Głowiński - Wirtualny odbiorca

1. zwraca uwagę, że poezja była do tej pory tylko sprawą tworzącej jednostki, intymnych emocji twórcy. Jak mówił MILL - poezja jest czuciem wyznawanym sobie, wymowa - jest skierowana do audytorium. Wymowa ubiega się o to audytorium, daży do wpływu na ich poglądy.

Głowiński twierdzi, że nie zwracano uwagi na to, że funkcja emotywna tak samo okresla poezje jak i impresywna. Kwestia odbiorcy znajdowała się poza zainteresowaniami

-uświadomienie nie przyszło także w XIX wiecznym językoznawstwie - nie interesowana się teoria aktu wypowiadania.

-- funkcja impresywna (konatywna) pojawia się i u Jakobsona i Buhlera - teorie te pozwalaja traktowac utwór literaki jako napiecia miedzy nadawca a odbiorcą.

- inne czynniki to koncepcje filozoficzne i socjologiczne

-zmienność konwencji - nowe programy literackie i nowe traktowanie problemu odbiorcy - na przykład ukształtowana przez symbolistów teoria sugestii - znczyła ,że wiersza nie należy czytać doslownie tylko szukac w nim ukrytych sensów(dyrektywa dla odbiorcy)

-wazny punkt to rozważania R. Ingardena - jego kokretyzacja

-duzo wirtualne odbiorcy poświęił miejsca Sartre w swoich rozważaniach

2. Istnieja dwie mozliwości rozumienia problemu wirtualnego odbiorcy:

a) jak utwór literacki sytuuje odbiorcę

b) odbiorca jest bezposrednio w utworze literackim przywoływany - zaimki ty, my wy - utwór sprawia wrażenie zwrotu do jakiejs osoby (testament mój słowackiego). Zwroty do drugiej osoby wiążą się z całokształtem kultury literackiej (inaczej w oświeceniu, inaczej w romantyzmie) Inne ty intymne, a inne w tradyji retorycznej.

Problem adresata w znaczeniu weższym okaże się ,że sfera mozliwości zaczyna się od soliloquium do poezji apelu. ( soliloquium to utwory organizowane wokół postaci podmiotu bez aluzji do jakiegokolwiek słuchacza: o sobie, do siebie.Jednak zawsze piasny z mysla by inni go dosłyszeli)

3. W semsie szerszym utwór poetycki sytuuje odbiorce, przez swoja strukture zakłada zachowanie odbiorcy, zawiera dyrektywy dla niego, musi on je respektowac jeśli nie chce popaść w konflikty z tekstem. Wiersz z tej perspektywy jest zatem wezwaniem do wirtualnego odbiorcy - ma on przyjąć znaczenia pasywnie, nadać tym konstrukcjom znaczenia własne - tu wyłania się ingardenowska konkretyzacja (jest ona wielostronnie warunkowana. G. twierdzi, że zatem konkretyzacja jest sprawą szeroko pojmowanych konwencji literakich, a istnienie konwencji jest warunkiem kontaktu z odbiorcą. Znajmość konwencji konieczna do rozumienia utworu. ( jesl odbiorca nie zna konwencji wtłacza dzieło w znaną, narzuca mu sensy). Sytuowanie odbiocy przez jakis element konwencji lit. Nie jest stałe, jest dynamiczne i zalezy od całokształtu układu historycznoliterackiego.. Najsilniej działa gatunek - odnosi się do całościowej organizacji wypowiedzi, podporządkowuje sobie inne elementy.. Zrozumienie konwencji może pomóc w zrozumiemiu utworu - projekcja pewnych zachowań czytelniczych.

-jeśli ujmować rozumienie utworu jako pochodną jego struktury, a ta jest realizacja konwencji to zalezy to od 3 wyznaczników

1,2.od oddalenia utworu od procesu hist -lit, konwencji, zwycajów jezykowych

3. od konstrukcji sensów (mogą zakładac rózne postawy odbiorcy)

Stosunek do konwecji zalezy od kultury literackiej. Oddalenie utworu od konwncji staje się przyczyna nieporozumien miedzy dziełami nowatorskimi, a publicznościa literacką. Interesujący jest stosunek do topiki.

Znaczenie konwencji jest tak wielkie,że podporządkowuje sobie zwyczaje językowe (poezja posługuje się innym jezykiem niż codzienny)

-podstawowy dla odbiorcy problem, to konstrukcja sensu utworu poetyckiego

a) sens utworu wyłozony expressis verbis - np. utwory moralizatorskie zwłaszcza dawniejsze

b) sens trzeba wyłowic w trakcie czytabia

czytanie czynne i bierne (tez u ingardena)

zrozumienie utworu zalezy od jego całości - nie tylko od „treści”

4. anlazia wierszy Krasicki/Norwid. - różne ukształtowanie adresata. U Krasikiego odbiorca nie potyka się o trudnośći, jest tam utwierdzenia norm literackich - rola odbiorcy jaka wyznacza wiersz jestvdla tego odbiorcy do przyjęcia. Odwrotnie jest u Norwida - nie zakłada on czytania biernego- ( cóz nowego, despotyzm runął...) - utwór jest trudny dla odbiorcy - zakłada inna role odbiory niż każda poetyka XIXw. May tu monol z pozoru - w istocie jest dialog, ale osoby mówiąe nie zostały nazwane. Wiersz odczytany w całości znaczy co innego niż poszczególne wypowiedzi wchodzące w jego skład. - zakłada czytelnika aktywnego.

5. w poezji współczesnej naruszanie przywyczajen zytelnika jest jakby zasada programową. Jawne negowanie konwencji. Każda zmiana w obrebie literatury jest zmiana pozycji odbiorcy. Powstaje mozliwość niegenetyznej -a socjologicznej anlaizy utwrów.

12. J. Sławiński O kategorii podmiotu lirycznego

• badacze i krytycy skłaniają się ku stwierdzeniu, że narratora i autora nie należy utożsamiać ze sobą

• podmiot liryczny jest zakorzeniony w strukturze utworu i jest wyznaczany przez jej elementy

• badacze nie mają nic przeciwko interpretowaniu podmiotu lirycznego, tylko wtedy, gdy interpretacja jest zgodna ze znaczeniową częścią utworu

• kwestię podmiotu lirycznego rozpatrywać należy jak sprawę nadawcy dzieła literackiego - na trzech poziomach:

• wydarzenia związane z konkretną postacią twórcy np. Adama Mickiewicza - zdarzenia te i cechy przywodzą na myśl zaraz konkretnego twórcę - stanowisko „naiwnie realistyczne”

• pytanie o specyficzną rolę autora dzieła, w którą wchodzi on w danym dziele, nadawca jest to podmiotem czynności twórczych, tzn. nie wszystkie zdarzenia mają realne powiązania z postacią autora, jest ukształtowany przez relację dialogu i dzieła, w którym istnieje - „iloczyn sytuacji życiowej pisarza i fikcyjnego świata utworu”

• kategoria „podmiotu literackiego” dot. poziomu organizacji samego utworu ego, narrator są jakby wewnętrzną kwestią utworu, autor nie ma nic wspólnego z narratorem, bo sytuacje przedstawione nie mają żadnego związku z życiem twórcy - wyobrażenie o osobie mówiącej daje tylko tekst, który ona wypowiada, dwa głosy: podmiotu lirycznego i autora na tym poziomie mogą się przenikać tylko wtedy, gdy tekst zawiera sformułowania metajęzykowe (dotyczące wewnętrznie tekstu)

• w liryce istnieje jeden plan semantyczny związany z postacią „ja lirycznego”, w narracji więcej niż jeden

• w epice występuje coś zwanego „przytoczeniem w przytoczeniu” i odnosi się do kompozycji szkatułkowej, dotyczy to też dwóch stopni semantycznych

• w epice pomiędzy przytoczeniami „pierwszego st.” a przytoczeniami „drugiego st.” zachodzi pewna niezgodność, opozycja - one wiążą się i zaprzeczają sobie, w liryce ze względu na jeden stopień przytoczenia nie ma o zaprzeczaniu mowy, a przytoczenie to jest bezkontekstowe

• podmiot mówiący w utworze lirycznym jest odpowiednikiem całego tekstu, od początku do końca, nie dotyczy tylko konkretnych zdań (jak w epice, dramacie), ale całości wypowiedzi poetyckiej

• podmiot liryczny jest „akcją rozwijającą się w kierunku mniej lub bardziej przewidywalnym”

• badacze stwierdzają często, że podmiot liryczny jest stabilnym i statycznym elementem utworu, stąd określenia: „pozycja pomiotu”, „postawa podmiotu”, punkt widzenia podmiotu”, o innych elementach mówi się, że są „przebiegiem”, „rozwojem”, „dzianiem się”

• „przekaz liryczny jest w istocie zapisem procesu formowania się jednorazowego `ja' mówiącego”

• nośnikami znaczeń, które kształtują podmiot liryczny nie są tylko jednostki leksykalne, ich struktury, ale również inne „obarczone sensem, odcinki wypowiedzi” takie, jak wers, czy zestrój akcentowy itp.

• informacje o kształtowaniu się podmiotu lirycznego „mogą być niesione wyłącznie przez pewne ujęcia stylistyczne czy wersyfikacyjne charakterystyczne dla przyjętego przezeń sposobu mówienia”

• podmiot liryczny jest obserwowalny w tekście lirycznym

• „Zrozumienie przekazu lirycznego przez czytelnika polega w dużej mierze na […] rekonstrukcji zespołu złożeń składających się na `obraz' osoby mówiącej”

• wyodrębniają się z całości semantycznej wypowiedzi

• indywidualnie realizują pewien zadany wzorzec

• role (cechy) podmioty lirycznego:

• określony stosunek „ja” mówiącego do psychologicznych i podmiotowych okoliczności wypowiedzi

• stosunek „ja” do drugiej osoby, potencjalnego partnera wypowiedzi lirycznej

• stosunek „ja” do podmiotu czynności twórczych i sytuacji lir. W jakiej „ja” się znajduje

• stosunek „ja” do określonych elementów biografii pisarza

• podmiot liryczny to „jednorazowo sformułowana osobowość” uczestnicząca w jakimś stereotypie „ja” lirycznego „który nieuchronnie pośredniczy między indywidualnym nadawaniem a indywidualnym odbiorem komunikatu poetyckiego” - tzn. często jest tak, że interpretacja utworu ze względu na podmiot liryczny jest inna u autora i inna u czytelnika, a to ze względu na indywidualne odczytanie ról pełnionych przez „ja” liryczne.

---