Istota i funkcjonowanie międzynarodowych rynków towarów i usług

Rynki międzynarodowe to zbiorowość podmiotów gospodarczych, pochodzących z różnych krajów, zainteresowanych dokonywaniem operacji kupna - sprzedaży określonych towarów lub usług w skali międzynarodowej, z których jedna część reprezentuje podaż, a druga popyt.

Rynki międzynarodowe można podzielić, wg. kryterium:

• przedmiotu obrotów na:

• rynki towarowe,

• rynki usług,

• rynki pieniężno - kapitałowe;

• stosunku popytu do podaży:

• rynki sprzedawcy, gdzie występuje wyraźna przewaga popytu nad podażą, co powoduje wzrost cen i osiąganie znacznych zysków przez sprzedawców,

• rynki nabywcy, gdzie zachodzi przewaga podaży nad popytem, co wynika z dużej konkurencji dostawców, która przy małym popycie na towary powoduje spadek cen;

• kształtowania się cen:

• rynki mocne, wykazujące w dłuższym okresie tendencje do wzrostu cen,

• rynki słabe, wykazujące w dłuższym okresie tendencje do spadku cen,

• rynki ustabilizowane, wykazujące niewielkie wahania cenowe, spowodowane ustabilizowaniem się w długim okresie popytu i podaży,

• rynki zmienne, gdzie wahania cen uzależnione są od warunków przyrodniczo - politycznych;

• stopnia zorganizowania rynku:

• rynki formalne,

• rynki nieformalne.

Współczesny podział pracy zdominowany jest przez olbrzymi postęp nauki, techniki i produkcji. Daje to możliwość eksploatowania surowców, do których do tej pory nie było dostępu, a także pojawiają się zupełnie nowe, nieznane wyroby o wysokiej jakości, niezawodności, nowoczesności i użyteczności. Jednocześnie z silnym zróżnicowaniem towarów na rynkach zauważalny jest wzrost ich cen. Wynika z tego, że im bardziej nowoczesna technologia zostanie zastosowana do produkcji, tym stanie się ona droższa. Rozwój nowoczesnej technologii powoduje również wzrost produkcji masowej, wysoce zautomatyzowanej.

Pogłębia się produkcja przemysłowa, w ramach której wzrasta rola specjalizacji wewnatrzgałęziowej i wewnątrzasortymentowej, natomiast maleje rola specjalizacji międzygałęziowej. W ciągu ostatnich 30 lat w światowym handlu zagranicznym zachodziły znaczne zmiany. Jego wartość w tym okresie wzrosła blisko siedemnastokrotnie. Wzrost ten w największym stopniu dotyczył produktów przemysłowych (wzrost ponad dwudziesto jedno krotny), w mniejszym stopniu zaś produktów rolnych i surowców (wzrost blisko dziewięciokrotny) oraz paliw, rud metali i surowców mineralnych (wzrost blisko dziesięciokrotny).

Międzynarodowa wymiana towarów i usług ma miejsce na różnych rynkach formalnych oraz na rynkach nieformalnych. Rynkami formalnymi nazywamy miejsca zetknięcia się popytu i podaży, organizowane w określonym miejscu i czasie oraz w określonej formie podporządkowanej określonemu regulaminowi.

Typowym rynkiem formalnym są giełdy towarowe. Pozostałe formy instytucjonalnej wymiany międzynarodowej, czyli aukcje, targi, przetargi, określane są mianem rynków formalnych ułomnych. Różnica polega na tym, że w przeciwieństwie do typowych rynków formalnych, nie muszą się one tworzyć w ściśle określonym miejscu, tylko tam, gdzie bardziej odpowiada to organizatorom.

Giełdy towarowe są to miejsca spotkań kupujących i sprzedających, pragnących zawrzeć transakcję kupna - sprzedaży towarów jednorodnych pod względem jakości, podporządkowane ściśle określonemu regulaminowi. Towarami giełdowymi są: produkty roślinne (Chicago, Winnipeg, Paryż), produkty zwierzęce (Chicago), roślinne i zwierzęce produkty przemysłowe (Nowy Jorki, Londyn, Paryż), metale i kruszce szlachetne (Nowy Jork, Londyn, Tokio), produkty naftowe (Nowy Jork).

Są to towary wykazujące cechy jednorodności (co pozwala je standaryzować), masowości, trwałości (umożliwiającej ich długie składowanie), zmienności popytu i podaży (powodującej wahania cen giełdowych), niepewności podaży i popytu. Sprzedaje się je bez konieczności fizycznego przebywania na giełdzie.

Transakcje zawierane na giełdach towarowych dzielą się na rzeczywiste (realne) i nierzeczywiste (w celach zabezpieczenia się przed wahaniami kursów, lub w celach spekulacyjnych).

Transakcje rzeczywiste można podzielić na:

• transakcje natychmiastowe:

• transakcja z natychmiastową dostawą (spot). Termin od jednego dnia do dwóch tygodni.

• transakcje terminowe:

• transakcja na przybycie (na towary w drodze). Dotyczy towarów załadowanych i przebywających w określonym miejscu np. domu składowym. Po zawarciu transakcji nabywca wskazuje miejsce, gdzie towary mają być dostarczone ostatecznie;

• transakcja na załadowanie, w której dostawca jest zobowiązany po zawarciu umowy załadować towar na środek transportu i skierować go do miejsca przeznaczenia;

• transakcja na dostarczenie, która określa obowiązek dostawcy dostarczenia towaru do miejsca przeznaczenia w określonym czasie, zgodnie z zawartą umową.

Wśród transakcji nierzeczywistych wyróżnia się natomiast:

• transakcje spekulacyjne, które są zawierane w celu zarobienia na różnicach kursowych:

• typu long, czyli gra na zwyżkę (kupno większej ilości kontraktów, a następnie sprzedaż po wysokiej cenie),

• typu short, czyli gra na zniżkę (sprzedaż większej ilości kontraktów, a następnie kupno po niskiej cenie);

• transakcje pożyczkowe (zawarcie dwóch przeciwstawnych kontraktów na różne terminy),

• typu borrowing (wypożyczenie z giełdy) - jednocześnie zawierana jest transakcja zakupu towaru na dany termin i transakcja sprzedaży tej samej ilości towaru na termin późniejszy,

• typu lending (wypożyczenie giełdzie), kiedy transakcja sprzedaży zawierana jest na termin wcześniejszy niż transakcja zakupu,

• transakcje arbitrażowe, które polegają na jednoczesnym zawarciu transakcji kupna i sprzedaży tego samego towaru na różnych giełdach, tego samego towaru w różnym gatunku na tej samej lub różnych giełdach, substytutów towarów na jednej lub na różnych giełdach,

• transakcje opcyjne - dokonanie jednej transakcji daje prawo spekulantowi do dokonania transakcji przeciwstawnej po ustalonej cenie, aż do momentu wygaśnięcia opcji.

• transakcje zabezpieczające (hedging):

• hedging sprzedaży - właściciel rzeczywistego towaru, pragnąc zabezpieczyć się przed spadkiem cen tego towaru w przyszłości, jednocześnie zawiera transakcję na zakup towaru i transakcję typu futures na jego sprzedaż,

• hedging zakupu - jednocześnie z zawarciem transakcji rzeczywistej na sprzedaż towaru, zawierana jest transakcja typu futures na jego zakup (zabezpieczenie przed wzrostem cen w przyszłości).

Przedmiotem obrotu giełdowego mogą być również usługi,
np. transportowe, ubezpieczeniowe, pośrednictwa transakcyjnego.

Aukcje to miejsca publicznej sprzedaży towarów niejednorodnych.

Wyróżnia się dwa rodzaje aukcji:

• regularne - organizowane przez instytucje kupieckie w określonych terminach i stałych miejscach;

• nieregularne - organizowane ad hoc, czyli doraźnie, w określonym celu (np. w celu upłynnienia towarów, które nie znalazły nabywcy w normalnym trybie).

Proponowane na aukcjach towary mogą mieć cechy jednostkowe, czyli są to towary o indywidualnych cechach (dzieła sztuki, antyki, konie, faktycznie obecne na aukcji) oraz cechy masowe (wełna - Melbourne, Sydney, Wellington, herbata - Londyn, Kalkuta, drewno, owoce, tytoń, futra - Lipsk, zastępowane na aukcjach próbkami).

Właścicielem towaru sprzedawanego na aukcji zostaje ten kto zaoferuje najwyższą cenę, ustaloną w wyniku licytacji. Wśród licytacji wyróżnia się:

• licytację w formie ustnej - aukcjonator ogłasza cenę minimalną która następnie jest podbijana przez zainteresowanych,

• licytację przy urządzeniu mechanicznym - które podłączone jest do miejsca pracy brokerów; kiedy cena będzie na poziomie satysfakcjonującym maklera naciska on na odpowiedni guzik, czym daje sygnał o podjęciu decyzji zakupu,

• licytację w formie pisemnej, kiedy zainteresowani składają oferty cenowe na piśmie w zamkniętych kopertach, które w odpowiednim terminie się otwiera i wybiera tę ofertę, w której znajdzie się najwyższa cena.

Targi to spotkania handlowe odbywające się najczęściej raz w roku, w określonym terminie i miejscu oraz o oznaczonym z góry czasie trwania.

Mogą mieć charakter ogólny lub specjalistyczny.

Odgrywają największą rolę w kształtowaniu się międzynarodowej wymiany handlowej we współczesnej gospodarce światowej.

Targi dają wystawcom możliwość zaprezentowania swoich najnowszych osiągnięć w dziedzinie produkcji dóbr i usług, a także propagowania i wdrażania nowoczesnych rozwiązań technicznych i technologicznych. Inicjują i inspirują również postęp naukowy.

Targi międzynarodowe można sklasyfikować wg. dwóch głównych kryteriów:

• kryterium geograficzne, określające zakres geograficzny pochodzenia wystawców:

• targi regionalne (targi organizowane przez prowincje i regiony Francji),

• targi krajowe, które są formą wspierania i promocji produkcji krajowej. Skupiają wystawców z kraju będącego organizatorem targów, natomiast kupcami mogą być zarówno osoby krajowe, jak i zagraniczne (np. targi krajowe w Szwajcarii),

• targi międzynarodowe, skupiające wystawców z różnych krajów (np. Międzynarodowe Targi Poznańskie). Targi międzynarodowe można również podzielić na:

• targi eksportowe, kiedy wystawcami są raczej producenci krajowi, a klientami odbiorcy zagraniczni,

• targi importowe, kiedy na targach w jednym kraju większa część ekspozycji należy do wystawców zagranicznych,

• targi eksportowo - importowe, łączące cechy dwóch poprzednich.

• Kryterium przedmiotowe, określające rodzaje dobra i jego przynależność branżową:

• targi ogólnobranżowe - ekspozycja wielu branż towarów i usług,

• targi branżowe, dzielące się na: wielobranżowe (skupiające produkty wielu gałęzi produkcji z podziałem na konkretne branże), jednobranżowe (specjalistyczne), gdzie wystawiane są produkty jednej branży.

Koordynatorem międzynarodowej działalności targowej zajmuje się utworzony w 1925 r. Związek Targów Międzynarodowych z siedzibą w Paryżu.

Przetarg to forma zamówień na zakup towarów lub wykonanie określonych robót i usług, przez publiczne zaproszenie do składania ofert.

Przetarg może być otwarty (przystąpić może każdy zainteresowany) lub zamknięty (zapraszani są wybrani oferenci).

Przetargi najczęściej rozpisywane są w krajach słabo rozwiniętych, bądź rozwijających się. Związane jest to z tym, ze w tego typu krajach jest miejsce na rozwój inwestycji dzięki: środkom przyznawanym przez organizacje międzynarodowe, kredytom rządowym, środkom państwowym, np. budowa gazociągów, ropociągów, urządzeń komunalnych i wielu innych.

Rynki nieformalne tworzą mniej lub bardziej rozproszeni uczestnicy ze wszystkich krajów świata. Kontakty te mogą być sporadyczne lub stałe, a ich miejscem może być cały świat. Mogą być organizowane prywatnie, np. międzynarodowe umowy kartelowe, działalność korporacji międzynarodowych, a także regulowane przez rządy, np. porozumienia surowcowe, porozumienia dostawców broni i nowoczesnych technologii, porozumienia regionalne. Na tego typu rynkach przedmiotem wymiany międzynarodowej mogą być wszystkie dobra produkowane na świecie, także te wymieniane na rynkach formalnych (np. cyna, miedź, kawa).

Międzynarodowe umowy kartelowe są to umowy zawierane przez wielkie korporacje ponadnarodowe. Ich celem jest podział rynków zbytu lub zaopatrzenia, kształtowanie wielkości produkcji oraz cen. Zapobiega to walce konkurencyjnej między zrzeszonymi w kartelach partnerami.

Najpopularniejszym kartelem jest Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową (OPEC) - 1960 r., Arabia Saudyjska, Iran, Irak, Kuwejt, Wenezuele, Algieria, Gabon, Indonezja, Katar, Libia, Nigeria, ZEA, którego celem jest obrona interesów krajów naftowych na rynkach międzynarodowych poprzez maksymalizację zysków wynikającą z ograniczenia podaży ropy naftowej i wzrostu jej ceny.

Innym przykładem kartelu może być Międzynarodowe Stowarzyszenie Boksytów (1974 r., Australia, Gwinea, Gujana, Jamajka, Surinam, Sierra Leone, Jugosławia).

Najprostszą formą korporacji międzynarodowych jest zwykła wymiana towarów oraz tworzenie zagranicznych filii przedsiębiorstw i joint ventures. Bardziej złożone formy to wzajemna kooperacja produkcyjno - technologiczna i alianse strategiczne.

Kooperacja jest to uzgodniona między przedsiębiorstwami handlowymi specjalizacja produkcyno - handlowa. Polega ona na:

• dostarczaniu sobie gotowych elementów, podzespołów i zespołów (kooperacja produkcyjna),

• wspólnym partnerstwie w procesie technologicznym,

• łączeniu środków finansowych na badania i rozwój,

• wymianie licencji i know - how, franchisingu, leasingu,

• wzajemnym zapewnieniu dostępu do rynków zbytu.

Alianse strategiczne to współpraca korporacji na rynkach międzynarodowych, będących konkurentami względem siebie, partnerami komplementarnymi, lub absolutnie ze sobą nie związanymi producentami dóbr pochodzących z innych gałęzi produkcji.

Wyróżnić można:

• partnerstwo wertykalne - alians pionowy, łączący przedsiębiorstwa działające w dwóch następujących po sobie sektorach działalności w ramach tego samego ciągu produkcyjnego,

• porozumienia międzysektorowe polegają na współpracy przedsiębiorstw z różnych sektorów produkcyjnych, które łącząc się tworzą nowy rodzaj działalności, wchodzą w sektory partnerów, zbliżając się do siebie rozszerzają swoje możliwości,

• wielonarodowe spółki joint ventures to łączenie przedsiębiorstw w celu zdobycia nowego rynku i rozpowszechnienia na nim produktu,

• alians komplementarny to łączenie umiejętności produkcyjnych jednego partnera z umiejętnościami rozwoju sprzedaży drugiego,

• alianse ścisłej integracji dotyczą przedsiębiorstw będących konkurentami, którzy decydują się współpracować w zakresie określonego elementu produkcyjnego,

• alianse pseudokoncentracji, łączą przedsiębiorstwa produkujące i sprzedające wspólny produkt.

Porozumienia surowcowe są zawierane w celu kontroli światowego eksportu, aby nie dopuścić do powstania międzynarodowych karteli surowcowych.

Na forum Konferencji Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju wyróżnia się następujące formy porozumień surowcowych:

• porozumienia i tworzone na ich podstawie międzynarodowe organizacje i rady surowcowe, które regulują międzynarodowy rynek tego surowca i zapobiegają wahaniom cen,

• porozumienia, których zadaniem jest stworzenie płaszczyzn dla konsultacji między rządami eksporterów i importerów - są to tzw. „grupy studiów”.

Do najważniejszych porozumień surowcowych zalicza się: Międzynarodową Grupę Studiów Miedzi, Międzynarodową Grupę Studiów Cyny, Międzynarodową Grupę Studiów Niklu, Międzynarodową Grupę Studiów Cynku i Ołowiu, Międzynarodowe Porozumienie w Sprawie Drewna Tropikalnego, Międzynarodową Umowę Kawową, Międzynarodową Umowę Kakaową, Międzynarodowe Porozumienie Cukrowe, Międzynarodowe Porozumienie w Sprawie Kauczuku Naturalnego, Konwencja o Handlu Zbożem, Konwencja o Pomocy Żywnościowej.

Porozumienia regionalne tworzone są przez określone grupy krajów. Ich celem jest liberalizacja i intensyfikacja wzajemnej wymiany dóbr poprzez znoszenie barier handlowych oraz działanie na rzecz rozwoju gospodarczego, społecznego, kulturalnego i bezpieczeństwa państw członkowskich. Przykładami porozumień regionalnych są:

• Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (EFTA),

• Unia Europejska (EU),

• Środkowo Europejskie Porozumienie o Wolnym Handlu (CEFTA),

• Północnoamerykańska Strefa Wolnego Handlu (NAFTA),

• Stowarzyszenie Integracyjne Ameryki Środkowej (LAIA),

• Stowarzyszenie Krajów Azji Południowo Wschodniej (ASEAN),

• Wspólnota Karaibska (CARICON).

Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl

1

---