METODA BON DEPART (DOBREGO STARTU)
W REHABILITACJI I PROFILAKTYCE
Psychologia rozpatruje rozwój dziecka pod kątem jego rozwoju psychomotorycznego, mając na uwadze jedność psychiki i motoryki we wczesnych stadiach ontogenezy. Zarówno w odniesieniu do normy, jak i patologii posługujemy się pojęciem rozwoju psychomotorycznego, ponieważ ujmujemy rozwój psychiki w powiązaniu z rozwojem ruchowym. Pojęcie psychomotoryki (psyche - dusza z języka greckiego, movere - poruszać z języka łacińskiego) wprowadził do neuropsychiatrii dziecięcej E. Dupre w 1913 r., a radziecki psychiatra N. Ozjeriecki opracował pierwsze metody badań diagnostycznych. Obecnie zagadnienie związku pomiędzy psychiką i motoryką rozumie się szeroko - jako powiązanie motoryki z całokształtem procesów poznawczych i sferą emocjonalno - dążeniową. Obydwa aspekty rozwoju psychomotorycznego powinny być traktowane równorzędnie zarówno w dziedzinie diagnostyki jak i terapii. Jedną z metod, która uwzględnia ten punkt widzenia, jest metoda dobrego startu.
Metoda dobrego startu, wzorowana na francuskiej metodzie Bon Depart, to metoda aktywizowania rozwoju psychomotorycznego i rehabilitacji psychomotorycznej. Rehabilitacja psychomotoryczna jest jednym z kierunków terapii dziecięcej. Opiera się na dorobku naukowym różnych dyscyplin: medycyny, psychologii oraz ich dziedzinach specjalnych: psychologii rozwojowej i klinicznej, neuropsychiatrii dziecięcej, pedagogiki specjalnej. Wykorzystuje też metody terapeutyczne związane z tymi naukami, takie jak psychoterapia, terapia zajęciowa. Rehabilitacja psychomotoryczna jest systemem stosowanym wobec dzieci, u których nie stwierdza się poważniejszych zaburzeń motoryki pochodzenia obwodowego lub związanych z istnieniem makrouszkodzeń mózgu. Znajduje on zastosowanie i ma najlepsze wyniki przede wszystkim
w przypadkach makro - zaburzeń motoryki oraz zaburzeń emocjonalnych, które powodują trudności
w nauce lub w przystosowaniu się do środowiska szkolnego i rodzinnego. Rehabilitacja psychomotoryczna powinna być także włączona w system oddziaływania terapeutycznego
w przypadkach głębszych zaburzeń rozwoju u dzieci, ponieważ stosuje się wówczas szeroki wachlarz metod leczniczo - wychowawczych. Rehabilitacja psychomotoryczna ma na celu usprawnienie i zharmonizowanie współdziałania motoryki i psychiki poprzez korekcję zaburzonych funkcji. U jej podstaw leży założenie, że rozwój psychiczny i motoryczny są ze sobą ściśle powiązane, a oddziaływanie aktywizujące rozwój jednego z nich może dodatnio wpłynąć na drugi. Zaburzenia rozwoju psychomotorycznego wyrażające się istnieniem fragmentarycznych deficytów rozwojowych funkcji percepcyjno - motorycznych, warunkują występowanie trudności w nauce także u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym. Objawiają się one przede wszystkim pod postacią trudności w czytaniu (dysleksja), pisaniu (dysgrafia i dysortografia). W okresie przedszkolnym zaburzenia te ujawniają się podczas zajęć plastycznych, konstrukcyjnych, rytmiki, gimnastyki. W przypadkach fragmentarycznych zaburzeń funkcji percepcyjno - motorycznych niezbędna jest rehabilitacja psychomotoryczna, do której metod należy metoda dobrego startu.
I. GENEZA METODY DOBREGO STARTU
Pierwowzorem metody dobrego startu była metoda Bon Depart (dobry odjazd, start), która została opracowana we Francji. Jej autorką była Thea Bugnet. Holenderka z pochodzenia, która zajmowała się wychowaniem fizycznym. W pierwotnej wersji metoda była przeznaczona do rehabilitacji osób z nabytymi zaburzeniami ruchowymi (usprawnianie kończyn rekonwalescentów) i miała charakter leczniczo - relaksacyjny. Współpracując ze specjalistami różnych gałęzi medycyny, przystosowała swą metodę do prowadzenia zajęć z dziećmi. Założenia, jakie przyświecały tej adaptacji, to ćwiczenie podczas zabawy ruchów oraz funkcji percepcyjnych, niezbędnych przy czynności pisania, uaktywnianie i usprawnianie funkcjonowania ośrodków
w mózgu uczestniczących w procesie czytania i pisania. Metodę tę po raz pierwszy zastosowano
w 1941 roku w szkole podstawowej w Cannes jako wstępny etap nauki czytania i pisania. W 1971 roku badano wyniki zajęć terapeutycznych prowadzonych metodą Bon Depart w roku 1967/68 z uczniami klasy specjalnej jednej ze szkół podstawowych oraz z pacjentami Ośrodka Metodyczno - Psychologiczno - Pedagogicznego i Ośrodka Pedagogicznego w Lizbonie, którzy przejawiali różnego rodzaju zaburzenia. Stwierdzono, iż najlepsze efekty uzyskano w przypadkach trudności w czytaniu i pisaniu oraz w przypadkach zaburzeń emocjonalnych, ujawniających się w zachowaniu
i współżyciu w grupie. Metoda Bon Depart znalazła wielu kontynuatorów i jest obecnie szeroko stosowna we Francji - głównie jako metoda rehabilitacji psychomotorycznej, natomiast w Holandii, Belgii, Hiszpanii, Szwajcarii i Portugalii - jako metoda przygotowująca do nauki czytania i pisania. Po śmierci autorki metody Bon Depart jej córka założyła w 1951 roku Stowarzyszenie Przyjaciół Thea Bugnet. Stowarzyszenie to, ma siedzibę w Paryżu, wydaje biuletyn i działa w pięciu grupach problemowych zajmujących się: kształceniem motoryki, orientacją przestrzenną, poczuciem rytmu, integracją kształtu i gestu, dojrzałością społeczną. W 1967 roku zapoznała się w Paryżu z ta metodą H. Jaklewicz - kierownik Poradni Nerwic Wojewódzkiej Przychodni Specjalistycznej dla Kobiet, Dzieci i Młodzieży w Gdańsku. W poradni tej dokonano w roku 1967/68 pierwszej próby adaptacji metody Bon Depart do warunków polskich, stosując ją w rehabilitacji dzieci z trudnościami
w pisaniu i czytaniu. Adaptacja polegała na opracowaniu ich na cały rok, sporządzeniu zestawu wzorów wraz z odpowiadającymi im rytmicznie piosenkami polskimi (M. Bogdanowicz), Największą trudność sprawiła adaptacja zasadniczej części metody Bon Depart, a mianowicie kojarzenie wzorów geometrycznych z odpowiadającymi im rytmicznie piosenkami polskimi.
II. METODA DOBREGO STARTU W SYSTEMIE ODDZIAŁYWANIA NA DZIECKO. ZAŁOŻENIA I ZNACZENIE METODY DOBREGO STARTU
Celem metody jest jednoczesne usprawnienie czynności analizatorów słuchowego, wzrokowego i kinestetyczno - ruchowego, a także kształcenie lateralizacji, orientacji w schemacie ciała i przestrzeni. W jej założeniach leży bowiem koordynowanie czynności słuchowo - wzrokowo - ruchowych, integrowanie i harmonizowanie wszystkich funkcji psycho - motorycznych. Dzięki tym ćwiczeniom dochodzi więc do wykształcenia percepcji słuchowej, wzrokowej i motoryki, koordynacji wzrokowo - słuchowo - ruchowej, prawidłowej orientacji czasowo - przestrzennej, możliwości wykonywania ruchów dowolnych coraz lepiej zorganizowanych, zlokalizowanych
w określonej przestrzeni i czasie. Metoda dobrego startu kształci też zdolność rozumienia
i posługiwania się symbolami abstrakcyjnymi, co ma szczególne znaczenie dla dzieci rozpoczynających naukę szkolną. Zespołowa forma prowadzenia zajęć ułatwia nawiązanie kontaktów społecznych i uczy współdziałania dzieci, mające trudności w przystosowaniu społecznym lub zaburzone emocjonalnie. Zajęcia prowadzone tą metodą mają tez aspekt psychoterapeutyczny.
Udział elementów wzrokowo - przestrzennych ma istotne znaczenie w realizowaniu celów teraupetycznych i kształcących metody dobrego startu. Reprodukowanie wzorów graficznych kształci przede wszystkim analizę i syntezę wzrokową, ponieważ kolejno opracowuje się wzory coraz bardziej skomplikowane. Podczas reprodukowania wzorów stosuje się coraz trudniejsze techniki ich odtwarzania. Dzieci pracują kolejno narzędziami wymagającymi coraz większej precyzji ruchów: całą kończyną, dłonią, palcem, kredą lub węglem, pędzlem ołówkiem lub mazakiem, długopisem. Odtwarzanie wzorów ręką i nogą, wykonywanie ćwiczeń ruchowych
i ćwiczeń na wałeczkach dwoma rękami kształci koordynację ruchów. Ćwiczenia ruchowe
i ruchowo - słuchowe, w których dzieci na polecenie słowne wykonują ruchy ściśle zlokalizowane w przestrzeni, oraz odtwarzanie wzorów, zawierających elementy zorganizowane przestrzennie, kształcą rozumienie pojęć: góra - dół, lewo - prawo, nad, na, w, za, przed, nad. Rozwijają kierunkowy aspekt spostrzegania wzrokowego, orientację w lewej i prawej stronie schematu ciała
i przestrzeni oraz umiejętność nadawania pożądanego kierunku ruchom dowolnym i właściwego lokalizowania ich w przestrzeni. Ma to szczególne znaczenie w rehabilitacji dzieci z zaburzoną lateralizacją i orientacją. Ćwiczenia ruchowe mogą mieć też korzystny wpływ na kształcenie znajomości schematu ciała. Metoda dobrego startu pomaga jednak głównie w integrowaniu orientacji w schemacie ciała i przestrzeni. Wykonywanie ćwiczeń jedną ręką, dominującą, utrwala lateralizację lub służy przestawianiu dziecka oburęcznego na rękę prawą (w uzasadnionych przypadkach). Zajęcia prowadzone metodą dobrego startu mogą nastręczać sporo trudności, szczególnie dzieciom o opóźnionym rozwoju funkcji percepcyjno - motorycznych. Ze względu na duży stopień trudności zadań, stawianych przed dzieckiem w przebiegu ćwiczeń, wymagają one skupienia uwagi, zaangażowania procesów percepcyjnych, wytrwałości i wysiłku fizycznego.
Z uwagi na konieczność dostosowania się do grupy społecznej, do tempa pracy innych dzieci, a także na świadomość podlegania nieustannej ocenie ze strony prowadzącego i zespołu dzieci, ćwiczenia te stwarzają wielu dzieciom rozmaite problemy. Zajęcia prowadzone metodą dobrego startu, mimo iż mają charakter zajęć dydaktycznych i często sprawiają dzieciom szereg trudności, prowadzone są w formie zabawy, przebiegają w atmosferze pogody, akceptacji, wywołują radość
i niejednokrotnie pobudzają do śmiechu. Dzięki temu są okazją do odreagowania negatywnych napięć emocjonalnych, powstałych wskutek trudności w wykonywaniu zadań. Postawa akceptacji wobec dziecka, bez względu na efekty jego pracy, a także dostrzeganie i podkreślanie w obecności grupy wszystkich sukcesów dziecka, systematycznego polepszania się wyników jego pracy, wszelkich przejawów postępu w ćwiczeniach, wzmacnianie pozytywów w jego zachowaniu - to niezwykle istotne czynniki o charakterze psychoterapeutycznym. Tak prowadzone zajęcia metodą dobrego startu nie tylko służą odreagowaniu napięć, ale są też okazją do treningu utrwalającego właściwe wzory zachowania w sytuacjach trudnych. Stają się też źródłem satysfakcji, która wpływa na kształcenie się właściwej postawy dziecka wobec otoczenia i samego siebie. Służą więc podnoszeniu poziomu samooceny, wzmocnieniu i utrwaleniu samoakceptacji, tak ważnych mechanizmów regulacji osobowości dziecka. Świadomość czynienia stałych, choć niewielkich nawet postępów, pozwala dziecku na wytwarzanie sobie pozytywnego obrazu rzeczywistości
i optymistycznej perspektywy na przyszłość. Omówione aspekty metody dobrego startu oraz występowanie takich elementów, jak muzyka, śpiew, ćwiczenia rytmiczne (ruchowo - słuchowe) oraz ćwiczenia relaksacyjne stanowią o walorach psychoterapeutycznych tych ćwiczeń. Zrytmizowanie czynności dodatnio wpływa także na uspokojenie systemu nerwowego dziecka. To wszystko stwarza możliwość wykorzystania metody dobrego startu w terapii dzieci nerwowych
i dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu, u których często występują wtórne zaburzenia nerwicowe. Wiązanie śpiewu, ruchu, muzyki i plastyki aktywizuje cały układ nerwowy, ma wszechstronne oddziaływanie i dlatego metodą dobrego startu nosi nazwę metody psychomotorycznej.
III. RODZAJE I PRZZEBIEG ĆWICZEŃ W METODZIE DOBREGO STARTU
W metodzie dobrego startu można wyodrębnić z punktu widzenia metodyki trzy podstawowe rodzaje ćwiczeń:
Ćwiczenia ruchowe usprawniają analizator kinestetyczno - ruchowy.
Ćwiczenia ruchowo - słuchowe angażują dwa analizatory: kinestetyczno - ruchowy i słuchowy.
Ćwiczenia ruchowo - słuchowo - wzrokowe kształcą zaś trzy analizatory: kinestetyczno - ruchowy, słuchowy i wzrokowy.
W tych trzech rodzajach ćwiczeń, kolejno wprowadzanych w czasie zajęć, narasta liczba uczestniczących analizatorów i na coraz wyższym poziomie aktywizowania jest koordynacja funkcji percepcyjno - motorycznych. Ćwiczenia te występują kolejno w każdym seansie i składają się przede wszystkim na jego zasadniczy etap: zajęcia właściwe. Częściowo także występują one
w pozostałych etapach. Zajęcia prowadzone metodą dobrego startu z punktu widzenia organizacji zajęć przebiegają zawsze według stałego schematu, w którym można wyróżnić trzy etapy.
W każdym seansie występują: zajęcia wprowadzające, zajęcia właściwe i zakończenie zajęć.
Zajęcia wprowadzające
Przygotowaniem do właściwych ćwiczeń metodą dobrego startu są ćwiczenia orientacyjno - porządkowe, np.: marsz przy muzyce lub zbiórka w szeregu, dwuszeregu, ćwiczenia o charakterze musztry, różne sposoby powitania, np. przez podania rąk, salutowanie, powitanie paluszków, czyli zestawienie odpowiadających sobie palców prawej i lewej ręki jednej lub dwóch witających się osób. Następnie organizuje się zajęcie wprowadzające, które polega na słuchaniu przez dzieci (znajdujących się w pozycji siedzącej) piosenki odtwarzanej z magnetofonu lub wykonanej przez nauczycielkę. Piosenka ta będzie towarzyszyła wszystkim ćwiczeniom wykonywanych podczas tych zajęć. Prowadzenie ćwiczeń wymaga zawsze przestrzegania zasad metodyki: przechodzenia od zadań łatwiejszych do trudniejszych.
Zajęcia właściwe.
1. ĆWICZENIA RUCHOWE
„Utykający wróbel” - Ćwiczenia rozwijające zmysł równowagi; nogi podczas ćwiczenia muszą pozostawać zwarte. Mały wróbelek jest ranny! Nie potrafi tak pięknie, równomiernie skakać, jak jego zdrowi towarzysze. Ze zwartymi nogami skacze on najpierw dotykając ziemi palcami,
a następnie całą stopą.
Ćwiczenia ruchowe stanowią pierwszy etap właściwych ćwiczeń w każdym z zajęć prowadzonych metodą dobrego startu. Wykonuje się je w postawie stojącej, dzieci znajdują się w okręgu na środku sali. W czasie ćwiczeń ruchowych zaczynamy od kształcenia ruchów całego ciała (tzw. motoryka duża), a następnie prowadzimy usprawnienie ruchów rąk (tzw. motoryka mała). Przechodzimy od ćwiczenia ruchów globalnych do precyzyjnych (cała kończyna, dłoń, palce). Najpierw też wykonujemy ćwiczenia jedną kończyną (prawą, lewą), następnie podnosimy stopień trudności zadania i wykonujemy je obiema rękami, co kształci koordynację ruchów kończyn. Zaczynamy od ćwiczenia ruchów jednoczesnych, by następnie przejść do trudniejszego ćwiczenia ruchów wykonywanych obiema kończynami na przemian. Stosujemy też ruchy szybkie i powolne.
Oprócz ćwiczeń usprawniających precyzję i koordynację ruchów, wprowadzamy też ćwiczenia ruchowe o charakterze relaksacyjnym. Ich celem jest zmniejszenie nadmiernego napięcia mięśniowego i ukazanie dziecku możliwości świadomego regulowania poziomu napięcia mięśniowego, za pomocą prostych ćwiczeń relaksacji aktywnej. Dla uświadomienia dziecku, ze samo może wpływać na regulowanie napięcia mięśniowego, stosujemy na przemian ćwiczenia ruchowe o charakterze aktywizującym i relaksacyjnym, np. zaciskanie mocno pięści i rozwieranie dłoni, itp. Zbyt silne napięcie mięśniowe jest przyczyną małej elastyczności ruchów, szybkiego zmęczenia się, wolnego tempa pracy. Objawy te można obserwować najwyraźniej podczas zajęć graficznych. Dzieci te często mają usztywniony staw nadgarstkowy, pracują powoli, szybciej niż inne dzieci przejawiają zmęczenia. Najczęściej też nieprawidłowo trzymają ołówek i pióro, zbyt silnie je naciskają. Ich pismo i rysunki są mało staranne, charakteryzuje je niski poziom graficzny.
Do ćwiczeń ruchowych wprowadzamy też elementy kształcące i utrwalające orientację
w schemacie ciała i przestrzeni. Do ćwiczeń ruchowych możemy też wplatać ćwiczenia ortofoniczne, np. dzieci naśladują jednocześnie ruchy i głosy ptaków.
2. ĆWICZENIA RUCHOWO - SŁUCHOWE
W następnym etapie zajęć do ćwiczeń ruchowych przybywa element muzyczny (słuchowy) - piosenka. Zasadnicze ćwiczenia ruchowo - słuchowe to rytmiczne ćwiczenia pięści, dłoni, palców na wałeczkach z piaskiem. Odbywają się one w postacie siedzącej. Podczas prezentowania sposobu wykonywania ćwiczenia prowadzący je stoi obok dziecka. Nie powinien on dokonywać pokazu znajdując się naprzeciwko dzieci. Przed każdym dzieckiem siedzącym przy stole leży wałeczek
z piaskiem w odległości wyciągniętej ręki. Układ ręki przy wykonywaniu ćwiczeń jest następujący: przedramię oparte o stół, pięść, dłoń lub palce oparte na wałeczku. Podczas ćwiczeń dzieci uderzają (pięścią, dłonią lub opuszkami zgiętych palców) w wałeczek, wystukując w ten sposób rytm śpiewanej piosenki. Na ćwiczenia dłoni składają się ruchy wykonywane wewnętrzną, zewnętrzną stroną i brzegiem dłoni. Do ćwiczeń palcami zaliczamy: ruchy jednym palcem, dwoma palcami. Ćwiczenia pięścią, od których rozpoczynamy, są dla dzieci najłatwiejsze, następnie prowadzimy trudniejsze ćwiczenia dłonią. Ważne jest stosowanie ćwiczeń obejmujących ruchy jednej ręki, zaczynając od ręki dominującej, następnie ćwiczenia obu rąk.
Ruchy mogą przyjmować różne formy: naciskania, uderzania, głaskania wałeczka. Dzieci też mogą naciskać na przemian wałeczek i powierzchnię stołu, wystukiwać rytm na wałeczku na zmianę; raz pięścią, raz dłonią - lub też rytmicznie chwytać wałeczek między kciuk i kolejne palce. Ćwiczenia te, ukierunkowane na dostarczanie dzieciom różnorodnych doznań dotykowych
i kinestetycznych, kształcących gnozję palców.
3. ĆWICZENIA RUCHOWO - SŁUCHOWO - WZROKOWE
Ćwiczenia ruchowo-słuchowo-wzrokowe są zasadniczą częścią metody dobrego startu
i występują w każdym seansie. Podstawę ćwiczeń stanowią wzory graficzne i polegają na odtwarzaniu ruchem (element ruchowy) wzorów graficznych (element wzrokowy) w rytm jednocześnie śpiewanej piosenki (element słuchowy) i przebiegają według ustalonego schematu.
Etapy ćwiczeń ruchowo - słuchowo - wzrokowych:
1. Próba samodzielnego odtwarzania ruchem rytmu piosenki lub dobieranie wzoru do piosenki.
2. Pokaz i omówienie wzoru, demonstracja ćwiczenia.
3. Utrwalanie wzoru i jego powiązania z piosenką - wodzenie palcem po wzorze.
4. Odtwarzanie wzoru różnymi technikami:
a) w powietrzu - ręką (odwzorowanie z planszy, następnie z pamięci), na podłodze - nogą.
b) na powierzchni stołu - palcem; na tackach z piaskiem - palcem,
c) na dużym arkuszu (np. papieru pakowego, gumolitu) lub na tablicy - kredą (węglem, kredkami woskowymi),
d) na kartce papieru z bloku rysunkowego - pędzlem,
e) w liniaturze zeszytu - ołówkiem (mazakiem, długopisem).
Ćwiczenia te mają różny stopień trudności w zakresie motoryki toteż zrazu wykonywane są przy użyciu ręki, następnie nogi, wreszcie przy udziale obu rąk lub współudziale ręki i nogi. Odtwarzanie wzorów w płaszczyźnie pionowej (wodzenie palcem po wzorze i w powietrzu) powoduje uruchomienie tylko jednego stawu: stawu barkowego, a ruchy wykonywane całą kończyną są mało precyzyjne. W następnej fazie ćwiczeń, przy odtwarzaniu wzorów,
w płaszczyźnie poziomej (na stole, na tackach i na papierze), uruchomione zostają pozostałe stawy kończyny górnej (łokciowy i nadgarstkowy). Umożliwia to, odtwarzanie wzorów na coraz mniejszych płaszczyznach. Wykonane ćwiczenie, ulega ciągłemu zmniejszaniu: od rozległej, ograniczonej jedynie zasięgiem ruchu ręki (przy odtwarzaniu wzoru w powietrzu) aż do rozmiarów pola liniatury w zeszycie. Zmniejszeniu ulega tym samym wielkość reprodukcji.
4. CZAS TRWANIA ZAJĘĆ
Zajęcia metodą dobrego startu odbywają się w przedszkolu zwykle raz w tygodniu i trwają 20 minut z grupą 5 - latków, a z grupą dzieci 6 - letnich - 30 minut. Powtórnie w formie zajęć utrwalających powinno się je prowadzić w grupie korekcyjnej z dziećmi przejawiającymi trudności. Zajęcia w zespole terapeutycznym z dziećmi w wieku szkolnym mającymi trudności w czytaniu
i pisaniu mogą trwać pełną godzinę lekcyjną - 45 minut i należy je organizować także jeden raz w tygodniu. Drugie spotkanie w ciągu tygodnia prowadzone jest zwykle indywidualnie
i ukierunkowuje się je na korekcję zaburzonych funkcji oraz na ćwiczenia w czytaniu i pisaniu według indywidualnego programu rehabilitacji, uwzględniającego potrzeby konkretnego dziecka.
Urządzenie sali i pomoce do prowadzenia ćwiczeń
Do prowadzenia zajęć metodą dobrego startu potrzebne jest odpowiednie pomieszczenie oraz zestaw pomocy do ćwiczeń. W sali, w której prowadzone są zajęcia, muszą znajdować się stoliki ustawione tak, by dzieci mogły siedzieć obok siebie lub jedno za drugim ( nie naprzeciwko siebie). W sali powinno być dość dużo przestrzeni do prowadzenia ćwiczeń ruchowych i ćwiczeń kończących zajęcia. Każdemu dziecku biorącemu udział w zajęciach potrzebny jest zestaw pomocy:
a) do ćwiczeń ruchowo - słuchowych: wałeczek (z jednobarwnego, ciemnego materiału) wypełniony pieskiem lub trocinami, o wymiarach 30x10cm, 4 woreczki (w różnych kolorach, jednobarwne) wypełnione piaskiem, trocinami lub grochem, o wym. 10x10 cm,
b) do ćwiczeń ruchowo - słuchowo - wzrokowych: tacka prostokątna (jednobarwna o nieco podwyższonych brzegach, o powierzchni formatu A4 pokryta warstwą kaszy manny lub piasku, arkusz papieru pakowego, zakrywający cały stolik, lub inne, kartka bloku rysunkowego formatu A4, kawałek kolorowej kredy lub węgla rysunkowego, kredka woskowa, okrągły, gruby pędzel (około 1 cm) pędzel, farba plakatowa rozmieszana w miseczce, zeszyt czysty lub w linie, ołówek, mazak lub długopis.
W pracy z dziećmi w pierwszym półroczu posługujemy się czystymi zeszytami, w drugim - zeszytami w linie do rysowania szlaczków powstałych przez wielokrotne powtarzanie wzoru graficznego.
Oprócz wymienionych pomocy wskazane są plansze z kartonu o dużym formacie (co najmniej A2) z umieszczonymi na nich pojedynczymi wzorami, przewidzianymi do odtwarzania na kolejnych zajęciach. Wzór, możliwie dużych rozmiarów, powinien być wykreślony grubą, czarną linią na białym lub żółtym tle. Dopuszczalne jest także rysowanie wzoru kredą na dużej tablicy, umieszczonej na ścianie.
Planowanie zajęć
Trudno jest planować roczny cykl zajęć w zespole korekcyjno - kompensacyjnym w szkole czy w grupie korekcyjnej w przedszkolu, a to dlatego, że trudno jest przewidzieć szybkość postępów. Jest ona bowiem ściśle uzależniona od indywidualnych możliwości dzieci, od stopnia nasilenia zaburzeń ich rozwoju psychoruchowego. Zajęcia według jednego konspektu bywają powtarzane zwykle w ciągu 2 tygodni.
Kontrolowanie sposobu pracy i efektów ćwiczeń
Warunkiem skuteczności metody dobrego startu jest dokładne wykonywanie ćwiczeń. Konieczna jest nieustanna kontrola i korekta pracy każdego dziecka. Wytwory graficzne powstałe podczas ćwiczeń, np. prace powstałe podczas zajęć, mogą stanowić podstawę do oceny postępów
w ćwiczeniach. Ocenę tę przeprowadzamy uwzględniając następujące kryteria:
a. Zgodność reprodukcji ze wzorem: kształt elementów, liczba elementów, wielkość elementów, lokalizacja wzoru w przestrzeni, lokalizacja elementów we wzorze, odległości między elementami.
b. Poziom graficzny reprodukcji: ciągłość linii, grubość linii, poprawność linii, poprawność kątów
i łuków.
Każdej pracy można przypisać minimum - 0, maksimum - 10 punktów ujemnych, oceniając minusem (1 pkt ujemny) wadliwe wykonanie rysunku według poszczególnych dziesięciu kategorii. Dzięki ocenie ilościowej możemy porównywać ze sobą prace wykonane przez poszczególne dzieci podczas jednego zajęcia. Zliczając ujemne punkty, jakie dziecko otrzymało w ciągu roku za wykonane prace (średnia ocena), można określić miejsce dziecka w grupie, biorąc pod uwagę stopień trudności, jakie dziecko napotykało w czasie ćwiczeń. Porównując oceny otrzymane za reprodukcje tego samego wzoru, wykonane w ciągu kolejnych zajęć, można śledzić postępy dziecka w ćwiczeniach. Zestawienie ocen prac wykonanych w ciągu rocznego cyklu zajęć daje obraz efektów terapeutycznych, uzyskanych dzięki metodzie dobrego startu. Ocenę prac dzieci według wymienionych wyżej kryteriów można zapisywać w tabeli, której podsumowanie (obliczanie średnich) na końcu roku da nam obraz postępów uzyskanych drogą ćwiczeń.
Ocena prac dzieci wykonanych metodą dobrego startu
Lp |
Nazwisko i imię dziecka |
Wzory graficzne (liczba błędów) 1A 1B 1C 1D 1E 1F 1G ........ |
Razem |
Średnia liczba błędów |
1.
2.
|
...............................
...............................
|
|
|
|
|
RAZEM |
|
|
|
|
średnia liczby błędów |
|
|
|
Obliczenia dokonane na podstawie powyższego zestawienia pozwalają określić średnią liczbę błędów, jakie dzieci popełniły przy odtwarzaniu poszczególnych wzorów w ciągu całego roku. Na tej podstawie można się też dowiedzieć, który wzór był najtrudniejszy oraz czy dzieci czyniły postępy w ciągu rocznego cyklu ćwiczeń. Może o tym świadczyć zmniejszenie się liczby błędów lub ustalenie się tej samej średniej, mimo że opracowane wzory były coraz trudniejsze. Analiza ilościowa zestawienia i analiza jakościowa rodzajów popełnionych błędów pozwalają uzyskać bardzo ważne informacje na temat możliwości każdego dziecka. W wypadku podejrzenia
o istnienie takich fragmentarycznych opóźnień należy dziecko skierować do psychologa na badania diagnostyczne. Szczegółowe badanie psychologiczne jest podstawą do potwierdzenia bądź odrzucenia takich przypuszczeń oraz do sformułowania programu postępowania terapeutycznego. W przypadku stwierdzenia fragmentarycznych deficytów rozwojowych funkcji percepcyjno - motorycznych dziecko tym bardziej powinno uczęszczać na zajęcia prowadzone metodą dobrego startu.
Schemat ćwiczeń ruchowo - słuchowo -wzrokowych.
Miejsce odtwarzania |
Sposób odtwarzania |
Postawa |
Kończyna |
Precyzja ruchów |
Płaszczyzna |
Wytwór |
Liczba wytworów |
|
plansza |
palcem |
Stojąca |
ręka |
mała |
Pionowa |
brak |
--------- |
|
powietrze |
ręką |
Stojąca |
ręka |
mała |
Pionowa |
brak |
--------- |
|
podłoga |
nogą |
Stojąca |
noga |
mała |
Pozioma |
brak |
--------- |
|
stół |
palcem |
Siedząca |
ręka |
mała |
Pozioma |
brak |
--------- |
|
tacki z piaskiem |
palcem |
Siedząca |
ręka |
mała |
Pozioma |
nietrwały |
Jeden |
|
arkusz papieru pakowego |
kredą lub węglem |
Siedząca |
ręka |
umiarkowana |
Pozioma |
trwały |
Jeden |
|
kartka bloku |
pędzlem, ołówkiem |
Siedząca |
ręka |
duża |
Pozioma |
trwały |
Jeden |
|
zeszyt |
ołówek, pióro, długopis |
Siedząca |
ręka |
bardzo duża |
Pozioma |
trwały |
Wiele |
|