CZYTANIE, PISANIE , LICZENIE - PODSTAWOWE DEFINICJE
1. DEFINICJE CZYTANIA
CZYTANIE - jest umiejętnością rozszyfrowania kodu graficznego, aby dziecko mogło czytać musi poznać poszczególne znaki języka pisanego, czyli litery.
Czytanie stanowi swoistą, złożoną operację myślową i wymaga jednoczesnego przeprowadzenia następującychczynności:
1.całościowego dostrzegania kształtu graficznego wyrazu i skojarzenia go z dźwiękowym odpowiednikiem, z brzmieniem wyrazu;
2.skonstruowania z poszczególnych słów tekstu treści jako sensownej całości - czyli dostrzeżenia i uświadomienia sobie powiązań logicznych między wyrazami oraz wyrażeniami i zwrotami.
DEFINICJE CZYTANIA
podana przez Elkonina: Czytanie to tworzenia dźwiękowej formy słowa na podstawie jego graficznego obrazu.
wg Tinkera i McCullough: Czytanie polega na rozpoznawaniu symboli ( drukowanych i pisanych) stanowiących bodziec do aktualizowania znaczeń ,, wbudowanych,, w doświadczenie jednostki oraz do powstawania nowych znaczeń znanych juz słów poprzez manipulowanie pojęciami już posiadanymi.
wg Fussell za istotę czytania uważa : identyfikacje symbolu graficznego oraz zrozumienie symbolu juz zidentyfikowanego. Według J. Malendowicz, czytanie polega na pojmowaniu myśli wyrażonych za pomocą umownych znaków graficznych - symboli wzrokowych ( lub dotykowych w przypadku czytania tekstów przez niewidomych), które tworzą tekst. Aby móc odczytać tekst, trzeba:
a) znać symbole i ich funkcje;
b) umieć odbierać symbole w postaci określonych mniejszych lub większych całości, układów zwanych tekstami, czyli dokonywać syntezy znaków tworzących odczytany tekst;
c) umieć dokonywać właściwej interpretacji i sensu przeczytanego tekstu, to jest zrozumieć tekst;
d) umieć zastosować zrozumianą treść tekstu do aktualnych celów i potrzeb.
Tak szeroko pojmowana umiejętność czytania wybiega daleko poza proste rozumienie tekstu. Staje się bowiem prawdziwą sztuką czytania, wprzęgniętą nie tylko w doraźną służbę zaspokajania potrzeb człowieka ( dostarcza informacji i rozrywki), ale będącą również narzędziem i pomocą w zdobywaniu wiedzy, kształtowaniu poglądu na świat, formowaniu własnej osobowości. Czytanie to złożony proces, w toku którego występują zjawiska natury fizycznej, fizjologicznej i psychologicznej. Stanowią one zarazem trzy fazy procesu czytania, tworzące całość dzięki działaniu analizatorów: wzrokowego i słuchowego.
Do fazy fizycznej występującej w procesie czytania należą zjawiska optyczne i akustyczne. Zjawiska optyczne dokonują się w gałkach ocznych. W toku czytania oko wykonuje trzy rodzaje ruchów:
1) ruch postępowy- od strony lewej ku prawej, wzdłuż linii czytanego tekstu;
2) ruch zwrotny - od końca jednej linii tekstu do początku następnej;
3) ruch wsteczny - umożliwiający ponowny odbiór obrazu graficznego w przypadku omyłki lub niezrozumienia czytanego tekstu. Ruch oczu dokonuje się skokami, które przedzielone są pauzami. Właściwe czytanie odbywa się w czasie owych pauz - wtedy obejmujemy wzrokiem około dwunastu liter. Czas zużyty na pauzy ruchowe jest miernikiem biegłości w czytaniu: im przerwy spoczynkowe trwają dłużej, tym proces czytania jest szybszy, czytanie jest sprawniejsze. Ruchy oczu przy czytaniu cichym i głośnym różnią się. Przy czytaniu cichym pole postrzegania jest większe, rytm oka bardziej regularny, a przerwy spoczynkowe krótsze i rzadsze, co wpływa na większą szybkość czytania.
Liczba skoków oka zależy nie tylko od wprawy w czytaniu, ale również od stopnia rozumienia tekstu. Faza fizyczna procesu czytania zawiera także zjawiska akustyczne. Zjawiska te polegają na odbiorze wrażeń słuchowych za pomocą analizatora słuchowego. Wrażenia słuchowe powstają pod wpływem fal podłużnych powietrza, wywołanych ruchem drgającego przedmiotu. Głos ludzki powstaje na skutek drgania tzw. wiązadeł głosowych w krtani i współbrzmienia powietrza w płucach, tchawicy, jamie nosowej i ustnej. Wrażenia słuchowe odbieramy za pomocą analizatora słuchowego, którego receptorem jest ucho
Z chwilą odebrania za pomocą receptora wzrokowego lub słuchowego wrażeń wzrokowych bądź słuchowych kończy się pierwsza faza procesu czytania, mianowicie proces fizyczny. Równocześnie zaczyna się faza druga, czyli proces fizjologiczny. Faza fizjologiczna obejmuje zarówno zjawiska wzrokowe, jak i słuchowe, które polegają na odbieraniu i przewodzeniu bodźca wzrokowego bądź akustycznego i przenoszeniu go za pomocą nerwu do ośrodków podkorowych wzroku i słuchu, a stamtąd do mózgu
Na psychiczną fazę procesu czytania składają się: widzenie oraz słyszenie. Faza psychiczna procesu czytania w zakresie widzenia dokonuje się w ośrodku widzenia, w potylicznej części kory mózgowej. Polega ona na uświadomieniu sobie przez osobę czytającą istoty informacji odebranej za pomocą wzroku, na podstawie nowych impulsów wytwarzających nowe myśli, które towarzyszą odbiorowi informacji, a także na wynikających z nich dalszych reakcjach.
Psychiczna część procesu czytania w zakresie słyszenia dokonuje się w ośrodku słuchu, znajdującym się w korowej części analizatora słuchu, w płacie skroniowym mózgu. W procesie czytania podstawową rolę odgrywa słuch fizjologiczny i fonematyczny. Słuch fonematyczny umożliwia uczniowi w początkowej nauce czytania i pisania rozpoznawanie dźwięków, których brzmienie odpowiada nowym literom - elementom tekstu Czytanie zaczyna się od spostrzegania zespołu liter, które muszą być zidentyfikowane i dokładnie zróżnicowane pod względem kształtu i położenia, następnie konieczne jest przełożenie ich na system dźwięków, by na tej podstawie rozpoznać ich znaczenie.
Do podstawowych warunków, od których zależy możliwość rozpoczęcia nauki czytania, zdaniem H. Wasyluk - Kuś, należy dojrzałość umysłowa ucznia i prawidłowy rozwój mowy. Spośród czynników, składających się na dojrzałość umysłową zasadniczą rolę odgrywa inteligencja. Od prawidłowego rozwoju intelektu uzależniona jest zdolność myślenia symbolicznego, niezbędnego w opanowaniu techniki czytania. Dzięki tej zdolności uczeń rozróżnia i zapamiętuje znaki graficzne (litery i znaki interpunkcyjne) oraz dostrzega umowny związek między znakami graficznymi i odpowiadającymi im dźwiękami artykulacyjnymi.
Prawidłowo funkcjonujący intelekt daje możność pełnego rozumienia otrzymanych informacji, pytań i poleceń oraz przyswojenia wiedzy towarzyszącej nauce czytania. Obok odpowiedniego rozwoju inteligencji do rozpoczęcia nauki czytania niezbędna jest zdolność koncentracji uwagi dowolnej w zakresie zapewniającym skupienie się na czytanym tekście. Specjalnego znaczenia warunkującego rozpoczęcie nauki czytania nabiera również ukończenie rozwoju mowy i zdobycie dostatecznego zasobu słów w tzw. słownictwie biernym i czynnym. Od opanowania artykulacji zależy poprawność czytania, która wyraża się zgodnością dźwięku z odpowiadającą mu literą jako znakiem, a także - w zasadniczej mierze - poprawność pisania
2. DEFINICJA PISANIA
,,Pisanie - jest pewną całością psychomotoryczną, obejmującą słuchowe wydzielanie głoski, znalezienie jej odpowiednika literowego, zapamiętanie litery oraz kolejne rozmieszczenie liter w wyrazie, napisanie litery lub wyrazu.
Szereg tych ruchów wykonują różne części aparatu ruchowego ręki pod kierownictwem kory mózgowej”
Pisanie to proces złożony, to akt psychomotoryczny.
Na czynność pisania składają się trzy zasadnicze elementy:
psychologiczny,
fizjologiczny,
motoryczny (inaczej ruchowy)
psychologiczny - dotyczy analizy i syntezy dźwiękowej, wzrokowej oraz ruchowej. Psychologia pisania wymaga, aby dziecko posiadało słuchowe wyobrażenie odpowiednika litery w postaci głoski, ujmowało literę i wyraz jako pewną całość oraz potrafiło wyobrazić sobie drogę kreślenia danej litery;
fizjologiczny - fizjologiczne uwarunkowanie czynności pisania polega na złożonych pobudzeniach nerwowych, ich integracji w korze mózgowej i w aparacie ruchowym ręki;
motoryczny (inaczej ruchowy) - na element motoryczny aktu pisania składają się skoordynowane ruchy manualne - ruchy ramienia i przedramienia, zwane ruchami większymi oraz ruchy kiści dłoni i palców, zwane ruchami małymi. Wyrobienie koordynacji ruchowej trwa dość długo, gdyż układ kostno-stawowy i mięśniowy dziecka 7-9 letniego zaangażowany w ruchach kości dłoni i palców nie jest jeszcze dostatecznie rozwinięty. Graficzne odwzorowywanie liter wymaga sprawności dłoni i palców, szczególnie palca wielkiego, wskazującego i środkowego.
W procesie czytania dziecko musi prawidłowo spostrzegać i zapamiętać graficzny obraz poszczególnych liter, rozpoznać każdy dźwięk wchodzący w skład wyrazu, przyporządkować im odpowiednie znaki graficzne i w należytej kolejności je zapisać. Proces pisania wymaga odpowiednio sprawnej ręki
Czytanie i pisanie należą do podstawowych umiejętności człowieka. Ich opanowanie stymuluje rozwój umysłowy oraz umożliwia i rozszerza możliwości zdobywania wiedzy.
W skład procesu czytania i pisania wchodzą trzy elementy: wzrokowy, słuchowo - dźwiękowy i znaczeniowy czyli logiczny.
Biorąc pod uwagę te 3 elementy Brzezińska A. wyróżnia w czytaniu i pisaniu trzy nawzajem uzależnione od siebie aspekty:
I. Techniczny - umiejętności cząstkowe składające się z rozpoznawania, kojarzenia i różnicowania głosek i liter, umiejętność ich odtwarzania (werbalnego w czytaniu i manualnego w pisaniu) w odpowiednim czasie. Istota tego poziomu to kojarzenie znaków graficznych z fonicznymi i odwrotnie. Jest to technika czytania i pisania.
II. Semantyczny - umiejętności cząstkowe to kojarzenie rozpoznanych znaków z posiadanym doświadczeniem, rozumienie dosłowne treści, słów i zdań. Istota tego aspektu polega na rozumienia znaczeń fragmentów tekstu. Jest to czytanie ze zrozumieniem.
III. Krytyczno - twórczy - umiejętności cząstkowe to ustosunkowanie się do tekstu, ocena czytanych treści w kontekście własnego doświadczenia, interpretacja tekstu zakładająca rozumienie dosłowne jak również przenośne, umiejętność korzystania z odczytywanych treści. Ten aspekt określany jest jako czytanie krytyczne i twórcze.
Przygotowanie dziecka do czytania i pisania oraz doskonalenia tych umiejętności będzie zawsze obejmować trzy sfery:
1. sferę procesów psychomotorycznych
- sprawność analizatora wzrokowego
- sprawność analizatora słuchowego
- sprawność analizatora kinestetyczno - ruchowego
- sprawność aparatu artykulacyjnego
- sprawność manualną
2. sferę procesów poznawczych
- myślenie
- zasób pojęć
- słownik dziecka
3. sferę procesów emocjonalno - motywacyjnych.
Dojrzałość tych procesów pozwala na opanowanie umiejętności czytania i pisania. Dojrzałość taką powinny posiadać dzieci sześcioletnie, gdyż już w klasie zerowej wprowadza się naukę czytania i przygotowanie do pisania.
Gotowość do podjęcia nauki czytania i pisania wg Brzezińskiej A. to stan, w którym dziecko zaczyna przejawiać wrażliwość na znaki, ich istotę i znaczenie dla procesu komunikowania się ludzi.
Procesy lateralizacji
Ważnym elementem w rozwoju nauki czytania dziecka jest prawidłowy przebieg procesów lateralizacji. Istota tego procesu polega na ustaleniu funkcjonalnej dominacji w obrębie parzyście występujących narządów ruchu. Proces lateralizacji jest związany ze względną przewagą rozwoju obu półkul mózgowych. Rozwój lateralizacji zależy także od oddziaływań środowiska, które w sposób zamierzony i niezamierzony wpływa na kształtowanie się przewagi stronnej u dziecka.
Proces ten u większości dzieci zostaje zakończony miedzy 7 a 10 rokiem życia. Większość ludzi jest zdominowana prawostronnie lub lewostronnie. Jednostki te wykazują lateralizację jednorodną. Zdarzają się jednak przypadki lateralizacji skrzyżowanej, inaczej niejednorodnej, która uważana jest w sytuacji szkolnej za niekorzystną. Drugim rodzajem niekorzystnej lateralizacji jest nie ustalona (brak dominacji).
Lateralizacja skrzyżowana może przybierać różne kombinacje, np.:
- lewooczność - praworęczność - lewonożność;
- prawooczność - leworęczność - prawonożność.
Szczególnie negatywny wpływ na naukę szkolną dziecka ma skrzyżowanie w zakresie oka i ręki, ponieważ utrudnia ukształtowanie się koordynacji wzrokowo - manualnej.
Lateralizacja nie ustalona manifestuje się obniżeniem sprawności w zakresie obu rąk, powoduje opóźnienia w rozwoju orientacji przestrzennej oraz koordynacji wzrokowo - ruchowej, których przejawy są podobne jak przy zaburzonym kierunkowym spostrzeganiu. Zaburzenia lateralizacji zwłaszcza w połączeniu z innymi rodzajami zaburzeń, mogą być przyczyną niepowodzeń szkolnych. Do najczęściej spotykanych trudności dziecka na tle zaburzeń procesu lateralizacji należą trudności w opanowaniu umiejętności czytania i pisania.
W czytaniu i pisaniu występują symptomy zaburzeń orientacji kierunkowej jak mylenie liter i cyfr o podobnym kształcie, a innym położeniu w przestrzeni: b-d, b-p, d-g, n-u, 6-9, a także odwrócenie liter i cyfr. Może też występować przestawianie kolejności liter i cyfr np.: kot-tak, 12-21; przestawienie liter w dwuznakach: sz-zs; zamienianie kolejności sylab w wyrazach: mata-tama lub zamiana kolejności całych wyrazów.
Połączenie obu zjawisk powoduje w szczególnych przypadkach pismo lustrzane. Najczęściej jednak u dzieci z zaburzoną koordynacją wzrokowo - ruchową spotyka się chaotyczny sposób pisania. Lateralizacja lewostronna - jednorodna jest nieco korzystniejsza przy uczeniu się pisania i czytania, ale nastręcza trudności natury technicznej.
3. DEFINICJA LICZENIA
Liczenie to „ posługiwanie się liczbami”. U podstaw procesu liczenia leży wiele złożonych procesów, podobnie jak w przypadku czytania i pisania. Badania wielu psychologów wykazały, że kierunek rozwoju myślenia matematycznego u wszystkich uczniów jest podobny, przechodzi przez szereg ściśle warunkujących się etapów wymagających opanowania operacji myślowych. Myślenie w odróżnieniu od innych procesów poznawczych, jest procesem poznania pośredniego. Małe dziecko reaguje na bodźce, które działają bezpośrednio na zmysły. Natomiast człowiek dorosły, dzięki procesom myślowym może oderwać się od tego co spostrzega w danej chwili. W odróżnieniu od czynności wykonywanych bezpośrednio na przedmiotach, czynności myślowe nie muszą się uzewnętrzniać. Możemy w myśli dzielić przedmioty na części, porządkować je według różnych zasad.
Dzięki tej właściwości zdolni jesteśmy wykonywać w myśli czynności przeciwstawne, odwrotne: np. podzielić badany obiekt na części, następnie z powrotem, również w myśli złożyć z tych części całość. Odwracalne procesy myślowe pozwalają na wykrywanie bardziej złożonych zależności jakościowych i ilościowych. Możemy wykrywać zmiany i ich przyczyny, jak również stwierdzać, jakie cechy pozostają przy tym zachowane. Prowadzi to do zrozumienia stosunków jakościowych, które stanowią podstawę zrozumienia stosunków ilościowych. Według A. Szemińskiej spowodowanie zainteresowania ucznia stosunkami jakościowymi powinno stanowić punkt wyjścia do kształtowania pojęcia liczby i działań na liczbach. Warunkiem kształtowania pojęcia liczby jest rozumienie tzw. niezmienników; chodzi tu o pojmowanie, że liczebność zbioru pozostaje zachowana (nie zmieniona) mimo zmiennego układu rozpatrywanych elementów lub ich różnic w wyglądzie
Zdolność do wykonywania czynności odwrotnych w myśli, czyli operacji, rozwija się stopniowo. Dla dzieci w wieku przedszkolnym charakterystyczne jest myślenie przedoperacyjne. W wieku 6 -8 lat zaczynają się rozwijać operacje konkretne związane z czynnościami na przedmiotach. Operacje konkretne stanowią niezbędny etap przygotowawczy do rozumienia abstrakcyjnego. Dopiero na wyższym poziomie rozwoju kształtują się operacje formalne. Wówczas zależności ujmowane są na podstawie sądów, wyprowadzane wnioski ogólne. Na tym poziomie występuje rozumowanie dedukcyjne. Zdolność do tej fazy rozumowania ujawnia się mniej więcej począwszy od jedenastego roku życia.
Przejście od myślenia przedoperacyjnego do operacji konkretnych dokonuje się przede wszystkim na skutek różnego rodzaju czynności wykonywanych przez ucznia. Dla rozwoju myślenia szczególnie ważne jest, aby czynności te wykonywane były świadomie i skierowane na określony cel, gdyż wówczas wystąpią takie procesy myślowe, jak: analiza, synteza i dostrzeganie analogicznych zjawisk.
Wskaźnikami wyznaczającymi zakres rozumowania na poziomie konkretnym, niezbędnym dla opanowania liczenia są:
1) operacyjne rozumowanie w obrębie stałości ilości nieciągłych; warunkiem koniecznym dla zrozumienia aspektu liczb naturalnych jest zdolność wyprowadzania wniosku, że liczba elementów nie zmienia się mimo obserwowalnych przemieszczeń tych elementów, a także zdolność do ustalania równoliczności zbiorów;
2) operacje porządkowania elementów w zbiorze. Wymienione wskaźniki operacyjnego rozumowania są uczniom bezwzględnie potrzebne dla uczenia się matematyki już pod koniec klasy „zerowej” i w klasie pierwszej.