UŻYTKI ZIELONE to. łąki i pastwiska

DZIELIMY JE NA:

1. użytki przemienne (zw. krótkotrwałymi), do których zalicza się te na gruntach ornych, które znajdują się w płodozmianach polowych; użytkuje się je kośnie lub pastwiskowo w ciągu kilku lat, a następnie są one zaorywane i na ich miejsce wysiewa się rośliny uprawy polowej

2. trwałe użytki zielone(TUZ), które są porośnięte wieloletnią roślinnością zieloną, z przewagą lub dużym udziałem traw i są w ciągu wielu lat koszone, spasane lub użytkowane zmiennie (kośnie lub pastwiskowo)

TUZ zajmują w Polsce ok. 20,3%UR, z czego łąki stanowią 70% a pastwiska 30%

TUZ stanowią ok. 10,5% ogólnej powierzchni kraju. W Polsce w ostatnim dziesięcioleciu spadł udział TUZ co jest niekorzystne. Uwzględniając ich rolę w kształtowaniu krajobrazu udział TUZ w Pol jest niski.
W innych krajach: Rosja 36%UR, USA 56%, Francja 36%, Niemcy 30%, Holandia 55%,

Argentyna 80%, Nowa Zelandia 90%.

W Polsce wydziela się 4 STREFY ROZMIESZCZENIA TUZ:

• północna, obejmująca rejon nadmorski ora Poj. Mazurskie i Pomorskie

• środkowa nizinna- pas wielkich dolin

• południowa wyżynna wraz z pogórzami

• górska, powyżej 500 m npm.

TUZ występują w dolinach rzek, obniżeniach śródpolnych i śródleśnych, na torfowiskach niskich oraz na terenach górskich i podgórskich

TUZ, które występują na terenach nizinnych są usytuowane w miejscu o bardzo dobrym uwilgotnieniu i z wysokim poziomem wód gruntowych.

PODZIAŁ TUZ:

1.Ze względu na usytuowanie w terenie (wyniesienie npm)
- niżowe do 300m
- podgórskie 300-500m
- górskie 500-1000m
- wysokogórskie powyżej 1000m

2. ze względu na typ gleby
- łąki położone na glebach organicznych
- łąki położone na glebach mineralnych

3. ze względu na sposób użytkowania:
- użytki kośne (łąki kośne)
- użytki spasane (pastwiska)
- użytkowanie zmienne (kośno-pastwiskowe)

PODZIAŁ ŁĄK:

1.łąki niżowe
- łęgi (łąki zalewane) położone w dolinach rzecznych, okresowo zalewane, bardzo żyzne
- grądy ( łąki grądowe) na glebach mineralnych o małej zawartości próchnicy
- łąki bagienne (Bielawy) i pobagienne (murszowe) mokre lub bardzo mokre na glebach organicznych

2.łąki górskie i pastwiska

-hale wysokogórskie 1400-2100

-hale śródleśne 900-1400

-łąki górskie 500-900 m. npm

UŻYTKOWANIE ŁĄK I PASTWISK:

1.KOŚNE - to łąki koszone na zielonkę.

Zielonka może być wykorzystywana do:

• -bezpośredniego skarmiania w stanie świeżym w okresie letnim

• -sporządzania kiszonek czyli pasz objętościowych soczystych, które uzyskuje się przez zakiszanie świeżych zielonek o wilgotności ok. 80%. Kiszenie polega na zakiszaniu masy roślinnej kwasem mlekowym.

• -do sporządzania siano-kiszonek czyli kiszonek i małej zawartości wody które powstają przez zakiszanie roślin podsuszanych do wilgotności 30-50% i dokładnie przyciętych.

• -do sporządzania siana na które składają się wszystkie rośliny zielone, skoszone i poddane procesowi suszenia w warunkach naturalnych lub w wyniku sztucznego dosuszania dmuchanym (nie ogrzewanym) powietrzem roślin wstępnie podsuszonych

• - na susz, która powstaje w warunkach dokładnego wysuszenia zielonek traw w specjalnych mechanicznych suszarniach, zmielenie tego materiału i granulowanie ok. 10% wody, duża koncentracja składników pokarmowych.

Terminy kłoszenia:

-na zielonkę do bezpośredniego skarmiania - koniec fazy strzelania w źdźbło

-na Kisz, siano-kisz i siano- początek kłoszenia

-na susz - faza pełni strzelania w źdźbło

Kośne użytkowanie może być:

• -intensywne - zbieramy 3-4 pokosy na siano, kisz, siano-kisz lub zielonkę

• -umiarkowanie intensywnie- 3 pokosy na siano, kisz, siano-kisz lub zielonkę

• -ekstensywne - 2 pokosy (łąki bardzo słabe)

2.PASTWISKOWE - gdy zwierzęta przebywają na pastwisku, same pobierają zielonke z pastwiska

Rodzaje:

• Wypas na uwięzi (palikowy) - w małym gospodarstwie przy małym stadzie zwierząt. Jest to wypas efektywny, gdyż zwierzę ma ograniczony na kilka godzin dostęp do paszy.

• Wypas kwaterowy - gdy pastwisko jest podzielone na kwatery, w których określona liczba sztuk przebywa kilka dni ( 2-3 dni)

• Wypas kwaterowy dawkowany - jeśli posiadamy ogrodzenia przenośne (podłączone do prądu); dla danej liczby sztuk dawkujemy na jeden dzień

• Wolny - najmniej efektywny, najczęściej w górach stosowany gdy pastwiska są nieogrodzone i zwierzęta mogą przebywać na całym pastwisku

Wysokość runi 10-15cm ; 7cm runi - oby rośliny dobrze przezimowały

RUŃ - to okrywa roślinna łąk i pastwisk

DARŃ - górna warstwa gleby pokryta roślinnością trawiastą, silnie poprzerastana rozłogami i korzeniami

3.KOŚNO-PASTWISKOWE:

• okresowy wypas obiektów łąkowych

• okresowe kośne użytkowanie pastwisk

• zmienne kośne i pastwiskowe użytkowanie TUZ w ciągu całego okresy wegetacyjnego

ROŚLINNOŚĆ ŁĄK I PASTWISK

ROŚLINY WYSTĘPUJĄCE NA TUZ w praktyce łąkarskiej dzielimy na:

• trawy (pastewne i małowartościowe)

• motylkowate

• turzycowate

• sitowate

• skrzypy

• zioła

• chwasty

Pożądanymi składnikami runi są:

-trawy pastewne (wysokowartościowe)

-rośliny motylkowe

-zioła w niewielkiej ilości

Niepożądanymi składnikami runi są:

-Trawy małowartościowe

-Turzycowate

-Sitowate

-Skrzypy

-Chwasty

-Nadmiar ziół

TRAWY:

• podstawowa grupa roślin TUZ

• wytwarzają one słabo ulistniony pęd kwiatostanowy i liczne, bogato ulistnione pędy płonne

• trawy różnią się między sobą wartością pokarmową, wysokością i sposobem wyrastania pędów

PODZIAŁ TRAW:

1. Ze względu na sposób wyrastania pędów:
   - luźnokępkowe (pędy wyrastają luźno)
   - zbitokępkowe (w dużym skupieniu)
   - rozłogowe (wytwarzają pędy podziemne tzw. rozłogi, z których wyrastają pędy nadziemne i korzenie)

2. ze względu na wysokość:
   - trawy wysokie tworzące ruń koszoną łąk
   - trawy niskie (podszywkowe) przeważające w runi pastwiska

3. ze względu na wartość pokarmową
   - trawy o wysokiej, dobrej wartości (pastewne)
   * wydają wysoki plon, mają duże wymagania wodne, dobrze rosną na glebach żyznych
   * należą do nich wysokie: kostrzewa łąkowa, wyczynie łąkowy, tymotka łąkowa, kupkówka, rajgras wyniosły; niskie: wiechlina łąkowa, życica trwała, kostrzewa czerwona
   - trawy małowartościowe (tomka wonna, stokłosa miękka, owsika omszona, kostrzewa owcza)

ROŚLINY MOTYLKOWATE:

• zawierają duże ilości wartościowego białka,skł min i wit

• wpływają korzystnie na glebę, gdyż zwiększają w jej zawartości ilość azotu

• występują głownie na pastwiskach, w mniejszych ilościach w runi łąk

Na TUZ występują: koniczyna łąkowa, biała i białoróżowa, komonica zwyczajna, lucerna nerkowata oraz wyka ptasia i groszek żółty

ROŚLINY TURZYCOWATE:

• należą do tej rodziny gatunki z turzyc, sitowia i wełnianki

• występują w siedliskach okresowo lub stale mokrych, o słabym napowietrzeniu

• Są to rośliny niepożądane w runi, gdyż mają niską wartość pokarmową.

• Są one wskaźnikiem, że łąka lub pastwisko wymaga melioracji, albo, że są niewłaściwie użytkowane lub nawożone

SITOWATE I SKRZYPY:

są to gatunki niepożądane- sit skupiony, sit rozpierzchły, sit członowaty, kosmatka polna, skrzyp polny, błotny i bagienny; niektóre z nich są trujące dla przeżuwaczy, np. skrzyp polny

ZIOŁA I CHWASTY

wpływ ziół i chwastów na plon i wartość pokarmową paszy zależy od właściwości danego gatunku i liczebności występowania.

ZIOŁAMI nazywamy rośliny posiadające wysoką wartość pokarmową, zawierające wit, sole min oraz garbniki polepszające właściwości smakowe i dietetyczne paszy. Duży udział ziół w runi jest niepożądany, gdyż prowadzi do obniżenia plonu. Do najczęściej występujących należą: mniszek pospolity, brodawnik jesienny, krwawnik pospolity, babka lancetowi, kminek zwyczajny.

CHWASTAMI w łąkarstwie określa się te rośliny, które są bezpośrednio szkodliwe (trujące) dla zwierząt lub też pośrednio wpływają na obniżenie jakości paszy i zbieranych plonów. Trujące to: szalej jadowity, jaskier jadowity i ostry.

Obniżające plon to: barszcz zwyczajny, ostrzeń płotny i warzywny oraz kamionka i szalężnik większy.

Średni plon siana z TUZ 0 5-6 t / ha (łąki) , a plon zielonki 20-25 t/ha (pastwiska)

NAWOŻENIE ŁĄK I PASTWISK:

Poziom stosownego nawożenia mineralnego decyduje o poziomie intensywności użytkowania łąk i pastwisk, o uzyskiwanym plonie, o utrzymywaniu się w runi wartościowych rolniczo gatunków roślin łąkowych

PODSTAWOWE ZASADY NAWOŻENIE TUZ:

• nawożenie azotem musi uwzględniać występowanie roślinności motylkowej oraz położenie TUZ (gleby org czy min)

• dawka azotu musi być tak wyznaczona, aby dawała plon dobrej jakości

• dawki fosforu i potasu muszą być dostosowane do ich zawartości w glebie

• dawki pozostałych składników musza przeciwdziałać ograniczającemu działaniu czynników siedliska

• nawożenie powinno uwzględniać kierunek użytkowania runi

• należy pamiętać o nawożeniu organicznym łąk i pastwisk, szczególnie gdy ograniczamy nawożenie mineralne

GŁÓWNE CZYNNIKI MODYFIKUJĄCE SKŁAD RUNI:

• regulacja stosunków wilgotnościowych

• nawożenie - rozwój gatunków które wykorzystują dobrze wnoszone składniki pokarmowe

• intensyfikacja użytkowania -stwarza korzystne warunki dla gatunków szybciej rozwijających się po sprzęcie, znoszących częste koszenie i wypas

PIELĘGNACJA UŻYTKÓW ZIELONYCH:

CELE ZABIEGÓW PIELĘGNACYJNYCH NA TUZ:

• utrzymanie urządzeń melioracyjnych w ciągłej sprawności

• utrzymanie równej powierzchni łąk i pastwisk

• utrzymanie właściwych stosunków wodno- powietrznych w glebie

• utrzymanie dobrego plonowania i wartościowej runi przez racjonalne użytkowanie przeciwdziałające degradacji użytku

• zwalczanie chwastów

ZABIEGI PIELĘGNACYJNE NA TUZ: można podzielić w zależności od ich funkcji na 3 okresy:

1. wiosenne zabiegi pielęgnacyjne:
   - przegląd stanu urządzeń melioracyjnych i sprawdzenie ich działania
   - rozgarnięcie kretowisk i mrowisk włóką
   - wałowanie na glebach torfowych oraz użytkach nowo założonych
   - bronowanie w przypadku zamulenia przez powódź czy zalewy
   - usuwanie krzaków, wycinanie kęp śmiałka darniowego i naprawa urządzeń pastwiskowych
   - nawożenie mineralne

2. bieżące eksploatacyjne pielęgnowanie łąk i pastwik
   - dbanie o sprawne funkcjonowanie urządzeń melioracyjnych
   - wykaszanie niedojadków
   - deszczowanie
   - zwalczanie chwastów

3. jesienne zabiegi pielęgnacyjne:
   - nawożenie nawozami organicznymi (listopad)
   - wapnowanie łąk zakwaszonych
   - na glebach mineralnych stosowanie P i K
   - konserwacja urządzeń melioracyjnych

METODY ZAGOSPODAROWANIA I ODNAWIANIA:

1.odnawianie przez nawożenie i użytkowanie bez niszczenia istniejącej darni

2.podsiew odpowiednią mieszanką traw i motylkowatych przy częściowym zniszczeniu istniejącej darni

3.pełny siew mieszankami traw i motylkowatych przy całkowitym zniszczeniu istniejącej darni, czyli tzw. Pełna uprawa

Odnawianie przez nawożenie- najmniej czasu i pracy; może być przeprowadzane gdy w runi występuje przynajmniej 20% chwastów trudnych do zwalczenia (barszcz zwyczajny, skrzypy, sity, rdest wężownik) nie przekracza 30% i powierzchnia UZ jest wyrównana

Podsiew- polega na wprowadzeniu do istniejącej darni nasion traw wartościowych i motylkowatych przy częściowym zniszczeniu radni; stosuje się gdy ruń łąkowa jest silnie przerzedzona lub gdy wykonaliśmy zasiewy trawami w poprzednim roku i wschody były słabe; dotyczą części UZ

Pełny siew - polega na całkowitym zniszczeniu dotychczasowej roślinności przez uprawę (głównie orkę) a następnie obsianie powierzchni mieszanką traw i roślin motylkowatych, stosujemy gdy nie można zastosować wcześniejszych zabiegów, po zmeliorowaniu terenów

FUNKCJE TUZ:

1. Funkcja produkcyjna - zapewnienie paszy

2. Funkcja hydrologiczna

• retencjonowanie wody

• hamowanie i przechwytywanie fali powodziowej na ciekach

• biologiczne odwadnianie terenu

• funkcja hydrosanitarna użytków zielonych

3. Funkcja klimatyczna:

• wpływ na mikroklimat (wzrost wilgotności powietrza, zmniejszenie niedosytów wilgotności, łagodzenie wahań temp, powstawanie mgieł)

• wpływ roślinności darniotwórczej na przemarzanie gleby

4.Funkcja ochronna:

• ochrona wód i stref przybrzeżnych rzek i jezior

• ochrona gleb przed erozją wodną i wietrzną

• ochrona gleb torfowych i torfomurszowych przed degradacją i nadmierną mineralizacją

ochrona próchnicy glebowej

5.Funkcja filtracyjna

• zapobieganie eutrofizacji wód powierzchniowych

• oczyszczanie ścieków przemysłowych i komunalnych

• wysoka zdolność przechwytywania ścieków

• możliwość rolniczego wykorzystywania gnojowicy

• oczyszczanie powietrza z pyłów, zanieczyszczeń i zapachów

• duże znaczenie TUZ w rekultywacji terenów zniszczonych przez przemysł

6.Funkcja zdrowotna i lecznicza

• korzystny wpływ na zdrowie i kondycję zwierząt

• właściwości bakteriobójcze roślin

• nasycenie parą wodną atmosfery

• korzystna jonizacja powietrza

• obecność olejków eterycznych, substancji zapachowych

• przeciwdziałanie niektórym chorobom układu oddechowego

7.Funkcja krajobrazowa i estetyczna

8.Funkcja psychosocjologiczna

9.Funkcja rekreacyjno-turystyczna

10.tereny zielone w miastach

---