Rodzaje skal stosowanych w epidemiologii

• Skala nominalna

Klasyfikuje obserwacje wg kategorii, np. rodzaju choroby, płci, itp.

• Skala porządkowa

Klasyfikuje obserwacje wg rangi, np. objawy łagodne, umiarkowane, ciężkie.

• Skala interwałowa

Klasyfikuje obserwacje wg odległości między pomiarami, np. pomiar temperatury, pomiar ciśnienia krwi.

• Skala ilorazowa

Klasyfikuje obserwacje wg odległości oraz stosunku pomiędzy pomiarami, np. odległość, współczynnik zapadalności.

Skale pomiarowe

• Ciągłe

W sposób ciągły można uzyskać dokładniejszy pomiar, np. dzieląc podziałkę przyrządu pomiarowego na więcej jednostek.

• Skokowe (dyskretne)

Danego parametru nie można zmierzyć dokładniej, np. ilość dzieci.

Metody przedstawiania danych

• Rozkład częstości

• Wykresy słupkowe

• Histogramy

• Wykresy kołowe

• Tablice wielopolowe

Rozkład stężenia rtęci we włosach 300 uczniów szkół średnich (Kjellström i wsp., 1982)

Stężenie rtęci [μg/g]	Liczba dzieci
0-0,49	95
0,5-0,99	91
1,0-1,49	47
1,5-1,99	30
2,0-2,49	16
2,5-2,99	8
3,0-3,49	9
3,5-3,99	4
Ogółem	300

Miary centralnej tendencji rozkładu

• Średnia (wartość przeciętna)

Suma wszystkich obserwacji podzielona przez liczbę wartości

• Mediana (wartość środkowa)

Punkt na skali, który dzieli rozkład na dwie równe części.

• Moda (modalna, dominanta)

Najczęściej powtarzająca się wartość w zbiorze obserwacji

Miary zmienności rozkładu

• Rozstęp (zakres)

Różnica między największą i najmniejszą wartością obserwacji.

• Wariancja (s²)

Suma kwadratów pomiędzy poszczególnymi obserwacjami i średnia, podzielona przez liczbę obserwacji minus jeden.

• Odchylenie standardowe (s, SD)

Pierwiastek kwadratowy z wariancji.

• Współczynnik zmienności (CV, CV%)

Odchylenie standardowe obserwacji przez średnią wartość obserwacji, wyrażone w procentach.

Cechy rozkładu normalnego

Testy statystyczne - narządzie do oceny związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy narażeniem a skutkiem zdrowotnym

• parametryczne - gdy badana zmienna jest mierzalna i ma rozkład normalny

• nieparametryczne - gdy badana zmienna nie jest mierzalna lub gdy rozkład zmiennej mierzalnej różni się od normalnego

Hipoteza zerowa - różnice pomiędzy wartościami uzyskanymi w grupie badanej i kontrolnej wynikają wyłącznie z przypadku

Poziom istotności testu statystycznego (P, p) - określa, w jak dużym odsetku próbek stwierdzone różnice wystąpiły przypadkowo. Im niższa wartość p wyliczona w teście, tym większe prawdopodobieństwo, że różnice pomiędzy grupami nie są dziełem przypadku. W naukach biologicznych za istotne przyjmuje się różnice, dla których p≤0.05 (przypadkowe różnice występują w nie więcej niż 5% próbek).

Przyczyna - zdarzenie, stan, cecha lub ich kombinacja, odgrywająca istotną rolę w powstawaniu choroby.

Przyczyna wystarczająca

Zdarzenie Y pojawia się zawsze, jeśli uprzednio pojawiła się przyczyna X.

Przyczyna niezbędna (konieczna)

Zdarzenie Y nie pojawia się nigdy, jeśli uprzednio nie pojawiła się przyczyna X.

Warunek konieczny i wystarczający

Zdarzenie Y pojawia się zawsze, jeśli uprzednio wystąpiła przyczyna X i nie pojawia się nigdy, jeśli nie poprzedzi go przyczyna X.

Zależność przyczynowa bezwarunkowa

Przyczyna X jest warunkiem koniecznym i wystarczającym do wystąpienia zdarzenia Y.

Zależność przyczynowa warunkowa

A. Przyczyna X jest warunkiem koniecznym, ale nie wystarczającym do wystąpienia zdarzenia Y. Do wystąpienia zdarzenia Y konieczne jest współistnienie zdarzenia Z.

B. Zdarzenie X jest warunkiem wystarczającym, ale niekoniecznym dla wystąpienia zdarzenia Y. Zdarzenie Y może wystąpić także w konsekwencji wystąpienia przyczyny Z.

Kryteria przydatne przy ustalaniu przyczyny choroby

Związek czasowy	Czy przyczyna poprzedza skutek?
Wiarygodność	Czy związek jest zgodny z innymi dowodami naukowymi?
Zgodność	Czy istnieją podobne wyniki w innych badaniach?
Siła	Jaka jest siła związku pomiędzy przyczyną a skutkiem (ryzyko względne)?
Zależność dawka-odpowiedź	Czy wzrastający poziom ekspozycji na domniemaną przyczynę prowadzi do narastania rozmiaru skutku?
Odwracalność	Czy usunięcie domniemanej przyczyny prowadzi do zmniejszenia ryzyka choroby?
Typ badania	Czy dowód jest oparty na odpowiednim badaniu?
Ocena dowodu	Jak wiele dróg dowodowych prowadzi do tego samego wniosku?

Zależność typu dawka-efekt

Zależność typu dawka-odpowiedź

Źródła błędów w badaniach epidemiologicznych

Błąd losowy

• osobnicza zmienność biologiczna

• błąd losowania

• błąd pomiaru

Błąd systematyczny

• błąd selekcji

• błąd pomiaru

Czynniki zakłócające

Trafność testu diagnostycznego

• Czułość - odsetek stwierdzanych rozpoznań prawdziwie dodatnich

• Swoistość - odsetek stwierdzanych testem rozpoznań prawdziwie ujemnych

Powtarzalność - otrzymywanie takich samych wyników przez tego samego badającego

Odtwarzalność - otrzymywanie takich samych wyników dla danej populacji przez różnych badaczy

Definicja normy i nieprawidłowości w epidemiologii klinicznej

• prawidłowy jako często występujący (powszechny)

• nieprawidłowość związana z chorobą

• nieprawidłowy jako kwalifikujący się do leczenia

Zależność pomiędzy poziomem cholesterolu i umieralnością z powodu choroby niedokrwiennej serca (linia) u mężczyzn w wieku 55-64 lat (wg WHO, 1982)

Rozkład poziomów cholesterolu w Japonii i Finlandii (wg WHO, 1982)

Odsetkowy rozkład poziomów cholesterolu w surowicy mężczyzn w wieku 50-62 lata z chorobą wieńcową serca i bez choroby wieńcowej serca (wg Rose, 1985)

Statystyczne metody eliminacji błędu doboru próby

• Błąd standardowy - odchylenie standardowe obserwacji podzielone przez pierwiastek kwadratowy z liczebności próbki.

• Przedział ufności - przedział, który z określonym prawdopodobieństwem zawiera prawdziwą wartość zmiennej. Zwykle przyjmuje się 95% przedział ufności.

dolna granica

górna granica

Ryzyko

Prawdopodobieństwo wystąpienia niekorzystnego skutku zdrowotnego

Czynnik ryzyka

Indywidualna cecha, dziedziczna, albo związana ze stylem życia lub narażeniem środowiskowym, w świetle dowodów epidemiologicznych związana ze stanem zdrowia

Populacja badana

	Skutek (+)	Skutek (-)
Narażenie (+)	a	c
Narażenie (-)	b	d

Ryzyko bezwzględne

Różnica ryzyka (RD - Risk Difference)

Jaka jest nadwyżka występowania choroby w grupie narażonej?

np. na każde 100 000 przypadków udaru mózgu w grupie osób niepalących przypada 131 900 przypadków wśród palących

Frakcja przypisana narażeniu (AF - Attributable Fraction)

Jaka część przypadków choroby w grupie narażonych na dany czynnik ryzyka jest spowodowana działaniem tego czynnika?

np. 64% przypadków udaru mózgu występujących u osób palących jest spowodowane paleniem tytoniu

Ryzyko przypisane populacji (PAR - Attributable Risk)

Jaką część zapadalności na daną chorobę w populacji przypisuje się narażeniu na dany czynnik ryzyka?

np. palenie tytoniu jest przyczyną 41% przypadków udaru mózgu występujących w populacji generalnej

Ryzyko względne (RR - Relative Risk)

Ile razy bardziej prawdopodobne jest wystąpienie skutku u osób eksponowanych w porównaniu z nieeksponowanymi?

np. prawdopodobieństwo wystąpienia udaru mózgu u osób palących jest 2,8-krotnie wyższe niż u niepalących

RR = 1

brak związku pomiędzy narażeniem a ryzykiem wystąpienia skutku

RW ≠ 1

istnieje określone prawdopodobieństwo związku pomiędzy narażeniem a ryzykiem wystąpienia skutku

0,9-1,1 w praktyce brak tego związku

1,2-1,6 małe ryzyko

1,7-2,5 średnie ryzyko

>2,5 duże ryzyko

0,0-0,3 duży wpływ ochronny

0,4-0,5 średni wpływ ochronny

0,6-0,8 mały wpływ ochronny

Iloraz szans (OR - odds ratio)

	Narażenie (+)	Narażenie (-)
Skutek (+)	a	c
Skutek (-)	b	d

6

---