refetat, Podstawy żywienia człowieka


Monika Peregrym kl. 3f

Trawienie i wchłanianie składników pokarmowych

Podstawowe składniki pokarmowe - białka , tłuszcze , węglowodany - są związkami wielkocząsteczkowymi , których ustrój człowieka nie może wykorzystać bez rozłożenia na prostsze , małocząsteczkowe , i dobrze rozpuszczalne związki chemiczne. Pozostałe małocząsteczkowe składniki - sole mineralne , witaminy oraz woda - znajdują się często wewnątrz komórek zwierzęcych lub roślinnych poszczególnych produktów żywnościowych , np. w mięsie lub warzywach ; muszą więc być uwolnione z przestrzeni wewnątrzkomórkowych ograniczonych błonami komórkowymi , trudno przepuszczalnymi w warunkach pozażyciowych. Aby ustrój człowieka mógł wykorzystać poszczególne składniki pokarmowe , konieczna jest obróbka mechaniczna spożytych pokarmów , ich rozkład na składniki prostsze , czyli trawienie i następnie wprowadzenie rozłożonych pokarmów do środowiska wewnątrzustkowego , tzn. wchłanianie zwane również resorpcja. Ponieważ cześć pokarmów nie zostaje przez człowieka rozłożona na prostsze związki chemiczne , te nie strawione resztki są wydalone na zewnątrz.

Narządem , który umożliwia proces obróbki mechanicznej , trawienie i wydalanie , jest przewód pokarmowy , który składa się z następujących zasadniczych odcinków: jamy ustnej , gardzieli , przełyku , żołądka , jelita cienkiego i grubego , kończącego się tzw. odbytem , oraz gruczołów: ślinianek , trzustki i wątroby wytwarzającej m.in. żółć.

Przewód pokarmowy stanowi układ długich , połączonych ze sobą przestrzeni i rur mięśniowych , w których odbywa się obróbka mechaniczna , powstawanie półpłynnej miazgi pokarmowej , przez wymieszanie z wydzieliną gruczołów , tworzącą tzw. soki trawienne , przesuwanie treści pokarmowej do coraz to dalszych odcinków , z czym wiąże się ich stopniowy rozkład , wreszcie wchłanianie , wydalanie części niestrawionych w postaci kału.

Mechaniczna obróbka pokarmów pokarmów rozpoczyna się w jamie ustnej. Ma ona na celu przygotowanie pokarmów do procesów trawienia za pomocą gryzienia , żucia. Odbywa się to przy współudziale zębów i języka , a polega na oddzieleniu małego kawałka pokarmu zębami siecznymi i kłami , a następnie zmiażdżeniu i roztarciu odgryzionego pokarmu zębami przedtrzonowymi i trzonowymi oraz wymieszaniu go językiem z wydzielina gruczołów ślinowych , zwaną śliną. W wyniku tych czynności formuje się kęs pokarmowy , który następnie jest połknięty , czyli przeprowadzony przez gardziel i przełyk do żołądka. Wstępna obróbka pokarmów w jamie ustnej powoduje rozbicie niestrawionych błon komórkowych i uwolnienie niektórych składników pokarmowych , rozdrobnienie i zwiększenie powierzchni cząstek pokarmów oraz zniszczenie tych ostrych części pokarmów , które mogłyby kaleczyć błonę śluzową przewodu pokarmowego. Dalsza obróbka mechaniczna spożytych pokarmów odbywa się w żołądku. Wprowadzony do żołądka kęs pokarmowy zostaje pod wpływem ruchów mieszających i działania soku żołądkowego dalej rozdrobniony i przybierając konsystencję półpłynną tworzy miazgę pokarmową. Pokarm przechodzący do żołądka pozostaje w nim 2 - 6 h. Czas ten jest potrzebny do wytworzenia miazgi pokarmowej i częściowego strawienia białek , częściową emulsyfikację i trawienie niektórych tłuszczów oraz wchłanianie niewielkiej zresztą ilości prostszych składników pokarmowych. Niekiedy w stanach chorobowych celowe jest przyśpieszenie opróżniania żołądka , kiedy indziej w celu przedłużenia okresu sytości , dąży się do wydłużenia czasu przebywania pokarmów w żołądku. Czas przebywania pokarmów w żołądku zależy od ich konsystencji i rodzaju .

Pokarm płynny pozostaje w żołądku dłużej niż półpłynny a ten szybciej przechodzi do dwunastnicy niż pokarm stały. Najdłużej pozostają w żołądku tłuszcze , krócej białka , a najkrócej węglowodany . wyjaśnia to , dlaczego dodanie tłuszczu do potraw zwiększa ich sytość. Uczucie nasycenia jest proporcjonalne do czasu zalegania pokarmu w żołądku.

Dalsze trawienie rozpoczęte w żołądku , a także wchłanianie końcowych produktów trawienia odbywa się w jelicie cienkim. Procesy te mogą się odbywać na całej długości jelita cienkiego w zasadzie ograniczają się tylko do dwunastnicy i górnego odcinka jelita czczego. W jelicie cienkim trawienie odbywa się zarówno w jego świetle , jak i na powierzchni błony śluzowej , jako tzw. trawienie przyścienne lub kontaktowe , które uzupełnia trawienie zachodzące w świetle tego narządu i stanowi niejako pomost między procesami rozkładu składników pokarmowych a ich przenoszeniem przez błonę erytrocytów, czyli wchłanianiem.

Wchłanianie końcowych produktów trawienia składników pokarmowych odbywa się głównie w jelicie cienkim , które jest doskonale przystosowane do pełnienia tej funkcji. Błona śluzowa jelita cienkiego , dzielącego się na dwunastnicę , jelito czcze i kręte , tworzy dzięki dodatkowym strukturom , takim jak fałdy okrężne , kosmki oraz mikrokosmki , olbrzymią powierzchnię chłonną. Po przejściu przez jelito cienkie nie wchłonięte resztki pokarmowe przedostają się przez zastawkę krętniczo - kątniczą do jelita grubego , w którym odbywa się oprócz formowania kału ostatni etap wchłaniania wody i składników mineralnych. Procesy wchłaniania w jelicie grubym są słabo nasilone. Powierzchnia chłonna tego narządu , w porównaniu do jelita cienkiego jest niewielka.

Trawienie i wchłanianie białek

Zdolność trawienia białek przez dorosłego człowieka , zdrowego człowieka jest bardzo duża i przewyższa dobowe spożycie tych składników. Może on bowiem strawić do 350g białek/24h. Należy jednak zwrócić uwagę , że oprócz egzogennych białek pokarmowych w przewodzie pokarmowym hydrolizie trawiennej ulega 70 - 75g białek endogennych , w których skład wchodzą enzymy trawienne i białko pochodzące ze złuszczonych nabłonków i śluzu. Stanowią one w okresach krótkotrwałych niedoborów białkowych dobre źródło aminokwasów egzogennych. Trawienie białek zostaje zapoczątkowane w żołądku , lecz całkowity jego rozkład zachodzi dopiero w jelicie cienkim. Odbywa się ono dzięki działaniu swoistych enzymów , znajdujących się w soku żołądkowym , trzustkowym i jelitowym , a także zawartych w rowku prążkowym oraz komórkach jelitowych. W procesie hydrolizy trawiennej współdziała kwaśne środowisko żołądka , powodujące denaturacje białek i pęcznienie trudno strawnych włókien kolagenu keratyny, wchodzących w skład wielu produktów żywnościowych , a także czynność przewodu pokarmowego , umożliwiająca dobre rozdrobnienie miazgi pokarmowej , jej wymieszanie i przez to lepszy kontakt z sokami trawiennymi , oraz przesuwanie do dolnych odcinków przewodu pokarmowego. Właściwie trawienie białek , a więc ich rozkład na jeszcze mniejsze peptydy , oraz odszczepianie wolnych aminokwasów odbywa się w jelicie cienkim , przede wszystkim pod wpływem soku trzustkowego. Znajdują się w nim hydrolazypeptydylopeptydowe: trypsyna , chymotrypsyna oraz pankreatopeptydaza (alastaza).

Sok trzustkowy , oprócz endopeptylaz ,zawiera hydrolazy peptydyloaminokwasowe o charakterze egzopeptydaz , odszczepiające końcowe aminokwasy przy karboksylowym końcu łańcucha węglowego. Wyodrębniono karboksypeptyzę A , odszczepiającą końcowe aminokwasy aromatyczne i rozgałęzione , oraz karboksypeptydazę B , odszczepiającą końcowe aminokwasy zasadowe , z wolną grupą - COOH.

Końcowym etapem hydrolizy trawiennej białek jest trawienie przyścienne , odbywające się w rąbku prążkowanym i enterocytach. Z rąbka tego wyodrębniono hydrolazy aminoacylopeptydowe: aminopeptydazy i dwupeptydazy. Pierwsze z nich odszczepiają

N- końcowe aminokwasy z wolną grupą aminową , drugie natomiast rozkładają dwupeptydy.

Wchłanianie końcowych produktów trawienia białek dobywa się w jelicie cienkim. Szybkość tego procesu jest znaczna. Po spożyciu śniadania , złożonego z czystego białka , po 15 min w krwioobiegu pojawiają się większe ilości aminokwasów , a już po 30 min przyrost tych związków osiąga u zdrowego człowieka maksimum. Wchłaniają się zarówno wolne aminokwasy , jak i dwu- lub trojpeptydy. Wchłanianie aminokwasów w jelicie cienkim jest procesem czynnym tzn. odbywającym się przeciwko gradientowi stężeń wymagającym dostarczenia określonej ilości energii. Z komórek jelita cienkiego aminokwasy przedostają się do płynów ustrojowych na zasadzie procesu dyfuzji biernej. Ten sposób przenoszenia jelitowego aminokwasów sugeruje istnienie swoistego układu przenośnikowego , tym bardziej że wchłaniają się przede wszystkim L-izomery aminokwasów, natomiast formy prawoskrętne wchłaniają się w niewielkiej ilości.

Trawienie i wchłanianie tłuszczów

W ciągu doby dorosły , zdrowy człowiek może strawić średnio około 400g tłuszczów , a więc średnio 4-5 krotnie więcej niż wynosi przeciętne spożycie dobowe. Tłuszcze pokarmowe są w przewodzie pokarmowym trawione przez enzymy , zwane lipazami , należące do klasy hydrolaz , które rozczepiają wiązania estrowe triglicerydów , rozkładając je na wolne kwasy tłuszczowe i glicerol. Trawienie tłuszczów rozpoczyna się w żołądku. W soku żołądkowym znajduje się lipaza żołądkowa , której optimum działania znajduje się przy pH 6,0. w żołądku ludzi dorosłych , w którym środowisko jest silnie kwaśne , jej działanie jest minimalne. Większe znaczenie ma to dla niemowląt , u których środowisko, żołądka jest bardziej zbliżone do obojętnego. Lipaza żołądka hydrolizuje przede wszystkim tłuszcze rozpuszczone i zemulgowane , głównie tłuszcze zawarte w mleku. W późniejszym okresie życia lipaza żołądkowa trawi triglicerydy złożone ze średniołańcuchowych kwasów tłuszczowych. Właściwie trawienie tłuszczów odbywa się w jelicie cienkim przy udziale soku trzustkowego i żółci. Żółć , wskutek obecności kwasów żółciowych działających jak detergenty , obniża napięcie powierzchniowe i umożliwia powstawanie trwałych emulsji z nierozpuszczalnymi w wodzie tłuszczami . proces ten ułatwia bezpośrednie zetkniecie rozpuszczalnej w wodzie lipaza z powierzchnią kropelek tłuszczu. Należy zwrócić uwagę na fakt , ze lipazy działają nie tylko na powierzchni granicznej miedzy faza tłuszczowa a faza wodna. Kwasy żółciowe uczestniczą także w procesie wchłaniania tłuszczów.

Sok trzustkowy zawiera lipazę trzustkową , wytwarzaną w trzustce w postaci nieczynnego proenzymu i uczynnianą w środowisku zasadowym dwunastnicy. Jej optimum działania to pH 7-8,5.sole kwasów żółciowych hamują działanie lipazy , lecz w obecności wiąże się ona z kolipazą - kwaśnym polipeptydem występującym w soku jelitowym - tworząc kompleks o dużej aktywności lipolitycznej. Lipaza trzustkowa rozkłada zemulgowane tłuszcze dwuetapowo , ponieważ ma zdolność rozszczepiania zewnętrznych wiązań estrowych .

Trawienie i wchłanianie składników pokarmowych

Lipidy pokarmowe , całkowicie lub częściowo rozłożone w procesie hydrolizy trawiennej , wchłaniają się przez błonę komórek jelitowych i następnie dwoma sposobami dostają się do krwi i tkanek. Pierwszy z nich prowadzi przez żyłę wrotną do wątroby , drugi przez sieć naczyń chłonnych do przewodu chłonnego piersiowego , a następnie do tzw. kata żylnego , czyli zbiegu żyły podbojczykowej lewej i żyły szyjnej. Krótko po spożyciu posiłku tłuszczowego przezroczysta chłonka , a także osocze krwi , staje się mleczno-biała i mętnieje w skutek zawartości triglicerydów. Świadczy to o istnieniu procesu syntezy triglicerydów z końcowych produktów trawienia tłuszczów w komórkach jelitowych. Przez żyłę wrotną do wątroby przedostaje się uwolniony w jelitach glicerol , wolne kwasy tłuszczowe o długim łańcuchu węglowym. Wszystkie te związki przechodzą do układu chłonnego po wytworzeniu kompleksów zawierających oprócz triglicerydów resytentyzowanych w komórkach jelitowych lub bezpośrednio wchłoniętych , białko , cholesterol oraz wolne kwasy tłuszczowe. Głównym miejscem wchłaniania tłuszczów jest górny odcinek jelita cienkiego tzn. dwunastnica , i 50-100 cm jelita czczego. Mechanizm wchłaniania tłuszczów jest w chwili obecnej jeszcze przedmiotem dyskusji. Obecnie się przyjmuje istnienie 2 lub 3 mechanizmów wchłaniania tłuszczów. Jeden z nic polega na tworzeniu w świetle jelita roztworów micellarnych , które powstają w wyniku otoczenia hydrofobowego łańcucha kwasu tłuszczowego 6-8 cząsteczkami hydrofilowych kwasów żółciowych. Micelle powstają dopiero wtedy , gdy stężenie kwasów żółciowych w świetle jelita przekroczy tzw. krytyczne stężenie micelarne , wynoszące 2 mol. Dla zapewnienia prawidłowości formowania micelli po posiłku, konieczne jest jednak większe stężenie kwasów tłuszczowych , przekraczające 4 mmol. Po posiłku w świetle jelita dorosłego człowieka stężenie to waha się przeciętnie w granicach 5-10 mmol. Przenoszenie micelli tłuszczowych przez błonę komórki jelitowej odbywa się według jednych poglądów na zasadzie biernej lub ułatwionej dyfuzji , według innych na zasadzie aktywnego przenoszenia z udziałem energii dostarczonej z ATP za pomocą ATPazy. Sole żółciowe , które odgrywają role przenośników , zostają w komórkach jelitowych uwolnione i wracają do światła jelita , aby służyć jako materiał do tworzenia micelli dla następujących cząsteczek kwasów tłuszczowych . Po wielokrotnym wykorzystaniu kwasy żółciowe zostają wchłonięte w dalszych odcinkach jelita cienkiego i przeniesione przez żyłę wrotną do wątroby , gdzie zostają wykorzystane do tworzenia żółci. Jest to tzw. cykl jelitowo- wątrobowy , dzięki któremu z 20-30g kwasów żółciowych , jakie w ciągu doby przedostają się do przewodu pokarmowego , z kałem zostaje wydalona niewielka ich ilość - rzędu kilkuset miligramów. Po przejściu do wnętrza komórki jelitowej , niezależnie od mechanizmu wchłaniania , część kwasów tłuszczowych wiąże się z białkiem i następnie podlega resyntezie. W siateczce wewnątrzplazmatycznej enterocytów kwasy tłuszczowe są uczynniane przez koenzym A , przy udziale energii uwolnionej z ATP i kondensacji 2 cząsteczek , z połączeniem się glicerolo-3-fosforanem. Po deforyzacji powstaje digliceryd , który przyłącza dalszą cząsteczkę koenzymu A przechodząc w trigliceryd . Inną możliwą drogą syntezy triglicerydów pod wpływem acylazy monoglicerydowej. U zdrowego człowieka prawie całkowita ilość tłuszczów, znajdująca się w prawidłowo zestawionej racji pokarmowej , ulega strawieniu i wchłonięciu. Znajdująca się w dziennej porcji kału ilość tłuszczu wynosząca 5-10g , jest głównie pochodzenia wewnątrzustrojowego. Jest to tłuszcz ze złuszczonych nabłonków oraz syntetyzowany przez florę bakteryjną. Stopień i szybkość trawienia są oczywiście uzależnione od sprawności przewodu pokarmowego oraz jego tłuszczu. Na ogół tłuszcze o wyższym punkcie topnienia , a zatem zawierające więcej nasyconych dlugołancuchowych kwasów tłuszczowych , są trudniej trawione i wchłaniane niż tłuszcze o niższym punkcie topnienia , czyli zawierające więcej krótko- lub średniołańcuchowych kwasów tłuszczowych , lub kwasów wielonienasyconych. Najlepiej trawione i wchłaniane są tzw. glicerydy. Hydroliza tych tłuszczów przez lipazę jest

całkowita , częściowo ulegają one hydrolizie też w rąbku prążkowym enterocytów. Ich wchłanianie odbywa się bez udziału kwasów tłuszczowych. Przechodzą one bezpośrednio do krążenia , bez resyntezy do triglicerydów , a następnie przez żyłę wrotną zostają przeniesione do wątroby. Dzięki tym właściwościom są powszechnie stosowane w żywieniu chorych.

Trawienie i wchłanianie węglowodanów

Zdrowy i dorosły człowiek może dziennie strawić 1,5-2,0 kg skrobi , a zatem 3-4 razy więcej niż wynosi przeciętne spożycie węglowodanów . Obróbka mechaniczna i termiczna produktów żywnościowych , a także żucia pokarmów , powodują oddzielenie ich niestrawnych części do skrobi i pęcznienie jej ziaren , a także częściową hydrolizę. Procesy te ułatwiają trawienie. Trawienie węglowodanów , a zwłaszcza skrobi rozpoczyna się już w jamie ustnej. Następuje tam nie tylko rozdrobnienie pokarmów w procesie żucia , lecz również rozpoczyna się proces częściowej hydrolizy skrobi , czyli amylozy , amylopektyn i glikogenu pod wpływem zawartego w ślinie enzymu ptialiny o optimum działania w pH 6,0- 7,0. Dzięki temu polisacharydowy łańcuch skrobi rozpada się na cząsteczki maltozy maltotriozy oraz częściowo glukozy. Amylopektyna i glikogen rozszczepiają się na różne rozgałęzione oligosacharydy tzw. dekstryny, maltozę i maltotriozę .Trawienie węglowodanów w jamie ustnej zostaje tylko zapoczątkowane , ponieważ pokarm przebywa tam bardzo krótko i kończy się chwila przejścia kęsa pokarmowego do żołądka , w którym środowisko kwaśne unieczynnia amylazę ślinową. Kwaśne środowisko żołądka powoduje jednak częściową hydrolizę sacharozy i maltozy oraz w niewielkim stopniu pentoz. Dalsze trawienie węglowodanów odbywa się w jelicie cienkim , przy czym można je podzielić na trawienie odbywające się w świetle jelita oraz trawienie przyścienne w rąbku prążkowanym komórek jelitowych. W soku jelitowym znajduje się amylaza trzustkowa o podobnym działaniu do amylazy ślinowej. Ilość jej wystarcza do rozkładu skrobi w jamie ustnej i żołądku.

Trawienie kontaktowe , czyli przyścienne , umożliwia całkowity rozkład wszystkich strawnych węglowodanów pokarmowych , które nie zostały rozszczepione w procesie przebiegającym w świetle jelita. Odbywa się ono dzięki enzymom związanym strukturalnie z błoną enterocytów , a zwłaszcza z warstwą mikrokosmków na powierzchni warstwy glokoproteinowej. Polisacharydy oraz oligosacharydy nie wchłaniają się przez ścianę jelita. Mogą natomiast wchłaniać się niewielkie ilości disacharydów , np. laktoza oraz sacharozy. Nie zostają one jednak wykorzystane przez ustrój , lecz wydalone z moczem. Właściwymi końcowymi produktami trawienia węglowodanów całkowicie wchłanianymi w jelicie cienkim są monosacharydy - glukoza, fruktoza , galaktoza oraz mannoza , ksyloza i arabinoza. Proces wchłaniania odbywa się dość szybko , tak że w dwunastnicy wchłania się już 50% glukozy , a reszta jest jednolita. Mechanizm wchłaniania monosacharydów nie jest jeszcze całkowicie wyjaśniony. Przyjmuje się, że glukoza i galaktoza wchłaniają się głównie na zasadzie przenoszenia czynnego, natomiast fruktoza wchłania się na zasadzie dyfuzji ułatwionej, a wiec bez dodatku energii, zgodnie z gradientem stężeń. Ulega ona zresztą w komórkach jelitowych konwersji do glukozy i jako taka przechodzi do krwiobiegu. W podobny sposób wchłaniają się mannoza, ksyloza i arabinoza.

Mechanizm przenoszenia czynnego glukozy i galaktozy jest od chwili obecnej najbardziej udokumentowany, model aktywnego przenoszenia Crane'a (a więc przeciwko gradientowi stężeń), który zakłada istnienie w obrębie rąbka prążkowanego enterocyta białka przenośnikowego, które ma 2 receptory dla glukozy i jonów sodowych. Powinowactwo i szybkość przenoszenia tego nośnika są największe jeżeli oba receptory są wysycone jonem sodowym i heksozą. Na bocznej i podstawowej powierzchni enterocyta jest zlokalizowany mechanizm „pompy sodowej”. Zapewnia on obecność jonów sodowych na powierzchni enterocytu przez aktywne wydalanie jonów sodowych do przestrzeni międzykomórkowej. Donorem energii dla tego procesu jest układ ATP-ATPaza.

Na podstawie badań doświadczalnych wykazano istnienie kilku układów przenośnikowych dla hektoz:

Po przeniesieniu przez układ przenośników heksoz do wnętrza enterocytu, odnośnika odszczepia się monosacharyd, który jest przeniesiony przez dyfuzję, a więc zgodnie z gradientem stężeń, do krążenia wrotnego.

Wchłanianie wody i niektórych składników mineralnych

Wchłanianie wody i elektrolitów jest procesem bardzo sprawnym i w zasadzie odbywa się w całym dolnym odcinku przewody pokarmowego. Wszelkie jego zaburzenia w ustroju człowieka, np. w przebiegu biegunek i wymiotów, prowadzą do zaburzeń równowagi wodno-elektolitowej. Dochodzi do nich szczególnie łatwo u niemowląt oraz u osób w wieku starszym, a także w przebiegu różnych chorób przewodu pokarmowego, nerek, wątroby oraz chorób gorączkowych

Objętość wody, przyjmowanej jako pokarm, wynosi dziennie w umiarkowanych warunkach klimatycznych 1,5 do 2,5 litra. Do tego dochodzi 5-7 litrów wody i elektrolitów pochodzących z soków trawiennych. Wydalanie wody z kałem jest minimalne i nie przekracza u zdrowego człowieka 150-200ml. Wynika z stąd, że w ciągu doby wchłania się średnio około 8 litrów wody. W warunkach doświadczalnych obliczono, że maksymalne wchłanianie wody w jelitach może się odbywać z prędkością do 3 litrów na 1 godzinę. Wchłanianie wody jest wypadkową dwóch procesów, przebiegającej w błonie śluzowej jelita: [przechodzenie wody przez ścianę jelita do jego światła oraz w kierunku odwrotnym. Procesy te zawsze odbywają się jednocześnie.

Woda wchłania się przez dyfuzję bierną. Przechodzi ona przez kanały wodne znajdujące się na powierzchni komórki jelitowej oraz w przestrzeniach międzykomórkowych. Proces ten odbywa się bardzo szybko, gdyż ruch wody dąży do wyrównania gradientu osmotycznego, wywołanego wchłanianiem związków osmotycznie czynnych. W jelitach woda może się również wchłaniać wbrew gradientowi stężeń.

Aktywne przenoszenie jonów sodowych przez błonę enterocytów prowadzi o nagromadzenia się jonów sodowych w drugim przedziale i powstania dużego gradientu osmotycznego. Woda przenikając do tej przestrzeni dąży do jego wyrównania, wzmagając jednocześnie ciśnienie hydrostatyczne w tej przestrzeni. Powoduje to, że następnie woda wraz z elektrolitami przechodzi przez duże pory błony podstawnej do trzeciej przestrzeni - układu krążenia lub układu chłonnego.

W przenoszeniu wody odgrywa też duża rolę ciśnienie hydrostatyczne, panujące w świetle jelita. Może ono dochodzić w jelicie grubym do 3,92kPa. Dlatego ma ono udział we wchłanianiu wody, głównie w jelicie grubym.

Wchłanianie jonów sodowych odbywa się na zasadzie 2 procesów. Pierwszy trawiony, w której role przenośników odgrywają wspólne przenośniki dla jonów sodowych, aminokwasów oraz glukozy. W dwunastnicy w jelicie czczym pewną rolę w tym przenoszeniu odgrywa porywanie jonów sodowych przez strumień wody przechodzący przez nabłonek na zasadzie dyfuzji biernej. Drugi etap wchłaniania jonów sodowych, polegający na jego przenoszeniu przez boczna i przypodstawną błonę komórki jelitowej, jest procesem czynnym wymagającym energii i odbywającym się wbrew gradientowi stężeń przy współudziale pompy sodowej. W jelicie krętym wchłanianie jonów sodowych odbywa się wyłącznie na zasadzie aktywnego przenoszenia.

Wchłanianie jonów potasowych jest głównie procesem biernym i odbywa się w górnej części jelita cienkiego. W obrębie jelita krętego i grubego dochodzi do przewagi i wydzielenia nad wchłanianiem jonów potasowych, a proces ten jest sprężony z wchłanianiem jonów sodowych.

Przenoszenie jonów wapniowych oraz prawdopodobnie jonów magnezowych do komórek jelitowych odbywa się na zasadzie czynnego przenoszenia stężeń.

Wchłanianie żelaza odbywa się w części odźwiernikowej żołądka oraz dwunastnicy na drodze przenoszenia czynnego. Nadmiar żelaza pokarmowego odłożony w komórkach krypt Liberkuehna w dwunastnicy. W miarę potrzeby apoferrytyna , białko znajdujące się w enterocytach , wiąże żelazo , tworząc kompleks zwany ferrytyna, który jest przenoszony do wnętrza nabłonka jelitowego. Ferrytyna następnie uwalnia dwuczęściowe jony żelazowe do krwiobiegu.

Wchłanianie witamin

Mechanizmy wchłaniania witamin nie są do chwili obecnej w pełni wyjaśnione. Uważa się , ze większość witamin wchłania się na zasadzie biernej lub ułatwionej dyfuzji , cześć z nich jednak na drodze aktywnego przenoszenia. Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach są wchłaniane przy udziale podobnych mechanizmów , jak tłuszcze. Na ogół miejscem wchłaniania tych witamin jest górny odcinek jelita cienkiego , a do pełnej skuteczności tego procesu niezbędna jest obecność żółci.

Grupa witamin rozpuszczalnych w wodzie w większości wchłania na drodze biernej dyfuzji bądź dyfuzji ułatwionej na przestrzeni całego jelita cienkiego. Dotyczy to zwłaszcza witamin małocząsteczkowych : witaminy C , rydoksyny i rybollawiny. W warunkach fizjologicznych proces ten ogranicza się do górnego odcinka jelita. Witamina B1, czyli tiamina mająca większą cząsteczkę, wchłania się na drodze czynnego przenoszenia. Jedynie przy bardzo dużej podaży tiamina może się również wchłaniać na drodze dyfuzji ułatwionej. Podobny mechanizm ma resorpcja witaminy M i witaminy B oraz choliny. Maksymalna zdolność wchłaniania tej grupy witamin wynosi 0,1 - 1,0g\24h.

Nieco odrębny jest mechanizm wchłaniania witaminy B12. Jest to proces wieloetapowy. Pierwszy z nich to wiązanie witaminy B12, uwolnionej w kwaśnym środowisku żołądka z kompleksów z białkiem wydzielanym przez błonę śluzową żołądka czynnikiem wewnątrzpochodnym. Drugi to przenoszenie kompleksu wzdłuż jelita cienkiego przez swoiste receptory a następnie przenikanie do wnętrza komórek nabłonka jelitowego. Ostatnie etap to przechodzenie witaminy B12 przez błonę podstawna enterocytów do osocza krwi i wiązanie z białkiem osocza.

Źródło:

„Dietetyka” Pod redakcją Jana Hasika,

Podstawowy Zakład Wydawnictw Lekarskich

Warszawa 1983r.


Wyszukiwarka