LOPE DE VEGA I „OWCZE ŹRÓDŁO”
Stan polityczny - życie Lope de Vega zamyka się w obrębie panowania trzech królów hiszpańskich Habsburgów: Filipa II, Filipa III i Filipa IV. Europa wkracza wówczas, po soborze trydenckim w okres kontrreformacji. Potężne królestwo hiszpańskie jest rzecznikiem i podporą tego prądu. Filip II umacnia państwo stworzone przez swego ojca - Karola V - przyłącza Portugalię z jej koloniami w Indiach, Indonezji, poł. Ameryce, ma władzę w Neapolu i Sycylii, panuje w Toskanii, Mediolanie i Ligurii, Flandrii i dzięki małżeństwu z królewną angielską rości sobie prawo do korony Anglii.
Stan społeczny - stan gospodarczy Hiszpanii jest opłakany, ludzie opuszczają kraj i wyjeżdżają do kolonii, co powoduje upadek rolnictwa a nawet przemysłu. Kryzys pogłębia się gdy zostają wypędzeni Moryskowie i Żydzi. Przez napływ złota i srebra z kolonii ceny i podatki idą w górę. Nędza jest powszechna, nawet wśród szlachty. Żołnierze dezerterują, bo nie wypłaca się im żołdu. Choć społeczeństwo hiszpańskie w XVI i XVII w. jest wielowarstwowe, to w gruncie rzeczy obejmuje dwie grupy: uprzywilejowanych i wyzyskiwanych. Do szlachty należały trzy grupy: grandowie - tzw. kuzyni królewscy, kawalerowie - członkowie zakonów rycerskich Kalatrwy, Alkantary, Montesa i Santaigo, hidalgowie - z założenia nie pracujący, najuboższa część szlachty, utrzymująca się z wojny, żebractwa lub kradzieży. Dla szlachty istnieją 3 możliwe kariery: beneficja kościelne, emigracja za morze lub służba na dworze. O pracy nawet nie myślą. Spośród mieszczan i szlachty rekrutuje się arystokracja intelektualna, która używa przed nazwiskiem tytułu don i z której można przejść do powołania duchownego.
Lope de Vega wprowadził do teatru cały świat pełen kontrastów: monarchów, książąt, hrabiów, komandorów, rolników, rzemieślników, niewolników, jeńców, przestępców. Szczególny jest obraz kobiety: żyje ona w odosobnieniu, zamknięta w kręgu rodzinnym, a jednocześnie emancypuje się, jest damą światową lub heterą, czasem nawet wykształconą.
Rozkwita w tym czasie kultura, sztuka i literatura. Filip II jest świetnym mecenasem sztuki. Przenosi stolicę do Madrytu. Najmniej zrozumienia ma dla teatru, bowiem wprowadza w tej dziedzinie pewne ograniczenia. Filip IV zwany jest królem teatrów, kobiet, malarstwa i polowania.
Teatr hiszpański - ulubioną rozrywką Hiszpanów jest teatr, wywodzący się ze średniowiecznych misteriów religijnych i fars ludowych. Rozwój sztuki dramatycznej potęguje się pod koniec XV w. kiedy Juan de Encina przekształca dialogi w małe komedyjki o charakterze dramaturgicznym. Teatr rozkwita w XVI i XVII wieku. Działa on na tłumy, urabia ich świadomość, wpływa na ich myśli i uczucia, a stosuje się do ich upodobań i zainteresowań. Powstają liczne trupy aktorskie i teatry. Są trzy typ teatrów: kościelny, dworski i miejski. Dwa pierwsze odznaczają się wspaniałością i przepychem, trzeci jest biedny - utrzymuje się z własnych dochodów. Lope pracował dla wszystkich trzech teatrów, ale głównie dla trzeciego. Zwykle podwórze mieszkalnego domu stanowiło miejsce dla przedstawień, zamkniętych w czworoboku tylnych ścian kamienic. Okna domów służyły za balkony i loże dla zamożniejszych widzów. Przedstawienia odbywały się tylko w dni pogodne. Dopiero później zbudowano nad samą sceną rodzaj dachu. Na podwórzu stali widzowie-mężczyźni. Kobiety mieściły się w osobnej galerii. Za parterem o miejscach stojących umieszczano stopniowo podwyższające się aż do ścian ławy, przeznaczone dla widzów siedzących.. Na górze, ponad lożami okiennymi były jeszcze miejsca w okienkach na dachu. Przedstawienia miały miejsce po południu i kończyły się na godziną przed zachodem słońca. Odbywały się regularnie choć nie codziennie. Ceny biletów były niskie, kontrola niezbyt ścisła. Było dużo publiczności, która była hałaśliwa i samowolna, głośno manifestująca swoje zadowolenie lub jego brak. Lope de Vega miał szczęście być ulubieńcem swej publiczności. Przed rokiem 1575 nie słyszało się prawie o zawodowych aktorach w Hiszpanii. W publicznych teatrach hiszpańskich miast występowały najpierw wędrowne trupy aktorów włoskich. Toteż we wczesnych sztukach Lope de Vega widać wpływy włoskie - imiona bohaterów (Lidia, Aurelio, Lucio) i technika sztuk (przebieranki, nieporozumienia pod osłoną nocy) wywodząca się z komedii dell'arte. Potem zaczęły powstawać hiszpańskie trupy. Przedsiębiorca teatralny i dyrektor trupy nazywał się autor, w czym zaznacza się jego przewaga nad właściwym autorem sztuki. Scena w teatrze hiszpańskim nie była skomplikowana. Nie zasłaniano jej nawet podczas przerw, stąd zwyczaj grania międzyaktów. Częściowo malowane zasłony stanowiły tło sceny. Dopiero ok. 1620 r. zaczyna się bardziej dbać o oprawę sceniczną sztuk. Wtedy teatr hiszpański zaczyna stopniowo przyswajać sobie maszynerie używane w teatrze włoskim.
Lope de Vegę często drażnił skomplikowany sposób wystawiania sztuk. Uważał, że dekoracje i sztuczki inscenizacji rozpraszają uwagę słuchacza i widza. Urok sztuki powinien przede wszystkim polegać na mistrzostwie słowa i wiersza. Nie licząc się z realistycznymi dekoracjami, Lope de Vega miał nieograniczoną swobodę w przenoszeniu akcji z miejsca na miejsce oraz w przedstawianiu bitew, pojedynków i walk dzikich zwierząt lub niezwykłych wydarzeń.
Związane z uroczystością Bożego Ciała autos sacramentales, odbywające się zwykle po procesji rozkwitły w Hiszpanii z początkiem XVII wieku. Odbywały się one na placach publicznych w ten sposób, iż wozy aktorów, odpowiednio przystrojone i z odmalowanymi na bokach fragmentami dekoracji, ustawiały się dokoła rusztowania z desek i razem z nim tworzyły scenę.
Sceny teatrów dworskich były lepiej wyposażone i nie posiadały specyficznego piętna narodowego. Nosiły raczej charakter ogólny europejskiego barokowego teatru. Zamek królewski miał własną scenę teatralną - salon de Comedias, a później również scenę ludową. Były tam normalne miejsca stojące dla mosqueteros i galerie z miejscami siedzącymi dla dworu. Dla rodziny królewskiej zarezerwowano okna z zamykanymi żaluzjami. Właściwa dekoracja z perspektywą i kulisami pojawiła się dopiero za Filipa IV. Rozkwita wówczas teatr dworski.
Rozwój teatru hiszpańskiego do ukazania się Lope de Vegi - Lope de Vega jest właściwym twórcą teatru hiszpańskiego. Jego dzieło łączące w sobie cechy renesansu i baroku nie ma pierwowzoru. Nawiązuje on do hiszpańskiej tradycji teatralnej. Teatr hiszpański ma swe źródło w misteriach religijnych XIII w. Pierwszym wybitnym pisarzem dramatycznym w XIV w. jest Lope de Rueda. Pisał pasos, migawkowe farsy, w których króluje błazen, bobo, poprzednik późniejszego graciosa. Potem - Juan de la Cueva, XVI/XVII w. - Cervantes.
Teatr Lope de Vegi - wg tradycji Lope de Vega miał napisać 1800 sztuk dramatycznych. Do dziś zachowało się 450. Lope de Vega pisał przede wszystkim dla sceny, stąd nie interesował go druk jego utworów. Za przełomowe momenty w twórczości Lope de Vega uznać można ostatnie lata XVI w., gdyż wówczas do swych komedii groteskową postać graciosa.
Podział teatru Lope de Vega - Z wyjątkiem odrębnego rodzaju sztuk religijnych, tzw. autos sacramentales, oraz krótkich międzyaktów, tzw. entremeses, wszystkie sztuki dramatyczne hiszpańskie, bez względu na ich treść, noszą nazwę comedia.
Najogólniejszy podział komedii Lope de Vegi to podział wg tematów: teatr religijny (tu: autos sacramentales) i świecki (teatr historyczny, mitologiczny, pasterski, nowelistyczny, obyczajowe sztuki. Inny podział: komedie świeckie (tu też komedie płaszcza i szpady, komedie heroiczne i historyczne i komedie z życia codziennego, religijne i międzyakty. Sztuki o podobnej tematyce składają się w wielkie całości. W sztukach biblijnych zaczyna od stworzenia świata i potem przemierza Biblię ukazując kolejne postacie i zdarzenia. W sztukach mitologicznych podejmuje motywy złotego runa, Orfeusza, Dafne Wiele współczesnych mu wydarzeń historucznych zostało zawartych w jego utworach - zmaganie się z Arabami, zjednoczenie Hiszpanii, dzieje Kolumba, zdobycie Chile. Podejmował także tematy starożytnego Rzymu. W komedii nowelistycznej i obyczajowej, a także w komedii płaszcza i szpady podziwiać można znajomość psychologii, zwłaszcza psychologii kobiecej, zręczne przeprowadzanie intrygi, humor, optymizm. U źródeł jego twórczości tkwią: humanistyczne sielanki, włoska literatura i improwizowana commedia dell' arte, hiszpańskie i włoskie kroniki historyczne, ludowa twórczość hiszpańska.
Realizacja artystyczna teatru Lope de Vegi - pod względem formy Lope de Vega uprościł teatr hiszpański, odrzucając prolog i wszystkie inne dodatki oraz ograniczając ilość aktów najczęściej do trzech. Swoje poglądy na sztukę przedstawił w „Dramaturgii”. Świadomie przeciwstawia się poetyce klasycznej. Opinie widzów stanowi kryterium sztuki.. Komedie jego są zatem nieograniczone w przestrzeni i czasie. Lope przeciwstawia się regule trzech jedności, łączy styl tragiczny z komicznym. Wprowadza do utworów dialekty, anachronizmy, język ludowy, nieraz całe partie lub role w języku włoskim. Lope nie dba o umotywowanie akcji - śledzi jedynie bieg wypadków, które stara się zmieścić w trzech aktach. Sztukom jego brak czasem koncentracji dramaturgicznej. Budowa pozostawia zatem nieraz wiele do życzenia: niepotrzebne osoby, sceny, wkładki liryczne, powtarzanie wiadomości już wcześniej przedstawionych - to wszystko barokowa ornamentyka. Postaciom brak nieraz ewolucyjności i dojrzałości psychologicznej, czasem są schematyczne. Często powtarza wątki z innych swoich utworów.
Problematyka teatru Lope de Vegi - Lope de Vega splata w swej twórczości elementy renesansowe z ludowością. Pisząc dla ludu jest wyrazicielem szerokiej idei demokratycznej, uznaje jednak supremację Kościoła, a w monarchii widzi idealną formę władzy. Toteż w jego teatrze w konflikcie między ludem a możnowładcami król interweniuje najczęściej jako rzecznik najwyższej sprawiedliwości. Dola chłopa, jego krzywdy, niesprawiedliwości popełniane wobec niego są często powtarzającym się tematem jego sztuk. Chłop ma swoją godność, dumę i najczęściej w zestawieniu z samowolnym i nieludzkim panem góruje moralnie i intelektualnie. W jego utworach bieda to często okres przejściowy, służący jako okres próby. Dużą grupę stanowią utwory o kobiecie, miłości i honorze. Cały świat współczesnej Hiszpanii przewija się w teatrze Lope de Vegi: religijność, patriotyzm, honor i majątek, klasy społecznej od najniższych i pokrzywdzonych aż do dostojników i monarchy, kobieta, miłość, sprawy honorowe, teatr i aktorzy, wydarzenia historyczne.
„OWCZE ŹRÓDŁO”
Dramat historyczny i społeczny - w swoich dramatach historycznych Lope de Vega szczególnie interesował się wiekiem XV - epoką buntów feudalnych, powstań chłopskich. W historii Hiszpanii był to okres powstania zjednoczonego kraju i silnej monarchii. Powstanie w osadzie Owcze Źródło to jeden z najdramatyczniej szych epizodów walki mas ludowych przeciw feudalnemu uciskowi. Fernan Gomez de Guzman, komandor Kalatrawy, swym nieludzkim zachowaniem wobec mieszkańców Owczego Źródła spowodował wybuch powstania, zaś jego przełożony, wielki mistrz RodrygTellez Giron zaatakował twierdzę Ciudad Real, chcąc ułatwić królowi portugalskiemu akcję interwencyjną w Hiszpanii. Tak więc chłopi mi mieszczanie walczą tu przeciw możnowładcom, a ci nie tylko wyzyskują i uciskają niżej stojące warstwy społeczne, lecz sprzedają ojczyznę i popierają w niej obcą interwencję. Zatem władza królewska musiała stanąć po stronie chłopów. Król i królowa mają tu rysy pozytywne, ale realistyczny szczegół przeprowadzania tortur w Owczym Źródle po zabójstwie świadczy o braku idealizacji stosunków między ludem a królem.
Źródła historyczne - utwór powstał między 1611 a 1619 rokiem. Akcję dramatu oparł Lope de Vega na „Kronice trzech zakonów rycerskich” z 1572 r. Motywy podobne spotkać nożna też w kilku innych utworach tego okresu.
Kompozycja i artyzm sztuki - Jednym z wielkich walorów tej sztuki jest mistrzowskie oddanie psychologii działającej grupy. Lope pokazał męstwo, zaciekłość, energię i bohaterską wytrwałość mieszkańców osady łącznie z pół-komicznym gracioso, Mengiem, od którego nikt nie oczekuje bohaterstwa. Mimo dobrze zarysowanych charakterów : czcigodnego alkada Estebana i jego dumnej i bohaterskiej córki, zakochanego Frondosa - charakterem najważniejszym jest zbiorowość Owczego Źródła. Dokonuje się w czasie akcji jej ewolucja. - od cierpiącej w milczeniu do gotowej walczyć o swoje prawa. Dramat Lope de Vegi ujmuje prostotą. Poezja jest tu wzniosła i surowa, nie ma tu retoryki ani emfazy, nie potrzeba żadnych sztuczek scenicznych. Budowa dramatu jest doskonała - od początku ciąży na nim katastrofa. Komandor konsekwentnie jest przedstawiany jako potwór. Akcja jest jednolita, konsekwentna i celowa. Jednym z większych osiągnięć artystycznych jest wprowadzenie romancy o dziewczęciu ściganym przez Komandora w zespół pieśni, śpiewanych na weselu. Romanca ta jest złowieszczą zapowiedzią faktycznego zjawienia się Komandora na weselu.