SAMOKSZTAŁCENIE REHABILITACJA
TEMAT: Hydroterapia
Justyna Moskal i Sylwia Dąbrowska
Skóra człowieka podobnie jak całe ciało składa się w 60-70% z wody. Podstawowym sposobem zapewniającym skórze właściwe nawilżenie jest po prostu picie wody. Nasze indywidualne zapotrzebowanie na wodę zależy od wielu czynników; wagi ciała, sposobu odżywiania, rodzaju wykonywanej pracy, wieku oraz klimatu w jakim żyjemy. Przeciętnie organizm potrzebuje około 2,5 litra wody dziennie. Jak ważne jest picie wody świadczy przykład cellulitu, defektu sylwetki gnębiącego większość kobiet. Jedną z jego podstawowych przyczyn jest zaleganie produktów odpadowych przemiany materii w podskórnej tkance tłuszczowej oraz obrzęków limfatycznych.
Hydroterapia (wodolecznictwo) jest to metoda leczenia bodźcowego polegająca na zewnętrznym stosowaniu wody o różnych postaciach: ciekłej, stałej lub gazowej. Podstawę leczniczego działania stanowi odpowiednia temperatura lub ciśnienie wody użytej odpowiednio do danej terapii. Hydroterapia jest stosowana od wieków jako forma niwelowania stresu i forma leczenia. Początki hydroterapii kojarzy się i datuje na okres starożytnych kultur Chin, Japonii i najczęściej z rzymskimi łaźniami. Zapomniana w średniowieczu hydroterapia została na nowo odkryta w XVIII i XIX wieku przez J.S.Hahn (1696-1773), Vincent Priessnitz, Oertel (1764-1850) czy J.H.Rausse (1805-1848). Na ich doświadczeniach bazował ksiądz Sebastian Kneipp rozwinął on i usystematyzował wodolecznictwo które w owym czasie stosowane było przez lekarzy.
Wodolecznictwo oparte jest na 3 prostych elementach: ciepło, zanurzanie się w wodzie i ruch wody zwany hydromasażem. Ciepło rozszerza naczynia krwionośne i przyśpiesza obieg krwi w organizmie. Umożliwia to enzymom i endomorfinom (naturalnie uśmierzającym ból) szybsze, bardziej efektywne działanie i to w częściach ciała, takich jak mięśnie i stawy, które zostały nadwyrężone, uszkodzone lub naciągnięte. Ciepło ułatwia także komórkom pozbycie się pozostałości metabolizmu, zastąpienie ich tlenem i innymi substancjami odżywczymi dla organizmu.
ZABIEGI LECZNICZE MOŻEMY PODZIELIĆ NA:
1. Zabiegi z wykorzystaniem ciśnienia hydrostatycznego wody:
kąpiele całkowite- w zależności od temperatury użytej wody możemy podzielić na chłodne (20 - 27oC) stosowane dla pobudzenia tętna i oddechu oraz aby obniżyć temperaturę u chorych z gorączką. Kąpiele letnie (28 - 33oC) działają uspakajająco na układ nerwowy. Kąpiele ciepłe (34 - 37oC) maja wpływ kojący. Wspierają one ćwiczenia narządu ruchu w basenach rehabilitacyjnych. Kąpiele gorące (37 - 42oC) są dla osób z wydolnym układem krążenia i zalecane w przypadkach nerwobóli, przewlekłych zmian gośćcowych stawów.
kąpiele częściowe- są łagodniejsza formą zabiegu wodoleczniczego, mniej obciążającą organizm jest półkąpiel ciepła lub gorąca. Częściowe zanurzenie i skrócenie czasu trwania zabiegu łagodzi bodźcowe działanie ciepła i ciśnienia hydrostatycznego. Aby uniknąć wykonywania kąpieli całkowitej lub nawet półkąpieli wykonywane są zabiegi częściowe skierowane na konkretną część ciała lub zmienioną chorobowo okolicę. Do kąpieli częściowych zaliczamy: kąpiele kończyn górnych i dolnych oraz nasiadówki.
kąpiele kinezyterapeutyczne- w zabiegu tym wykorzystuje się odciążające i oporowe działanie wody. Temperatura wody wynosi w zależności od wskazań od 34 do 37°C. temperatura nie może być zbyt wysoka, ponieważ chory wytwarza ciepło w trakcie wykonywania ćwiczeń czynnych. Kąpiele wykonuje się w specjalnych wannach lub basenach ze zróżnicowaną głębokością wody, umożliwiających wykonywanie ćwiczeń. Osoby poddawane kąpieli wymagają stałego nadzoru instruktora gimnastyki leczniczej, który jest odpowiedzialny za celowość, właściwe wykonywanie ćwiczeń i bezpieczeństwo ćwiczącego.
kąpiele perełkowe- rodzaj zabiegu balneologicznego polegający na kąpieli w wodzie, do której wtłaczane jest powietrze pod ciśnieniem. Kąpiel wykonuje się na bazie wód leczniczych lub zwykłej wody gospodarczej o temperaturze 35-37 °C. Zabieg trwa 10-20 minut i podczas kuracji uzdrowiskowej przeciętnie wykonywany jest 2-3 razy w tygodniu. Przeprowadza się go w wannach ze specjalnym rusztem na dnie, przez który wtłaczane jest powietrze o ciśnieniu 2-4 at.
kąpiele tlenowe- temperatura kąpieli tlenowej wynosi 34-36c( 307-309k), a czas trwania 20 minut. Istnieje kilka sposobów wykonania kąpieli tlenowych. Można wykonać chemicznie rozpuszczając w wodzie nadboran sodu lub boran manganu, i z chwila gdy zaczną wydzielać się pęcherzyki chory wchodzi do wanny. Najczęściej jednak stosuje się wysycenie wody tlenem w saturatorze lub nasyca się wodę kąpielową w wannie. Ostatni sposób na polega na doprowadzeniu tlenu z butli do ułożonego na dnie rusztu z rur perforowanych, zawierających dużą ilość otworków o małej średnicy ten sposób uważa się za najlepszy, wtedy woda jest najintensywniej równomiernie. Stosując ciśnienie 0,2-0,5 atmosfery, uzyskuje się zawartość tlenu 70-80mg/l. Wannę napełnia się wodą o żądanej temperaturze, chory zanurza się, kładąc się na podkładce ułożonej nad rusztem. Dopiero wtedy doprowadza się tlen do rusztu.
kąpiele aromatyczne-kąpiele z dodatkiem aromatycznych ziół czy olejków eterycznych to nie tylko przyjemność ale i terapia. W zależności od dodanego składnika kąpiele takie pobudzają krążenie i siły samo uzdrawiające organizmu, jedne działają pobudzające, inne uspokajająco, inne oczyszczają skórę i zmiękczają ją czy wygładzają.
masaż podwodny- działa na tkanki podobnie jak klasyczny masaż, powodując zwiększenie ukrwienia i przepływu chłonki. Siła podwodnego natrysku biczowego jest jednak większa niż masażu klasycznego, dochodzi bowiem działanie termiczne i hydrostatyczne kąpieli całkowitej. Czynniki te modyfikują znacznie działanie mechaniczne ciśnienia strumienia wody kierowanego na ciało pacjenta. Przede wszystkim w grę wchodzi maksymalnie możliwe do uzyskania rozluźnienie mięśni w kąpieli wodnej, co stwarza możliwość głębokiego działania strumienia wody na tkanki. Mimo wielu zalet podwodnego masażu natryskiem, z uwagi na cechy biologiczne ręki człowieka i wynikające z nich możliwości bardziej subtelnego dawkowania energii mechanicznej oddziałującej na tkanki osoby poddawanej zabiegowi, nie może on w całości zastąpić masażu klasycznego. Stanowi jednak bardzo cenne jego uzupełnienie. Do jego zalet należy równomierność oddziaływania na tkanki indywidualnie ustalona i stała dawka energii mechanicznej (dzięki doborowi odpowiedniego ciśnienia strumienia wody, średnicy dyszy i jej odległości od ciała i kąta padania strumienia wody na tkanki) oraz odruchowe rozluźnienie mięśni w cieplej wodzie. Cele masażu: Można stosować do natrysku podwodnego wodę zimna, gorącą lub o zmiennej temperaturze. Zimny strumień wody stosuje się wtedy, kiedy zamierza się wywołać miejscowy skurcz mięśnia, miejscowe zwężenie naczyń krwionośnych. Gorący strumień powoduje rozluźnienie mięśni o zmiennej temperaturze wody ma natomiast działanie "ćwiczące" na ściany naczyń krwionośnych. Stosowane techniki: Zabieg wykonuje się na pacjencie wygodnie ułożonym w dużej wannie lub w małym basenie kąpielowym. Masaż podwodny wykonujemy strumieniem wody. Masaż może obejmować tylko poszczególne części ciała lub całe ciało. Wykonuje się go w ułożeniu pacjenta na grzbiecie, na brzuchu i na boku. Strumień wody prowadzi się zgodnie z kierunkiem krążenia żylnego, wzdłuż przebiegu mięśni lub ruchami okrężnymi nad dużymi mięśniami, nie zatrzymując go nad żądanym miejscem. Wyjątek stanowi masaż podwodny międzyżebrzy, w którym strumień wody prowadzi się ruchami okrężnymi wzdłuż przebiegu przestrzeni międzyżebrowych, od mostka w kierunku na zewnątrz, i brzucha, polegający na lekkim masowaniu okrężnymi ruchami strumienia wody powłok brzucha, zgodnie z położeniem okrężnicy. Masaż wykonuje terapeuta strumieniem wody o określonym ciśnieniu.
2. Zabiegi z wykorzystaniem ciśnienia strumienia wody:
Polewania - są to zabiegi w których wykorzystuję się oddziaływanie na skórę czynnika termicznego w postaci strumienia zimnej wody o niskim ciśnieniu. Odróżniamy polewania całkowite lub częściowe. Zabiegi częściowe wykonuję się co codziennie, natomiast całościowe co drugi dzień.
Polewania częściowe:
- karku, wpływa na pogłębienie oddechu i zmniejszenie duszności w napadzie dychawicy oskrzelowej. Zabieg trwa od 1 do 2 minut.
- Ramion, wykonuje się w nerwicy, bezsenności oraz kurczu pisarskim. Czas zabiegu wynosi od 2 do 3 minut.
- klatki piersiowej i kończyn górnych, wykonuje się przewlekłych nieżytach oskrzeli, dychawicy oskrzelowej i rozedmie płuc. Czas zabiegu wynosi od 1 do 2 minut.
- Brzucha, wykonuje się w stanach upośledzonej czynności ruchowej jelit, oraz w nieżytach żołądka i jelit. Nie można stosować zabiegu w stanach zapalnych pęcherza moczowego.
- kończyn dolnych, wykonuje się w leczeniu nerwobólu nerwu kulszowego, niektórych chorobach gośćcowych, w żylakowatości kończyn oraz przewlekłych nieżytach nosa i gardła
Polewania całkowite: Zasadą ich polewania jest równomierne pokrycie całego ciała płaszczem spływającej wody. W czasie polewania chory rozciera ramiona i klatkę piersiową. Zabiegi te wykonuje się w chorobach przemiany materii, nerwicach oraz w celu zahartowania.
Natryski- jest to zabieg, w którym zasadniczą rolę wywiera ciśnienie i temperatura uderzającego w ciało jednego lub wielu strumieni wody. Rozróżnia się natryski zimne, ciepłe, gorące, o zmiennej temperaturze, a w zależności od ciśnienia - natryski o niskim ciśnieniu, średnim ciśnieniu oraz wysokim ciśnieniu. W wodolecznictwie stosuje się natryski ruchome, stałe i parowe. Natryski ruchome polegają na działaniu ruchomym o różnie ukształtowanym strumieniu wody na odpowiednie okolice ciała. Pacjent stoi w odległości 3-4 metrów od katedry natryskowej. Natryski stałe są to zabiegi w których ukształtowanie i kierunek strumieni wody nie ulegają zmianie. Natrysk parowy wykonuje się przy użyciu katedry natryskowej. W natrysku zamiast gorącej wody stosuje się natrysk pary wodnej. Czas natrysku wynosi od 2 do 3 minut. Temperatura pary wodnej wynosi nad powierzchnią skóry od 45 do 48 °C.
Wskazania do stosowania natrysków:
Wykorzystuje się je do leczenia nerwic, stanów wyczerpania psychicznego, nerwobólów, różnych postaci gośćca stawowego i tkanek miękkich, przewlekłych schorzeń dróg oddechowych, zaburzeń ukrwienia obwodowego.
Przeciwwskazania bo wykonywania natrysków :
Nie wykonuje się u osób z niewydolnością krążenia, chorobą nadciśnieniową, chorobą wieńcową, w stanach padaczkowych, w stanach wyniszczenia, w zapaleniach nerwów i nerwobólach w ostrym stadium oraz u osób z zaawansowaną nerwicą serca.
3. Zabiegi za pośrednictwem tkanin
Zmywania- są bardzo łagodnymi zabiegami wodoleczniczymi. Polegają na zmywaniu gąbką zmoczoną w zimnej wodzie(15-20°C), a następnie wytarciu suchym ręcznikiem. Zabieg trwa od 2 do 3 minut. Wpływa w łagodny sposób hartująco i pobudzająco na układ krążenia i oddychania
Nacierania- w zabiegach tych kojarzy się działanie czynnika termicznego z bodźcami mechanicznymi, o różnym, odpowiednio dawkowanym natężeniu. Wyróżniamy:
- nacierania częściowe wykonuje się je u chorego poddanego najpierw ogrzaniu. Chorego układa się na leżance i przykrywa ciepłym kocem. Następnie na jedną kończynę nakłada się ręcznik, rozcierając energicznie skórę, aż do wystąpienia jej przekrwienia i uczucia ciepła. Po zakończeniu kończynę okrywa się kocem. W analogiczny sposób postępuje się z pozostałymi kończynami i tułowiem. Do nacierania używa się zawsze ręcznika namoczonego uprzednio w zimnej wodzie.
- nacieranie całkowite wykonuje się w pozycji stojącej pacjenta po uprzednim zanurzeniu w zimnej wodzie. Ciało chorego nakrywa się prześcieradłem namoczonym w zimnej wodzie. Następnie wykonuje się energiczne rozcieranie, zaczynając od ramion ku stopom. Wskazania: Przewlekły nieżyt oskrzeli, rozedma płuc, zaburzenia krążenia obwodowego, nerwica. Przeciwwskazania: Zaburzenia czucia, stany zapalne skóry, stany nadmiernej pobudliwości oraz wyczerpania psychicznego.
Zawijania- zabieg ten polega na szczelnym zawinięciu całego ciała prześcieradłem uprzednio zamoczonym w zimnej wodzie. Następnie całe ciało owija się ciepłym kocem. Po krótkotrwałym uczuciu zimna występuje rozszerzenie naczyń krwionośnych i uczucie ciepła. Zabieg trwa od 20 minut do 2 godzin. Zawijania wywierają uspokajający wpływ na chorego.
Okłady- wykonuje się na ograniczone partie ciała. Wyróżnia się:
- okłady chłodzące, zabieg trwa od 30 minut do 1 godziny. Okłady zimne działają kojąco i przeciwzapalnie. Dzięki zwężeniu naczyń krwionośnych wpływają hamująco na krwawienia.
- okłady rozgrzewające, pod wpływem tych okładów występuje ogrzanie skóry ciepłem wytwarzanym przez ustrój. Okłady powodują znaczny odczyn ze strony powierzchownych i głębszych naczyń krwionośnych oraz działają kojąco w przypadku bólu.
- okłady gorące, wywołują silne przekrwienie skóry, działają przeciwzapalnie i przyśpieszają wchłanianie wysięków zapalnych. Działają uśmierzająco w nerwobólach oraz zmniejszają napięcie mięsni
Kompresy- Zimno/Ciepły kompres żelowy przeznaczony jest do schładzania lub ogrzewania różnych obszarów ludzkiego ciała. Kompres rehabilitacyjny jest wykonany ze specjalnego nietoksycznego, organicznego żelu i nietoksycznej folii. Podstawową zaletą żelu jest długotrwałe oddawanie zakumulowanego w nim zimna lub ciepła, po zmrożeniu kompres pozostaje nadal plastyczny i daje się modelować do ciała pacjenta. Stosowany do okładów cieplnych jest bardzo wygodny i ekonomiczny w użyciu.
To tylko przykłady relaksujących zabiegów. Osobom, których nie stać na luksusowe kąpiele, polecam po prostu pływanie w morzu. Poddajemy się wówczas masażowi fal, wdychamy zapach jodu, nasz słuch koi szum fal, a wzrok odpręża bezmiar wody.
Bibliografia:
1. Balneologia i hydroterapia- J. Wiesław Kochański
2. Diagnostyka w kinezyterapii i masażu - Robert Walaszek, Tadeusz Kasperczyk, Leszek Magiera
3. Fizjoterapia w kosmetologii i medycynie estetycznej - Wojciech Kasprzak, Agata Mańkowska
4. Masaż z elementami rehabilitacji - Tadeusz Kasperczyk, Leszek Magiera, Dariusz Mucha, Robert Walaszek
5. Medycyna uzdrowiskowa - istota, rola i kierunki działania [w:] Uzdrowiska polskie - informator, Ponikowska I.,