Poezja lingwistyczna ukształtowała się na przełomie lat 50-tych i 60-tych i stanowiła bardzo prężną i ważną orientację w powojennej poezji. Zgodnie z jej założeniami Poezja ma dokonywać eksperymentów na języku polskim, wykorzystywać jego możliwości, powinna „bawić się” formami mowy, przysłowiami, językowymi konwencjami i znaczeniami. Poezja lingwistyczna to gra słów wykorzystująca dowcip słowny, z którego wyłania się niebagatelny sens, to poezja oparta o język, o słowa, o ich nietypowe kombinacje, np.: Mironczarnia (tytuł wiersza M. Białoszewskiego) znaczy męczarnia Mirona. Głównymi reprezentantami tego nurtu byli: Miron Białoszewski, Tadeusz Karpowicz, Zbigniew Bieńkowski, Edward Balcerzan.
Poezja lingwistyczna - nurt we współczesnej poezji polskiej związany z awangardą i eksperymentem literackim. Czas jej wstępnego kształtowania i rozwoju przypada na lata 1959 - 1965.
Tematem tych wierszy jest język jako narzędzie komunikacji na wszystkich poziomach. Celem było natomiast zwrócenie uwagi na wieloznaczeniowość słów i zestawienie ich w taki sposób, aby tworzyły nowe, zaskakujące sensy.
Twórcy polskiej poezji lingwistycznej to Miron Białoszewski, Tymoteusz Karpowicz, Zbigniew Bieńkowski, Edward Balcerzan. Pierwsze nawiązania, zapowiedzi poezji lingwistycznej to wiersze Aleksandra Wata i Juliana Tuwima nawiązujące do rosyjskiej literatury futurystycznej.
Do tej koncepcji nawiązywali także twórcy związani z ruchem Nowej Fali (lata 70.), np.: Stanisław Barańczak, Adam Zagajewski, Ryszard Krynicki, Julian Kornhauser. Powodem, dla którego tworzyli inspirując się poezją lingwistyczną były wydarzenia marca 1968 i fałszowanie prawdy w środkach masowego przekazu. Celem jaki sobie postawili była demistyfikacja języka. Pisali, stosując metodę kolażu literackiego: używali zapożyczeń z gazet i innych mediów.
Na początku XXI wieku po narzędzia poezji lingwistycznej sięgnęli neolingwiści (Jarosław Lipszyc, Maria Cyranowicz, Joanna Mueller i in.)
Poezja lingwistyczna, kierunek we współczesnej poezji polskiej, zapoczątkowany około 1956, wyjątkowe zjawisko w poezji lat 60., reprezentowane przez M. Białoszewskiego (m.in. Obroty rzeczy, Rachunek zaściankowy, Mylne wzruszenia), T. Karpowicza (m.in. Znaki równania, W imię znaczenia), Z. Bieńkowskiego (Trzy poematy) oraz przez poetów, którzy dołączyli później: E. Balcerzana (Morze, pergamin i ty, Podwójne interlinie) i W. Wirpszę (Don Juan, Komentarze do fotografii).
Poeci lingwiści sens twórczości widzieli w sprawdzaniu możliwości języka w jego różnych przejawach, eksperymentach językowych, dla których język był obiektem podejrzenia, a “podejrzliwość” sposobem samoobrony przed jego niedoskonałością. Lingwiści negując systemowy charakter języka, czynili go jednak gł. tematem poezji, podkreślali autotematyzm i niewydolność znaczeniową języka, nieufność wobec konwencji. Poezja stała się w konsekwencji narzędziem demistyfikacji języka, fundamentalne było przeświadczenie, iż w słowie “jest wszystko, wszystko co znaczy cokolwiek” (Bieńkowski, Oda do słownika).
Uprzywilejowanym narzędziem semantycznych zasobów języka stała się metafora jako produkt wykolejonego frazeologizmu, najskuteczniej obrazująca nieograniczoność możliwości: “i tej iskrzącej znaczeniami strzelaninie…słów / nie widać końca” (Balcerzan, Porozumienie) podkreślająca nieskończoność związków między słowami, siłę językowego automatyzmu zatrzymującego ruch myśli; rozległość obszarów peryferyjnych mowy, gdzie słowo zatraca charakter znaku przechodząc w bełkot lub gest foniczny.
Eksperyment lingwistyczny wykazywał braki funkcji nazywania i komunikowania. Ponadto w praktyce lingwistów język jako medium komunikacji społecznej był albo kompromitowany i parodiowany (Białoszewski), albo podejrzewany o deformację świata (Karpowicz, Wirpsza, Balcerzan), albo okazywał się środkiem łamiącym funkcje komunikatywne.
Poeci lingwiści nigdy nie utworzyli artystycznego ugrupowania, z tradycji najbliższa im była Awangarda Krakowska; charakteryzuje ich poetycko przetworzony prymitywizm ludowy, wprowadzenie przedmiotów z życia potocznego w obszar poezji (zwłaszcza u M. Białoszewskiego i T. Karpowicza), nowy stosunek poezji do rzeczy, koncepcja rzeczy jako zabawy, mechanizm prowokowania wieloznaczności obejmujący wszystkie poziomy jęz. Czerpali pomysły z futuryzmu, nadrealizmu i ekspresjonizmu, dzięki którym odkrywali piękno języka w tym, co wewnętrznie sprzeczne i niemożliwe. Moment zaskoczenia osiągali posługując się metaforą, pointą, dowcipem, kalamburem, neosemantyzacją wyrazów, stosując wiersz wolny, emocyjny, elipsę, grę homonimem, atakując język potoczny utartymi konstrukcjami frazeologicznymi wyrazów.
Poezja lingwistyczna rozwijała się w opozycji do innych nurtów poetyckich, stając się dziedzictwem dla poetów “pokolenia 68”.
Hasło opracowano na podstawie “Słownika Encyklopedycznego - Język polski” Wydawnictwa Europa. Autorzy: Elżbieta Olinkiewicz, Katarzyna Radzymińska, Halina Styś. ISBN 83-87977-20-9. Rok wydania 1999.
Poezja lingwistyczna
Poezja lingwistyczna jest to jedna z najwazniejszych orientacji w polskiej literaturze powojennej. Zrodziła sie na przełomie lat 50 i 60. Wyodrębnił ją i nazwał Janusz sławiński. Twórczościa, w której kierunek ten uwidocznił się najwyrażniej była poezja Mirona Białoszewskiegoi Tymotyusza Karpowicza, a w źniejszym czasie twórczość poetów Nowej Fali- Stanisława barańczaka i Ryszarda Krynickiego.
Według Sławińskiego poezja lingwistyczna wyrasta z przeświadczenia,że jezyk jest nie tylko narzędziem, którego poeta używa i przy pomocy którego opisuje jakąś inna rzeczywistość, lecz jest przede wszystkim sam rzeczywistością, porządkiem zewnętrznym, obiektywnym i obcym wobec podmiotu mówiącego. Jest również reprezentacją świata. Dlatego właśnie poezja lingwistyczna- język czyni bohaterem swojego wiersza, staje sie on światem przedstawionym utworów. Poezja ta wprowadza go w obręb wypowiedzi poetyckiej, aby go badać, rozpoznawac i diagnozować- a w ten sposób rozpoznawać i diagnozować świadomość jego czytelnika.
Podstawowym chwytem artystycznym jest metafora językowa, którą najogólniej można zdefiniować jako poetycką interwencję w stałe struktury języka, a której znaczenie powstaje jako wynik przekształceń dokonanych w obrębie tych elementów. ośrodkiem metafory językowej jest słowo i związek frazeologiczny. W przypadku słowa interwencje poetyckie polegają na ujawnianiu jego wieloznaczności i budowaniu ,,nadwyżek znaczeniowych``poprzez konstrukcję gier słownych. W przypadku związku frazeologicznego, metafora jest konstruowana przez wymianę jego elementów, uzupełnieniu tego związku o elementy noweczy też wycofaniu jednego ze składników związku.
poezja lingwistyczna (łac. linqua - język)
jedna z tendencji występujących w poezji XX w., przeciwstawiająca się ekspresjonistycznej teorii poezji, która uważała, że literatura ma wyrażać treści wewnętrzne, a język jest wobec tego zadania służebny. Poezja lingwistyczna natomiast główny nacisk kładła na stronę językową twórczości, uważając że jej zadaniem jest badanie możliwości języka, eksperymentowanie z jego konwencjami i formami. Rozwój poezji lingwistycznej w Polsce nastąpił na przełomie l. 50. i 60. w twórczości M. Białoszewskiego, T. Karpowicza, E. Balcerzana, Z. Bieńkowskiego i in. Najbliższą rodzimą tradycję stanowiła dla nich poezja Awangardy Krakowskiej, choć różnili się od niej stosunkiem do języka jako środka komunikacji społecznej. Dla awangardzistów język był narzędziem budzącym zaufanie, poezja lingwistyczna traktuje go jako środek ułomny, niesprawny, utrudniający porozumienie, dlatego prowadzi grę z konwencjami, szablonami stylistycznymi, zgłębia chaotyczność języka potocznego, imituje elementy patologii językowej. Eksperymentom językowym towarzyszy element zabawy i nastawienie parodystyczne. Do poezji lingwistycznej nawiązywali w l. 70. poeci tzw. Nowej Fali, którzy w swych utworach demaskowali nadużycia języka w środkach masowego przekazu i propagandzie (nowomowa).
2