tatry temat dwa, Studia


Tatry Bielskie jest to położone na Słowacji pasmo górskie, część Tatr ustawiona poprzecznie do grani głównej Tatr. Łączy się z nią przez Przełęcz pod Kopą.

Topografia

Tatry Bielskie od Wysokich są wyraźnie oddzielone dwoma dolinami walnymi: dolną częścią Doliny Kieżmarskiej i jej odnogą - Doliną Przednich Koperszadów po wschodniej stronie Przełęczy pod Kopą i dolną częścią Doliny Jaworowej i jej odnogą - Doliną Zadnich Koperszadów po zachodniej stronie tej przełęczy. Od południa i południowego wschodu graniczą z Magurą Spiską, a granica biegnie następująco: od wylotu Doliny Jaworowej Jaworowym Potokiem do ujścia Hawraniego Potoku, nim w górę do Doliny Goliasowskiej, tą do Zdziarskiej Przełęczy, dalej w dół wzdłuż potoku Średnica i dnem Bielskiego Potoku aż do jego skrętu w miejscowości Tatrzańska Kotlina. Od wschodu stoki Tatr Bielskich opadają do Kotliny Popradzkiej.

Główna grań Tatr Bielskich o całkowitej długości ok. 15 km ciągnie się od wschodnich podnóży Kobylego Wierchu w Tatrzańskiej Kotlinie po Dolinę Jaworową oddzielająca zachodni kraniec Tatr Bielskich (grzbiet Rogowej) od Tatr Wysokich. W linii prostej jest to ok. 13 km, powierzchnia pasma to ok. 67 km², z czego tylko 6% to formacje skalne. Tylko 5 szczytów ma wysokość ponad 2000 m.

Grań Tatr Bielskich nie jest typowym przedłużeniem grani Tatr Wysokich. Styka się z nimi bokiem, mniej więcej w połowie długości. Od południowej strony nie posiada wyraźnych odgałęzień bocznych, od północnej natomiast tworzy ramiona boczne, pomiędzy którymi występuje 13 dolin. Szeroka Przełęcz Bielska dzieli Tatry Bielskie na część zachodnią z wyższymi szczytami oraz łagodnie pofałdowaną część wschodnią, w której przełęcze mają średnie wcięcie tylko ok. 50 m.

Najbardziej rozpoznawalne szczyty Tatr Bielskich znajdują się w zachodniej części pasma. Są to (z zachodu na wschód):

W części wschodniej dominują:

Opis

W odróżnieniu od Tatr Wysokich i Zachodnich zbudowane są prawie wyłącznie ze skał osadowych: wapieni, margli i dolomitów - należących do tzw. dolnej płaszczowiny reglowej. Jedynie masyw Steżek zbudowany jest ze skał krystalicznych. Dominują białe wapienie murańskie. Zjawiska krasowe rozwinięte są dość słabo, poznano dotąd tylko ok. 50 jaskiń. Najdłuższa z nich to udostępniona dla turystów Jaskinia Bielska na północnym zboczu Kobylego Wierchu, najgłębsza jest Jaskinia Strzystarska w Hawraniu. Wietrzenie wapieni doprowadziło do powstania na terenie Tatr Bielskich urodzajnych gleb, na których rozwinęła się bujna roślinność, jest ona bogatsza niż w Tatrach Wysokich, a botanicy wyodrębniają ja w oddzielny podokręg botaniczny. W graniowych partiach licznie występują kozice, ciekawa jest też fauna, szczególnie mięczaków i owadów.

W czasie ostatniego glacjału w Tatrach Bielskich było 7 lodowców, w tym 3 kotły lodowcowe i 4 lodowce dolinne. Długość lodowców dochodziła do 2 km. Potoki zbierające wody z Tatr Bielskich należą do dwóch zlewni: Popradu (Biała Woda Kieżmarska i Bielski Potok z ich dopływami) lub Dunajca (Jaworowy Potok z jego dopływami).

Historia:

Nazwa wywodzi się od miasta - Biała Spiska, które już w 1310 otrzymało pastwiska w środkowej i wschodniej części Tatr Bielskich. W latach 1412-1769(72) miasto to (a wraz z nim część Tatr Bielskich) należało do Polski. Północna część Tatr Bielskich należała do klucza niedzickiego.

Duży wkład w badaniach naukowych Tatr Bielskich mają polscy uczeni. Stanisław Eljasz-Radzikowski w latach 1893-94 opracował podstawowe nazewnictwo, geologię badał Walery Goetel (1918-1919), zaś szczegółową monografię geologiczną opracował Stanisław Sokołowski w 1948. Badania botaniczne prowadzili m.in. Bogumił Pawłowski, Zofia Radwańska-Paryska, Konstanty Stecki (starszy). W 1997 Władysław Cywiński, ratownik GOPR i TOPR, opracował dwutomową, szczegółową monografię taternicką.

Turystyka ma tutaj tradycje sięgające roku 1717, kiedy to István Berzeviczy wszedł na Murań. Obecnie Tatry Bielskie tylko w niewielkim stopniu są dostępne dla turystyki. Istniejące na ich terenie szlaki: z Doliny Bielskiego Potoku na Szeroką Przełęcz Bielską; z Doliny Białych Stawów na Płaczliwą Skałę i z Tatrzańskiej Kotliny wschodnią granią Tatr Bielskich na Przełęcz pod Kopą zostały zamknięte w roku 1978 decyzją TANAP(słowacki odpowiednik polskiego Tatrzańskiego Parku Narodowego). W 1993 otwarto jednokierunkowy szlak dydaktyczny poprowadzony z wioski Zdziar przez Dolinę do Regli, Szeroką Przełęcz do Przełęczy pod Kopą.

Pasmo można też podziwiać podczas wędrówki z Doliny Kieżmarskiej szlakiem przez Dolinę Białych Stawów, Przełęcz pod Kopą i Dolinę Zadnich Koperszadów . Oparciem dla turystyki są dwa schroniska górskie: Schronisko pod Szarotką i Schronisko nad Zielonym Stawem oraz liczne kwatery, hotele i ośrodki wczasowe w Jaworzynie Spiskiej, Podspadach, Zdziarze, Tatrzańskiej Kotlinie.

Tatry Wysokie to najwyższa część Tatr o charakterze alpejskim, rozciągająca się pomiędzy Tatrami Zachodnimi od strony zachodniej oraz Tatrami Bielskimi od strony północno-wschodniej. W linii prostej odległość między granicznymi przełęczami wynosi ok. 16,5 km, zaś ściśle wzdłuż grani ok. 26 km. Tatry Wysokie zajmują obszar około 340 km² (czyli nieco mniej niż Tatry Zachodnie), z czego większość (260 km²) znajduje się na Słowacji.

Położenie geograficzne:

Tatry Wysokie odgraniczone są dość wyraźnie od pozostałych pasm. Od Tatr Zachodnich oddziela je je po stronie polskiej Dolina Suchej Wody Gąsienicowej, po stronie słowackiej Dolina Cicha Liptowska (choć niekiedy masyw Kop Liptowskich wydziela się do Tatr Zachodnich - wtedy słowacka część granicy między pasmami przebiega dnem Doliny Koprowej). Granicę na grani głównej Tatr stanowi szeroka przełęcz Liliowe. Od Tatr Bielskich Tatry Wysokie są oddzielone dnem dolin: (od płn. zach. do płd. wsch.) Jaworowej, Zadnich Koperszadów, Przednich Koperszadów i Kieżmarskiej. Najwyższym punktem granicy jest Przełęcz pod Kopą w grani głównej.

Tatry Wysokie znajdują się na styku trzech krain: Podhala (od północnego zachodu), Liptowa (od południowego zachodu) i Spisza (od wschodu). Za punkt oddzielający je od siebie uznaje się Cubrynę, leżącą w grani głównej, na granicy polsko-słowackiej.

Topografia:

Tatry Wysokie są najwyższymi górami w Polsce i na Słowacji, zarazem stanowią najwyższe pasmo górskie pomiędzy Alpami a Kaukazem. Najbardziej znaczącymi szczytami w Tatrach Wysokich są Gerlach (2655 m n.p.m.), Łomnica (2634 m) i Lodowy Szczyt (2627 m) po stronie słowackiej. Po stronie polskiej najwyższym szczytem są Rysy (wierzchołek słowacki 2503 m, wierzchołek graniczny 2499 m), inne znane góry to m.in. Mięguszowiecki Szczyt Wielki, Świnica, Kozi Wierch.

Krajobraz Tatr Wysokich znacznie różni się od Tatr Zachodnich. W krajobrazie dominuje rzeźba typu alpejskiego, czyli m.in. strzeliste turnie i skaliste szczyty, będące świadectwem silnego działania lodowców. W Tatrach Wysokich znajdują się także niemal wszystkie jeziora tatrzańskie, natomiast rzadko występują tu zjawiska krasowe, częstsze w Tatrach Zachodnich oraz Bielskich.

Główne doliny

Budowa geologiczna

Tatry Wysokie, podobnie jak cały masyw Tatr, jest tworem stosunkowo młodym, ukształtowanym w swoim obecnym kształcie w czasie orogenezy alpejskiej. Trzon krystaliczny grzbietu Tatr Wysokich składa się z granitoidów, powstałych z zakrzepnięcia stopu magmowego w karbonie i stanowiących jedne z najstarszych skał tatrzańskich. Wiek tych skał wynosi około 310-315 milionów lat.

Rzeźba Tatr Wysokich ma cechy typowej rzeźby alpejskiej. Uformowana została ona przez lodowce górskie podczas zlodowaceń plejstoceńskich. Obszar pól firnowych lodowców znajdował się powyżej 1400-1600 m n.p.m., a jęzory lodowców schodziły do ok. 1000 m n.p.m. (Dolina Białki - 920 m n.p.m.). Jednym z najpiękniejszym świadectw epoki lodowej są cyrki i żłoby lodowcowe oraz tatrzańskie jeziora, które w ogromnej większości znajdują się właśnie na terenie Tatr Wysokich (np. Morskie Oko, Czarny Staw Gąsienicowy, jeziora w Dolinie Pięciu Stawów Polskich).

W przeciwieństwie do Tatr Zachodnich, w Tatrach Wysokich stosunkowo rzadkie są skały osadowe, co powoduje niewielki wpływ zjawisk krasowych na formę rzeźby tej części Tatr.

Świat roślin i zwierząt:

Wysokogórskie warunki klimatyczne są przyczyną, że flora Tatr Wysokich znacznie różni się od flory nizinnej. Występuje tu liczna grupa gatunków roślin naczyniowych, które w Polsce poza Tatrami nigdzie indziej nie występują. W pełni wykształcone są piętra roślinności. Tylko w Tatrach Wysokich występuje najwyższe piętro turniowe (powyżej 2300 m n.p.m.). Z powodu surowych warunków klimatycznych roślinność na tej wysokości jest nieliczna, ale doliczono się w piętrze turniowym jeszcze 120 gatunków roślin naczyniowych. Wraz ze wzrostem wysokości liczba ta gwałtownie maleje. Na najwyższym szczycie Tatr - Gerlachu w rejonie wierzchołka stwierdzono występowanie jeszcze 15 gatunków roślin naczyniowych, m.in. są to: goryczka przezroczysta, omieg kozłowiec, sit skucina, pierwiosnka maleńka, złocień alpejski, dzwonek alpejski. Pod względem zróżnicowania gatunkowego flora jest jednak uboższa, niż w Tatrach Zachodnich, co spowodowane jest mniejszą różnorodnością podłoża (brak podłoża wapiennego i związanych z nim licznych gatunków roślin występujących tylko na takim podłożu). Tatry Wysokie posiadają natomiast gatunki roślin granitolubnych, które w pozostałych częściach Tatr nie występują wcale, lub tylko sporadycznie. Z endemitów tatrzańskich występuje tutaj m.in. wiechlina granitowa i wiechlina szlachetna. Murawy tworzone są głównie przez występujący tylko na granitowym podłożu zespół situ skuciny i boimki dwurzędowej.

Fauna jest podobna, jak w całych Tatrach. Piętra powyżej lasów zamieszkują zwierzęta niespotykane w Polsce poza Tatrami. Wśród ssaków są to: świstak, kozica, nornik śnieżny (polnik tatrzański), darniówka tatrzańska. Wśród ptaków: płochacz halny, siwerniak, pomurnik.


Wyszukiwarka