Prawa dziecka
Definicja
Prawa dziecka, specyficzna podmiotowo grupa praw człowieka. Regulacje w tej mierze znajdują się w prawie wewnętrznym państw oraz w prawie międzynarodowym. Początek dała im Deklaracja Praw Dziecka ONZ z 1959. Konwencja Praw Dziecka dopiero w 1989.
Podkreśla się, że dzieci, stanowiące jedną z najsłabszych grup społecznych, podlegające z natury rzeczy władzy, decyzjom dorosłych, narażone na najpoważniejsze niebezpieczeństwo, muszą być chronione w sposób szczególny. Kontrowersje natomiast budzą kwestie wynikające z obyczajowości, tradycji religijnej i kulturalnej obowiązującej w niektórych krajach. Wiążą się one np. z zakresem niezależności dziecka od rodziców bądź opiekunów, jego prawa do samodzielnych decyzji, poglądów, wyborów, ochrony tajemnicy korespondencji, życia prywatnego i nietykalności cielesnej.
Prawa dziecka
PRAWO DO WYPOWIEDZI
Oznacza, że: w ważnych sprawach ciebie dotyczących możesz wygłosić swoje zdanie, opinię, oświadczyć własną wolę.
PRAWO DO NAUKI
Oznacza, że: możesz uczyć się tak długo jak pozwalają na to twoje zdolności, jeśli masz 6 lat możesz zacząć naukę w klasie "0", pracować możesz jak skończysz 15 lat
PRAWO DO STOWARZYSZANIA
Oznacza, że: możesz należeć do organizacji młodzieżowych, jeśli masz 16 lat sam decydujesz o swojej przynależności.
PRAWO DO ŻYCIA I ROZWOJU
Oznacza, że: nikogo nie można bezprawnie pozbawiać życia.
PRAWO DO TOŻSAMOŚCI
Oznacza, że: musisz mieć nazwisko, obywatelstwo, poznać swoje pochodzenie, mając 13 lat musisz być zapytany o zgodę gdybyś miał być adoptowany, a także gdybyś miał mieć zmienione nazwisko
PRAWO DO INFORMACJI
Oznacza, że: powinieneś poznać swoje prawa, powinieneś mieć dostęp do różnych źródeł wiedzy.
PRAWO DO PRYWATNOŚCI
Oznacza, że: możesz dysponować własnymi rzeczami, masz prawo do tajemnicy korespondencji, nikomu nie wolno bez bardzo ważnych powodów wkraczać w twoje sprawy osobiste i rodzinne.
PRAWO DO SWOBODY MYŚLI, SUMIENIA I RELIGII
Oznacza, że: gdy jesteś już wystarczająco świadomy sam decydujesz o swoim światopoglądzie, wcześniej rodzie mają prawo tobą kierować.
PRAWO DO WYCHOWANIA W RODZINIE
Oznacza, że: nikomu nie wolno zabrać cię od rodziców, chyba, że z bardzo ważnych powodów, gdyby zdarzyło się, że rodzice będą osobno masz prawo do kontaktów z obojgiem rodziców.
PRAWO DO ŻYCIA BEZ PRZEMOCY I PONIŻANIA
Oznacza, że: bicie, znęcanie, okrutnie poniżające traktowanie jest niedopuszczalne i karane.
Deklaracja Praw dziecka
Deklaracja Praw Dziecka, dokument przyjęty 20 listopada 1959 przez Zgromadzenie Ogólne ONZ. Zawierała 10 szczegółowo sprecyzowanych zasad praw dziecka:
1. Powszechność zastosowania deklaracji - Deklaracja Praw Dziecka obejmuje wszystkie dzieci bez względu na różnice.
2. Otoczenie dziecka szczególną ochronę, która umożliwi jego wszechstronny rozwój w warunkach wolności i godności, czemu powinny służyć: ustawodawstwo kraju i wszelkie inne środki.
3. Prawo do nazwiska i obywatelstwa w chwili urodzin.
4. Stworzenie matce i dziecku przed i po urodzeniu warunków do rozwoju, opieki, ochrony medycznej poprzez system ubezpieczeń.
5. Szczególna troska wobec dzieci upośledzonych fizycznie lub umysłowo.
6. Stwarzanie dziecku atmosfery pełnej miłości, bezpieczeństwa i zrozumienia, czemu powinien służyć system ochrony rodziny, nieodrywanie małych dzieci od matki, poza krańcowymi sytuacjami, opieka nad dziećmi pozbawionymi rodziców.
7. Prawo do nauki, rozwoju kult., rozrywek, które powinny służyć pełnemu rozwojowi osobowości. Wymogiem minimalnym powinno być powszechne, obowiązkowe szkolnictwo na poziomie podstawowym.
8. Pierwszeństwo dziecka do ochrony i pomocy.
9. Ochrona dziecka przed wyzyskiem, okrucieństwem, zaniedbaniem, wykluczenie handlu dziećmi i zakaz pracy poniżej odpowiedniego, minimalnego wieku oraz wykonywania czynności szkodliwych fizycznie, psychicznie lub moralnie.
10. Wychowywanie dziecka w duchu tolerancji, szacunku dla innych ludzi, przyjaźni i pokoju między narodami.
Zasady te wynikały z ogólnych norm zawartych w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, a także z przekonania, że dziecko ze względu na swą słabość i uzależnienie od świata dorosłych powinno być specjalnie chronione. Apelowano do wszystkich rządów, instytucji, rodziców o stosowanie się do przyjętych zasad i tworzenie ustawowych warunków umożliwiających ich realizacjęKonwencja Praw Dziecka
została przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne NZ w 1989 roku i weszła w życie rok później. Jest efektem wieloletnich starań mających na celu zapewnienie dzieciom należytej ochrony i prawa do prawidłowego rozwoju. Zawiera katalog praw i wolności dzieci (wolności osobiste, prawa socjalne, kulturowe i polityczne).
Jak doszło do podpisania Konwencji Praw Dziecka?
"Na początku stulecia dzieci nie posiadały faktycznie żadnych praw. Pod koniec stulecia powstał dokument, który nie tylko uznaje, ale także chroni ich prawa" Carol Bellamy, Dyrektor Wykonawczy UNICEFu
Prace nad uzyskaniem ostatecznego kształtu Konwencji Praw Dziecka trwały 70 lat. W 1924 roku Liga Narodów, prekursor ONZ, przyjęła pierwszą Deklarację Praw Dziecka stwierdzając, że "ludzkość ma obowiązek dać dzieciom to co ma najlepszego" . Karta Narodów Zjednoczonych z 1945 roku również nawoływała do respektowania praw człowieka i fundamentalnych wolności. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1948 roku stwierdza że" wszystkie istoty ludzkie rodzą się wolne i równe ". Podkreśla, że macierzyństwo i dzieciństwo wymagają odpowiedniej opieki i ochrony, odnosi się do rodziny jako "naturalnej i fundamentalnej części społeczeństwa."
W 1948 roku Narody Zjednoczone przyjęły drugą Deklarację Praw Dziecka. Zaraz potem podjęto decyzję o przygotowaniu bardziej szczegółowego dokumentu, co zaowocowało powstaniem trzeciej Deklaracji Praw Dziecka, przyjętej w 1958 roku.
Deklaracje Praw Dzieci nie są wiążącymi umowami, a przedstawiają jedynie stanowiska dobrej woli. Oznacza to, iż kraje nie są zobligowane do zapewnienia ich przestrzegania.
By zmienić ten stan rzeczy rząd Polski podjął inicjatywę opracowania Konwencji Praw Dziecka. W 1979 roku Komitet Praw Człowieka powołał grupę roboczą mającą ocenić i rozwinąć dokument opracowany przez Polaków. W skład grupy weszli przedstawiciele rządów, członkowie społeczeństwa obywatelskiego, niezależni eksperci, obserwatorzy z państw nie będących członkami ONZ oraz przedstawiciele agend Narodów Zjednoczonych.
Po 10 latach pracy, w 1989 roku Konwencja została jednomyślnie przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne. We wrześniu 1990 roku dokument wszedł w życie i stał się prawnie obowiązującym dla krajów, które go ratyfikowały.
Co zawiera Konwencja?
Konwencja chroni wszystkie osoby poniżej 18 roku życia. Jest dokumentem jedynym w swoim rodzaju, ponieważ jest uniwersalna, nie może być kwestionowana i obejmuje wszystkie aspekty związane z dobrem dziecka. Ustanawia nowe etyczne zasady i międzynarodowe normy postępowania wobec dzieci. Zawiera pełny katalog praw dziecka (prawa cywilne, społeczne, polityczne i kulturowe). Przewiduje, że dzieci powinny korzystać z należytej ochrony oraz mieć możliwość właściwego rozwoju.
Konwencja opiera się na 4 podstawowych zasadach:
dzieci nie wolno dyskryminować ze względu na rasę, kolor skóry, płeć, język, religię, pochodzenie narodowościowe, etniczne czy społeczne
dzieci mają prawo do rozwoju we wszystkich aspektach swego życia (rozwój fizyczny, społeczny, duchowy, psychologiczny)
dobro dziecka należy stawiać na pierwszym miejscu
dzieci powinny mieć zapewnione uczestnictwo w decyzjach dotyczących ich życia
Ile państw ratyfikowało Konwencję Praw Dziecka?
Konwencja została ratyfikowana przez 191 kraje. Nie ratyfikowały jej Somalia i Stany Zjednoczone.
Kiedy Polska ratyfikowała Konwencję Praw Dziecka?
Polska ratyfikowała Konwencję Praw Dziecka w 1990 roku.
W 1990 roku odbył się Światowy Szczyt na Temat Dzieci, podczas którego światowi przywódcy rozmawiali na temat swoich obowiązków wobec dzieci i określili cele mające zapewnić im ochronę i rozwój.
Specjalna Sesja Zgromadzenia Ogólnego na Temat Dzieci, która odbędzie się w maju 2002 roku, ma za zadanie ocenić postępy w wypełnianiu celów z 1990 roku. Raport Sekretarza Generalnego Kofi Annana "My Dzieci" , przygotowany z okazji Sesji Specjalnej zawiera bilans osiągnięć ostatniej dekady dotyczących sytuacji dzieci na świecie.
Czego dotyczył Światowy Szczyt na Temat Dzieci z 1990 roku?
Światowy Szczyt na Temat Dzieci w 1990 roku zgromadził po raz pierwszy w historii tak dużą liczbę światowych liderów, którzy spotkali się aby przedyskutować swoje obowiązki wobec dzieci i mówić na temat przyszłości.
71 głów państw i 88 wysokich rangą delegatów zobowiązało się chronić dzieci, zmniejszyć ich cierpienie, zapewnić im normalny rozwój i uświadomić dzieciom ich potrzeby, prawa i możliwości. "Czyńmy to", zadeklarowali uczestnicy "nie tylko dla obecnej generacji, ale dla wszystkich, które nadejdą".
Przyjmując Deklarację "World Declaration on Survival, Protection and Development of Children" oraz Plan Działania "Plan of Action for Implementing the Declaration" światowi przywódcy zobowiązali się do czegoś niezmiernie ważnego, a mianowicie do traktowania spraw dzieci w pierwszej kolejności, niezależnie od sytuacji politycznej i gospodarczej kraju.
Chęć stworzenia lepszego świata dla dzieci znalazła odzwierciedlenie w 27 celach przyjętych podczas szczytu, które miały zapewnić ochronę i rozwój dzieci w latach dziewięćdziesiątych. Cele powyższe są zgodne z Konwencją Praw Dziecka.
Jakie są cele wyznaczone przez Światowy Szczyt na Temat Dzieci ?
W 1990 roku na Światowym Szczycie na Temat Dzieci przyjęto Deklarację i Plan Działania w celu osiągnięcia konkretnych, określonych czasowo celów. Obejmują one takie obszary jak:
polepszenie poziomu życia dzieci i dostępu do usług zdrowotnych
ograniczanie rozprzestrzeniania się chorób
stworzenie większych szans edukacji
zapewnienie lepszej higieny, większego zaopatrzenia w żywność oraz ochrony dzieci znajdujących się w szczególnie trudnych warunkach
Jaki jest bilans dokonań ostatniego dziesięciolecia?
Światowi przywódcy, spotykając się w 1990 roku na Światowym Szczycie na Temat Dzieci ustanowili 27 celów związanych z życiem, zdrowiem, odżywianiem, edukacją i ochroną dzieci, które miały być spełnione do 2000 roku.
W maju 2002 roku odbędzie Specjalna Sesja Zgromadzenia Ogólnego na Temat Dzieci, której zadaniem będzie ocenić postępy w wypełnianiu powyższych celów i określić nowe na następną dekadę.
Znaczący sukces odniesiony został w takich obszarach jak:
polio - walka z polio, której wynikiem jest około 175 krajów wolnych od tej choroby
tężec - ograniczenie śmiertelności o 50 procent
niedobór witaminy A - w latach 1998 - 2000 uniknięto śmierci miliona dzieci dzięki uzupełnianiu niedoborów witaminy A
zaburzenia związane z niedoborem jodu - w 1990 roku, mniej niż 20 procent gospodarstw w krajach rozwijających się używało soli jodowanej, w 2000 roku 70 procent
śmierć spowodowana przez odwodnienie - redukcja o 50 procent
choroby związane z obecnością glisty ludzkiej w układzie pokarmowym człowieka - zlikwidowane do roku 2000
Postępy odnotowano w takich obszarach jak:
śmiertelność okołoporodowa noworodków i dzieci poniżej 5 roku życia - redukcja o 11 procent w skali globalnej
odra - zmniejszenie o 95 procent śmierci z powodu tej choroby, o 90 procent przypadków odry do 1995 roku
niedożywienie - zmniejszenie o połowę ciężkiego i średniego niedożywienia wśród dzieci poniżej 5 roku życia
planowanie rodziny - wzrost stosowania środków antykoncepcyjnych, dostępu do informacji dotyczących zapobiegania, przebiegu ciąży oraz jej wpływu na organizm kobiety
woda pitna - liczba osób mających dostęp do wody pitnej zwiększyła się o miliard
dostęp dziewcząt i kobiet do podstawowej edukacji - znaczący postęp odnotowano w dostępie dziewcząt do edukacji oraz nauce czytania dla kobiet
edukacja dla wszystkich dzieci - 80 procent dzieci na świecie ukończyło edukacje na poziomie podstawowym
ochrona dzieci znajdujących się w wyjątkowo trudnych warunkach
wczesny dziecięcy rozwój - wzrost działań
niedowaga dziecka przy urodzeniu - redukcja niedowagi (2.5 kilograma i mniej) o około 10 procent
umożliwienie kobietom karmienie piersią - przez 4 - 6 pierwszych miesięcy oraz zachęcenie do kontynuowania karmienia piersią w drugim roku życia dziecka
opieka przedporodowa - dostęp wszystkich kobiet do opieki prenatalnej
Nie odnotowano postępów w dziedzine:
upowszechnienie szczepień dzieci na całym świecie
anemia - zmniejszenie anemii spowodowanej niedoborem żelaza wśród kobiet o 50 procent
umieralność okołoporodowa matek - ograniczenie o połowę
Jakie są prawa dziecka w systemie edukacji?
Obowiązujący system prawny szczegółowo określa prawa dziecka, w tym także prawa dziecka w systemie edukacji. Wystarczy przypomnieć, że preambuła do ustawy o systemie oświaty zawiera odniesienie do Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych oraz do Konwencji o Prawach Dziecka. Bardzo współbrzmią z tymi zapisami zalecenia Komitetu Ministrów Rady Europy - o nauczaniu i pobieraniu nauki w zakresie praw człowieka w szkołach. W zaleceniach czytamy między innymi: Nauczanie praw człowieka w szkołach ma na celu doprowadzenie do zrozumienia takich pojęć, jak: sprawiedliwość, równość, wolność, pokój i demokracja. Zrozumienie to winno być przeżyciem intelektualnym i bazować na doświadczeniu i uczuciach.
W szkolnych programach nauczania problematyka praw ucznia wchodzi w zakres wielu przedmiotów. Wystarczy zacytować kilka fragmentów rozporządzenia ministra edukacji narodowej z dnia 15 lutego 1999 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego. I tak:
- wychowanie do życia w społeczeństwwie już w szkole podstawowej zawiera treści prawa i obowiązki obywatelskie
- w gimnazjum wśród zadań szkoły wymieniona jest pomoc w rozpoznawaniu własnych praw i obowiązków oraz ukazywanie praktycznych zastosowań i procedur demokratycznych w społeczności szkolnej
- jednym z zadań liceum jest ukazanie uczniom wzorca państwa prawnego, funkcjonującego na podstawie mechanizmów demokratycznych
Takich przykładów jest znacznie więcej.
Konkretne zapisy dotyczące praw uczniów w szkole winny być, zgodnie z rozporządzeniem ministra edukacji narodowej z dnia 15 lutego 1999 roku w sprawie ramowego statutu publicznej szkoły sześcioletniej i publicznego gimnazjum, zapisane w statucie szkoły. Paragraf 18 ramowego statutu mówi bowiem, że statut szkoły określa szczegółowe zasady przyjmowania uczniów do szkoły oraz ich prawa i obowiązki...
Szkoła zatem musi wpisać problematykę praw człowieka, dziecka i ucznia w swoje programy nauczania, w swój statut oraz w program wychowawczy...
Pierwszym zadaniem szkoły jest przekazywanie wiedzy na temat praw człowieka, praw dziecka i praw ucznia. Temu służyć mogą takie programy, jak edukacja prawna i obywatelska przygotowany przez Centrum Edukacji Obywatelskiej i z powodzeniem realizowany w wielu szkołach. Ale najważniejszym elementem nauczania praw człowieka jest tworzenie takiego klimatu w szkole, żeby prawa te były przestrzegane, a uczeń był zachęcany do udziału w demokratycznych organach szkoły, do prac nad tworzeniem jej statutu, do jasnego formułowania swych poglądów, do swobodnej wypowiedzi, do "praktycznego trenowania" procedur realizacji praw.
Nie wszędzie jednak rzeczywistość odpowiada takiej koncepcji "szkoły nauczającej i realizującej w praktyce prawa ucznia". Nie wszystkie szkoły włączyły problematykę praw do szkolnych programów wychowawczych czy programów nauczania. Różnie wygląda również sprawa przestrzegania praw dziecka w szkole.
Kto zatem jest odpowiedzialny za nauczanie i przestrzeganie prawa?
Po pierwsze, nauczyciele.
Po drugie, dyrektor szkoły, który winien dbać o właściwą organizację i statut szkoły, tak aby nie tylko deklaratywnie wpisać w jego treść prawa ucznia, ale również, żeby wyjaśniać, w jaki sposób te prawa będą realizowane i jakie są sankcje w sytuacji łamania prawa.
Wreszcie, nadzór pedagogiczny. Poprzednie rozporządzenie o nadzorze z 1996 roku zobowiązywało do powierzenia jednemu z wizytatorów nadzoru nad przestrzeganiem praw ucznia. Taki wizytator zwyczajowo nazywany był rzecznikiem praw ucznia. Jest to jedynie swobodna, zwyczajowa nazwa, bowiem powołanie rzecznika jako nowego organu w systemie oświaty wymagałoby drogi ustawowej. Warto przypomnieć, że powołanie organu o zbliżonych kompetencjach "Rzecznika praw dziecka" zapisane jest w Konstytucji RP.
W nowym rozporządzeniu o nadzorze nie wymienia się już odrębnego stanowiska ds. przestrzegania praw ucznia. Czy oznacza to, że problematyka tych praw i zadania nadzoru w tym zakresie zostały zlikwidowane?
Nic podobnego. Oto bowiem ustawa o systemie oświaty precyzuje w art.33 ust.2 pkt.4: nadzorowi podlega w szczególności przestrzeganie statutu szkoły lub placówki, w tym w zakresie przestrzegania praw ucznia oraz praw dziecka. Zatem ustawa zobowiązuje nadzór do kontroli spraw związanych z prawami ucznia. Nie precyzuje jednak, w jakiej strukturze organizacyjnej ma funkcjonować wizytator zajmujący się tą problematyką. Ministerstwo Edukacji Narodowej stawia przed kuratorami zadania, nie określa jednak sposobu ich realizacji, w tym nie określa żadnych specjalnych stanowisk, chociaż również nie zabrania ich tworzenia.
Jak wynika z ankiet przeprowadzanych (w listpadzie 1999) przez Departament Opieki i Profilaktyki Społecznej, w kuratoriach uwzględnia się problematykę praw dziecka w różnych rozwiązaniach organizacyjnych. W dziesięciu kuratoriach zadania z nią związane powierzono konkretnym osobom - kordynatorom. W pięciu - leżą one w gestii wszystkich wizytatorów nadzorujących szkoły i placówki oświatowe, w jednym nie sprecyzowano realizacji zadań w tym zakresie. Tylko w kuratorium śląskim zadania ochrony praw dziecka są jedynymi zadaniami koordynatora, w trzech kuratoriach są zadaniami głównymi. W pozostałych - równorzędnymi z innymi.
Czy ten system jest lepszy niż poprzedni?
Ma on swoje zalety, ma również wady.
Zaletą jest zainteresowanie problemem praw ucznia większej liczby wizytatorów, najlepiej wszystkich. W ramach mierzenia jakości każdy wizytator, diagnozując swoje szkoły, będzie zajmował się problematyką znajomości praw ucznia i ich przestrzeganiem. W raporcie prezentowanym nauczycielom i rodzicom muszą znaleźć się wnioski dotyczące funkcjonowania w szkole praw dziecka i ucznia.
Wadą tego rozwiązania może okazać się rozłożenie odpowiedzialności nadzoru za przestrzeganie praw dziecka, gorsze przygotowanie merytoryczne wizytatorów i utrudniony dostęp osób skarżących się na łamanie praw dziecka w szkole.
Celem działania Ministerstwa Edukacji Narodowej jest dbałość o stworzenie takich warunków, aby nadzór związany z problematyką praw ucznia w szkole był właściwie realizowany.
Można wymienić szereg zadań do tego prowadzących:
- docenianie roli dotychczasowych rzeczników praw ucznia, których doświadczenie i wiedza muszą zostać wykorzystane w nadzorze - osoby te pełnić mogą funkcje wizytatorów lub koordynatorów
- wpisanie problematyki praw ucznia do tematyki obowiązkowych szkoleń nadzoru pedagogicznego
- współpraca z organizacjami pozarządowymi działającymi na rzecz tej problematyki - wyrazem tego jest uznanie tej dziedziny za priorytetowy odszar w systemie zlecania zadań państowych organizacjom społecznym
- prowadzenie i wspieranie konferencji, seminariów i narad na temat praw ucznia, samorządności i demokracji
- Ministerstwo zaleciło, aby w wojewódzkich raportach przygotowanych przez kuratorów oświaty była problematyka praw dziecka.