Myślenie
Na czym polega praca umysłu?
Umysł to zbiór jednostek poznawczych przemieszczających się w ramach struktur pamięci i chodzących ze sobą w interakcje.
Interakcja jednostek poznawczych polega na wymianie fragmentów ich zawartości informacyjnej.
Myślenie to przemieszczanie przetwarzanie odpowiednio reprezentowanej informacji wewnątrz struktury pamięci - z pamięci krótkotrwałej do operacyjnej, a także w odwrotnym kierunku.
Proces myślenia to przebiegająca w czasie zmiana zawartości informacyjnej umysłu.
Wewnętrzne czynności operowania informacjami (danymi), a w szczególności ich selekcja i wytwarzanie, dzięki której dochodzi do pośredniego i uogólnionego poznania rzeczywistości.
Operacje myślowe
Analiza - myślowe rozkładanie na części, wykrywanie części składowych.
Synteza - myślowe scalanie rozdzielonych w analizie elementów.
Porównywanie - zestawianie ze sobą, a następnie ujmowanie podobieństw i różnic.
Abstrahowanie - wyróżnianie jakiejś właściwości, a jednocześnie pomijanie innych.
Uogólnianie - ujmowanie właściwości wspólnych; odrzucanie tego, co jednostkowe, a zatrzymywanie tego, co wspólne.
Wewnętrzna reprezentacja przedmiotów - skuteczna interakcja z przedmiotami wymaga skonstruowania wewnętrznej reprezentacji tych przedmiotów i relacji między nimi.
Reprezentacja mięśniowa np. wchodzenie po schodach w ciemności.
Reprezentacja oparta na wyobrażeniach służy pod nieobecność przedmiotów.
Reprezentacja oparta na symbolach językowych wykracza poza szczegółowe właściwości tego, co spostrzegamy
odgrywa rolę w porządkowaniu doświadczeń i stabilizowaniu świata,
może być efektem procesów wnioskowania, abstrahowania lub przekształcania,
pozwala przedstawić wszystko w formie symbolicznej i dokonywać operacji intelektualnych na poziomie abstrakcyjnym,
słowa i inne symbole mogą znacznie ułatwić rozwiązywanie problemów,
mowa bezgłośna ułatwia rozwiązywanie problemów
15.04.2010
INTELIGENCJA
zdolność do zachowań ukierunkowanych i przystosowawczych
obejmuje zdolności wykorzystywania doświadczeń, rozwiązywania problemów i efektywnego rozumowania
zdolność do sprawowania kontroli na własnym umysłem - metapoznanie
Każdy rodzi się nie całkiem podobny do każdego innego, tylko ludzi różnią się z przyrodzenia, jeden nadaje się do tej roboty, a drugiej do innej - Platon
Czynniki wpływające na intelektualne funkcjonowanie dzieci i dorosłych
czynniki genetyczne
stan zdrowia
status społeczno-ekonomiczny
stymulujące środowisko domowe
wykształcenie
plastyczność osobowości
motywacja osiągnięć
przystosowanie do systemu edukacyjnego
przekonanie, że funkcjonowanie intelektualne jest kluczem do samospełnienia
Związek między mózgiem i inteligencją
Układ nerwowy nie działa jako zbiór tysięcy wyizolowanych ośrodków, aktywizowanych zgodnie z wolą człowieka. Jest znakomicie skoordynowany - reakcje poszczególnych elementów nie kolidują ze sobą.
„Nasz mózg jest demokratycznym systemem złożonym z tysięcy milionów komórek, a jednak dostarcza nam spójnych doświadczeń psychicznych” - Eccles
Inteligencja nie jest funkcją jakichkolwiek płatów. Osoba jest inteligenta w takim stopniu, w jakim dobrze funkcjonuje maszyna neuronalna.
Intelekt jest związany z płynnością i giętkością całego systemu, a nie z funkcjonowaniem jakiegoś trybiku. - Kinsbourne
Wyniki współczesnych badań
r=0,44 między wielkością mózgu (w stosunku do wymiarów ciała) a inteligencją
u osób uzyskujących lepsze wyniki mózg był mniej aktywny (zużywał mniej energii glukozy)
poziom inteligencji werbalnej związany jest z prędkością odtwarzania informacji z pamięci
badania rezonansem magnetycznym - u ludzi cechujących się zdolnościami poznawczymi istnieją obszary mózgu różniące się rozmiarem i funkcją,
duże zdolności językowe - rozbudowane ośrodku mózgowe w lewej półkuli
ponadprzeciętne rozwinięte określone obszary mózgu...
Znaczenie określonych partii mózgu
okolice ciemieniowe - łączenie informacji z różnych regionów kory, ich zniszczenie pogarsza wyniki w teście inteligencji
okolice czołowe - otrzymują informacje ze wszystkich obszarów mózgu, są kluczowymi strukturami intelektu. Przy uszkodzeniu ludzi tracą poczucie celu i motywację do działania.
Aleksja bez agrafii - utrata umiejętności czytania, zachowana umiejętność pisania, literowania wyrazów i odczytywania liczb (symbole językowe są przetwarzane inaczej niż symbole liczbowe).
Podejście genetyczne...
Perspektywa rozwojowa
dzieci, które wcześniej rozpoznają obrazy i dźwięki oraz szybciej się do nich przyzwyczajają mają w wieku szkolnym wyższe ilorazy inteligencji.
kiedy kobiety w ciąży znajdują się w stanie stresu, może to spowodować przedwczesny rozwój prawej półkuli mózgu (kłopoty z czytaniem, ale wybitny rozwój zdolności przestrzennych; nieoczekiwane talenty).
Teorie psychometryczne - opierają się na pomiarze inteligencji i często są wyprowadzane na podstawie analizy wyników tego pomiaru
Teoria dwuczynnikowa Spearmena - u podłoża inteligencji leżą dwa rodzaje czynników:
czynnik ogólny - wpływa na wyniki wszystkich testów inteligencji, decyduje o posiadanej przez człowieka energii umysłowej
czynniki specyficzne - zaangażowane są w wykonywanie pojedynczych testów
Teoria podstawowych zdolności umysłowych Thurstone'a - u podłoża inteligencji leży 7 zdolności:
rozumienie słów - mierzone testami słownikowymi
płynność słowna - podawanie jak największej liczby słów rozpoczynających się na tę samą literę
rozumowanie indukcyjne - uzupełnianie analogii lub serii,
zdolności wzrokowo przestrzenne - dokonywanie w umyśle rotacji obiektów przedstawionych na rysunku
zdolności liczbowe - wykonywanie obliczeń i rozwiązywanie problemów arytmetycznych
pamięć - zdolność zapamiętywanie słów i obrazów
szybkość spostrzegania - dostrzeganie drobnych różnic w obrazkach
Model struktury intelektu Guilforda - inteligencja składa się ze 120 (150) odrębnych czynników. Każdy czynnik reprezentuje odrębną zdolność, ulokowaną na trzech wymiarach:
operacje - procesy umysłowe
treści - obrazki, symbole
wytwory operacji - przekształcenia, implikacje
Modele hierarchiczne (Cattell, Vernon, Gustafsson, Carroll) - zdolności zorganizowane hierarchicznie:
na szczycie hierarchii znajduje się czynnik ogólny
po środku - czynniki grupowe, z których każdy ujawnia się w pewnej liczbie testów
na dole - czynniki specyficzne, powiązane z pojedynczymi testami
Inteligencja płynna - rośnie do 18 roku życia, a po tym okresie spada.
Inteligencja skrystalizowana - całe życie jesteśmy w stanie ją rozwijać - uczyć się
Cattell:
Inteligencja płynna - zależy od genetycznie zdeterminowanych struktur i funkcji mózgu. Jej zmiany związane są z dojrzewaniem i degeneracją komórek nerwowych mózgu. Rozwija się do wieku dojrzewania. Ujawnia się w rozwiązywaniu testów niewerbalnych.
Inteligencja skrystalizowana - rozwija się na kanwie inteligencji płynnej w wyniku uczenia się i nabywania doświadczeń. Rozwija się do wieku starczego. Jest zdeterminowana kulturowo. Ujawnia się w zdolnościach werbalnych, liczbowych, rozumowania opartego na wyuczonych zasadach logiki.
Teorie przetwarzania informacji - próbują wyjaśnić inteligencję w kategoriach procesów i reprezentacji umysłowych leżących u podłoża inteligentnego zachowania.
Sternberg - podstawę inteligencji stanowią komponenty przetwarzania informacji (elementarne procesy poznawcze).
Triarchiczna teoria inteligencji Sternberga - inteligencja jest zdolnością człowieka do wykorzystywania procesów przetwarzania informacji w stosunkowo nowych sytuacjach w celu dostosowania się do środowiska.
Inteligencja składnikowa (zdolności szkolne). Zdolności do rozwiązywania problemów, porównywania i znajdowania różnic, oceny, formułowania sądów i krytycyzmu.
Inteligencja doświadczeniowa (zdolności twórcze). Zdolności do odkrywania czegoś nowego, formułowania hipotez i teorii.
Inteligencja kontekstualna (zaradność życiowa). Zdolność do przystosowania się do wymagań własnego środowiska i zastosowania posiadanej wiedzy do rozwiązywania praktycznych problemów. Inteligencja społeczna i praktyczna. Odnosi się również do procesów pozaintelektualnych, np. motywacji i osobowości.
Rozważa się inteligencję w powiązaniu z kulturą i środowiskiem: w jaki sposób interakcje osoby ze światem zewnętrznym wpływają na inteligencję i jak jej inteligencja wpływa na świat, w którym żyje?
Adaptacja do środowiska - osiąganie harmonii między dążeniami osoby do rozwoju swoich możliwości a wymogami środowiska.
Selekcja środowiska - wybór alternatywnego środowiska, w którym osiągnięty zostaje optymalny poziom samorealizacji.
Kształtowanie środowiska - kształtowanie środowiska tak, aby osiągnąć stawiane sobie cele i wartości.
Inteligencja doświadczeniowa - zdolności twórce. Zdolność do nabywania doświadczeń.
Służy odkrywaniu czegoś nowego formułowaniu hipotez i teorii. Zajmuje się zewnętrznymi i wewnętrznymi aspektami inteligencji.
Rozważa inteligencję w świetle indywidualnego doświadczenia: jak doświadczenie wpływa na inteligencje człowieka i jak inteligencja wpływa na jego doświadczenie?
Zdolność do radzenia sobie z nową sytuacją lub nowym zadaniem.
Zdolność uczenia się i myślenia wewnątrz pewnego systemu pojęć, który powstaje na podstawie istniejącej już struktury wiedzy i będzie przejawiać się w nowym sposobie rozumowania i rozwiązywania zadania.
Jednostka posługuje się systemem wiedzy ogólnej.
Duże znaczenie inteligencji płynnej.
Zdolność do automatyzacji procesów informacyjnych.
U jej podłoża leżą procesy nieświadome, przebiegające na jednym poziomie hierarchii procesy informacyjne.
Warunkiem automatyzacji jest częsty kontakt z danym zdaniem lub sytuacją.
Wiąże się ze sposobem posługiwania się nabytym doświadczeniem.
Duże znacznie inteligencji skrystalizowanej.
Inteligencja składnikowa
zdolności szkolne
Zdolności do rozwiązywania problemów, porównywanie i znajdowanie różnic, oceny, formułowanie sądów, krytycyzmu.
Dotyczy wewnętrznych elementarnych procesów poznawczych, będących podstawa inteligentnego myślenia: co dzieje się w umyśle człowieka, kiedy inteligentnie myśli?
Komponent procesu informacyjnego - elementarny proces poznawczy, operujący umysłowymi reprezentacjami obiektów i symboli.
Rodzaje komponentów:
Metakomponenty - procesy wyższego rzędu stosowane przy kontroli, planowaniu i podejmowaniu decyzji (rola „nadzorująca”)
Komponenty wykonania - odpowiedzialne bezpośrednio za generowanie reakcji w procesie rozwiązywania problemów. Wcielanie w życie strategii rozwiązywania problemów, określonych za metakomponenty.
Komponent nabywania wiedzy - odpowiedzialne za uczenie się informacji: wybór istotnych elementów nowej informacji, konstruowanie nowej umysłowej reprezentacji, łącznie nowych pojęć z już istniejącymi w systemie poznawczym.
Czynnik „g” przejawia się w różnicach indywidualnych w efektywności wykorzystywania składników, przy czym szczególne znaczenie mają metaskładniki.
Teoria inteligencji wielorakiej Gardnera
Inteligencja jest terminem porządkującym i opisującym ludzkie umiejętności.
Zdolność do rozwiązywania problemów lub tworzenia produktów mających duże znaczenie w określonych warunkach kulturowych i środowiskowych.
Jest potencjałem, którego obecność pozwala korzystać z typów myślenia odpowiednich do określonego rodzaju treści.
Inteligencja językowa - uniwersalna, szybko rozwijająca się umiejętność werbalnego porozumiewania się.
Inteligencja muzyczna - pozwala tworzyć, przekazywać i rozumieć znaczenie, jakie niesie za sobą dźwięk.
Inteligencja matematyczno-logiczna - rozumienie abstrakcyjnych relacji i umiejętności posługiwania się nimi
Zespół Gertsmana - uszkodzenie funkcji uczenia się arytmetyki
Inteligencja przestrzenna - spostrzeganie informacji wzrokowych lub przestrzennych, transformowanie ich i modyfikowanie oraz odtwarzanie wrażeń wzrokowych.
Umiejętność tworzenie trójwymiarowych obrazów wzrokowych oraz przesuwania i rotowanie ich reprezentacji.
Inteligencja kinestetyczna - kontrolowanie motoryki i zdolność do manipulowania przedmiotami. Podstawą jest koordynacja systemu nerwowego, mięśniowego i percepcyjnego.
Apraksja - ludzie nie potrafią wykonywać sekwencji ruchów
Inteligencja intrapersonalna - umiejętność rozróżniania własnych uczuć. Tworzenie adekwatnego obrazu własnej osoby i podejmowanie trafnych decyzji.
Inteligencja interpersonalna - zdolność do rozpoznawania i odróżnienia uczuć innych ludzi i postępowania z nimi.
Autyzm - obniżenie inteligencji interpersonalnej
Rozwojowa teoria inteligencji Piageta
Rozwój umysłowy polega na coraz lepszym przystosowaniu, któremu towarzyszy wzrost złożoności i efektywności struktur poznawczych.
Inteligencja to swoistego rodzaju aktywność, polegająca na kształtowaniu i organizacji struktur poznawczych powstających wskutek ciągłego procesu utrzymywania równowagi między asymilacją i akomodacją.
Asymilacja - polega na włączeniu przez jednostkę świata zewnętrznego do już kształtowanych struktur poznawczych.
Akomodacja - dostosowanie struktur poznawczych do asymilowanych przedmiotów. Tworzy się hierarchia coraz bardziej skutecznych i złożonych struktur poznawczych.
Okresy rozwoju poznawczego
sensomotoryczny (do 2 roku życia) - początkowo dziecko nie dysponuje językiem ani symbolami czy umysłowymi reprezentacjami obiektów. Z czasem zanika reagowanie odruchowe, a pojawia się intencjonalne. Dziecko wykształca pojęcie stałości przedmiotu i nabywa podstawy języka
przedoperacyjny (od 2 do 7 lat) - dziecko zaczyna umysłowo reprezentować świat, ale jego myśl pozostaje egocentryczna. Nie jest w stanie skoncentrować się równocześnie na dwóch aspektach sytuacji, w związku z czym brak mu zdolności zachowania stałości cech
operacji konkretnych (od 7 do 11-12 lat) - u dziecka wykształca się pojęcia zachowania stałości. Zdolność do rozpoznawania cudzego punktu widzenia, klasyfikowania obiektów i rozumienia podstawowych pojęć relacyjnych
operacji formalnych (od 11-12 lat do 15 r.ż.) - pojawia się dojrzały dorosły sposób myślenia. Myślenie opiera się na logice dedukcyjnej, rozważaniu różnych możliwości (umysłowe próby i eksperymenty), formułowaniu i sprawdzaniu hipotez. Myślenie nabiera abstrakcyjnego charakteru.