Psychologia to nauka o: duszy, zjawiskach psychicznych, zachowaniu, człowieku, wyższych czynnościach. 1879 → narodziny psychologii jako nauki; 1925 → Polska.

Działy psychologii: I [teoretyczna]: ogólna, rozwojowa, społeczna, eksperymentalna psychologia zwierząt; II [stosowana]: wychowawcza, kliniczna, pracy, inne (sądowa, sportu, wojskowa), psychoterapia.

Metody badań: obserwacja, rozmowa i wywiad, analiza wytworów (pisma, rysunki, rękodzieła), eksperyment, kwestionariusze (zbiory zadań, badania predyspozycji i osobowości) i testy, metody socjometryczne (badania struktury grupy).

Psychologia pracy: Kurt Lenin, William McDougal, Elton Mayo, Hugo Münsterberg, Douglas McGregor.

K O N C E P C J E

I PSYCHODYNAMICZNA (Freud)

• struktura osobowości;

• ID - podstawowa, nieświadoma struktura stanowiąca źródło energii. Funkcjonuje wg zasady przyjemności. Reguła maksymalizowania doznań hedonistycznych;

• psychoanaliza - metoda badawcza;

• EGO - funkcja koordynatora kontaktów z rzeczywistością. Na zasadzie realności. Funkcja kontrolna i decyzyjna. Powstaje w opozycji do ID;

• SUPEREGO - reguły postępowania i normy moralne, zasada moralności - słuszności. Wywodzi się z wymagań rodziców, nagród i kar. Przekształca się w sumienie, powściąga impulsy z ID.

Składniki podejścia humanistycznego: 1) teoria potrzeb - mechanizmem sterującym są potrzeby - brak czegoś. 2) teoria samoakceptacji - proces stawania się tym, kim się jest, dążeniem do spójności, jedności z samym sobą, spełnianiem swojego przeznaczenia.

Freud mówił o nieświadomości człowieka, jest uruchamiany przez popęd nieświadomie. Centralny popęd - centrum energii życiowej - libido - popęd seksualny, popęd jest impulsywny.

II BEHAWIORALNA (I. Pawłow, B. Skinner, J. Watson)

• behawioryzm → zachowania człowieka są sytuacyjne i interesowne; system kar i nagród, czynniki zewnętrzne;

• modyfikacja poprzez wzmocnienie lub wycofywanie;

• z przypadkowo dobranych reakcji, utrwaleniu podlega tylko ta, która była wzmacniana;

• podstawowy eksperyment → kot w klatce z zapadnią: wyuczył się zachownia potrzebnego do zaspokojenia potrzeb;

• powtarzalność + wzmocnienie w formie nagrody;

• wzmocnienia pozytywne - kontrola nad zachowaniem;

• podstawowym elementem są odruchy, a jedyną wrodzoną umiejętnością jest zdolność uczenia się

• w późniejszych latach jest możliwie odroczenie nagrody;

• krytykowana koncepcja gdyż zakładała reakcyjność

• człowiek jest takie jakie ma nawyki, a nawyki są takie jak wymagania;

• wielokrotne powtarzanie zachowań prowadzi do ukształtowania nawyku;

Hierarchia potrzeb Maslova: 1) potrzeby wyższego rzędu → samorealizacja, szacunek i uznanie, afiliacja (kontakt z innymi ludźmi); 2) potrzeby niższego rzędu → bezpieczeństwo, potrzeby fizjologiczne.

III STRUKTURY POZNAWCZE → system informacji o świecie zewnętrznym i o sobie samym; stanowi względnie stałe cechy człowieka; główny składnik osobowości; systemy informacji wewnętrznych utrwalonych w pamięci (indywidualne doświadczenie i wiedza wytworzona samodzielnie dzięki twórczemu myśleniu).

• człowiek jest samodzielnym podmiotem, który samodzielnie i celowo działa;

• człowiek przyjmuje i interpretuje informacje, nadaje im wartość, podejmuje działania sprawując nad nimi kontrolę;

• człowiek posiada umiejętność generowania informacji oraz wiedzy, dzięku temu rozwija on kulturę. Ludzie „wychodzą poza posiadaną informację”;

• umysł człowieka posiada inteligencję, pamięć, zdolność myślenia abstrakcyjnego, właściwości te są wrodzone i rozwijane przez środowisko i kulturę. Umysł jest zaradny i ma swoje granice.

• W strukturach poznawczych znajdują się następujące informacje: sądy o środowisku naturalnym, wiedza o kulturze, dane o świecie społecznym, samowiedza lub struktura „ja” - wiedza o sobie.

Kryteria:

• złożoność → struktury poznawcze charakteryzują się pewną złożonością i można je umieścić w określonym miejscu skali „proste i skomplikowane”;

• abstrakcyjność - konkretność;

• człowiek, którego struktury poznawcze cechuje wysoki stopień konkretności ujmuje świat jako ciąg spostrzeganych przedmiotów bez pojęć ogólności;

• abstrakcyjne - hierarchiczny system o wzrastającym stopniu ogólności: oderwanie od konkretnej rzeczywistości, manipulowanie ogólnymi pojęciami, większa orientacja, teoretyczne problemy;

• otwartość - procesy poznawcze są zamknięte gdy człowiek nie zmienia swoich poglądów i przekonań pod wpływem nowych informacji i przeciwnie, system ten jest otwartym gdy struktury ulegają zmianom pod wpływem nowych informacji, gdy człowiek modyfikuje przekonania i wyobrażenie o świecie w miarę poznawania rzeczywistości;

• aktywność, bierność - z reguły zdobywanie wiedzy jest bierne, człowiek posiada władzę ale nie potrafi jej wykorzystać; struktury poznawcze odgrywają minimalną rolę w sterowaniu zachowaniem.

Stres - niespecyficzna reakcja organizmu na wszelkie stawiane mu wymagania, charakteryzująca się stanem wzmożonego napięcia.

Rodzaje stresu:

• fizjologiczny ( zwiany z funkcjonowaniem fizycznym organizmu)

• psychologiczny ( związany z funkcjonowaniem psychicznym człowieka)

• społeczny ( związany z funkcjonowaniem społecznym człowieka, z pełnionymi rolami)

*Zazwyczaj podczas stresu występują wszystkie 3 rodzaje stresu, ale może jeden z nich dominować.

Fazy funkcjonowania organizmu w stresie:

• faza alarmowa (silna, często gwałtownie narastająca aktywacja centralnego układu nerwowego, nieprzyjemne uczucie napięcia)

• faza adaptacji (poszukiwanie rozwiązań, próby przystosowania się do zmienionych warunków)

• faza wyczerpania (spadek sprawności i umiany dynamiki czynności, zmęczenie i przemęczenie, w skrajnych przypadkach - śmierć)

• Najbardziej korzystne sposoby pokonania stresu jest głęboki oddech gdyż, w fazie alarmowej nasz organizm spowalnia oddech, dlatego trzeba go unormować. Drugim sposobem jest rozluźnienie napiętych mięśni.

Typy reakcji na stres:

• Eustres (stres organizujący (chwilowo) zachowanie w sytuacji krytycznej)

• Dystres (stres dezorganizujący zachowania się w sytuacji krytycznej)

• Neustres (stresor obojętny dla danej jednostki chociaż potencjalnie wywołujący stres u innych)

Skala Stresy: (wg. T.Holmesa i R.Rahe)

-od 10 - Pomniejszenie naruszenie prawa

- 20 - Zmiana Szkoły

- 29 - Kłopoty z Teściową ;p

- 30 - Pozbawienie prawa do kredytu lub pożyczki

- 39 - Kłopoty seksualne

- 40 - Ciąża

- 50 - Małżeństwo

- 63 - Kara Więzienia

- 73 - Rozwód

-100 - Śmierć współmałżonka

Charakterystyka wybranych procesów poznawczych

Wrażenia - najprostsza postać poznawania rzeczywistości przez człowieka. Prosta reakcja odbioru podstawowego bodźca.

Rodzaje wrażeń:

- Wzrokowe

- Węchowe

- Termiczne

- Słuchowe

- Stawowe (ułożenia części ciała)

- Mięśniowe

- Smakowe

- Równowagi ciała

- Ustrojowe (krążenia, oddychania itp.)

Uwaga - kierowanie strumienia świadomości na przedmiot spostrzegany.

Cechy uwagi:

• Pojemność (zakres, rozpiętość)

• Podzielność ( zdolność do jednoczesnego objęcia uwaga kilku elementów spostrzeganych)

• Oscylacja (stałość - zdolność do utrzymywania uwagi z określonym natężeniem przez określony czas)

• Koncentracja (intensywność, natężenie)

• Przerzutność (czułość, wrażliwość - zdolność do przenoszenia uwagi na inny element)

• Selektywność (wybiórczość - kierowanie uwagi na wybrane elementy obiektu spostrzeganego)

Zmiany uwagi:

• Dekoncentracja

• Rozproszenie

• Paraprosekcja (zjawisko zawodzenia uwagi w sytuacji napięcia emocjonalnego)

* kiedy jesteśmy pod działaniem stresu, i nie widzimy rzeczy, które są w reguły łatwe do spostrzegania.

Pamięć

Pamięć - czynność pobierania, przechowywania i odtwarzania informacji.

Fazy pamięci:

• Recepcji (zapamiętania, przyswajanie)

• Retencja ( przechowywania, pamiętanie)

• Reprodukcja ( przypominanie, odpamiętywanie)

*Żeby być skutecznym, trzeba doprowadzić do procesu przeuczenia się( czyli chwili, kiedy więcej nie można się nauczyć, kiedy odpowiedni cały fragment został zapamiętany). Żeby pamięć była efektywna należy pamiętać o procesie reprodukcji.

Rodzaje pamięci:

• mechaniczna i logiczna

• mimowolna i dowolna

• bezpośrednia i odroczona

Zaburzenia pamięci:

• hipomnezja (niedoczynność pamięci, luki w pamięci)

• hipermnezja (nadczynność pamięci)

• amnezja (niepamięć)

• paramnezja (zafałszowanie pamięci)

• ekmnezja (niepamięć upływu czasu)

• kryptomnezja (nieświadomy plagiat, „cudze za własne”)

• pseudologia fantastyczna (myślenie życzeniowe, „chciałbym, żeby tak był”)

Percepcja/Spostrzeganie

Spostrzeganie - Czynność odbierania informacji z otoczenia zewnętrznego za pomocą zmysłów.

Rodzaje spostrzeżeń: (sposoby poznawania świata, rzeczywistości)

• wzrokowe

• słuchowe

• smakowe

• węchowe

• dotykowe

Przyczyny zaburzeń spostrzegani (wg. Marka Jarosza)

• zaburzenia spowodowane strukturą przedmiotu spostrzeganego (złudzenia)

• zaburzenia spowodowane nastawieniem osoby spostrzegającej (apercepcja, projekcje)

• zaburzenie spowodowane cechami psychopatologicznymi (omamy)

Myślenie i inteligencja

Myślenie - czynność przetwarzania informacji.

Rodzaje (typy) myślenia:

• Dedukcyjne - znajdowanie związków następczych, przyczyno - skutkowych

• Indukcyjne - wyprowadzanie wniosków ogólnych z danych szczegółowych

Inteligencja - zdolność twórczego rozwiązywania problemów. Umiejętność zachowania się w sytuacjach nowych (problemowych)

Iloraz inteligencji (ang. Intelligence Quotient, IQ) ustalana empirycznie (najczęściej testowo) liczbowa wartość określająca stopień rozwoju intelektualnego wg formuły.

FACYLITACJA SPOŁECZNA I PRÓŻNIACTWO SPOŁECZNE

1. zadania addytywne → zadania grupowe, którego wykonanie jest uzależnione od wysiłku innych osób np. okrzyk grupy, przeciąganie liny, 8-ka w kajaku;

2. zadania koniunktywne → zadania grupowe, którego wynik uzależniony jest od najsłabszego ogniwa w grupie np. alpiniści na ściance, orkiestra;

3. zadania dysjunktywne → zadania grupowe, którego wynik uzależniony jest od najsilniejszego, najsprawniejszego członka grupy np. Einstein w grupie rozwiązującej zadania matematyczne - musi tylko przekonać grupę.

FACYLITACJA → napięcie wynikające z obecności innych osób i możliwości oceny przez nich naszego działania. Skutkiem tego napięcia jest lepsze wykonanie zadań dobrze opanowanych i łatwych, lecz gorsze wykonanie zadań trudnych lub tych, których się dopiero uczymy, np. sportowcy osiągają lepsze wyniki przy publiczności.

MYŚLENIE GRUPOWE → warunki sprzyjające: duże spójności grupowe: grupa zapewnia prestiż i jest atrakcyjna - dlatego ludzie chcą do niej należeć; tolerancja grupy: grupa jest wyizolowana, nie dopuszcza alternatywnych poglądów; autorytarny przywódca: kontroluje dyskusje w grupie, wyraźnie przedstawia swoje życzenia; silny stres: członkowie odczuwają zagrożenie dla grupy; słabo wypracowane sposoby podejmowania decyzji, brak standardowych metod rozpatrywania alternatywnych poglądów.

Symptomy myślenia grupowego: złudzenie odporności na ataki, grupa odczuwa swoją nieomylność i siłę. Przekonanie o moralnych racjach grupy: „Bóg jest z nami”. Stereotypowe i uproszczone spostrzeganie przeciwników; Autocenzura: ludzie dobrowolnie odrzucają przeciwstawne poglądy aby nie „torpedować samych siebie”. Ukierunkowany nacisk na dysydentów, aby podporządkowali się większości; jeżeli ludzie wyrażają inne opinie wywierany jest na nich nacisk w celu upodobnienia ich do większości; złudzenie jednomyślności (że wszyscy są zgodni, wynikające z pomijania oponentów; Strażnicy jednomyślności: członkowie grupy ochronią przywódcę przed odmiennymi poglądami.

Podejmowanie decyzji: niepełna analiza alternatywnych poglądów; lekceważenie określenia poziomu ryzyka dla preferowanych rozwiązań; opieranie się na niepełnej informacji; brak planu działania na wypadek niepowodzenia.

OSOBOWOŚĆ (wiedza o sobie, świecie, o programach działania) → zespół cech wzajemnie wpływających na siebie, które manifestowane są poprzez ludzkie zachowanie. Także definiowana jako charakterystyczne dla danej jednostki cechy psychiczne, które wyjaśniają wspólny wzorzec jej myśli, uczuć i zachowania.

W innym ujęciu osobowość to charakterystyczny, względnie stały sposób reagowania jednostki na środowisko społeczno - przyrodnicze, a także sposób wchodzenia z nim w interakcje.

OSOBOWOŚĆ → zespół cech. TEMPERAMENT → sposób wyrażania emocji, jedynej cechy osobowości, która jest wrodzona. * Osobowość często mylona jest z temperamentem.

Teorie osobowości (Hipokrates, Galen, Platon, Arystoteles, Cyceron, Seneka):

• teoria typów (Hipokrates) → jako pierwszy stworzył ją Hipokrates. Spekulował że ciało zawiera cztery podstawowe płyny,inaczej humory, a każdy z nich skojarzony jest ze szczególnym temperamentem. Osobowość jednostki zależy od dominacji jednego z humorów w jej ciele. Hipokrates skojarzył humory z temperamentami osobowości według następującego schematu:

• -KREW-temperament sangwistyczny- wesoły i aktywny

• -FLEGMA-temperament flegmatyczny- apatyczny i ospały

• -CZARNA ŻÓŁĆ-temperament melancholiczny-uczuciowy, podatny na depresje

• -ŻÓŁĆ-temperament choleryczny-łatwo popadający w złość,pobudliwy

• Według Hipokratesa:

• -FLEGMATYK-człowiek odznaczający się mało dynamicznym uosobieniem,nie ulegający gwałtownym emocjom,słabo reagujący na podziały,ale za to wytrwały w działaniu i konsekwentny w uczuciach.

• -SANGWINIK- człowiek o żywym,pogodnym,wesołym,uczuciowym,aktywnym uosobieniu,wrażliwy o szybkich i silnych reakcjach. Sangwinik łatwo zastosowuje się do zmiennych warunków życia, jest odporny na trudności.

• -MELANCHOLIK-osoba o pesymistycznym,lękowym i negatywnym podejściu do przyszłości, życia,samego siebie,a także do codziennych spraw. Osoba taka ma trudności z podejmowaniem decyzji, brakuje jej wiary w siebie,jest wrażliwy na krytykę swojej osoby,obraźliwy,nerwowy i skłonny do zadumy,spokojny i wyciszony.

• -CHOLERYK-typ pobudliwy,przejawiający tendencję do ciągłego niezadowolenia i agresji. Charakteryzuje go silne przeżywanie emocji oraz duża energia życiowa i aktywność. Cholerycy bywają uparci,a ich reakcje na bodźce są szybkie i często nieprzemyślane,bywają zakompleksieni. Są nastawieni na działania i kierowanie. Głównym pragnieniem choleryków jest dominacja, od innych oczekują podporządkowania się i uznania dla swojej ciężkiej pracy.

• teoria cech

• teoria psychodynamiczna i psychoanalityczna

• podejście behawioralne

• teoria humanistyczna

• poznawcze podejście do osobowości

• teoria cech → zakładają one, że osobowość człowieka jest zbiorem cech lub charakterystycznych sposobów zachowania, myślenia, odczuwania, czy regowania. Pierwsze teorie opierają się na listach przymiotników (np. otwarty, miły), które tworzą lingwistyczny obraz charakteru. Współczesne teorie wykorzystują metodę analizy czynnikowej w próbach wyodrębniania podstawowych wymiarów osobowości.

• teorie psychodynamiczne i psychoanalityczne → Wspólną cechą wszystkich teorii psychodynamicznych i psychoanalitycznych jest charakteryzowanie osobowości jako „integracji”. Silny nacisk kładziony jest na czynniki rozwojowe, przy domniemanym założeniu, że osobowość dorosłego człowieka stopniowo rozwija się w czasie, w zależności od sposobu, w jaki integracja różnych czynników zachodzi.

• teorie humanistyczne → zakłada on, że z punktu widzenia osobowości, najważniejsze są subiektywne doświadczenia psychiczne jednostki.

• poznawcze podejście do osobowości

Osobowość to charakterystyczne dla danej jednostki cechy psychiczne które wyjaśniają spójny wzorzec jej myśli, uczuć i zachowań. Zespół cech wzajemnie wpływających na siebie, które manifestowane są poprzez ludzkie zachowania. Osobowość kształtowana jest przez całe życie, szczególnie w okresie dzieciństwa i młodości poprzez wpływ bodźców zewnętrznych, a także własnej aktywności. Istotną rolę odgrywają wrodzone cechy biofizyczne.

TEORIA WIELKIEJ PIĄTKI: cechy te to: neurotyczność (lęk, agresywna wrogość, depresja), ekstrawersja (towarzyskość), otwartość na doświadczenia (wyobraźnia), ugodowość (zaufanie), sumienność (kompetencje).

Innym przykładem są teorie psychodynamiczne i psychoanalityczne: klasyczne teorie Freud'a i Junga czy późniejsze: Adlera, Fromma, Horney.

Wspólną cechą teorii jest charakteryzowanie osobowości jako „integracji”.

Typologia osobowości Junga: Ekstrawertyk - osoba, której zachowanie nacechowane jest pozytywnym zainteresowaniem światem zewnętrznym (bardziej niż własnymi przeżyciami), o aktywności skierowanej na otoczenie, prospołeczną, łatwo nawiązującą kontakty, z ogólną zaradnością i orientacją w realiach rzeczywistości. Są to ludzie, którzy reagują szybko i wyraźnie. Dają odpowiedzi, zanim nad nimi pomyślą. Trudno im się skoncentrować na słuchaniu. Robią dużo szumu i zamieszania wokół siebie i dobrze się czują w takiej atmosferze. Introwertyk - osoba kierująca uwagę na własne wewnętrzne przeżycia; u introwertyków obserwuje się brak szerszego zainteresowania otoczeniem oraz skłonność do zamykania się w sobie i różnego stopnia izolację od innych.

MOTYWACJE I EMOCJE

Motywacja → proces wewnętrzny; motywowanie → proces zewnętrzny, czynniki np. pieniądze, awans.

Motyw to gotowość do zmierzania ku określonym celom. To tendencja, które ukierunkowuje nasze zachowanie; może występować na rożnym poziomie świadomości - nieświadomości. MOTYW = PRAGNIENIE / UNIKANIE

Motywacja to wszystkie motywy jakie posiadamy.

Proces psychicznej regulacji od której zależy kierunek ludzkich czynności oraz ilość energii jaką człowiek gotów jest poświęcić na realizację jakiegoś celu.

Cele dodatnie np. mieć domek z ogródkiem, które wiążą się z motywacją dodatnią: ciężko pracuję, inwestuję i oszczędzam. Cele ujemne np. krytyka ze strony bliskich, które wiążą się z motywacją ujemną: unikam krytyki, starając się zasłużyć na podziw.

Procesy motywacyjne: mają kierunek tj. pobudzają do osiągania / unikania określonych stanów lub rzeczy. Mają natężenie - pobudzenie pragnień i obaw powoduje przyrost lub spadek energii co wyraża się w zachowaniu. Procesom motywacyjnym towarzyszą pozytywne - realizacja pragnień lub negatywne stany emocjonalne - trudności w realizowaniu pragnień.

Funkcje motywów: jako zasada wyboru, czynnik wpływający na procesy poznawcze, energia do działania, regulator sprawności działania.

Motyw jako zasada wyboru: posiadanie motywu sprawia, że podejmujemy decyzje co do działań jakie mają zostać zrealizowane (rzadko jest nam wszystko jedno). Selekcja działań polega na tym, że wybieramy to, co pozwala się nam przybliżyć do przedmiotu pragnienia lub oddalić od tego, co jest niepożądane.

Wybory podejmowane w oparciu o motywy są tym bardziej prawdopodobne im bliżej nam do przedmiotu naszych pragnień lub obaw. To, czy w wyborze działań kierujemy się motywami zależy od ich siły.

Mała motywacja - kierunek działań niepewny. Optymalna - największe prawdopodobieństwo osiągnięcia celu. Zbyt duża - sztywność zachowania, trudności w realizacji celu.

Zasada wyboru: motywy doraźne, a długookresowe: „Iść do kina czy uczyć się do egzaminu”?

Wpływ na funkcje poznawcze: mają udział w kształtowaniu się osobistego spojrzenia na świat. Odbieranie wszystkiego co się dzieje wokół nas przekracza nasze zdolności percepcyjne. Dlatego ważnym mechanizmem adaptacyjnym jest niedopuszczanie do „obróbki” tego, co dla nas nieistotne. Bodźce silniejsze i bardziej znaczące mają większą szansę by dotrzeć do naszej świadomości. Motywy udzielają swoistej protekcji tym bodźcom które związane są z dominującymi i / lub aktualnymi pragnieniami, dzięki temu łatwiej je zauważamy. Jednak w sytuacji gdy realizacja pragnienia jest niemożliwa, może pojawić się tendencja do niedostrzegania, pomniejszania, niezwracania uwagi na bodźce kojarzone z danym motywem. Pod wpływem pragnienia lub obawy ta sama rzecz może być spostrzegana inaczej niż w sytuacji gdy pragnienie było nieobecne. W czasach dostatku: „nie cierpię owsianki!”, po tygodniowej głodówce: „nigdy w życiu nie jadłam tak pysznej owsianki”. Wpływ motywów uwidacznia się w spostrzeganiu cech ludzi - efekt projekcji. Efekt błędnego koła:

PRAGNIENIE <----> SPOSTRZEGANIE

Lepiej pamiętamy i przypominamy sobie to, na czym nam zależy. W mrokach niepamięci ginie to, co z punktu widzenia naszych pragnień jest nieistotne lub związane z motywem ujemnym.

Pragnienia wkradają się w świat naszej wyobraźni i snów. Gdy pragnienia włączają się w świat fantazji i pojawiają się w nim wątki dotyczące: celów działań, czynności za pomocą których można cele realizować, uczuć związanych z powodzeniem lub nie w realizacji pragnienia, sytuacji, pragnień i myśli innych ludzi.

Motywy wpływają na czynienie przewidywań odpowiadającym pragnieniom i formowaniu planów, tym ambitniejszym im silniejsze jest pragnienie.

Motyw jako energizer: wzrost motywacji prowadzi do wzrostu wysiłku jaki jesteśmy w stanie włożyć w zrealizowanie pragnienia lub uniknięcie tego, czego się boimy. Jednak nie zawsze wzrostowi wysiłku towarzyszy wzrost efektów działania. Im pragnienia silniejsze, tym szybsze tempo. W miarę wzrostu natężenia motywacji, sprawność działania wzrasta, a następnie zaczyna opadać.

---