Formy organizacyjne kształcenia (Bereźnicki)
*Formy organizacji kształcenia- o efektach pracy dydaktycznej decydują nie tylko stosowane przez nauczyciela metody i środki, ale również różnorodne rodzaje zajęć dydaktycznych, określane jako formy organizacji kształcenia
*Proces kształcenia - jest działaniem planowym i celowym, a ujęcie go w pewne ramy organizacyjne czyni bardziej skutecznym. Organizacja procesu kształcenia musi być ujmowana elastycznie w zależności od celów i zadań dydaktycznych, czasu jego trwania, właściwości przedmiotów nauczania.
1. Formy organizacyjne kształcenia: podział
b)pozaszkolne
Szkolne - praca domowa
lekcyjne -wycieczka
-zajęcia edukacyjne -zajęcia w domach kultury
-zajęcia klasowo- lekcyjne
-zajęcia w klasach pracowniach
pozalekcyjne
- zajęcia wyrównawcze -koła zainteresowań
- zajęcia świetlicowe
2. System klasowo -lekcyjny
System klasowo- lekcyjny ,polega na tym, że wszystkich uczniów w szkole dzieli się na grupy, tworzące odrębne klasy. Pojęcie „klasa” oznacza zbiór uczniów, zwykle rówieśników, uczących się w danej izbie (pomieszczeniu), najczęściej według tego samego programu. Klasę tworzy grupa uczniów w tym samym lub zbliżonym wieku, o zbliżonym zasobie wiedzy i doświadczeń oraz na podobnym etapie rozwoju umysłowego.
Każda klasa pracuje zgodnie z przeznaczonym dla niej rocznym planem nauczani, który określa tygodniową liczbę godzin dla każdego przedmiotu lub bloku przedmiotów nauki szkolnej.
System klasowo- lekcyjny jest powszechnie stosowaną formą nauczania, jest ekonomiczny, gdyż nauczyciel pracuje równocześnie z dość dużą grupą uczniów. Ta forma pozwala realizować zasadę systematyczności oraz opanowanie przez uczniów podstawowego zasoby wiedzy i umiejętności.
Lekcja -to zinstytucjonalizowana forma pracy organizacyjnej procesu dydaktycznego, podczas której nauczyciel w ściśle określonych ramach czasowych, prowadzi zajęcia z uczniami, to jest klasą, lekcje planuje i przeprowadza nauczyciel ,stosując różne metody ,środki dydaktyczne, celem, osiągnięcia założonych celów kształcenia.
W. Okoń- Lekcja jest dominująca forma pracy nauczyciela z uczniami…”istotę lekcji stanowi proces nauczania-uczenia się jako ograniczona w czasie i uporządkowana całość kolejnych czynności nauczycieli i uczniów, ukierunkowanych na osiągniecie celów”
3. Struktura lekcji - struktura lekcji winna uwzględniać te wszystkie czynności dydaktyczne nauczyciela i uczniów, które występują w procesie nauczania i uczenia się.
K. Sośnicki- budowa lekcji składa się z trzech części: a) część powtarzającej- służy przypominaniu, rozszerzeniu i powtórzeniu, wcześniej nabytego materiału. b) część postępująca- obejmuje podanie tematu i planu całego zagadnienia oraz jego opracowanie. c)część zbierająca- uporządkowanie wszystkich widomości, i zaznaczenie rzeczy istotnych.
K. Sośnicki wyróżnia lekcje powtórzeniową, ćwiczeniową, wycieczkową, laboratoryjną, referatową oraz ogólna. Autor nie opowiada się za jedna z lekcji ponieważ uważa, że różne typy lekcji mają ważny wpływ na rozwój umysłowy uczniów
Lekcja typu ogólnego- składa się z następujących ogniw.
organizuj klasy
kontrola pracy domowej i przygotowanie do nowych lekcji
przeprowadzenie nowych lekcji
podsumowanie nowych wiadomości
zadanie pracy domowej
Z. Klemensiewicz- każda lekcja ma trzy główne fazy: wstęp, część właściwą i zakończanie. Wykorzystując teorię nauki i organizacji, należy w lekcji jako całości wyodrębnić następujące po dobie fazy:
1) faza przygotowawcza: przygotowanie uczniów do lekcji poprzez: określenie celu uczenia się na danej lekcji, przygotowania warunków niezbędnych do działania uczniów na lekcji, ustalenia planu wykonywania działań.
2)faza wykonawcza- czyli proces uczenia się.
3)faza kontrolna- obejmująca, porównanie wyników z założonym celem i planem, wprowadzenie korekty, jeśli efekt nie jest zgodny z celem i planem
Cz. Kupisiewicz- ujmuje strukturę lekcji :
czynności przygotowawcze, sprawdzanie pracy domowej, ocen i wyników uczniów
czynności podstawowe, których rodzaj jest zdeterminowany przez dominującą funkcje dydaktyczną lekcji.
Czynności końcowe, utrwalanie nowego materiału, zadanie pracy domowej.
J. Półturzycki- wyróżnia, część przygotowawczą, podstawowa, końcową a w każdej części pewne etapy, będące odmiennymi ale logicznymi w następstwie sytuacjami dydaktycznymi.
4.Typy lekcji i ich charakterystyka
Rodzaje lekcji:
-lekcje podające
- lekcje problemowe
-lekcje ćwiczeniowe
-lekcje eksponujące
Na poszczególnych lekcjach mogą występować cztery strategie, przy dominacji jednej z nich, i taką lekcję nazywamy mieszaną.
Lekcja podająca- lekcja podająca jest charakterystyczna dla systemu dydaktycznego opartego na przepisywaniu. Struktura lekcji podającej opracowana przez herbartystów: podanie celu, przygotowanie, powiązanie, zebranie i zastosowanie.
*Zaletą podającego toku nauczania jest prosta struktura oraz szybie przekazywanie uczniom gotowej wiedzy do zapamiętania.
*Wadą jest niski stopień aktywności i samodzielności uczniów, a do rangi najwyższej urasta przyswajanie i zapamiętywanie.
* Struktura lekcji podającej ( J. Półturzycki)
I Część przygotowawcza:
1) wstępna organizacja i przygotowanie lekcji
2) spr. pracy domowej
3) powtórzenie materiału i nawiązanie do nowego
II Część podstawowa
podanie nowych treści
zrozumienie
opracowanie i zebranie
III Część końcowa:
powtórzenie i utrwalenie
omówienie zadania domowego
wykorzystanie i wzbogacenie poznanych zagadnień
*Typy lekcji pełniące ważną rolę w toku podającym:
a) Lekcja utrwalająca- (powtórzeniowa) stosowana jest po opracowaniu pewnej części programu, stanowiącej wyraźną całość w celu usystematyzowania materiału oraz uzupełnienia ewentualnych luk. Lekcja powtórzeniowa zapewnia dobre efekty, tylko wtedy gdy uczniowie będą do niej dobrze przygotowani, dlatego muszą być informowani jaki materiał mają przygotować na następną lekcję.
Struktura lekcji utrwalającej:
-część wstępna (p. domowa, wprowadzenie itd..)
-powtórzenie wiadomości
-uzupełnienie luk przez nauczyciela, analiza i ocena wiadomości
-zadanie pracy domowej.
b) Lekcja sprawdzająca- sprawdza umiejętności i wiedzę uczniów, taka lekcja może być różnorodna w zależności od zastosowanego sposobu kontroli: odpytywanie ustne, prace pisemne lub praktyczne, testy itp. Może mieć strukturę lekcji powtórzeniowej z tą różnicą, że odpowiedź każdego ucznia podlega ocenie.
Lekcja problemowa- Uczenie się na tych lekcjach przyjmuje postać odkrywania i wymaga twórczej i aktywnej postawy uczniów. Rozwiązywanie problemów może odbywać się w pracy indywidualnej, grupowej lub zbiorowej. W strukturze lekcji problemowej powinny znaleźć się co najmniej następujące etapy: określenie problemu, jego rozwiązanie, usystematyzowanie i utrwalanie.
*Struktura lekcji problemowej (J. Półturzycki)
I Część przygotowawcza:
1) wstępna organizacja i przystąpienie do lekcji
2) sprawdzanie pracy domowej
3)powtórzenie materiału i nawiązanie do nowego tematu inicjującego stworzenie sytuacji problemowej.
II Część podstawowa:
1)zatknięcie uczniów z trudnością, jej odczucie i uświadomienie
2)określenie trudności i sformułowanie problemów, pytań, zagadnień
3)ustalenie pomysłu rozwiązywania, planu wykonania zadania lub hipotez do sprawdzenia.
4)wykonanie zadań, realizacja pomysłów, weryfikacja hipotez.
III Część końcowa:
usystematyzowanie, powtórzenie i utrwalenie materiału
omówienie zadania domowego
zastosowanie, wykorzystanie i wzbogacanie poznanych zagadnień.
Lekcja ćwiczeniowa- ma na celu kształcenie u uczniów umiejętności językowych, matematycznych, technicznych czy innych, a tym samym rozwijanie sprawności intelektualnych lub praktycznych. Lekcje tego typu powinny występować w nauczaniu prawie wszystkich przedmiotów .
*Struktura lekcji ćwiczeniowej. (W. Okoń)
I Część przygotowawcza:
1) czynności porządkowo-organizacyjne
2) sprawdzenie zadania domowego
3)nawiązanie do przerobionego materiału
II Część podstawowa:
1) podanie tematu i uświadomienie uczniom celu i zadania lekcji.
2) omówienie zasad i reguł będących podstawa umiejętności
3) wzorcowy pokaz danej z objaśnieniem
4) próbne wykonanie czynności przez uczniów pod kontrola nauczyciela
5) systematyczne ćwiczenia wdrażające
6) ocena opanowania ćwiczeń
III Część końcowa:
1)podsumowanie wyników lekcji
2)zadanie pracy domowej.
Przedstawiona struktura lekcji może być modyfikowana w zalewności od przedmiotu, konkretnego tematu, rodzaju umiejętności.
Lekcja eksponująca- W lekcji tego typu istota jest jednorazowe lub wielokrotne eksponowanie określonych wartości przez uczniów, głównym zdaniem takiej lekcji jest rozwijanie przeżyć emocjonalnych, nauka języka ojczystego, zajęcia artystycznych itd. Chodzi o eksponowanie szeroko rozumianych wartości etycznych, estetycznych, molarnych, społecznych, politycznych itp.
*Struktura lekcji eksponującej.
1) przygotowanie klasy do pracy na lekcji
2) poznanie i zrozumienie wiadomości o eksponowanym dziele, utworze
3) eksponowanie dzieła przy pomocy środków technicznych audiowizualnych.
4)Analiza, zrozumienie dzieła poprzez dyskusję, wyrażenie własnych uczuć.
5) różne formy wyrażania indywidualnych przeżyć dzieła, potwierdzające właściwy odbiór i zrozumienia dzieła, utworu.
6) podsumowanie.
Ta struktura może być modyfikowana w zalewności od potrzeb, rodzaju dzieła itd..
Przedstawione powyżej cztery toki lekcji oraz ich rozliczne odmiany tworzą wielką rozmaitość, wobec której skromnie prezentuje się stosowanie tylko jednego typu lekcji.
W wprowadzonej reformie systemu edukacji akcentuje się w pierwszej kolejności kształtowanie postawa uczniów, następnie umiejętności i wreszcie opanowanie pewnego zasobu wiedzy. Nauczyciel powinien stosować częściej lekcje ćwiczeniowe i nie doceniane lekcje eksponujące, które kształtują emocjonalny stosunek do różnych wartości.