Rewitalizacja obszarów zurbanizowanych
1. Definicja rewitalizacji; cele przestrzenne, gospodarcze i społeczne rewitalizacji
zdegradowanych obszarów śródmiejskich.
Definicje:
Instytut Rozwoju Miast: Rewitalizacja to skoordynowany, długotrwały proces, prowadzony wspólnie przez władzę samorządową, społeczność lokalną i innych uczestników, będących elementami polityki rozwoju i mający na celu przeciwdziałanie degradacji przestrzeni zurbanizowanej, zjawiskom kryzysowym, pobudzanie rozwoju
i zmian jakościowych, poprzez wzrost aktywności społecznej i gospodarczej, poprawę środowiska zamieszkania oraz ochronę dziedzictwa narodowego, przy zachowaniu zasad zrównoważonego rozwoju.
Skalski K.: Proces rewitalizacji - kompleksowy program działań technicznych - remontów zabudowy, modernizacji przestrzeni publicznych oraz rewaloryzacji obiektów dziedzictwa kulturowego na wybranym obszarze, w powiązaniu z rozwojem gospodarczym i działaniami na rzecz rozwiązywania problemów społecznych.
Wojnarowska A.: Rewitalizacja jest długofalowym i wielopłaszczyznowym procesem integrującym działania naprawcze w sferze przestrzennej, społecznej
i gospodarczej, adresowanym do zdegradowanych terenów miejskich, które utraciły zdolność samoregeneracji, prowadzonym w celu ponownego włączenia tych obszarów
w funkcjonowanie organizmu miejskiego.
Cele:
a) przestrzenne - rozwiązanie problemów związanych z fizycznym kształtem środowiska miejskiego, poprawa/naprawa w kwestiach architektoniczno-urbanistycznych i budowlanych, ekologicznych, infrastruktury technicznej i dziedzictwa kulturowego,
b) gospodarcze/ekonomiczne - ożywienie gospodarcze obszaru, powstanie nowych stałych miejsc pracy, poprzez wspieranie lokalnych przedsiębiorców, tworzenie zachęt dla inwestorów zewnętrznych oraz przyciąganie nowych mieszkańców i użytkowników,
c) społeczne - ograniczenie występowania patologii społecznych, walka z wykluczeniem społecznym, pauperyzacją, niekorzystnymi zmianami demograficznymi, aktywizacja mieszkańców, poprawa poziomu wykształcenia, włącznie mieszkańców w proces rewitalizacji, poprawa świadomości mieszkańców, poprawa poziomu bezpieczeństwa.
Wszystkie trzy aspekty powinny być traktowane w sposób zintegrowany tak by prowadzić do efektu synergii.
2. Rewitalizacja zdegradowanych obszarów miejskich a idea rozwoju zrównoważonego.
Rewitalizacja jest niezbędnym elementem zrównoważonego rozwoju. Z punktu widzenia zrównoważonego rozwoju rewitalizacja odnoszona jest do przemian zdegradowanych terenów w trzech obszarach- gospodarczym, społecznym i przestrzennym, odpowiadających trzem składowym zrównoważonego rozwoju-ekonomii, społeczeństwu
i środowisku. Przeprowadzenie rewitalizacji , w znacznym stopniu warunkuje rozwiązanie problemów ekonomicznych, środowiskowych i społecznych.
Ponadto w myśl zasady zrównoważonego rozwoju, przestrzeń stanowi dobro nieodnawialne, czyli musi być zagospodarowane w sposób racjonalny i oszczędny. Rewitalizacja, poprzez powtórne wykorzystanie obszarów wcześniej zagospodarowanych, umożliwia takie właśnie gospodarowanie przestrzenią.
Cele rewitalizacji i zrównoważonego rozwoju są spójne.
Cele rewitalizacji: (jak w pyt.1) |
Cele zrównoważonego rozwoju: |
Przestrzenne |
Ekologiczne - trwałość podstawowych procesów przyrodniczych - zachowanie zasobów nieodnawialnych - poprawa jakości środowiska |
Gospodarcze/ekonomiczne |
Ekonomiczne - trwały rozwój gospodarczy - zachowanie warunków uczciwej konkurencji - rozwój jakościowy procesów produkcyjnych |
Społeczne |
Społeczne - równe szanse do korzystania z środowiska obecnych i przyszłych pokoleń - poprawa lub utrzymanie wysokiej jakości życia |
3. Program rewitalizacji jako proces planowania strategicznego.
Proces rewitalizacji bazuje na założeniach zarządzania strategicznego, dlatego można przyjąć, że ogólny model programu rewitalizacji bazować będzie na modelu procesu zarządzania i planowania strategicznego.
Model programu rewitalizacji na podstawie zasad zarządzania ( i planowania) strategicznego:
Faza wyboru obszaru i analiz sytuacji wyjściowej: wyznaczanie granic obszaru rewitalizacji. Obszary pilotażowe. Badania wstępne. Diagnoza obszaru rewitalizacji.
Faza formułowania celów strategicznych: definiowanie priorytetów rewitalizacji.
Faza planowania i doboru działań oraz instrumentów służących realizacji celów strategicznych: określenie zadań/projektów rewitalizacji- plan działań. Plan docelowy.
Faza realizacji założonych zadań: Harmonogram działania. Organizacyjne rozwiązania zarządzania procesem rewitalizacji. Proponowane działania promocyjne
i mające na celu realizację partycypacji społecznej. Finansowanie procesu rewitalizacji.
Faza oceny realizacji i aktualizacja programu: monitoring i ewaluacja efektów procesu rewitalizacji. System aktualizacji działań.
Zarządzanie strategiczne - proces zarządzania nastawiony na formułowanie i wdrażanie strategii, które sprzyjają wyższemu stopniowi zgodności organizacji z jej otoczeniem
i osiągnięciu celów strategicznych
5 faz zarządzania strategicznego:
1) Analiza pozycji wyjściowej, perspektyw jej zmiany oraz ustalenie zasadniczych celów działania
2) Sformułowanie możliwych alternatyw strategicznych i wybór najatrakcyjniejszej
3) Opracowanie planu strategicznego, w którym skoncentrowane są cele działania i określone zagrożenia strategiczne
4) Kształtowanie organizacji, w szczególności struktur korzystnych dla realizacji strategii
5) Realizacja strategii
6 kroków zarządzania strategicznego z książki dr Wojnarowskiej:
1) Analiza zewnętrznego i wewnętrznego otoczenia (SWOT)
2) Określenie strategicznych celów społeczno-gospodarczego rozwoju jednostki i kierunków zagospodarowania przestrzennego
3) Wybranie możliwych rozwiązań zapewniających osiągnięcie założonych celów strategicznych
4) Wdrożenie decyzji strategicznych
5) Przegląd osiągniętych rezultatów po zrealizowaniu celu
6) Powrót do analizy otoczenia i sytuacji wewnętrznej
Planowanie strategiczne jest podstawowym elementem (funkcją) zarządzania strategicznego. Kwintesencją planowania strategicznego jest formułowanie długookresowych celów wraz z adekwatną i optymalną w stosunku do nich alokacją zadań i środków.
Planowanie strategiczne charakteryzuje się wysokim poziomem ogólności formułowania celów, co jest związane z jego długookresowym charakterem. Jego zastosowalność (wykonalność) dokonuje się poprzez operacjonalizację celów strategicznych i identyfikację konkretnych zadań wspierających osiąganie celów.
Cechy planowania strategicznego: interaktywny charakter, globalność procesu, ukierunkowane na przyszłość, długookresowość, antycypacyjny charakter, redukowane zagrożeń i wykorzystywanie szans leżących w otoczeniu.
3 podstawowe fazy procesu planowania strategicznego:
1) Sformułowanie celów i problemów strategicznych
2) Studia nad projektem planu strategicznego, pozwala na sformułowanie alternatyw strategicznych oraz ich ocenę i wybór
3) Budowa systemów działania wdrażających projekt planu strategicznego (systemy kierowanie organizacjami oraz realizacyjne
4. Kryteria identyfikacji śródmiejskich obszarów zdegradowanych.
Kryteria stosowane do delimitacji obszaru kryzysowego należy odnosić do średniej krajowej. Obszar może zostać uznany za kryzysowy jeżeli występują na nim jednocześnie minimum trzy spośród kryteriów:
1) wysoki poziom bezrobocia mieszkańców
2) wysoki poziom ubóstwa oraz trudne warunki mieszkaniowe
3) wysoki poziom przestępczości
4) niski poziom wykształcenia mieszkańców
5) niski poziom przedsiębiorczości mieszkańców
6) wysoki poziom degradacji technicznej infrastruktury i budynków
7) wysoki poziom zanieczyszczenia środowiska naturalnego
5. Partycypacja społeczna w procesie rewitalizacji.
Partycypacja społeczna opiera się przede wszystkim na udziale lokalnej społeczności
w przygotowaniu programu i jego wdrażaniu. Prowadzenie procesu rewitalizacji od samego początku powinno być ukierunkowane na aktywizację lokalnej społeczności, działalność promocyjną i informacyjną oraz świadczenie pomocy mieszkańcom. Dopiero po poznaniu potrzeb mieszkańców, można prawidłowo wyznaczyć priorytety programu rewitalizacji. Działania partycypacyjne prowadzą do zwiększenia akceptacji społecznej dla planowanych projektów rewitalizacji oraz podnoszą gotowość współdziałania poszczególnych uczestników procesu. Partycypacja społeczna jest niezbędna aby proces rewitalizacji przebiegał płynnie
i mógł zakończyć się sukcesem.
Partycypacja społeczna polega m.in. na:
Informowaniu mieszkańców ( o zidentyfikowaniu obszarów kryzysowych, ich zasięgu, zamierzeniach władz lokalnych, planach, możliwości współpracy, miejscu i czasie spotkań, zmianach w projektach itd.). Przepływ informacji powinien przebiegać na wszelkie możliwe sposoby: media, strony www, broszury, ogłoszenia itp.
Budowaniu środowiska zaufania oraz tożsamości lokalnej. Organizowanie akcji społecznych (np. festyny dzielnicowe, konkursy, akcje sadzenia drzew).
Współpracy z mieszkańcami: poznanie potrzeb mieszkańców, organizowanie spotkań/ dyskusji/ warsztatów z mieszkańcami, przeprowadzanie ankiet, uwzględnianie zdania mieszkańców, konsultowanie planów i programów, stworzeniu kompleksowej oferty serwisu i doradztwa dla najemców
i właścicieli.
Angażowaniu społeczności lokalnej we wdrażanie programu.
Wspieraniu mieszkańców np. podczas przeprowadzek na czas remontu.
Na podst.:
I. Kot J., 2004, Zarządzanie i planowanie w jednostkach terytorialnych, [w:] Stawasz D. (red.) , Ekonomiczno-organizacyjne uwarunkowania rozwoju regionu - teoria i praktyka, Wydawnictwo UŁ, Łódź.
II. Kozłowski S., Wojnarowska A., 2011, Rewitalizacja zdegradowanych obszarów miejskich. Zagadnienia teoretyczne, Wydawnictwo UŁ, Łódź.
III. Notatki z zarządzania procesami rewitalizacji.