zaburzenia rozwoju ruchowego, Wykłady


Zaburzenia i opóźnienia
rozwoju ruchowego.

Rozwój psychoruchowy mający prawidłowy przebieg charakteryzuje się progresywnymi zmianami ilościowymi i jakościowymi we wszystkich jego sferach, następującymi w miarę wzrastania i dojrzewania dziecka w ustalonym porządku i w określonym tempie.

ZABURZENIA ROZWOJU PSYCHORUCHOWEGO DZIECI W WIEKU
PRZEDSZKOLNYM

Nie wszystkie dzieci rozwijają się harmonijnie i w równym tempie. Wiek rozwojowy

nie zawsze pozostaje w zgodzie z wiekiem biologicznym. W psychoruchowym

rozwoju niektórych dzieci można zauważyć pewne opóźnienia, które mają różne

podłoże etiologiczne. Zaburzenia psychoruchowego rozwoju dziecka można

podzielić na:

Parcjalne zaburzenia rozwoju, to opóźnienia lub zaburzenia jednej lub kilku funkcji psychoruchowego rozwoju dziecka przy ogólnym poziomie umysłowym odpowiednim do wieku i przy odpowiednim kształtowaniu się pozostałych funkcji i sfer rozwoju. H. Spionek zaproponowała następujący podział ze względu na rodzaj zaburzeń rozwoju psychoruchowego dzieci: 

Wymienione zaburzenia są następstwem mikro uszkodzeń mózgu we wczesnej ontogenezie, a także wynikiem braku czynników stymulujących rozwój dziecka w środowisku rodzinnym. Gdy stwierdzimy opóźnienia lub zakłócenia wąskozakresowe - np. zaburzenia manualne przy prawidłowym ogólnym rozwoju ruchowym lub zakłócenia w percepcji wzrokowej bądź słuchowej, mówimy wtedy o fragmentarycznych deficytach rozwojowych.

I. MIKROZABURZENIA ROZWOJU RUCHOWEGO

GRUPY OBJAWOWE:

Przebieg prawidłowego rozwoju ruchowego jest następujący:

Naturalny i prawidłowy rozwój ruchowy małego dziecka ma ogromny wpływ na inne etapy dojrzewania oraz na funkcjonowanie w dorosłym życiu.

Prawidłowe funkcjonowanie analizatora kinestetyczno - ruchowego, szczególnie jego części zlokalizowanych w korze mózgowej, oraz stymulujące oddziaływanie środowiska to warunek prawidłowego rozwoju motorycznego dziecka.
W ujęciu Reykowskiego motoryka jest ściśle powiązana z psychiką, spełnia bowiem podobne zadanie - uczestniczy w regulacji stosunków człowieka z otoczeniem, stanowi element systemu organizującego ludzką działalność.

Rozwój fizyczny, jako proces zmian somatycznych (anatomicznych) i funkcjonalnych (fizjologicznych) w organizmie, stwarza podstawy do rozwoju motoryki.
Poziom rozwoju ruchowego zależy więc od rozwoju układu kostnego, mięśniowego, układów związanych z przemianą materii i wydzielaniem wewnętrznym, a szczególnie od układu nerwowego, który koordynuje działalność wszystkich układów i steruje funkcjami organizmu.
Opóźnienia w rozwoju ruchowym mogą mieć charakter globalny i dotyczyć całokształtu motoryki dziecka lub wycinkowy , gdy dziecko wolniej opanowuje niektóre tylko umiejętności ruchowe przy innych rozwijających się w tempie normalnym (dysharmonie w rozwoju ruchowym).

Według Nartowskiej najczęściej spotykane zespoły zaburzeń u dzieci
w wieku przedszkolnym to:

Niezręczność ruchowa całego ciała:

Niezręczność ruchowa całego ciała to fragmentaryczne opóźnienie rozwoju ruchowego, które wyraża się brakiem precyzji ruchów, wzmożonym napięciem mięśniowym i współruchami ( np. przy pisaniu dziecko pomaga sobie ruchami nóg, tułowia, szyi czy języka). Opóźnienia w tym zakresie obserwujemy już w niemowlęctwie, dziecko z opóźnieniem zaczyna siadać i chodzić. Jeżeli opanuje jednak jakąś czynność to sprawność jej nie odbiega od przeciętnej. Dziecko osiąga umiejętności we własnym czasie, lecz wykonuje je niezgrabnie, napotyka szereg trudności nawet
w tych zadaniach ruchowych, które wielokrotnie powtarza. Dziecko niesprawne bywa narażone na krytykę, na wyśmianie i odrzucenie przez grupę z powodu swej nieprzydatności w grach i zabawach ruchowych.

Objawy ogólnej niezręczności:

1. Mała aktywność ruchowa

2. Ogólna niezręczność i małą wyćwiczalność w zakresie dużych ruchów, związana z

zakłóceniami napięcia mięśniowego (napięcie nadmierne lub za małe)

3. Brak koordynacji ruchów przy współdziałaniu różnych grup mięśniowych (współruchy), dający wrażenie ogólnej niezręczności, ruchy są „kanciaste”, mało płynne

4. Opóźnienie w stosunku do rówieśników nabywania umiejętności ruchów w czynnościach codziennych, zabawowych i sportowych

5. Zakłócenia koordynacji wzrokowo - ruchowej (ruch odbywa się pod kontrolą wzroku np. rzut piłką oraz w naśladowaniu demonstrowanego ruchu).

6. Brak precyzji ruchów

7. Podczas biegów i skoków dziecko nie nadąża za innymi dziećmi

8. Chodzi po schodach niezręcznie

9. Niezgrabnie wspina się na meble, przeplotnie, huśtawki, żąda w tych sytuacjach pomocy ze strony dorosłych

10. Z trudem uczy się jeździć na rowerze.

11. Niechętnie bierze udział w zabawach ruchowych

Niezręczność manualna:

Niezręczność manualna zaś charakteryzuje się zaburzeniami koordynacji ruchowej i wzrokowo ruchowej. Dzieci te ze względu na mała precyzję ruchów mają duże trudności z wykonywaniem prostych zadań. Opóźnienie w rozwoju apraksji, brak precyzji ruchów drobnych. Duże trudności z wykonywaniem prostych zadań. Z opóźnieniem zdobywają umiejętności samoobsługi, są mało samodzielne. Codzienne czynności wykonują wolno i niezręcznie, co powoduje, że dorośli nie mając cierpliwości wyręczają je. Niechętnie budują z klocków, gdyż ich budowle łatwo rozpadają się z powodu wadliwej konstrukcji. Często niszczą i psują zabawki oraz przedmioty codziennego użytku. Często upuszczają przedmioty, nie chcą i nie lubią wycinać nożyczkami. Niewłaściwa koordynacja obu rąk powoduje, że dzieci chętnie posługują się jedną ręką (druga raczej im przeszkadza). Trudności więc przy zapinaniu guzików, wiązaniu sznurowadeł. Niechętne podejmowanie czynności manualnych. Nieprawidłowo trzymają ołówek, rysują niechętnie, nie kończąc pracy nie mogą wykazać "zdolności rysunkowych". Ich rysunki mają uproszczoną formę i niski poziom graficzny.

Zakłócenia motoryki manualnej:

Objawy niezręczności manualnej:

1. Zaburzenia koordynacji ruchowej i wzrokowo - ruchowej.

2. Mała precyzja ruchów - trudności w wykonywaniu prostych zadań.

3. Mała samodzielność dziecka, z opóźnieniem zdobywa umiejętności samoobsługowe, ma trudności przy zapinaniu guzików, wiązaniu sznurowadeł.

4. Codzienne czynności wykonuje wolno i niezręcznie.

5. Nieprawidłowo trzyma ołówek.

6. Niechętnie rysuje, nie kończy pracy.

7. Rysunki mają uproszczoną formę i niski poziom graficzny.

8. Prace są niedbale wykonane, często poplamione, podarte, pogniecione.

Zakłócenia motoryki manualnej c.d.

9. Dziecko niechętnie buduje z klocków - budowle łatwo się rozpadają z powodu wadliwej konstrukcji.

10. Często psuje i niszczy zabawki oraz przedmioty codziennego użytku.

11. Niezręcznie wycina, „szarpie papier” ( źle koordynują ruchy obu rąk).

12. Nadmierne napięcie mięśni - zbyt silny nacisk ołówka, łamanie kredek. Ruchy ręki są gwałtowne, mało płynne, „kanciaste”, w rysunkach przeważają linie proste, mało jest linii falistych lub całkowity ich brak.

13. Zbyt małe napięcie mięśniowe - linie rysunku nikłe, czasem ledwo widoczne. Linie proste są nierówne - faliste lub przerywane. Przewaga rysunków drobnych i małych. Upuszczają przedmioty nie maja „siły” wycinać nożyczkami.

14. Dzieci te są bierne, mało samodzielne, maja niską samoocenę, unikają rówieśników.

Prawidłowa motoryka ogólna ciała oraz sprawność manualna jest jednym z warunków powodzenia dziecka w nauce szkolnej. Dla prawidłowej oceny sprawności ruchowej kończyny górnej, która odgrywa istotną rolę m.in. w czynnościach pisania niezbędna jest znajomość fizjologii ręki. Ręka skupia w sobie 3 podstawowe czynności :
·Czynność chwytną, która jest najbardziej prymitywną, spotykaną również wśród niższych form życia;
· Czynność manipulacyjną, występującą u wielu zwierząt, lecz najlepiej wykształconą u człowieka;
· Mowę ręki, najwyższą formę czynności ręki.

Pisanie wymaga zarówno czynności chwytnej jak i manipulacyjnej. Czynność pisania angażuje całą rękę, gdyż ruchy pisarskie wymagają udziału nie tylko palców, ale także przedramienia i łokcia. Sprawność ruchów pisarskich jest zależna od dynamiki procesów nerwowych oraz anatomicznej dojrzałości aparatu kostnego i mięśniowo - stawowego ręki oraz poziomu koordynacji wzrokowo - ruchowej. Dojrzałość tę osiąga dziecko z wiekiem, zaś sprawność w miarę nabywania doświadczeń.

Dzieci przedszkolne oraz w młodszych klasach szkoły podstawowej napotykają duże trudności w pisaniu, głównie z powodu niedostatecznej sprawności rąk. U dzieci 7-8 letnich nie jest zakończony jeszcze proces kostnienia dłoni. Skostnienie nadgarstka następuje dopiero w wieku 10-13 lat.
Ręce dziecka, a w szczególności palce są bardzo giętkie, bowiem kości palców mają zakończenia chrząstkowe.

E. Hurlock zwraca ponadto uwagę, iż u dzieci 6-7 letnich „nerwy i mięśnie palców, ręki przegubu i ramienia nie są rozwinięte w takim stopniu, aby mogły wykonywać precyzyjnie skoordynowane ruchy potrzebne przy pisaniu.” Z tego też względu nauki pisania nie można rozpoczynać zbyt wcześnie. Niezbędną do pisania sprawność manualną zdobywa dziecko w toku wykonywanie różnych działań, a w szczególności czynności angażujących drobne ruchy palców. Doniosłe znaczenie tego typu zajęć polega na tym, że sprzyjają one kształtowaniu się ruchów dowolnych, celowych, skoordynowanych. Właśnie tego typu ruchy potrzebne są przy pisaniu.

Metody badań motoryki
1.Wywiad z matką

Niezwykle ważna rolę w dokonaniu oceny rozwoju ruchowego odgrywa wywiad z opiekunem dziecka. Niezbędne w nim są pytania o to kiedy dziecko zaczęło utrzymywać głowę w pozycji pionowej, siedzieć, stać i chodzić (tempo rozwoju). Czy rozwój dziecka był harmonijny, czy dziecko rozwijało się równie dobrze pod względem ruchowym jak np. pod względem umysłowym (rytm rozwoju) i czy obserwowano okresy przyspieszenia lub zahamowania rozwoju (dynamika rozwoju). Równie ważnych danych dostarcza obserwacja dziecka podczas zajęć.

2. Obserwacja dziecka podczas codziennych zajęć, zabaw manipulacyjnych,
konstrukcyjnych, czynności samoobsługowych:

3. Analiza wytworów plastycznych

Analiza wytworów powstałych podczas zajęć plastycznych, czyli rysunków, wycinanek, ulepianek, oraz podczas pisania pozwala uchwycić symptomy zaburzeń motoryki, przedstawione wcześniej w tabeli objawów.

4. Badania testowe
i eksperymentalne

Lateralizacja i jej wpływ na sprawność manualną dziecka.

Zaburzenia sprawności ruchowej często wiążą się z zakłóceniami w procesie lateralizacji. Lateralizacja związana jest z dominacją jednej z półkul mózgowych. Większość ludzi prezentuje model lateralizacji jednorodnej prawostronnej: dominacja prawego oka, prawej ręki i prawej nogi. (prawonożność) Lateralizacji jednorodnej lewostronnej nie traktuje się jako odchylenia od normy w sensie klinicznym jedynie statystycznym. H. Spionek podaje, że dzieci leworęczne nie różnią się pod względem sprawności intelektualnej od dzieci praworęcznych.

Zdaniem H. Spionek dzieci leworęczne popełniają specyficzne błędy, jak:

Zaburzenia lateralizacji:

Do zaburzeń lateralizacji zalicza się przede wszystkim brak funkcjonalnej dominacji jednej strony ciała, tzw. Lateralizacja słaba nieustalona, co może być stanem przejściowym (po 6 r.ż. świadczy o opóźnieniu procesu lateralizacji) lub trwałym (oburęczność utrzymuje się do końca życia). Wśród dzieci słabo zlateralizowanych często występują trudności w nauce. U dzieci obuocznych wiodącą rolę podczas czytania przejmuje kolejno raz jedno, raz drugie oko. Stąd zdarza się, że jednym okiem dziecko odczytuje początek wyrazu, drugim końcówkę, przeskakując i opuszczając litery wewnątrz wyrazu. W efekcie zniekształca wyraz, nie rozumie go, czyta bardzo wolno.

Brak dominacji jednej ze stron ciała utrudnia wytwarzanie się orientacji w lewej i prawej stronie własnego ciała. Ponieważ kierunki w przestrzeni wyznacza sam człowiek, dlatego nieprawidłowa orientacja w lewej i prawej stronie schematu ciała jest powodem trudności wykształcenia się orientacji w przestrzeni. Dzieci te mają trudności ze wskazaniem kierunków w przestrzeni ("na prawo", "na lewo"), w związku tym także trudności odwzorowywaniem figur geometrycznych, występuje mylenie liter i cyfr asymetrycznych różniących się względem osi pionowej p - g, d - b, osi poziomej u - n, w - m, b - p, d - g, 9- 6.

Ćwiczenia ogólnej sprawności ruchowej:

Ćwiczenia zręcznościowe:

Ćwiczenia rozwijające orientacje
w schemacie ciała i przestrzeni:

Ćwiczenia usprawniające staw nadgarstkowy i palce rąk:

Równie ważne są ćwiczenia, które zwalniają napięcie stawowo - mięśniowe:


Bibliografia:


Wyszukiwarka