Rodzaje operacji ginekologicznych
Operacje drogą brzuszną (laparotomia)
Operacje drogą pochwową (vaginalne)
Operacje endoskopowe: laparoskopia i hysteroscopia
Operacje sromu: proste i radykalne wycięcie sromu (vulvectomia)
Operacje brzuszne
Proste wycięcie macicy z (lub bez) przydatkami (hysterectomia totalis abdominalis - TAH cum/sine adnexis)
TAH-BSO - Total Abdominal Hysterectomy with Bilateral Salpingo-Oophorectomy - przezbrzuszne usunięcie macicy z przydatkami
Radykalne wycięcie macicy (histerektomia radykalna)
Usunięcie macicy nadszyjkowe (hysterectomia subtotalis)
Operacje na przydatkach: usunięcie przydatka (adnexectomia), usunięcie guza /torbieli (enucleatio tumoris/cystis), usunięcie jajowodu (salpingectomia), nacięcie jajowodu (salpingotomia), resekcja klinowa jajników (resectio cuneiformis)
Plastyka jajowodów
Limfadenektomia (usunięcie węzłów chłonnych)
Wyłuszczenie mięśniaków (enucleatio myomae, myomectomia)
Operacje pochwowe
Plastyka przednia pochwy - urethrokolpoplastica, plastica anterior
Plastyka tylnej ściany pochwy - kolpoperineoplastica, plastica posterior
Usunięcie macicy drogą pochwową - hysterectomia vaginalis
Operacja manchesterska - amputacja szyjki macicy z plastyką przednią
Konizacja chirurgiczna - conisatio chirurgica
Amputacja szyjki macicy
Operacje w nietrzymaniu moczu - z wykorzystaniem taśm TVT, IVS
Operacje powikłań innych operacji lub urazów w obrębie pochwy i krocza
Operacje sromu
Proste wycięcie sromu (stany przedrakowe - VIN, uciążliwy świąd)
Radykalne wycięcie sromu (nowotwory inwazyjne, proste wycięcie sromu z limfadenektomią)
Operacje miejscowe: wycięcie zmian skórnych, plastyka warg sromowych, operacja ropni i endometriozy krocza)
Przykłady:
Rozpoznanie |
Rodzaj zabiegu |
Uterus myomatosus/ Myoma uteri |
Enucleatio myomatis |
|
TAH-BSO |
|
Amputatio corporis uteri supracervicalis sine adnexis - amputacja trzonu macicy bez przydatków |
Tumor ovarii dex./sin. susp. - podejrzenie guza jajnika prawego/lewego |
TAH-BSO, Lymphadenectomia |
|
Adnexectomia bilaterialis - obustronne usunięcie przydatków |
PRZYGOTOWANIE PACJENTKI DO OPERACJI GINEKOLOGICZNEJ
Na przygotowanie pacjentki do zabiegu składa się:
przygotowanie dalsze i
bliższe
(określane też jako pośrednie i bezpośrednie).
W każdym z tych etapów wyróżniamy przygotowanie fizyczne i psychiczne.
Przygotowanie dalsze ma swój początek w momencie podjęcia decyzji o sposobie leczenia a kończy się na jedną dobę przed planowanym zabiegiem operacyjnym.
Przygotowanie fizyczne pacjentki odbywa się w oparciu o ocenę stanu biologicznego poszczególnych układów (krążenia, oddechowego, pokarmowego, moczowo-płciowego), aktywności i sprawności fizycznej, funkcjonowania narządu zmysłów i stanu skóry.
Przygotowanie psychiczne chorej do zabiegu polega na pomocy w rozwiązaniu problemów związanych z jej nastawieniem do operacji, akceptacją zabiegu przez pacjentkę, jej męża, rodzinę.
Ważne jest przyjęcie do oddziału, które powinno sprzyjać adaptacji kobiety do nowych warunków bytowych i osób w nim przebywających. Konieczne jest przedstawienie chorej zespołu terapeutycznego, nawiązanie z nią kontaktu emocjonalnego oraz rozmowa z jej rodziną, a także zapoznanie z innymi pacjentkami przebywającymi w danej sali.
Kolejnym zadaniem jest zapoznanie pacjentki z topografią oddziału, regulaminem dnia, kartą praw pacjenta oraz przekazanie informacji dotyczącej możliwości utrzymywania kontaktu z najbliższymi.
Gromadzenie danych o pacjentce odbywa się przez wywiad.
Wywiad taki dotyczy:
przebytych chorób, zabiegów i operacji, w tym także ginekologicznych oraz przebiegu okresów pooperacyjnych,
chorób współistniejących,
objawów, z którymi pacjentka zgłosiła się do szpitala,
przeszłości położniczej, czyli liczby przebytych porodów i poronień,
wiedzy pacjentki i jej rodziny na temat istoty choroby, zabiegu operacyjnego, rodzaju znieczulenia w czasie zabiegu,
możliwości uzyskania pomocy i wsparcia ze strony najbliższych,
pełnionych ról społecznych,
wyznania religijnego.
Przez cały okres pobytu w szpitalu położna prowadzi bieżącą obserwację i ocenę podstawowych parametrów stanu ogólnego. Podczas rozmów z kobietą i prowadzenia obserwacji stara się ocenić:
stan nawodnienia,
stan uzębienia pacjentki i możliwości przeżuwania, połykania pokarmów,
aktywność fizyczną i motywację chorej do ruchu, jeżeli nie ma przeciwwskazań,
stan skóry pacjentki pod kątem zmian (zapalnych, predyspozycji do tworzenia odleżyn),
stan narządów zmysłu, tj. zaburzenia widzenia, słuchu, równowagi, obniżenia wrażliwości na dotyk,
nastawienie chorej do operacji i zespołu terapeutyczno-pielęgnującego oraz stosunek rodziny do hospitalizowanej.
Udział personelu pielęgniarskiego w badaniach diagnostycznych to jeszcze inny sposób na zdobywanie zaufania chorej, a także możliwość świadczenia pomocy i wspierania jej, poprzez wyjaśnianie celowości wykonywanych badań, pytanie o zgodę, indywidualne przygotowanie do nich.
Do ważniejszych zadań należy również pobieranie materiałów do badań laboratoryjnych (krwi, moczu, wymazu z pochwy) oraz udział w farmakoterapii, a także sprawdzenie raz jeszcze określenia grupy krwi i czynnika Rh. W przypadku braku takiej informacji konieczne jest pobranie krwi na badanie.
Badania
zdjęcie rentgenowskie płuc - u chorych po 40. roku życia (często wystarczy zdjęcie z ostatnich dwóch lat); w przypadku podejrzenia lub stwierdzenia nowotworu złośliwego wymagane jest aktualne zdjęcie klatki piersiowej,
EKG u chorych bez obciążeń po ukończeniu 40. rż.,
morfologia krwi,
stężenie elektrolitów w surowicy krwi,
stężenie glukozy w surowicy krwi,
badanie ogólne moczu,
grupa krwi i czynnik Rh, HBs,
biocenoza pochwy,
cytologia szyjki macicy,
zabezpieczenie krwi w dniu poprzedzającym operację.
Dobrze jest omówić z pacjentką przebieg okresu pooperacyjnego m.in. czas leżenia w łóżku po operacji, możliwość korzystania z pomocy personelu medycznego i rodziny, sposób odżywiania oraz zasadność wczesnego wykonywania ćwiczeń gimnastycznych w łóżku. Należy wcześniej nauczyć pacjentkę wykonywania wszystkich tych ćwiczeń, które mogą być przydatne w okresie pooperacyjnym.
Dobrze jest poinformować pacjentkę o możliwościach zwalczania bólu po operacji oraz zapewnić, że zawsze może prosić o lek przeciwbólowy.
Przygotowanie bliższe rozpoczyna się w dniu poprzedzającym operację ginekologiczną i kończy się w chwili przekazania chorej na blok operacyjny.
Składa się ono, podobnie jak przygotowanie dalsze, z przygotowania fizycznego i psychicznego.
Do fizycznego zalicza się przygotowanie:
przewodu pokarmowego: polega na wprowadzeniu pewnych ograniczeń w spożywaniu pokarmów oraz na jego oczyszczeniu - wykonanie lewatywy lub podanie innego środka przeczyszczającego (np. czopki glicerynowe, syrop Lactulosum, Fortrans),
pola operacyjnego (ogolenie, zdezynfekowanie),
higieniczne skóry (kąpiel całego ciała - dwukrotnie-wieczorem i rano),
drogi do intubacji (usunięcie protez, wypłukanie specjalnym płynem jamy ustnej),
układu moczowo-płciowego.
Do emocjonalnego przygotowania zaliczamy z kolei kontynuację wcześniej rozpoczętego przeciwdziałania lękom i niepokojom, świadczenie wsparcia, a przez to utrzymanie komfortu psychicznego kobiety. Ważne jest umożliwienie pacjentce stałego kontaktu z rodziną, osobami bliskimi, a także spotkanie z osobą duchowną.
W dniu poprzedzającym operację pielęgniarka uczestniczy w konsultacji anestezjologicznej, która ma na celu między innymi wybór i omówienie metody znieczulenia.
Ponadto pobiera materiał biologiczny do zleconych analiz (np. krew, mocz), a także towarzyszy pacjentce podczas innych, koniecznych jeszcze badań, np. wykonanie EKG, RTG.
Ważne jest zapewnienie dostatecznie długiego snu i wypoczynku w dniu poprzedzającym operację. Należy zadbać o dobre wywietrzenie sali oraz poinformować inne chore o bezwzględnym przestrzeganiu ciszy nocnej. Ponadto na zlecenie lekarza można podać lek nasenny.
W dniu zabiegu należy:
sprawdzić ciepłotę ciała, tętno, ciśnienie tętnicze krwi, a także to czy nie pojawił się, np. nieżyt nosa, miesiączka !,
zapewnić czystą bieliznę szpitalną,
poinformować o konieczności usunięcia protez zębowych i soczewek kontaktowych oraz zabezpieczyć je,
wykonać inne zlecone zabiegi, np. cewnikowanie, założyć cewnik do pęcherza moczowego,
sprawdzić, czy jest zgoda pacjentki na operację oraz kompletność dokumentacji, wyników badań, a także dostarczonej do oddziału krwi.
ważne jest by być blisko pacjentki, uspokajać ją i wspierać.
PIELĘGNOWANIE PACJENTKI PO OPERACJI GINEKOLOGICZNEJ
Pierwsze trzy doby po zabiegu to wczesny okres pooperacyjny. W tym okresie pacjentka wymaga szczególnie troskliwej i intensywnej opieki do momentu ustabilizowania się podstawowych parametrów życiowych.
Doba zerowa
Położna odpowiada za przygotowanie salę pooperacyjnej, m.in.:
sprawdza działanie i ustawienie niezbędnej aparatury, tj. monitorów, respiratora, dostępu do tlenu, funkcjonowania ssaka elektrycznego i pomp infuzyjnych,
przygotowuje łóżko pooperacyjne,
przygotowuje kartę obserwacji parametrów życiowych,
przygotowuje aparat do mierzenia ciśnienia tętniczego krwi,
sprawdza temperaturę i wilgotność w sali pooperacyjnej;
O zakończeniu zabiegu zespół bloku operacyjnego powiadamia telefonicznie. Pacjentkę odbierają przynajmniej dwie osoby, z których jedna musi być położną. Z oddziału zabierane jest łóżko, na którym przewożona będzie chora oraz jałowe wkładki. Dobrym zwyczajem wielu ośrodków jest transport chorej z bloku operacyjnego przy pomocy łóżka, na którym będzie ona leżała podczas dalszego pobytu w szpitalu. W ten sposób przeciwdziała się powstawaniu dodatkowych dolegliwości bólowych u pacjentki oraz eliminuje jedno z ogniw łańcucha epidemiologicznego. W momencie przyjmowania chorej z sali operacyjnej położna zobowiązana jest do uzyskania informacji o przebiegu zabiegu, rodzaju znieczulenia, wartościach tętna, ciśnienia, stanie świadomości oraz zaleceniach lekarza anestezjologa.
Następnie położna sama wizualnie ocenia stan chorej, biorąc pod uwagę takie wykładniki jak:
zabarwienie skóry i błon śluzowych,
cechy oddechów,
stan opatrunku,
obecność drenażu,
prawidłowość podłączenia kroplowego wlewu dożylnego,
tętno,
nawiązanie z pacjentką kontaktu werbalnego.
Upewniwszy się, że stan pacjentki nie jest zagrożony, położna zakłada jej jałową wkładkę na krocze, jednocześnie sprawdzając, czy jest założony gazowy seton do pochwy. Kontroluje również prawidłowość założenia cewnika do pęcherza moczowego. Po wykonaniu tych czynności okrywa chorą, zabezpiecza zestaw kroplowy przed zdemontowaniem, zabiera dokumentację i przewozi pacjentkę na salę pooperacyjną.
W momencie układania należy ponownie dokładnie obejrzeć pacjentkę, pod kątem oceny stanu ogólnego, stanu opatrunku, funkcjonowania zastosowanego drenażu, czy nie występują objawy alergii, czy pacjentka ma zabandażowane kończyny. Na stelażu zawieszana jest butelka z płynem infuzyjnym i po sprawdzeniu miejsca wkłucia, prawidłowości podłączenia kroplówki, otwierany jest zacisk umożliwiający przepływ płynu infuzyjnego. Do czasu pomiaru wartości ciśnienia tętniczego szybkość przetaczania płynu powinna wynosić 40 - 60 kropli na minutę. Następnie umieszcza się na ramie łóżka wieszak z workiem na mocz, ewentualnie worek, wchodzący w skład zastosowanego drenażu.
Pierwsze godziny po zabiegu są czasem wzmożonego nadzoru, polegającego na kontrolowaniu:
oddechów,
ciśnienia tętniczego,
tętna,
opatrunku na ranie pooperacyjnej,
krwawienia z dróg rodnych,
stanu świadomości (przez pierwsze godziny po zabiegu pacjentka jest senna, ale powinna reagować na polecenia słowne),
zabarwienia skóry i błon śluzowych,
rysów twarzy,
występowanie potu, dreszczy,
stopnia nasilenia dolegliwości bólowych.
Pomiary ciśnienia tętniczego i tętna:
przez pierwsze dwie godziny prowadzi się co 15 minut,
przez kolejne dwie godziny co 30 minut,
następnie do upływu pierwszych 12 godzin, jeśli stan chorej jest zadowalający, co godzinę.
Przez kolejne 12 godzin pomiary wykonuje się co dwie godziny. Pomiaru tętna dokonuje się poprzez mierzenie liczby uderzeń przez pełną minutę, obserwując miarowość, częstość i wypełnienie.
Pomiaru ciepłoty ciała dokonuje się zwykle dwa razy dziennie, rano i w porze popołudniowej.
Układ oddechowy obserwuje się, biorąc pod uwagę liczbę, charakter oddechów, tor oddychania i drożność dróg oddechowych. Przez pierwsze dwie godziny kontroluje się jakość oddechów co 5 minut, natomiast pomiarów ich liczby dokonuje się co 15 minut, a przez pozostałe 10 godzin - co godzinę. Obserwacja jakości oddechów dotyczy głębokości, regularności, ewentualnych trudności w oddychaniu, świadczących o istnieniu przeszkody w drogach oddechowych. Należy również ocenić umiejętność odkrztuszania zalegającej wydzieliny przez chorą i w razie trudności, wytłumaczyć jak należy sobie z tym radzić oraz udzielić pomocy, np. podtrzymać ranę.
Szczególną uwagę należy poświęcić możliwości krwawienia z rany pooperacyjnej oraz dróg rodnych. Kontrolę przeprowadza się przez pierwszą godzinę co 15 minut, przez kolejną godzinę - co 30 minut, a przez następne 10 godzin - co 60 minut, a dodatkowo każdorazowo po wystąpieniu wymiotów czy kaszlu. Należy sprawdzać funkcjonowanie zastosowanego drenażu pooperacyjnego, pod kątem ilości i charakteru wydzieliny.
Położna prowadzi obserwację ilości wydalanego moczu. Pacjentka ma założony cewnik do pęcherza moczowego. Kontrolę diurezy prowadzi się w systemie godzinowym i/lub dobowym, oceniając wygląd moczu - jego zabarwienie, przejrzystość. W prawidłowych warunkach diureza godzinowa wynosi 50 - 60 ml, a dobowa około 1200 ml. Należy obserwować, czy cewnik jest drożny i czy nie ma wokół niego zmian.
Działanie podłączonego wlewu kroplowego podlega obserwacji w zakresie reakcji chorej na otrzymane płyny oraz prawidłowości przetaczania płynu. Należy zwracać uwagę na miejsce wkłucia, miejsce połączenia igły z drenem, właściwą prędkość przepływu płynu. Położna przygotowuje kolejne płyny infuzyjne oraz podaje leki, po dokładnej analizie karty zleceń lekarskich.
Ważną kwestią, we wczesnym okresie po zabiegu jest zapewnienie pacjentce bezpieczeństwa psychicznego. Dokonać tego można, stosując skuteczne metody oceny i leczenia bólu rany pooperacyjnej.
Położna prowadzi tlenoterapię u pacjentki, jeśli została zlecona przez lekarza, oraz pokazuje i zachęca do wykonywania ćwiczeń oddechowych. Podejmowanie ćwiczeń ogólnousprawniających, zależy w dużej mierze od zastosowanego znieczulenia. Kobiety po znieczuleniu zewnątrzoponowym pozostają w pozycji leżącej kilkanaście godzin (zwykle 12h), w celu profilaktyki tzw. zespołu popunkcyjnego, a po znieczuleniu ogólnym mogą być szybciej uruchamiane.
Podawanie płynów doustnie zależy od powrotu perystaltyki jelit u pacjentki oraz nie występowania nudności i wymiotów. Zwykle perystaltyka jelit wraca po 6 - 12 godzinach po zabiegu. O jej powrocie świadczy odchodzenie gazów oraz brak wzdęć brzucha.
Pierwsza doba po operacji
pomiar parametrów: ciepłoty ciała, ciśnienia tętniczego krwi oraz tętna,
na zlecenie lekarza pobierany jest materiał biologiczny (krew, mocz) na badania kontrolne,
toaleta całego ciała, prześcielenie łóżka, zmiana (w razie konieczności) koszuli oraz bielizny pościelowej, wietrzenie sali po uprzednim ciepłym okryciu pacjentki,
toaleta rany pooperacyjnej, zmiana opatrunku na ranie; jeśli założony był seton do pochwy po operacji, to jest on zwykle w tej dobie usuwany (zlec. lekarza); natomiast drenaż usuwany jest na zlecenie lekarza zwykle w dobie drugiej;
jeśli diureza jest prawidłowa usuwany jest cewnik z pęcherza moczowego; samodzielne oddanie moczu powinno nastąpić najpóźniej po 6 - 8 godzinach,
sprawdzenie przez położną, czy występuje krwawienie z pochwy lub pojawiła się inna wydzielina; należy dopilnować częstej zmiany wkładek u pacjentki,
na zlecenie lekarza wykonuje się inhalację, której istotą jest nawilżenie dróg oddechowych i ułatwienie odkrztuszenia zalegającej wydzieliny; położna oklepuje i naciera spirytusem plecy chorej, po czym zachęca pacjentkę do prowokowania kaszlu oraz odkrztuszania, przy jednoczesnym podtrzymywaniu rany,
kontynuacja gimnastyki oddechowej oraz wykonywanie ćwiczeń czynnych;
położna obserwuje pacjentkę pod kątem nasilenia się dolegliwości bólowych, o ich pojawieniu się informuje lekarza i na jego zlecenie podaje leki przeciwbólowe,
obserwacja perystaltyki jelit u chorej; wyraźnie słyszalna perystaltyka jelit pozwala na wprowadzenie doustnej podaży płynów lub pokarmów (w zależności od rozległości zabiegu oraz zaleceń lekarza),
w pierwszej lub drugiej dobie pacjentki przewożone są z sali pooperacyjnej na sale ogólne.
W kolejnych dobach pooperacyjnych, oprócz wyżej wymienionych elementów sprawowania opieki, dochodzą następujące:
zwykle w dobie drugiej - po wykonaniu toalety rany pooperacyjnej ranę pozostawia się bez opatrunku, w celu tzw. otwartego gojenia się rany;
trzecia doba pooperacyjna - w dobie tej należy zwrócić uwagę na przywracanie pełnej sprawności w funkcjonowaniu przewodu pokarmowego, jeśli pacjentka nie oddała stolca w drugiej dobie. Pacjentkę należy pouczyć o konieczności podmycia krocza po wypróżnieniu;
szwy z rany pooperacyjnej są zwykle zdejmowane w siódmej lub ósmej dobie po operacji;
przed planowanym wypisem położna powinna określić stopień przygotowania pacjentki do samoopieki w domu, tzn. jej wiedzę i umiejętności oraz ocenić możliwość uzyskiwania pomocy i wsparcia ze strony rodziny.
w dniu wypisu ze szpitala pacjentka powinna uzyskać informację o konieczności zgłoszenia się do lekarza w przypadku wystąpienia jakichkolwiek dolegliwości; w przebiegającym bez zakłóceń okresie zdrowienia, kobieta zgłasza się na wizytę kontrolną w dniu wyznaczonym przez lekarza; badanie kontrolne powinno odbyć się do 5 - 6 tygodni po operacji.
1