badanie socjometryczne polega więc na zapytaniu każdego członka zespołu o to, kogo w zespole obdarza się szczególnymi uczuciami sympatii, szacunku, zaufania czy wrogości.

4)Narzędzia obserwacji

Arkusz obserwacyjny to wcześniej przygotowany kwestionariusz z wytypowanymi wszystkimi zagadnieniami, które objąć ma obserwacja. W odpowiednich rubrykach, pod określonym zagadnieniem notujemy wszystkie spostrzeżenia, fakty, zdarzenia i okoliczności mające związek z danym zagadnieniem.

Typy obserwacji:

- uczęszczająca - wtedy, gdy badacz przez długi czas przebywa w grupie badanych (ok.miesiąca);
- jawna;

- pośrednia, jest to taka obserwacja, w której mówi się grupie, że jest obserwowana, informując jaki jest cel i czemu służy ta obserwacja;

- bezpośrednia, informuje się grupę, że jest obserwowana, wtapiamy się w nią, ale nie mówimy jaki jest cel obserwacji. Aklimatyzacja trwa ok.2 tygodni.

5)Skale

To szereg zdań ułożonych według określonego porządku, wyczerpujących możliwe określenia badanego zjawiska, cechy lub układu. Skale opisowe są zwykle używane jako część składowa innych metod badań. Jest to metoda mało skomplikowana i prosta w użyciu i z tych m.in. powodów jest szeroko stosowana. Skale te mają przede wszystkim zastosowanie w wywiadzie kategoryzowanym (stosowanie wyłącznie pytań zamkniętych z różnymi możliwościami wyboru) oraz ankietach.

3

---