Tkanki roślinne możemy rozróżnić na:

-TKANKI TWÓRCZE

-TKANKI STAŁE

Merystemy są to tkanki twórcze i są to grupy komórek, dzięki którym roślina może się rozwijać i rozrastać. Tkanki te zbudowane są z młodych komórek, które wykazują charakter niejako embrionalny. Dzięki ciągłemu dzieleniu się i rozwojowi komórek merystematycznych powstają stopniowo różnorodne tkanki stałe. Wśród tkanek twórczych możemy wyróżnić merystemy: wierzchołkowe, boczne i interkalarne.

Merystemy wierzchołkowe znajdujące się w pędzie mają zwykle kształt kopulasto zaokrąglony, często stożkowaty (stąd nazwa stożek wzrostu), ale mogą być też płaskie, jak i znajdujące się w zagłębieniu wierzchołka łodygi. Biorą z nich początek tkanki łodygi, liście, zawiązki odgałęzień boczny. Tworzą również zalążki pędów kwiatowych, na których w fazie generatywnej rozwoju rośliny wytworzą się narządy płciowe.

Typowym przykładem merystemu bocznego jest kambium zwane także miazgą twórczą. Jest to warstwa komórek merystematycznych występujących zarówno w łodygach, jak i korzeniach między drewnem, a łykiem. Komórki kambium, podobnie jak komórki merystemów wierzchołkowych, mają cienkie ścianki z celulozy. Dzięki dzieleniu się tych komórek oraz przekształceniom, jakim ulegają rozrasta się na grubość pierścień drewna i łyka, stanowiący zasadniczą część składową zarówno łodygi jak i korzenia. Charakterystyczny dla kambium jest układ komórek w prawie idealne szeregi. Innym przykładem merystemów bocznych jest felogen (tkanka korkorodna), która daje początek warstwie korkowej.

Merystemy interkalarne są właściwie tylko odmianą merystemów wierzchołkowych, gdyż są ich częściami, oddzielonymi od wierzchołka tkankami stałymi. Merystemy te szybko zanikają przekształcając się całkowicie w tkanki stałe.

Tkankami stałymi są wszystkie tkanki dojrzałe, których podziały komórkowe nie zachodzą lub zdarzają się wyjątkowo rzadko.

Epiderma (skórka) jest to tkanka roślinna okrywająca, stanowiąca powierzchniową jednowarstwową tkankę w organizmach o budowie pierwotnej. Może być wzmacniana w procesie inkrustacji lub adkrustacji. Jest wysycona kutyną, pokryta nieprzepuszczalną warstwą kutykuli. Warstwa kutykuli nie przepuszcza powietrza i wody, aby roślina mogła przeprowadzać wymianę gazową i poprawnie fotosyntetyzować, w epidermie znajdują się aparaty szparkowe. Zbudowana jest z komórek żywych, otoczonych celulozową ścianką, ściśle do siebie przylegających. Epiderma chroni przed uszkodzeniami mechanicznymi oraz zapobiega nadmiernej utracie wody. Może wytwarzać na swojej powierzchni rozmaite twory, takie jak: włoski i kolce (nie mylić z cierniami), w korzeniu zaś włośniki.

Jedną z głównych tkanek stałych roślin jest parenchyma (miękisz), która jednak nie utraciła zdolności do podziałów komórkowych, stosunkowo łatwo ulega ona odróżnicowaniu i daje początek merystemom bocznym. Tkanka parenchymatyczna jest najbardziej rozpowszechnionym typem tkanki roślinnej. U roślin naczyniowych wypełnia ona znaczne przestrzenie ciała i odgrywa dużą rolę w jej metabolizmie. Komórki miękiszowe są żywe, a ich protoplast jest zwykle silnie zwakuoalizowany. Ich ściana komórkowa zbudowana jest głównie z celulozy, pektyn i hemiceluloz. Pomiędzy komórkami znajdują się mniejsze lub większe przestwory międzykomórkowe. U roślin naczyniowych miękisz może spełniać różne funkcje i w związku z tym występować może w kilku odmianach:

-MIĘKISZ ZASADNICZY - zbudowany jest cienkościennych, równowymiarowych komórek. Miękisz ten wypełnia przestrzenie między tkankami w różnych organach,

-MIĘKISZ ASYMILACYJNY - składa się z komórek wyposażonych w bardzo liczne chloroplasty. Występuje on najczęściej w liściach,

-MIĘKISZ SPICHRZOWY - w którego skład wchodzą komórki wypełnione materiałami zapasowymi (skrobia, tłuszcze lub białka), bądź wodą (miękisz wodny) znajdującą się w olbrzymich wodniczkach.

-MIĘKISZ POWIETRZNY - zwany również arenchymą, pełni funkcję tkanki przewietrzającej i charakteryzuje się dobrze rozwiniętymi przestworami międzykomórkowymi zajmującymi często więcej miejsca w tkance niż same komórki. Występuję najczęściej u roślin podwodnych.

Kolenchyma, kolejna tkanka stała, pełni funkcję wzmacniającą. Złożona z komórek żywych, otoczonych niezdrewniałą celulozowo-pektynową ścianą, mającą charakterystyczne zgrubienia. Tkanka ta występuje przede wszystkim w ogonkach liściowych i młodych partiach łodyg, którym nadaje niezbędną odporność mechaniczną, ale i elastyczność dzięki, której jest możliwy wzrost młodej części organu na długość.

Sklerenchyma jest kolejną tkanką wzmacniającą, która zalicza się do tkanek stałych. Dojrzałe komórki sklerenchymatyczne mają mocno zgrubiałe i na ogół silnie zdrewniałe ściany. Są to komórki martwe. Tkanka sklerenchymatyczna występuje w dwóch formach, jako włókna i sklereidy, zwane też komórkami kamiennymi.

Ksylem (drewno) jest tkanką przewodzącą, której zadaniem jest rozprowadzanie po całej roślinie wody oraz soli mineralnych. U wieloletnich drzew, gdy na wiosnę następuje raptowne wznowienie wzrostu i rozwoju, ksylemem dostarczane są substancje odżywcze z tkanek spichrzowych korzeni i pni do pąków liściowych. Ksylem składa się z elementów w większości silnie zdrewniałych, pełni także funkcję tkanki wzmacniającej.

Floem (łyko) jest tkanką, w której odbywa się przewodzenie substancji pokarmowych, przede wszystkim cukrów, na dalsze odległości. Głównym miejscem produkcji tych substancji są liście, toteż odprowadzenie ich do innych organów rośliny jest główną funkcją łyka. Łyko podobnie jak drewno jest tkanką niejednorodną , złożoną z kilku typów komórek. Najwyższy stopień specjalizacji i zróżnicowania tej tkanki występuje u okrytozalążnikowych.

Peryderma (korkowica) okrywa starsze organy lub starsze części organów roślinnych. Jest to tkanka wtórna, w jej skład wchodzi wtórny merystem zwany felogen oraz ściśle z nim związane produkty jego merystematycznej działalności felem i feloderma. Felogen składa się z komórek merystematycznych, które dzielą się płaszczyznami stycznymi do powierzchni organu i dokładają nowe komórki główne na zewnątrz, ale od czasu do czasu także do wnętrza organu. Felem, czyli korek, powstaje przez zróżnicowanie komórek odkładanych przez felogen na zewnątrz. Składa się z komórek ściśle przylegających, martwych i ściśle wypełnionych powietrzem, o ścianach zawierających warstwę suberyny nałożonej na ścianę pierwotną lub pomiędzy pierwotną a wtórną ścianą komórkową. Ściana może być także zdrewniała i wtedy tkanka korkowa jest sztywna i twarda. Stanowi warstwę chroniącą wnętrze organu przed utratą wody oraz uszkodzeniami mechanicznymi i temperaturowymi.

3. Raport z ćwiczeń - Poznanie budowy anatomicznej organów roślin naczyniowych.

Łodyga stanowi oś pędu, na której osadzone są liście. Typowa łodyga jest organem wysmukłym i pionowo wzniesionym. Różnice anatomiczne pomiędzy roślinami dwuliściennymi i jednoliściennymi w budowie łodygi są jednak znaczne. U roślin jednoliściennych nie znajdziemy takich tkanek jak np. drewno wtórne, czy też kambium, ponieważ rośliny jednoliścienne nie wykazują przyrostu wtórnego (oprócz nielicznych wyjątków).

∗

Budowę łodyg roślin jednoliściennych można podzielić na dwa rodzaje. Pierwszy, który reprezentuje kukurydza zwyczajna Zea mays i drugi prezentowany przez m.in pszenicę zwyczajną Triticum aestivum.

Pierwszy rodzaj, którym charakteryzuję się budowa łodygi kukurydzy zwyczajnej wygląda następująco. Powierzchnią warstwę stanowi skórka, która rozwija się z praskórki i z reguły jest tkanką jednowarstwową. Pod skórką znajduje się cienka warstwa sklerenchymy, a pod nią cienki miękisz asymilacyjny. Wnętrze łodygi wypełnia miękisz zasadniczy (bezzieleniowy), w którym rozproszone nieregularnie są wiązki przewodzące (kolateralne zamknięte).

Pszenica zwyczajna prezentuję drugi rodzaj budowy łodygi roślin jednoliściennych. Pod epidermą znajdują się niewielkie skupienia miękiszu asymilacyjnego, poprzedzielane skupieniami sklerenchymy, w obrębie których znajdują się wiązki przewodzące kolateralne zamknięte (na przemian większe i mniejsze). Wnętrze młodej łodygi wypełnia miękisz zasadniczy, który w miarę starzenia się rośliny stopniowo zamiera i kruszy się, pozostawiając pusty kanał wewnątrz łodygi (w międzywęźlu). Pozostałe tkanki drewnieją. Taka konstrukcja łodygi sprawia, że jest ona giętka i lekka.

∗

Łodyga roślin dwuliściennych wykazuje wzrost pierwotny, którego wynikiem jest wzrost łodygi na długość, jak i wtórny (nie u wszystkich), dzięki któremu łodyga wykazuję wzrost w szerz. Tkanki pierwotne łodygi powstają wskutek działalności merystemu wierzchołkowego, a wtórne dzięki działalności kambium i fellogenu.

Budowa pierwotna łodygi roślin dwuliściennych różni się od budowy łodygi jednoliściennych m. in. tym, że posiada endodermę, jak i również tym, że często tkanką wzmacniającą nie jest sklerenchyma, lecz kolenchyma. Łodygę można podzielić na trzy podstawowe części: skórkę, korę pierwotną i walec osiowy. Pomiędzy skórką, a walcem osiowym znajduję się wcześniej wspomniana kora pierwotna. Zbudowana jest głównie z komórek miękiszowych. Występuje też często tkanka wzmacniająca w zewnętrznych partiach kory pierwotnej młodych łodyg. Mogą występować również inne utwory i komórki, jak kanały żywiczne czy zbiorniki olejkowe. Ostatnią warstwą kory pierwotnej u roślin dwuliściennych jest endoderma, która jest ostatnią częścią tej warstwy łodygi. Endoderma w najmłodszych częściach łodygi ma często postać pochwy skrobiowej, tzn. zbudowana jest z pojedynczej warstwy komórek miękiszowych zawierających liczne ziarna skrobi. W dojrzalszych odcinkach łodygi endodermy mogą wytwarzać pasemka Caspary'ego, a w jeszcze starszych zgrubienia na wewnętrznych i promienistych ściankach, tworząc na przekroju kształt litery U. Kora pierwotna tworzy cylinder tkanki otaczających wewnętrzną część łodygi jaką jest walec osiowy. Zewnętrzną część walca może stanowić okolnica, inaczej nazywana perycyklem, składająca się z jednej lub kilku warstw komórek miękiszowych. Z jej odcinków powstaje kambium i fellogen. Jednak zasadniczym elementem walca osiowego są tkanki przewodzące, a dokładniej drewno i łyko, które mogą mieć bardzo rozmaity układ. Jednak u dwuliściennych tkanki przewodzące na ogół są ułożone wokół rdzenia zbudowanego z miękiszu zasadniczego. Rozwijają się tam zwykle znaczne przestwory międzykomórkowe, a niekiedy w trakcie wzrostu tkanka miękiszowa rdzenia ulega rozerwaniu. Łodyga wtedy jest pusta w środku. Wiązki przewodzące mają układ naprzeciwległy w stosunku do drewna i łyka.

Budowa wtórna jest spowodowana działalnością dwóch tkanek twórczych, a mianowicie prze kambium i fellogen. Merystemy te wytwarzają nowe tkanki przewodzące: drewno i łyko wtórne (kambium) oraz tkankę okrywającą- korkowica (fellogen). Działalność merystemów wtórnych doprowadza do powstania grubego silnego pnia zdolnego do udźwignięcia rozgałęzionej korony. Powszechnie przyrost wtórny wystepuje u dużych wieloletnich form drzewiastych.

Cechą charakterystyczną drzewiastych form dwuliściennych jest wtórna tkanka okrywająca. Pierwszy cylinder felogenu powstaje w łodygach najczęściej odróżnicowanie żywych komórek kory pierwotnej leżących tuż pod epidermą, ale może także tworzyć się z samej skórki czy też łyka. Peryklinalne podziały felogenu powodują odkładanie na zewnątrz korka, a do środka miękiszowej felodermy. Powstaje w te sposób korkowica .Kambium przez cały okres przyrostu wtórnego zachowuje swą pozycję między drewnem a łykiem i odkłada wciąż nowe drewno wtórne po stronie zewnętrznej dawniej powstałych partii ksylemu i nowe łyko wtórne po stronie wewnętrznej dawniejszej partii floemu. W ten sposób starsze partie drewna odsuwane są stopniowo ku wnętrzu łodygi, a starsze partie łyka ku obwodowi. Drewno wtórne wytwarzane późnym latem, posiadające mniejsze cewki i naczynia o grubszych ścianach oraz posiadające więcej włókien drzewnych, różni się wyraźnie od drewna powstającego wczesną wiosną, które ma większą średnicę, cieńsze ściany cewek i naczyń. Powstają w ten sposób słoje przyrostu rocznego, które pozwalają określić wiek pnia. Rdzeń najczęściej jest podzielony na dobrze wyodrębnione wiązki przewodzące, pomiędzy którymi występuje tkanka miękiszowa łącząca miękisz rdzenia z miękiszem kory pierwotnej, które tworzą tzw. promienie rdzeniowe.

∗

W młodym korzeniu, podobnie jak w łodydze, odróżniamy trzy zasadnicze systemy tkanek:

- skórke (epiderme)

- kore pierwotną

- walec osiowy zwany stelą

Skórka utworzona jest z jednej warstwy komórek, przy czym niektóre komórki zmienione są na włośniki. Komórki skórki są cienkościenne i nie są pokryte kutykulą, łatwo przepuszczają wodę. Nie znajdujemy szparek w skórce korzeni, chociaż w skórce łodyg podziemnych przeważnie można je znaleźć. Brak szparek na korzeniach można więc uważać za właściwość organizacji korzeni, a nie skutek znajdowania się tych organów pod powierzchnią ziemi. Pod skórką znajduje się kora pierwotna, złożona z komórek miękiszowych. W młodych korzeniach komórki kory pierwotnej odpowiedzialne są za przewodzenie wody z włośników do do wiązek łykodrzewnych.

Zewnętrzną warstwą walca osiowego stanowi okolnica. Jest to warstwa tkanki miękiszowej, która będąc już dojrzałą zachowuje zdolność wytwarzania merystemów wtórnych. Wiązki drewna i łyka w korzeniu rozmieszczone są inaczej niż w łodydze. Tworzą one wprawdzie pierścień , lecz ułożone są na przemian. Taki układ wiązek nazywamy promienistym lub radialnym i stąd budowę korzenia w odróżnieniu od budowy łodygi nazywamy również promienistą. Liczba wiązek drzewnych u różnych gatunków roślin może być różna. Są korzenie mające dwie wiązki np. korzenie buraka, są natomiast mające wiele więcej. Korzenie te wytwarzają taką sama liczbe wiązek łyka leżących na przemian z wiązkami drewna. Na ogół liczba wiązek jest stała dla poszczególnych gatunków.

Kambium powstaje w korzeniach, podobnie jak w łodygach, między wiązkami drewna a wiązkami łyka. Ponieważ Ponieważ korzeniu wiązki łyka ułożone są na przemian z wiązkami drewna, więc warstwa kambium tworzy tu linię falistą przebiegającą tak, że wiązki drewna znajdują się od wewnątrz, a wiązki łyka na zewnątrz. Z czasem, z powodu różnej intensywności odkładania nowych komórek w poszczególnych partiach kambium, linia falista tej warstwy przekształca się w prawidłowy pierścień podobny do pierścienia kambium w łodygach. Zachodzi to zwykle pod koniec pierwszego roku rozwoju korzenia. Wskutek rozrastania się tkanek wtórnych entoderma zostaje rozerwana, a łyko pierwotne zgniecione. W następnych latach powstają nowe słoje drewna i nowe warstwy łyka. Przetchlinki występują również w korzeniach i sposób ich tworzenia się jest podobny jak w łodydze. Miazga korkorodna w korzeniach drzew tworzy się zazwyczaj w zewnętrznych warstwach okolnicy i utrzymuje się w postaci pierścienia komórek inicjalnych przez szereg lat.

Korzenie wielu roślin ulegają różnym modyfikacją, np.:

• Korzenie oddechowe

• Korzenie podporowe

• Korzenie spichrzowe

• Korzenie czepne

• Etc.

Korzenie spichrzowe pełnią funkcję organów magazynujących substancje pokarmowe. Są grube i mięsiste. Charakteryzują się silnie rozrośniętym miękiszem spichrzowym w korze pierwotnej, łyku lub drewnie. Korzenie tego typu występują np. u niektórych roślin dwuletnich, jak marchew, rzodkiewka, czy też burak. Rośliny takie w pierwszym roku rozwoju wykształcają skupioną rozetkę liści na silnie skróconym pędzie. W ciągu lata magazynują w korzeniu substancje pokarmowe, które w następnym roku zużywają na szybkie wytworzenie wysokiego pędu kwiatonośnego, kwiatów, owoców i nasion. Korzenie buraka mają nietypową budowę wtórną, a mianowicie występuje u niego kilka kręgów kambialnych, tworząc sukcesywnie na zewnątrz pierwszego, drugi itd.. Następne kręgi kambium wytwarzają małe wiązki drewna i łyka wtórnego oraz duże ilości miękiszu wypełniającego się cukrami zapasowymi.

Liście pełnią głównie funkcje odżywcze i z tego powodu mają zwykle dużą powierzchnię umożliwiającą ekspozycję na odpowiednią ilość promieniowania słonecznego. Poza tym liście biorą udział w transpiracji i  wymianie gazowej. Nierzadko liście pełnią także funkcje spichrzowe, czepne, ochronne, obronne i pułapkowe, w takich przypadkach ulegając daleko idącym przystosowaniom w zakresie funkcji i budowy. Głównymi tkankami liścia są:

• epiderma (skórka)

• mezofil

• wiązki przewodzące

Epiderma w zależności od warunków bytowania roślin ma różnowarstwową budowę. Jeżeli roślina rośnie w ekstremalnych warunkach np. pustynne posiada skórkę wielowarstwową, która chroni je przed utratą wody. Natomiast w warunkach klimatu umiarkowanego przeważnie liście posiadają jednowarstwową epidermę, która jest bezbarwna dzięki czemu umożliwia sprawną fotosyntezę. Skórka liścia posiada liczne aparaty szparkowe. Są to podłużne otworki , przez które odbywa się wymiana gazów między atmosferą, a przestworami międzykomórkowymi liścia. Szparki te utworzone są przez dwie komórki zgięte półkolisto i złączone brzegami. Skórka liścia czasami wytwarza również włoski. Mogą być one jednokomórkowe lub wielokomórkowe, kształty zaś ich bywają przeróżne. Włoski mogą być żywe lub martwe i, podobnie jak komórki epidermy, powleczone są warstwą kutyny. Rola włosków może być bardzo różna, chociaż nie zawsze jest ona jasna. Niektóre rośliny mają gęste pokrycie z włosków chroniące je przed nadmierną utratą wody i są to prawie zawsze włoski martwe, które w środku wypełnione są powietrzem. Pospolite w świecie roślin są włoski wydzielnicze, a są to przeważnie włoski żywe i wielokomórkowe. Komórka wierzchołkowa takich włosków jest znacznie większa niż inne i wydziela charakterystyczny olejek, który zbiera się na zewnątrz komórki, między ścianką celulozową, a kutykulą. Gdy potrzemy palcem, łamliwa kutykula łatwo ulega rozerwaniu i wtedy olejek wypływa na zewnątrz wydzielając charakterystyczny zapach.

Miękisz zieleniowy (mezofil) jest to tkanka zawarta między górną a dolną skórką, utworzona z komórek miękiszowych zawierających chloroplasty. Stanowi ona główną część masy liścia i można ją rozdzielić na miękisz palisadowy, występujący w górnej części blaszki liściowej i gąbczasty, charakterystyczny dla dolnej części liścia. Komórki miękiszu palisadowego są podłużne i ustawione prostopadle do powierzchni liścia nie pozostawiając żadnych przestworów międzykomórkowych i odpowiadają głownie za fotosyntezę. Natomiast komórki miękiszu gąbczastego mają nieprawidłowe kształty i pozostawiają między sobą duże przestwory tworząc luźną tkankę. Przestwory te ułatwiają wymianę gazów między komórkami liści a otaczającą atmosferą. Wiązki przewodzące w liściu służą głównie do dostarczania produktów fotosyntezy do reszty rośliny i niezbędnych substancji odżywczych do rozwoju liści.

Ze względu na usytuowanie i funkcję liści na roślinie wyróżnia się:

- Liścienie (liście zarodkowe) - powstają w rozwijającym się zarodku u roślin nasiennych. Odżywiają młodą roślinę, bezpośrednio po skiełkowaniu.

- Liście dolne - rozwijają się jako następne po liścieniach. Są zwykle proste i często ograniczone tylko do łuskowato rozwiniętej nasady liścia. W miarę rozwoju kolejne powstające liście stają się coraz bardziej podobne do liści formy dorosłej.

- Liście asymilacyjne - w części górnej składają się z blaszki liściowej i ogonka, w części dolnej z nasady liścia, czasem dodatkowo pochwy liściowej i przylistków.

- Liście przykwiatowe - liście wyrastające tuż poniżej organów generatywnych. Przysadki wyrastają z węzła u podstawy kwiatu. Zwykle zredukowane w celu zwiększenia ekspozycji i funkcji wabiącej kwiatów i kwiatostanów. Czasem przejmują funkcje wabiące.

- Liście kwiatowe (listki okwiatu) - silnie przekształcone liście stanowiące część organów generatywnych - kwiatów. Także pręciki i słupki są przekształconymi liśćmi.

- Liście pąkowe (łuski pąkowe) - liście lub przylistki przekształcone w łuski pąkowe.

---