POLITYKA HANDLOWA I JEJ NARZĘDZIA

1. Pojęcie i rodzaje polityki handlowej

Pod pojęciem polityki handlowej (zagranicznej polityki ekonomicznej) należy rozumieć świadome oddziaływanie państwa na stosunki handlowe z zagranicą, sprowadzające się z jednej strony do wytyczania określonych celów, a z drugiej - do wyboru i stosowania narzędzi niezbędnych do ich osiągnięcia.

→ Polityka wolnego handlu (polityka liberalna) w swej czystej postaci oznacza swobodny dostęp towarów, usług i przedsiębiorstw zagranicznych do rynku danego kraju. Państwo powstrzymuje się także od udzielania pomocy krajowym producentom i eksporterom towarów w ich konkurencji na rynku międzynarodowym.

→ Polityka protekcjonizmu oznacza (mniejsze lub większe) ograniczenie przez państwo swobody w dostępie do rynku krajowego dla towarów, usług i przedsiębiorstw zagranicznych. Państwo może także udzielać pomocy przedsiębiorstwom krajowym w ich konkurencji na rynku międzynarodowym. Protekcjonizm w stosunkach gospodarczych z zagranicą jest więc pochodną polityki interwencjonizmu państwowego w gospodarce.

Wybrane argumenty na rzecz protekcjonizmu

Tradycyjne

Zwiększenie zatrudnienia i produkcji

Poprawa bilansu handlowego

Zwiększenie bezpieczeństwa kraju

Poprawa terms of trade

Ochrona nowo powstających gałęzi przemysłu

Niedoskonałości rynku krajowego

Współczesne

Strategiczna polityka handlowa

Polityka przemysłowa

Ochrona nowo powstających gałęzi przemysłu

(protekcjonizm wychowawczy)

Twórcy doktryny (koncepcji) protekcjonizmu wychowawczego to A. Hamilton (USA) oraz
F. List (Niemcy).

Założenia: kraj opóźniony w rozwoju gospodarczym, który dąży do rozwoju własnego przemysłu (stworzenia nowych sektorów produkcji przemysłowej) nie może polegać na swobodnym działaniu mechanizmu rynkowego. Konkurencja ze strony krajów wysoko (i wcześniej) uprzemysłowionych, o niskich kosztach wytwarzania zrujnowałaby słaby przemysł krajowy. Dlatego kraje, które realizują program uprzemysłowienia, muszą prowadzić politykę ochrony celnej w celu wyrównania warunków konkurencji. Po pewnym czasie nowo powstałe sektory produkcji przemysłowej staną się konkurencyjne, co umożliwi obniżkę stawek celnych.

Wykorzystanie: głównie przy opracowaniu strategii rozwojowych w krajach rozwijających się.
W przeszłości wykorzystywały go również kraje będące obecnie na wysokim poziomie rozwoju gospodarczego (np. w XIX wieku Niemcy).

Polityka handlowa dzieli się na politykę autonomiczną i politykę umowną.

→ Polityka autonomiczna oznacza, że państwo zmierza do osiągnięcia wyznaczonych celów za pomocą narzędzi, o których wyborze, formie i skali stosowania decyduje samodzielnie.

→ Polityka umowna, zwana również polityką konwencyjną, polega na zawieraniu przez państwo z innymi krajami odpowiednich umów gospodarczych dwustronnych lub wielostronnych. Umowy te mogą dotyczyć rozwiązania określonych problemów (np. wzajemnych obniżek stawek celnych) lub też mogą określać zasady wzajemnego traktowania się krajów w ich stosunkach gospodarczych.

2. Narzędzia polityki handlowej

Można je można podzielić na dwa rodzaje:

a) służące państwu do oddziaływania na wszystkie podmioty gospodarcze,

↑(np. podatki, ceny, stopy procentowe)

b) służące państwu do oddziaływania wyłącznie na podmioty uczestniczące bezpośrednio
w stosunkach gospodarczych z zagranicą.

↑Narzędzia taryfowe (cła), parataryfowe i pozataryfowe (← ujęcie tradycyjne).

Narzędzia taryfowe (cła)

Cło to opłata nakładana przez państwo na towar przekraczający granicę celną danego kraju. W ujęciu historycznym cło jest jednym z najstarszych narzędzi polityki handlowej.

Cła można sklasyfikować według wielu kryteriów.

Ze względu na kierunek ruchu towarów można je podzielić na cła: importowe, eksportowe i tranzytowe. Cła importowe współcześnie mają największe znaczenie i są powszechnie stosowane. Bezpośrednim skutkiem zastosowania (lub podniesienia już istniejących) ceł importowych jest wzrost - na rynku krajowym - cen tych towarów importowanych, na które cła nałożono.

Z punktu widzenia sposobu określenia wysokości ceł można wyróżnić:

- cła od wartości (ad valorem),

- cła specyficzne,

- cła mieszane (kombinowane).

Ze względu na zróżnicowane traktowanie partnerów handlowych można wyodrębnić cła preferencyjne i dyskryminacyjne, a także cła podstawowe, które mogą stanowić punkt odniesienia dla obu pozostałych grup.

→ Cła podstawowe (konwencyjne) dotyczą eksporterów korzystających w państwie importującym z klauzuli największego uprzywilejowania.

→ Cła preferencyjne (niższe od podstawowych) są stosowane wobec krajów, którym dane państwo chce zapewnić szczególnie korzystne traktowanie. Preferencje celne mogą wynikać z jednostronnych decyzji tego państwa lub z zawartych umów międzypaństwowych.

stosowanie preferencji celnych a zasady WTO,

przykłady preferencji celnych (system GSP)

→ Cła dyskryminacyjne (znacznie wyższe od podstawowych) są stosowane wobec krajów traktowanych gorzej niż te, wobec których są stosowane zasady ogólne.

stawki dyskryminacyjne stałe i doraźne.

Mając na względzie na pełnione funkcje (cel stosowania, charakter ekonomiczny) cła można podzielić na:

- ochronne,

- fiskalne.

Zalety ceł w porównaniu z ograniczeniami ilościowymi przedstawiają się następująco:

cła utrzymują automatyczne powiązania między cenami krajowymi i zagranicznymi,

cła są przejrzyste,

cła stanowią dochód budżetu państwa.

Znaczenie ceł we współczesnej gospodarce światowej.

Narzędzia parataryfowe

Pod pojęciem narzędzi parataryfowych rozumie się ograniczenia w handlu zagranicznym, które powodują skutki podobne jak cła, ale nimi nie są.

Opłata wyrównawcza to różnica między niższą ceną zagraniczną danego towaru, a wyższą - ustaloną i gwarantowaną przez państwo - ceną wewnętrzną (progu) tego samego towaru produkowanego w kraju.

Podatki traktowane są jako instrument wewnętrznej polityki ekonomicznej i dlatego nie są one przedmiotem negocjacji z innymi krajami lub organizacjami międzynarodowymi. Każdy kraj ma (w zasadzie) pełną swobodę w kształtowaniu poziomu obciążeń podatkowych, o ile nie stosuje dyskryminacyjnych praktyk wobec towarów pochodzących z innych krajów. W celu uniknięcia podwójnego opodatkowania powszechnie zwalnia się z podatków pośrednich towary przeznaczone na eksport (podatek nie jest naliczany albo podlega zwrotowi, tak jak ma to miejsce w wypadku podatku VAT), natomiast nakłada na towary importowane.

Kontyngent taryfowy (celny) to ustalona przez państwo określona ilość (rzadziej wartość) towarów, które mogą zostać sprowadzone z zagranicy z zastosowaniem preferencyjnych stawek celnych. Kontyngenty taryfowe często mają charakter umowny i obejmują eksporterów tylko z niektórych krajów. Pozostałych dostawców zagranicznych obowiązują normalne stawki celne stosowane przez dany kraj w imporcie tych towarów

Subsydia (subwencje) definiowane są w różny sposób, ale z reguły pod tym pojęciem rozumie się wszelkie świadczenia z budżetu państwa dla krajowych podmiotów gospodarczych. Państwo udziela pomocy producentom krajowym w celu obniżenia kosztów produkcji oraz podniesienia jej poziomu technicznego i jakościowego.

Ogólnie można wyróżnić dwa rodzaje subsydiów:

→ subsydia krajowe (produkcyjne),

→ subsydia eksportowe.

Subsydia produkcyjne są traktowane jako instrument polityki przemysłowej, oddziałujący również na handel, natomiast subsydia eksportowe zaliczane są do narzędzi polityki handlowej.

Subsydia eksportowe przeznaczone są dla producentów krajowych sprzedających swoje wyroby za granicą. Służą one poprawie konkurencyjności towarów eksportowanych, a w efekcie zwiększeniu eksportu. W przeciwieństwie do ceł są one korzystne dla konsumentów, ponieważ przyczyniają się z reguły do obniżenia cen towarów.

Subsydia eksportowe można podzielić na bezpośrednie i pośrednie.

Subsydia bezpośrednie polegają na wypłacaniu eksporterom określonych kwot z budżetu państwa w zależności od wielkości zrealizowanego eksportu. Subsydia pośrednie są znacznie trudniejsze do wykrycia, a precyzyjne ustalenie ich wielkości nie zawsze jest możliwe. Z reguły przyjmują one formy różnych ulg i ułatwień, obniżających koszty produkcji i zachęcających do eksportu. Zaliczyć do nich można ułatwienia fiskalne, preferencje kredytowe oraz korzyści związane z finansowaniem przez państwo wydatków o charakterze marketingowym.

Subsydiowanie eksportu a regulacje w ramach systemu GATT/WTO.

Możliwości ochrony przed skutkami napływu towarów subsydiowanych.

Porozumienie w sprawie subsydiów i środków wyrównawczych wskazuje na różne sposoby subsydiowania produkcji i eksportu oraz na odmienne konsekwencje tego typu praktyk. Zgodnie z artykułem 1 wspomnianego porozumienia subsydium to wkład finansowy bądź wsparcie dochodowe lub cenowe, ze strony rządu albo jakiejkolwiek innej instytucji publicznej, które przynosi korzyść beneficjentowi. W zależności od domniemanej szkodliwości (z punktu widzenia kraju importera) podzielono je na:

zakazane;

podlegające sankcjom;

niepodlegające sankcjom.

Zgodnie z Porozumieniem o stosowaniu artykułu VI GATT 1994 → wprowadzenie towaru przez eksportera na rynek innego kraju na warunkach dumpingu oznacza sprzedaż towaru po cenie niższej od jego wartości normalnej. Wartość normalna to porównywalna cena stosowana w normalnych warunkach handlowych dla podobnego towaru przeznaczonego do konsumpcji w kraju eksportera. W rzeczywistości dumping oznacza więc sprzedaż tego samego towaru na rynku zagranicznym po cenie niższej niż na rynku krajowym.

W opinii wielu ekonomistów dumping jest traktowany jako sprzedaż poniżej kosztów wytwarzania. W każdym wypadku warunkiem wystąpienia dumpingu jest rozdzielność rynku krajowego i zagranicznego, umożliwiająca dyskryminację cenową.

Zasadnicza różnica między dumpingiem a subsydiami sprowadza się do podmiotu stosującego i finansującego tę formę protekcji.

Narzędzia pozataryfowe

Celem narzędzi pozataryfowych jest bezpośredni wpływ na wielkość obrotów towarowych z zagranicą, co znajduje swój wyraz przede wszystkim w ilościowym ograniczeniu wymiany. Narzędzia pozataryfowe nazywane są również ograniczeniami administracyjnymi.

Do podstawowych narzędzi pozataryfowych można zaliczyć kontyngenty (ograniczenia ilościowe). Kontyngent jest to ustalona przez państwo dopuszczalna ilość (zdecydowanie rzadziej wartość) towaru, która może być przywieziona na jego obszar celny lub wywieziona z jego obszaru celnego w określonym czasie. Kontyngenty stosowane są głównie w imporcie, a rzadziej po stronie eksportu (np. w celu niedopuszczenia do nadmiernego wywozu towarów deficytowych).

Kontyngenty mogą być autonomiczne (wprowadzane w wyniku jednostronnej decyzji rządu danego kraju) lub umowne (ustalane w rezultacie podpisanych umów z innymi państwami).

Zakazy importu i eksportu. W wypadku zakazów uzasadnianych ekonomicznie najczęściej chodzi o jak najbardziej skuteczną ochronę własnej produkcji. Zakazy mogą mieć charakter stały lub okresowy. W tym drugim wypadku chodzi o uwzględnienie wahań podaży na skutek sezonowości produkcji w rolnictwie (np. zakaz importu owoców w niektórych miesiącach). Zakazy stosuje się nie tylko z powodów ekonomicznych, ale także ze względu na ochronę zdrowia lub życia ludzi, ochronę zasad współżycia społecznego, ochronę dóbr kultury, ochronę środowiska .

Szczególnym rodzajem zakazu jest embargo, czyli zakaz przywozu towarów z określonych krajów lub wywozu towarów do określonych krajów. Embargo może być całkowite lub częściowe (np. obejmować tylko handel uzbrojeniem i sprzętem wojskowym). Nałożenie embarga jest spowodowane z reguły względami politycznymi (lub obronnymi).

2

---